MS en mobiliteit. Van PCO naar een ergonetwerk. Hoe van punt A naar punt B geraken. Samen aan het werk voor een sterk merk.

Transcriptie

1 Jaargang 5 nr. 4 dec. 2013, jan., febr AFGIFTE KANTOOR 3500 Hasselt 1 P2A9117 In deze editie: Van PCO naar een ergonetwerk Hoe van punt A naar punt B geraken Samen aan het werk voor een sterk merk MS en mobiliteit Een driemaandelijkse uitgave van de vzw MS-Liga Vlaanderen

2 Jaargang 5 - nr. 4 Dec. 2013, jan., feb Driemaandelijkse uitgave van de vzw MS-Liga Vlaanderen In dit nummer foto cover: Daniel Orban Edito 3 Uit de medische wereld 4 Column 11 Wellness 13 Sociaal beleid 16 Uit de werking 24 Op de praatstoel 36 Communicatie en 38 fondsenwerving (Inter)nationaal 45 Vrije tijd 51 Tips en seintjes 52 Colofon 58

3 3 Editoriaal Beste lezer Yes, we did it!, klonk het uit de kelen van een 40-tal personen met MS en hun begeleidende artsen en militairen. Zij hadden de Mont Ventoux bedwongen meter puur natuur. Een klim van meer dan 8 uur. Voor de mensen met MS was het een uitputtende, maar prachtige ervaring. Ook voor de mensen zonder MS was het een steile, zware beklimming. Tranen van emotie op de top. Dankzij dit schitterende initiatief van de Luchtcomponent van het Belgisch leger, en de steun van de Liga s, hebben zij deze berg, enkelen met de fiets, de meesten te voet, kunnen overwinnen. Solidariteit Hebben jullie spektakel willen brengen? Het nieuws halen? Allerminst. Het doel was onder meer aantonen dat je met een actieve, positieve ingesteldheid en de steun van je omgeving heel wat hindernissen kunt overwinnen. Want solidariteit doet ons onze verschillen - op fysiek, intellectueel, spiritueel of politiek vlak - vergeten, en helpt ons te focussen op het samen bereiken van een doel. Dat is de boodschap die Generaal Van de Voorde van COMOPSAIR, zijn staf en manschappen met dit initiatief hebben willen brengen en we zijn er hem en zijn team dan ook heel dankbaar voor. Dat is niet voor iedereen weggelegd, hoor ik u denken. Dat klopt. Of misschien ook weer niet. Want hebben we niet allemaal onze eigen Mont Ventoux te beklimmen? Heeft niet ieder van ons zijn of haar kleine (of grote) overwinning te halen? Stoppen met roken voor de ene? Wat meer lichaamsbeweging voor een ander? Wat meer aandacht voor het gezin? Minder uitgeven? Meer inzet voor de Liga? Ach, sommigen zullen nooit de top van hun Ventoux, hun droom, bereiken, maar blijven streven en proberen is het motto. De droom niet opgeven, ondanks alle tegenslag. En durven rekenen op de solidariteit van de omgeving. Met deze ingesteldheid kunnen wij zeggen: mijn persoonlijk Ventoux-tje, ik kom eraan en met Barack Obama in koor: Yes, we can! Ik wens ieder van u en hen die u omringen het allerbeste voor het nieuwe jaar: geluk in grote en in kleine dingen, maar bovenal: gelukkig met elkaar! Klaus KNOPS Voorzitter MS-Liga Vlaanderen fo to: Ilse Fimmers...Prettige feestdagen en een voorspoedig De Raad van Bestuur, directie en het personeel van de MS-Liga Vlaanderen wensen iedereen prettige kerstdagen, een goed eindejaar en een voorspoedig 2014 toe.

