Aarde : De Middellandse Zee. Willem Korevaar. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur Willem Korevaar Laatst gewijzigd 09 november 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave Inleiding Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Stap 6 Stap 7 Stap 8 Stap 9 Stap 10 Klaar! Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Inleiding Er zijn 10 stappen. Na deze stappen : 1. Weet je hoe de planten in het Middellandse Zeegebied zich aanpassen aan de klimatologische omstandigheden. 2. Kun je het weertype in het belangrijkste seizoen van het Middellandse Zeegebied aangeven. 3. Weet je welke klimaatverandering in het Middellandse Zeegebied plaatsvindt. 4. Kun je de gevolgen van die gevolgen van de klimaatverandering voor Algerije, Malta en Cyprus noemen. 5. Kun je beschrijven hoe deze regio's met de gevolgen omgaan. 6. Kun je de ruimtelijke spreiding van het voorkomen van vulkanisme en aardbevingen in het Middellandse Zeegebied. 7. Weet je welke relatie er is tussen de diepte, zwaarte en ontstaan van de aardbevingen in het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied. 8. Weet je welke type vulkaan er vooral actief is in in het Middellandse Zeegebied en kunt hiervoor een verklaring geven. 9. Kun je uitleggen hoe de huidige vorm van het eiland Santorini is ontstaan. Het geheel is een aanvulling op/ verdieping van de module Aarde Middellandse Zeegebied, en zeker niet een vervanging! Instructie: In het volgende overzicht krijg je steeds verdiepende informatie in de vorm van filmpjes, websites, artikelen of vragen te zien. Noteer de antwoorden bij een open vraag in het daarvoor bestemde tekstvak. Natuurlijk kun je bij die vragen gelijk op het antwoord klikken...maar ja...dan kun je net zo goed iets anders gaan doen toch? Het systeem onthoudt echter jouw antwoorden niet wanneer je de browser eenmaal hebt afgesloten of je PC hebt uitgezet. Bewaren van je antwoorden moet je dus zelf regelen. Bijvoorbeeld door er een Google docs of andere teksverwerker voor te gebruiken. Succes! Griekenland, Kreta Pagina 2

4 Stap 1 Bekijk het volgende filmpje over plantengroei in het MZ gebied en beantwoord de volgende vraag. Planten in Middellandse Zeegebied kn.nu/wwa16a6f2 (youtu.be) Vraag Hoe passen planten zich in het algemeen aan het klimaat aan? en Hoe doen ze dat specifiek voor het Middellandse Zeegebied? Pagina 3

5 Stap 2 Veranderingen In Het Klimaat Bekijk de film en maak de vraag Klimatologisch veranderingen in het Middellandse Zeegebied : gevolgen voor het landschap in Algerije. Changing landscapes.. kn.nu/ww149ec32 (youtu.be) Vraag Klimatologisch veranderingen in het Middellandse Zeegebied: gevolgen voor het landschap in Algerije. Noteer de veranderingen 1. Wat is de grootste verandering en waardoor werd deze veroorzaakt? 2. Welke sociaal-economische gevolgen heeft dit voor het dat gebied? Pagina 4

6 Stap 3 Buurman Zingt... Luister naar de tekst van het liedje. Welk kenmerk van het Cs klimaat noemt hij? Buurman kn.nu/ww753aea1 (youtu.be) Vraag Wat noemt hij in zijn liedje? a. weinig neerslag b. koude winters c. veel neerslag d. geen enkele Pagina 5

7 Stap 4 Het Weer In Het MZ Bekijk de film over het weer gedurende. Maak daarna vraag 1 en 2. Het weer kn.nu/wwb44ff59 (youtu.be) Vraag 1 Het weer in de MZ dat je hier versnelt ziet langskomen geeft aan welk deel van het jaar dit is. Welk deel van het jaar? a. voorjaar/ najaar b. zomer c. winter Mijn uitleg bij vraag 1 Verklaar je antwoord met behulp van de info die je in de film ziet. Je mag ook uitleggen waarom het een bepaald(e) seizoen(en) niet kan(kunnen) zijn... Pagina 6

8 Stap 5 Ontstaan/ Vorming van de Middellandse Zee Lees de instructie, bekijk de film en maak de vraag Zet de onderstaande stappen die hebben geleid tot de vorming van de huidige Middellandse Zee in de goede volgorde. Geologie kn.nu/ww3f84f6c (youtu.be) Zet (sleep) de volgende gebeurtenissen in de juiste geologische volgorde: a. 5 miljoen jaar geleden zakt drempel bij Gibraltar in en komt er weer een verbinding b. eerste botsing tussen Spanje en Marokko: Gibraltar- afsluiting c. daarna kantelen van Afrika naar westen d. afsluiten bij Arabische plaat en openen Gibraltar e. waterpeil werd afhankelijk dus van rivieren en neerslag f. dikke zoutpakketten werden afgezet g. 10 miljoen jaar geleden: afsluiting ook van Gibraltar (drempel) Pagina 7

9 Stap 6 Waterproblematiek In Malta Bekijk de film. Maak de twee volgende vragen. Waterproblematiek in Malta. Vraag Waterproblematiek in Malta. Wat is het probleem? Welke zijn juist? a. aquifer (onderaardse watervoorraad) raakt op b. afname bevolking c. lekkende watertanks d. toename bevolking e. weinig animo tot minder gebruik f. toename welvaart Vraag Waterproblematiek in Malta. Welke oplossingen zijn er bedacht? Wat zijn de juiste? a. zoet water uit zeewater b. recycling rioolwater c. pijpleiding aanleggen van vasteland d. duurder maken van drinkwater e. afsluiten van drinkwater f. zelf boren van waterput Pagina 8

10 Stap 7 Waterproblematiek: Cyprus Bekijk de film en maak de vragen 1, 2 en 3. Vraag 1 Cyprus Welk probleem heeft Cyprus? Vraag 2 Cyprus Benoem de gevolgen van de waterproblemen op Cyprus. a. verwoestijning b. landbouw bedrijven verdwijnen c. water komt op de bon/ rantsoen d. benzine raakt op e. droogvallen van waterreservoirs Vraag 3 Cyprus 1 Wat zijn mogelijke oplossingen voor het waterprobleem in Cyprus? 2 Noem tevens de nadelen van de oplossingen die je geeft. Pagina 9

11 Stap 8 Vulkanisme In Middellandse Zee Maak de volgende 4 vragen: Spreiding van vulkanen in het Middellandse Zee gebied. De volgende afbeelding laat de spreiding van de vulkanen in het Middellandse Zee gebied zien. Vraag 1 vulkanen Beschrijf de ruimtelijke spreiding van de vulkanen in het Middellandse Zeegebied. Vraag 2 vulkanen Pagina 10

12 Beredeneer waarom die spreiding zo is. Geef een oorzaak- gevolg uitleg. Vraag 3 vulkanen Type Vulkaan Er zijn verschillende typen vulkanen. In het onderstaande filmpje zie je er een. Pagina 11

13 Welke naam geven we aan dit type vulkaan? a. spleetvulkaan b. schildvulkaan c. stratovulkaan Vraag 4 vulkanen Beredeneer waarom je dat type bij de vorige vraag hebt gekozen. Let daarbij op ligging (locatie) en uiterlijke kenmerken. Gebruik het kaartje bij het antwoord van vraag 2. Pagina 12

14 Stap 9 Santorini Eiland in de Middellandse Zee Beantwoord de volgende 2 vragen: Grotere kaart weergeven Vraag 1 Santorini Bekijk de kaart/ luchtfoto in Google Maps. Wat voor 'soort' eiland is Santorini gelet op de vorm? a. schildvulkaan b. tufsteenvulkaan c. effusief eiland d. calderavulkaan e. spleetvulkaan Vraag 2 Santorini Bekijk het filmpje goed en beantwoord dan de vragen Santorini Mooi eiland. Kijk goed naar het filmpje. Wat zijn de kenmerken van dit eiland? Voor welk algemeen kenmerk van toerisme voor het Middellandse Zeegebied zal de toerist zeker niet naar dit prachtige eiland komen? a. mooie weer b. strand c. dorpje d. vulkaan e. mooi landschap Pagina 13

15 Stap 10 Subductie Bij Griekenland Beantwoord de volgende 4 vragen: Kaart van de subductie gebieden. Pagina 14

16 Kaart met platen en diepte van de aardbevingen Vraag 1 Griekenland Kaart van de subductie gebieden. Welke algemene relatie tussen de ligging van vulkanen en de ligging van de subductiezone kun je hier duidelijk zien? a. vulkanen liggen ver (ten noorden) achter de diepzeetrog b. er is geen enkele relatie tussen vulkanen en de ligging van de subductiezone c. vulkanen liggen altijd op de breukrand van de subductiezone d. de meeste vulkanen liggen vóór (ten zuiden) de diepzeetrog Vraag 2 Griekenland Wat kun je zeggen over de aard van de aardbevingen van zuid naar het midden van de Egeïsche Zee? Noem een oorzaak-gevolg relatie. Vraag 3 Griekenland De zwaarte van de aardbevingen in het gebied van Istanbul kan niet verklaart worden uit de bovenstaande verklaring. Pagina 15