4 4 Uit de medische wereld Multiple Sclerose en de Expanded Disability Status Scale (EDSS) Waarom een schaal gebruiken in MS? Toen Kurtzke in 1954 zijn schalen van functionele beperking (functionele beperking wordt in het Engels 'disability' genoemd) ontwikkelde, erkende hij hierdoor dat het effect van een therapie slechts kan bepaald worden indien de ernst van de ziekte nauwkeurig en op kwantitatieve wijze kan worden gemeten. Aangezien er in MS geen rechtstreekse manier is om de ernst van de ziekte te meten, stelde hij een indirecte methode voor, nl. het meten van 'disability' door middel van een kwantitatief neurologisch onderzoek. Drie Kurtzke schalen Kurtzke ontwikkelde drie schalen. De 'Disability Status Scale' (DSS) is een schaal die uit 11 punten bestaat, waarbij 0 een normaal neurologisch onderzoek betreft en 10 wijst op overlijden tengevolge van MS. De tweede schaal is hierop gebaseerd, bestaat uit 20 punten en wordt 'Expanded Disability Status Scale' (EDSS) genoemd. Tenslotte zijn er de Functional Systems, waarbij acht verschillende functies van het centraal zenuwstelsel gemeten worden. Het gaat met name over het gezichtsvermogen, de hersenstamfuncties, de kracht, het evenwicht, het gevoel, de blaas- en darmfunctie, de mentale functies en de loopafstand. Elk van deze functies wordt gescoord in functie van de ernst van het probleem. Zo wordt voor het functioneel systeem van de kracht de ernst van de verlamming in rekening gebracht, maar ook het aantal ledematen waarop het krachtsverlies betrekking heeft. Deze 'Functional Systems' worden meegenomen in de DSS en de EDSS. De DSS had tot doel een maat weer te geven voor de best mogelijke functionele toestand van de patiënt, rekening houdend met de neurologische beperkingen. Op die manier was het mogelijk de globale evolutie van de MS te volgen, waarbij vooral de nadruk lag op mobiliteit. De 'Functional Systems' daarentegen wijzen op het type en de ernst van 8 neurologische (dys)functies. DSS en FS zijn erg complementair en beïnvloeden elkaar ook. Zo is voor weinig geïnvalideerde patiënten de DSS hoger of gelijk aan de hoogste score van de functional systems, en kan de DSS niet veranderen zonder wijziging in de Functional Systems. Omdat de DSS echter te weinig gevoelig was om kleine evoluties in de ziekte te meten, ontwikkelde Kurtzke de 'Expanded Disability Status Scale' (EDSS), waarbij iedere stap, behalve de eerste, onderverdeeld werd in halve stappen of punten (zie figuur). Sindsdien is deze EDSS de meest gebruikte maat voor disability in multiple sclerose. Het belang van een dergelijke schaal ligt vooral in de mogelijkheid verandering te documenteren: men moet op kwantitatieve wijze kunnen aantonen dat er gunstige of ongunstige evolutie is. Meerwaarde en beperkingen Doorheen de jaren zijn heel wat voordelen van de EDSS duidelijk geworden. De EDSS is een schaal die een breed spectrum aan functionele beperkingen in rekening brengt. Op groepsniveau zijn er weinig verschillen tussen twee beoordelaars. Dit wil zeggen dat wanneer een groep patiënten onderzocht wordt door dokter 1, de gemiddelde EDSS scores dezelfde zullen zijn dan wanneer dezelfde groep wordt onderzocht door dokter 2. Op individueel niveau ligt dat echter anders: dokter 1 kan aan patiënt x een licht verschillende score toekennen dan dokter 2. Een andere beperking van de EDSS is dat deze, zeker tussen de scores 4 en 8 vooral gericht is op de mobiliteit, met name op de afstand die een persoon met of zonder loophulpmiddel kan afleggen. Ook zegt de EDSS niets over de weerslag van de beperkingen op het dagelijks leven van de betrokken persoon, en zeker niets over levenskwaliteit. Nochtans is de EDSS tot nu toe de beste maat voor disability, en is de waarde ervan de laatste jaren alleen maar toegenomen omdat er in klinische studies veel data mee zijn gegenereerd en de EDSS een belangrijke rol heeft gespeeld in het aantonen van de werkzaamheid van nieuwe producten. De EDSS is in

5 5 klinische studies inderdaad nog steeds de parameter bij uitstek die een maat moet zijn voor de evolutie van de disability. Dit heeft er ook toe geleid dat de EDSS gebruikt wordt in terugbetalingsvoorwaarden van behandelingen in MS: men mag niet boven een bepaalde EDSS zitten om een product terugbetaald te krijgen, of de EDSS mag onder een specifieke therapie niet blijven toenemen. Besluit Uit bovenstaande mag dan ook duidelijk zijn dat het grote voordeel van de EDSS, nl. het kwantitatief uitdrukken van functionele beperkingen in MS, meteen ook beperkingen inhoudt. Het zegt immers niets over het belang van de gemeten beperkingen, en het dwingt tot het kwantificeren van het onkwantificeerbare. Laten we echter vooral onthouden dat de EDSS de voorbije jaren een heel belangrijke rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van nieuwe behandelingen doordat deze heeft bijgedragen tot de evaluatie van het effect van deze therapieën. Prof. dr. Bénédicte DUBOIS Universitaire Ziekenhuizen Leuven Deze figuur geeft een schematische voorstelling van de EDSS, die tussen de scores van 4 en 8 vooral wordt bepaald door de loopmogelijkheden.

6 6 Uit de medische wereld Trends op ECTRIMS Kopenhagen 2013 Op het inmiddels 29ste congres van de European Committee for Treatment and Research in Multiple Sclerosis (ECTRIMS) verzamelden dit jaar bijna neurologen, revalidatieartsen en diverse wetenschappers geïnteresseerd in onderzoek en behandeling van multiple sclerosis (MS). Blijkbaar belangrijk genoeg om geopend te worden met een woordje van Hare Majesteit Koningin Margaretha II van Denemarken. Een ieder jaar groeiend aantal deelnemers uit gans Europa zoekt vier dagen lang zijn weg in een stilaan onoverzichtelijk aanbod van wel 963 posters en 150 lezingen. Deze behandelen zowel de meest fundamentele aspecten van de aandoening als onderzoeksresultaten van groots uitgevoerde en vaak peperdure studies. Hier en daar sluipt er al eens een luchtiger experiment tussen of lanceert men ideeën voor verder onderzoek. In alle hoekjes en kantjes van het congresgebouw worden daarnaast ook nog eens talloze bijeenkomsten in kleinere groepjes georganiseerd waar artsen en onderzoekers elkaar ontmoeten. U begrijpt dat alles volgen een onmogelijke taak is geworden, simpelweg omdat er veel tegelijkertijd gebeurt. Maar met welke one-liners kunnen we de nieuwste boodschappen van de bijeenkomst samenvatten? Omtrent ontstaansmechanismen en risicofactoren is het laatste woord nog niet gezegd. Genetica maakt vooruitgang, maar een zo complexe