17 Welke andere verklaring voor de zwaarte op de schaal van Richter van deze aardbevingen is hier voor te geven? Noem in je antwoord een oorzaak-gevolg relatie. Vraag 4 Griekenland In onderstaande tekeningen wordt duidelijk gemaakt op welke wijze het eiland Kreta is ontstaan. Beschrijf in drie stappen dit ontstaan van Kreta met behulp van de platentektoniek. Bron kaarten Pagina 16

18 Pagina 17

19 Klaar! Je hebt in 10 stappen je kennis over het Middellandse Zeegebied verdiept. Succes met je SE en CE! Heb je tips voor de maker (onbetaalde vrijwilliger)? Dan kun je dat op de volgende pagina via de kenbaar maken. Pagina 18

20 Antwoorden Vraag Hoe passen planten zich in het algemeen aan het klimaat aan? en Hoe doen ze dat specifiek voor het Middellandse Zeegebied? Aanpassen van planten aan het klimaat: - als wortel in de grond blijven (afsterven van blad en alles wat bovengronds zit) - breed wortelstelsel (waardoor meer wster opgevangen kan worden) - olie-achtige blader bedekking - verliezen van het winterblad (voorkomt verdamping) - bladvorm (opnemen van elk beetje vocht) - alleen s nachts bloeien (scheelt verdampen) Vraag Klimatologisch veranderingen in het Middellandse Zeegebied: gevolgen voor het landschap in Algerije. Noteer de veranderingen 1. Wat is de grootste verandering en waardoor werd deze veroorzaakt? 2. Welke sociaal-economische gevolgen heeft dit voor het dat gebied? 1 Ontbossing! door o.a. - overbeweiding - toename bevolking - stedelijke groei 2 Met als gevolg problemen voor watervoorziening, toerisme, afname oogst (kurk, olijf), bosbranden Vraag Wat noemt hij in zijn liedje? 1. weinig neerslag nee hij zingt alleen over 'het is hier zo fijn' 2. koude winters nee hij zingt alleen over 'het is hier zo fijn' 3. veel neerslag nee hij zingt alleen over 'het is hier zo fijn' 4. geen enkele inderdaad hij zingt alleen over 'het is hier zo fijn' Pagina 19

21 Vraag 1 Het weer in de MZ dat je hier versnelt ziet langskomen geeft aan welk deel van het jaar dit is. Welk deel van het jaar? 1. voorjaar/ najaar Inderdaad, het weer is najaar/ voorjaar want er zijn lagedrukgebieden/ fronten/ veel bewolking te zien en die komen niet voor in zomer want dan is er een hogedrukgebied en dus veel minder wolken/ neerslag 2. zomer Nee, het weer is najaar/ voorjaar want er zijn lagedrukgebieden/ fronten/ veel bewolking te zien en die komen niet voor in zomer want dan is er een hogedrukgebied en dus veel minder wolken/ neerslag 3. winter Helaas, het weer is najaar/ voorjaar want er zijn lagedrukgebieden/ fronten/ veel bewolking te zien en die komen niet voor in zomer want dan is er een hogedrukgebied en dus veel minder wolken/ neerslag Mijn uitleg bij vraag 1 Verklaar je antwoord met behulp van de info die je in de film ziet. Je mag ook uitleggen waarom het een bepaald(e) seizoen(en) niet kan(kunnen) zijn... het weer is najaar/ voorjaar want er zijn lagedrukgebieden/ fronten/ veel bewolking te zien en die komen niet voor in zomer want dan is er een hogedrukgebied Zet (sleep) de volgende gebeurtenissen in de juiste geologische volgorde: 1. b: eerste botsing tussen Spanje en Marokko: Gibraltar- afsluiting 2. c: daarna kantelen van Afrika naar westen 3. d: afsluiten bij Arabische plaat en openen Gibraltar 4. g: 10 miljoen jaar geleden: afsluiting ook van Gibraltar (drempel) 5. e: waterpeil werd afhankelijk dus van rivieren en neerslag 6. f: dikke zoutpakketten werden afgezet 7. a: 5 miljoen jaar geleden zakt drempel bij Gibraltar in en komt er weer een verbinding Vraag Waterproblematiek in Malta. Wat is het probleem? Welke zijn juist? Pagina 20