en door vele samenlopende factoren bepaalde aandoening ontvouwt zijn erfelijke geheimen niet zomaar en om het even welke vorm van gentherapie is niet voor morgen. Weetjes als de invloed van roken op de evolutie van MS, de invloed van het geslacht, het gebruik van alcohol en de relatie met de body mass index (BMI) zijn leuk, maar de resultaten zijn vaak zo voorspelbaar en dat roken en overgewicht niet goed zijn voor de gezondheid in het algemeen, hoeft geen betoog meer. Een verhoogd risico op MS afhankelijk van uw geboortemaand, zoals eerder werd beweerd, wordt nu weer ontkracht en de therapeutische implicaties zijn hoe dan ook ver te zoeken of hooguit onrechtstreeks richtinggevend. De vitamine D-hype is nog niet over, maar ook buiten de MS-wereld wordt het belang van vitamine D de laatste jaren meer en meer benadrukt en een stevig supplement blijkt voor meer en meer mensen noodzakelijk te zijn. Hoe kunnen we de juiste medicatie kiezen voor de juiste patiënt? Het belang van de op en afgaande, maar vooral telkens terugkerende ontstekingsprocessen in het mechanisme van de relapsing remitting MS (RRMS) is genoegzaam bekend. De nu gebruikte medicatie richt zich vooral op het beperken van (de schade ten gevolge van) deze opflakkeringen. Reeds van in het begin van de aandoening is er ook een progressief zenuwcelverlies aanwezig en dit proces krijgt terecht heel veel aandacht; methodes om deze toenemende atrofie in kaart te brengen, uitpluizen van de onderliggende mechanismen, aangrijpingspunten voor behandeling in de zin van afremmen, tot stilstand brengen of hopelijk ook herstel van dit degeneratief proces. Helaas is ook nu het ogenblik van een wezenlijke behandeling van dit chronisch progressief verloop nog niet aangebroken. Voor primair progressieve MS blijft alles zelfs in termen van veelbelovend, meer onderzoek is nodig, nieuwe studies worden opgezet, maar vragen gezien de eigenheid van deze MS-vorm, een relatief lange opvolgperiode. Er wordt hard aan gewerkt, maar als clinicus en zeker voor de persoon met MS (PmMS) blijft het een ontgoocheling in de alledaagse praktijk. Het belang van een vroegtijdige en sterk ontstekingsremmende aanpak wordt ieder jaar meer en meer benadrukt. Het buikgevoel van de noodzaak om vroegtijdig een adequate preventieve therapie te starten, wordt nu door resultaten van degelijk onderzoek ondersteund. Alleen schuilt er een paradox in de aanpak: PmMS die nog niet lang de diagnose hebben en globaal fysiek in goede conditie zijn, blijken vaak subklinisch, zonder lichamelijk