22 1. aquifer (onderaardse watervoorraad) raakt op Klopt, dit wordt niet meer aangevuld door de natuur 2. afname bevolking Nee, dat zou juist gunstig zijn nl minder gebruikers. 3. lekkende watertanks Nee wordt niet genoemd 4. toename bevolking Jawel, hierdoor meer 'drinkers' en andere gebruikers. Denk ook aan de vele toeristen die er elke zomer bij komen. 5. weinig animo tot minder gebruik Inderdaad, het is niet iets waar de inwoners zich druk over willen maken, iedere groep zijn eigen belangen! 6. toename welvaart Ja daardoor wordt er meer water gebruikt, denk aan zwembad in tuin, jacuzi... Vraag Waterproblematiek in Malta. Welke oplossingen zijn er bedacht? Wat zijn de juiste? 1. zoet water uit zeewater Klopt, kost wel veel geld! 2. recycling rioolwater OK. Ja dat is echt besparen. 3. pijpleiding aanleggen van vasteland Nee, veel te lastig (afstand) en te duur. 4. duurder maken van drinkwater Nee, is wel over gedacht maar te veel weerstand. 5. afsluiten van drinkwater Nee, wordt niet als optie genoemd. 6. zelf boren van waterput Nee, is juist een gebruik dat zou moeten worden afgeschaft want dat schaadt de watervoorrad nog meer. Vraag 1 Cyprus Welk probleem heeft Cyprus? 4e droge winter op een rij en dus een droogte Pagina 21

23 Vraag 2 Cyprus Benoem de gevolgen van de waterproblemen op Cyprus. 1. verwoestijning 2. landbouw bedrijven verdwijnen 3. water komt op de bon/ rantsoen 4. benzine raakt op Nee, is geen echt gevolg 5. droogvallen van waterreservoirs Vraag 3 Cyprus 1 Wat zijn mogelijke oplossingen voor het waterprobleem in Cyprus? 2 Noem tevens de nadelen van de oplossingen die je geeft. 1 kopen van water in Griekenland-aanvoer per boot Nadeel: niet genoeg en erg duur 2 desalinatie van zout water uit zee, Nadeel: capaciteit is te weinig, en alleen voor de Griekse kant (!) Vraag 1 vulkanen Beschrijf de ruimtelijke spreiding van de vulkanen in het Middellandse Zeegebied. De vulkanen komen vooral voor in het oosten van het MZ gebied: Vraag 2 vulkanen Pagina 22

24 Beredeneer waarom die spreiding zo is. Geef een oorzaak- gevolg uitleg. OORZAAK Er is hier vooral sprake van subductie. Het oceanische deel/ zeebodem van de Afrikaanse plaat duikt onder de Euro-Aziatische plaat. Door het afsmelten van de laatste onstaat er een taai en gashoudende magma (andesiet). Pagina 23

25 GEVOLG Deze magma is extreem heet en stijgt op. Op de plaats waar het magma omhoog komt hoopt zich een enorme druk op in de magmakamer. Wanneer de druk te groot wordt komt de magma in een explosie vrij (vulkaan). Bron Vraag 3 vulkanen Pagina 24

26 Type Vulkaan Er zijn verschillende typen vulkanen. In het onderstaande filmpje zie je er een. Welke naam geven we aan dit type vulkaan? 1. spleetvulkaan Nee, hij is hoog, explosief en steil 2. schildvulkaan Nee, hij is hoog, explosief en steil 3. stratovulkaan Prima, explosief, hoog en steil Vraag 4 vulkanen Beredeneer waarom je dat type bij de vorige vraag hebt gekozen. Let daarbij op ligging (locatie) en uiterlijke kenmerken. Gebruik het kaartje bij het antwoord van vraag 2. Deze ligt in een subductiezone. Stratovulkanen komen juist voor bij deze plek omdat het een explosief karakter heeft. Dit komt o.a. door de enorme gasopeenhoping en de druk bij subductie. De hellingen van de vulkaan zijn steil en hoog. Kenmerkend voor een stratovulkaan. Vraag 1 Santorini Bekijk de kaart/ luchtfoto in Google Maps. Wat voor 'soort' eiland is Santorini gelet op de vorm? 1. schildvulkaan Nee, gat in het midden daaromheen zie je nog de randen van de oorspronkelijke kratermond. Kijk maar 2. tufsteenvulkaan Bestaat niet...nee, gat in het midden daaromheen zie je nog de randen van de oorspronkelijke kratermond. Kijk maar 3. effusief eiland Nee, gat in het midden daaromheen zie je nog de randen van de oorspronkelijke kratermond. Kijk maar 4. calderavulkaan Klopt, gat in het midden daaromheen zie je nog de randen van de oorspronkelijke kratermond. Kijk maar Pagina 25