7 7 duidelijke uitingen van ziekte, wel ziekteactiviteit te vertonen. Dit wordt bijvoorbeeld door strikte opvolging met magnetische beeldvorming vastgesteld. Het blijkt dat het nut van de ontstekingsremmende medicatie juist in die periode het grootst is en zich ook op langere termijn vertaalt in een langere periode van beperkte handicap. Alleen moet men aldus bij zich vaak goed voelende PmMS een therapie instellen met toch nog altijd een aantal bijwerkingen. Het besef groeit namelijk ook dat na verloop van jaren, wanneer een RRMS overgaat in een meer progressieve vorm en wanneer de PmMS meestal een belangrijke handicap heeft bereikt, het dan nog agressief met tweede en derdelijnsbehandelingen starten, (te) laat is. De reden is dat op dat ogenblik de factor ontsteking minder en minder belangrijk is. Het belang van deze risicobeheersing en de keuze van het medicijn wordt een steeds belangrijkere vraag, nu er op korte tijd een aantal producten bijkomen of reeds bijgekomen zijn. Het wordt een steeds delicater wikken en wegen van voordelen en bijwerkingen in een vroegtijdige therapie. Vandaar de kernvraag: welke medicatie, wanneer, voor welke patiënt? Welke gegevens van het beloop van de aandoening, welke bevindingen van de NMR-scans of andere informatie uit technische onderzoeken zijn reeds van in het begin een aanwijzing dat een eerder snelle ongunstige evolutie te verwachten is? Eén en ander krijgt meer en meer vorm, maar roept automatisch ook weer meer vragen op. Komt men tot het stadium dat iemand met een 'clinically isolated syndrome' (een eerste uiting van het ziektebeeld) in het kader van MS meteen behandeld dient te worden met een sterkere tweedelijnstherapie? Brengt de nabije toekomst ons de boodschap dat iemand met alleen letsels op een scan (zoals in de hopeloos verwarring stichtende term 'Radiologically Isolated Syndrome') maar dus zonder uiting van ziekte, toch ook al een therapie vereist? De toekomst brengt ons allicht het antwoord, maar voor de praktijk van vandaag de dag is het in principe een neen. In het begin van de therapie met interferonen of glatirameer acetaat was het normaal dat men onder een goed gevolgde behandeling toch nog een opflakkering deed. Het werd aanvaard dat de therapie niet in staat was om alle opflakkeringen tegen te houden. Dit principe geldt uiteraard nog steeds, maar in de filosofie van een optimale onderdrukking van elke ziekteactiviteit en samengaande opflakkeringen verschuift men zijn houding en spreekt men steeds sneller van een non-responder met het oog op een overschakeling naar een sterkere ontstekingswerende behandeling. Wat te denken over de nieuw beschikbare medicamenteuse therapeutische mogelijkheden, in het bijzonder de 'disease modifying therapies'? De verschillende injecteerbare interferonen en glatirameer acetaat blijven in Europa een standaard eerstelijnstherapie. Deze worden door de nieuwe tabletten niet zomaar van de kaart geveegd, al is het zeer aannemelijk dat een PmMS eerder kiest voor een tablet dan jarenlange injecties. De nieuwe tabletten zijn geen interferon of glatirameer acetaat in tabletvorm en wie goed evolueert onder zijn bestaande behandeling bedenkt zich best ernstig vooraleer er zomaar naar een nieuwere behandeling in tabletvorm wordt overgestapt. Wie echter ongelukkigerwijze een bijkomende reden heeft om de bestaande behandeling te verlaten of wie voor het eerst een therapie opstart, heeft nu meer keuze dan pakweg vijf jaar terug. Het is mogelijk te starten met tabletten teriflunomide (let wel: Europees goedgekeurd, maar voorlopig nog niet op eenvoudige wijze in elk Europees land beschikbaar). Als een tweedelijnstherapie nodig is kan er gestart worden met natalizumab intraveneus, tabletten fingolimod of een sprong maken naar alemtuzumab intraveneus (ook hier opgepast: goedkeuring t.o.v. beschikbaarheid en terugbetaling). Dat nieuwe producten een bijsluiter hebben als een medische encyclopedie, is het gevolg van de ongetwijfeld terecht strenge reglementering. Maar de richtlijnen bij het opstarten van de nieuwste producten zoals teriflunomide met maandenlange herhaalde bloedcontroles en van alemtuzumab met zelfs jarenlange systematische bloed- en urinecontroles maken het voor PmMS en hun behandelaars arbeidsintensief. Los daarvan krijgt ongetwijfeld elk medicament zijn eigen plaats. Jammer genoeg ontbreekt het op dit ogenblik aan onderlinge vergelijkingen tussen de verscheidene producten, zeker voor de nieuwste, zodat de simpele vraag en wat is nu het beste? niet zonder heel wat nuances en rekening

8

9 9 houdend met het totale plaatje van de gezondheids-/ ziektetoestand van de PmMS kan beantwoord worden. De progressieve multifocale leuco-encephalopathie (PML) bij natalizumab (Tysabri) gebruik. Er waren opnieuw talrijke posters en mededelingen in verband met de risicobeheersing voor het ontwikkelen van deze zeldzame bijwerking bij natalizumab-gebruikers. Uit verschillende hoeken en niet in het minst vanuit de producent zelf, worden er flinke inspanningen geleverd om nauwgezet dit probleem op te volgen en hoe er mee om te gaan, wat een continu proces is. Er komen meer en meer gegevens voor de behandeling van PML en suggesties over hoe er veilig van het ene product op het andere kan overgeschakeld worden. Staat u mij toe er op te wijzen dat ook in dit verband de Belgische studiegroep MS aan de verscheidene MS-experten en andere Tysabri-gebruikers in ons land duidelijke richtlijnen heeft verstrekt en de mogelijkheden rond het adequaat en waar nodig veelvuldig gebruik van NMR-scans ons toelaten de begeleiding in vergelijking met andere landen zeer goed uit te voeren. De toekomst is: databases! Een slagzin van Professor Kieseier (Düsseldorf) die een overzicht gaf van de hoogtepunten van het congres. Het verzamelen van gegevens voor epidemiologische studies vereist een (geanonimiseerde) uitgebreide registratie van zoveel mogelijk PmMS. Maar ook voor het bepalen van de beste strategie bij individuele behandelingen is een grote MS-database wenselijk. Wat dient er te gebeuren wanneer men om een bijwerking of gebrek aan efficiëntie van één product op een ander wenst over te schakelen? Naar welk product, wat is er dan te verwachten, welke periode respecteren tussen het stoppen van het ene medicament en het starten van het andere? Wat te doen bij PmMS die ook andere ziekten dragen? Dit zijn gegevens die men niet op eenvoudige wijze uit eigen ervaring, uit klassiek uitgevoerde wetenschappelijke studies of zelfs uit uitgebreide litteratuurstudies verkrijgt. De dagdagelijkse medische praktijk kan er alleen maar baat bij hebben zich op nog meer gegevens te kunnen baseren. RIMS Tot slot moeten we absoluut vermelden dat samen met de ECTRIMS op dezelfde locatie ook het congres RIMS doorging, Rehabilitation of revalidatie in MS. RIMS is een Europees netwerk van diverse gezondheidswerkers en vorsers, betrokken in revalidatie en research bij MS, en stimuleert het gesystematiseerd onderzoek van alle revalidatieaspecten bij PmMS teneinde de therapie een op alle vlakken wetenschappelijke fundering te bieden en de therapie te optimaliseren. Ook hier noteren we de belangrijke verandering waarbij PmMS steeds meer geactiveerd worden om zich zo fit mogelijk te houden, een hele evolutie ten opzichte van het opzettelijk absolute rust-advies van voorheen. Voor ons verdient het een extra vermelding omdat Prof. P. Feys, UHasselt, momenteel voorzitter van het comité is en meerdere landgenoten sleutelposities in de organisatie innemen. Gefeliciteerd! Dr. E. VANROOSE ZOL (Ziekenhuis Oost-Limburg) Genk Doorbreek de kloof tussen u en uw huis... Kies voor de oplossing van ThyssenKrupp Encasa en uw ganse woning wordt weer toegankelijk. Bel gratis u/24, 7d/7 Platformliften Huisliften Trapliften info@tk-encasa.be Vraag geheel vrijblijvend een offerte op maat van uw wensen en behoeften _MS_Link.indd 1 7/02/13 15:26

10 Waarom niet? Conveen De betrouwbare oplossing voor mannen met urine-incontinentie Blijf uw urine-incontinentie de baas dankzij ons assortiment van condoomkatheters en urinezakken en voel u zeker, de hele dag lang. Het ruime assortiment incontinentie-oplossingen van Conveen beschermt u optimaal tegen het ongemak en de moeilijkheden van urine-incontinentie. In tegenstelling tot luiers die urine absorberen, wordt de urine afgevoerd naar een discrete urinezak rond het been met behulp van een condoomkatheter. Doordat u droog blijft, voelt u zich met Conveen veilig en zeker. Surf voor meer informatie naar Het Coloplast logo is een geregistreerd handelsmerk van Coloplast A/S. [ ]. Alle rechten voorbehouden. V.U.: Gitte M. Hesselholt Coloplast Belgium NV/SA, De Gijzeleer Industrial Park, Guido Gezellestraat 121, B-1654 Beersel / Huizingen