27 5. spleetvulkaan Nee, gat in het midden daaromheen zie je nog de randen van de oorspronkelijke kratermond. Kijk maar Vraag 2 Santorini Bekijk het filmpje goed en beantwoord dan de vragen Santorini Mooi eiland. Kijk goed naar het filmpje. Wat zijn de kenmerken van dit eiland? Voor welk algemeen kenmerk van toerisme voor het Middellandse Zeegebied zal de toerist zeker niet naar dit prachtige eiland komen? 1. mooie weer Nee, want dat is er juist wel en mooi. 2. strand Juist, want dat is niet doordat het een vulkaan is. 3. dorpje Nee, want dat is er juist wel en mooi. 4. vulkaan Nee, want dat is er juist wel en mooi. 5. mooi landschap Nee, want dat is er juist wel en mooi. Vraag 1 Griekenland Kaart van de subductie gebieden. Welke algemene relatie tussen de ligging van vulkanen en de ligging van de subductiezone kun je hier duidelijk zien? 1. vulkanen liggen ver (ten noorden) achter de diepzeetrog Juist, gezien vanuit de beweging van de Afrikaanse plaat liggen de vulkanen juist achter de trog. Daar is de opwaartse magmastroom. 2. er is geen enkele relatie tussen vulkanen en de ligging van de subductiezone Nou echt wel...gezien vanuit de beweging van de Afrikaanse plaat liggen de vulkanen juist altijd achter de trog. Daar is de opwaartse magmastroom. 3. vulkanen liggen altijd op de breukrand van de subductiezone Nee, gezien vanuit de beweging van de Afrikaanse plaat liggen de vulkanen juist achter de trog. Daar is de opwaartse magmastroom. 4. de meeste vulkanen liggen vóór (ten zuiden) de diepzeetrog Nee, gezien vanuit de beweging van de Afrikaanse plaat liggen de vulkanen juist achter de trog. Daar is de opwaartse magmastroom. Pagina 26

28 Vraag 2 Griekenland Wat kun je zeggen over de aard van de aardbevingen van zuid naar het midden van de Egeïsche Zee? Noem een oorzaak-gevolg relatie. Deze worden steeds dieper. Er is hier niet alleen sprake van duwkracht (van de Afrikaanse plaat) maar ook van trekkracht (zwaartekracht) van de dalende plaatbeweging van dezelfde plaat. Deze schuift daar nl diep onder de Euro-Aziatische plaat. Vraag 3 Griekenland De zwaarte van de aardbevingen in het gebied van Istanbul kan niet verklaart worden uit de bovenstaande verklaring. Welke andere verklaring voor de zwaarte op de schaal van Richter van deze aardbevingen is hier voor te geven? Noem in je antwoord een oorzaak-gevolg relatie. Daar is sprake van een transforme plaatbeweging: de Noord Anatolische breuk. Door het opbouwen van enorme spanning door de wrijving tussen deze twee platen kan er een plotselinge ontlading komen. Dit veroorzaakt een zeer zware aardbeving. Bron: Bosatlas Vraag 4 Griekenland In onderstaande tekeningen wordt duidelijk gemaakt op welke wijze het eiland Kreta is ontstaan. Beschrijf in drie stappen dit ontstaan van Kreta met behulp van de platentektoniek. Pagina 27

29 Bron kaarten 1. subductie/ convergentie zorgt voor het onder de continentale korst (met zee/ continentaal plat) duiken van de Afrikaanse plaat 2. dit veroorzaakt plooïng en opheffing van de rand van de continentale plaat 3. omdat alleen de rand opgeheven wordt onstaat er hoogte genoeg om een eiland (Kreta) te laten ontstaan in de zee tussen beide platen Pagina 28

30 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Willem Korevaar Laatst gewijzigd 09 november 2016 om 22:08 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau HAVO 4; VWO 6; HAVO 5; VWO 4; VWO 5; Leerinhoud en doelen Landschappen (en menselijke activiteit); Systeem aarde; Aardrijkskunde; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Bronnen Bron Type Planten in Middellandse Zeegebied Video Changing landscapes.. Video Buurman Video Het weer Video Geologie Video Pagina 29