11 11 Column Marsmannetjes komen nooit met de fiets Je moet het eens proberen: op een feestje tegen een gloednieuwe kennis zeggen dat je geen rijbewijs hebt en toch al vijfentwintig jaar als journalist bij een krant aan de slag bent. De reacties zijn namelijk keer op keer om in te kaderen. Ofwel denken ze dat je hen met uitgestreken gezicht staat voor te liegen, ofwel krijg je te horen dat je een oude hippie bent. Of nog mooier: er wordt subtiel - maar nu ook weer niet zo subtiel, helaas - gepolst of je misschien in een dronken bui iemand van de weg hebt gemaaid, en daardoor een levenslang rijverbod hebt gekregen. Om kort te gaan: als je ooit wilde weten hoe het voelt om als marsmannetje te worden aangekeken, weet je bij deze wat gedaan. Gewoon de auto aan de kant zetten volstaat. Nochtans is het allemaal zo moeilijk niet. Vroeger - toen ik nog principes had - vond ik auto s al iets vies hebben. Te vervuilend, te lelijk. Al dat gedoe met parkeren. Het zei me gewoon niet zoveel. Ik snapte ook nooit waarom mensen hun wagen namen om een straat verderop naar de bakker te gaan. Ik ging te voet of met de fiets, en was vaak sneller terug thuis. Maar de kentering kwam toen één van mijn beste vriendinnen door een stomdronken chauffeur van de A12 werd gereden, amper een paar uur nadat ik haar had uitgewuifd. Ze overleed onderweg naar het ziekenhuis. Dat is de dag dat ik mezelf beloofde om nooit achter het stuur te krui- pen, en voortaan elke verplaatsing met het openbaar vervoer te maken. Intussen ben ik twintig jaar ouder, en ik heb dat zelden als een gemis ervaren. Er komt gewoon wat meer organisatie bij kijken. In mijn eigen stad doe ik nog steeds alles met de fiets. Voor de rest ken ik de uurtabellen van het Belgische spoorwegennet nagenoeg uit het hoofd. Je staat sneller met de trein in Parijs of Amsterdam dan met de wagen. Handig, bovendien. Terwijl het landschap als een film aan je voorbij trekt, kan je in alle rust werken, wat meegenomen is als je in een vak zit waar deadlines geen abstract begrip zijn. En ja: het is waar dat de treinen niet klokvast rijden. Maar zelf heb ik het afgeleerd om me daar drukker om te maken dan strikt genomen noodzakelijk is. Met een goed muziekje op de ipod hoeft dat allemaal geen drama te zijn. Wat doen die paar minuten er eigenlijk toe? Liever een kwartiertje wachten op het perron, dan elke dag een uur stilstaan in de file. En als het toch niet anders kan - of dat feestje uitloopt tot in de vroege uurtjes - is er altijd wel iemand waar je mee terug naar huis kan rijden. Lekker gemakkelijk mee in de auto. Ik zei het al: de tijd van grote principes heb ik al lang achter me gelaten. Marsmannetjes rijden per slot van rekening ook niet met de fiets. Bart STEENHAUT Over Bart Steenhaut Bart Steenhaut, chef muziek bij De Morgen, schrijft sinds 1989 vrijwel dagelijks over popmuziek, en werkt daarnaast regelmatig mee aan radioprogramma's allerhande. Acht jaar eerder verloor hij zijn hart aan de popmuziek toen Gust De Coster op een grijze woensdagnamiddag 'I will follow' van U2 op de radio draaide. Het blijft tot vandaag één van zijn favoriete bands, en hij publiceerde er met 'Bono 50' ook een boek over. De voorbije 20 jaar zag Bart om en bij de 250 concerten per jaar, en heeft hij naar schatting artiesten geïnterviewd. 30 van die gesprekken werden eind 2010 gebundeld in 'Face 2 Face', een samenwerking met fotograaf Alex Vanhee, al twintig jaar zijn vaste compagnon de route. foto: Alex Vanhee

12

13 13 Wellness Voetreflexologie Vroeger Vijfduizend jaar geleden werden in het verre Oosten de voeten van zieken gemasseerd om hen te genezen of hun toestand te verbeteren. En nu Vandaag staat de techniek opnieuw sterk in de belangstelling en gaan steeds meer - zowel zieke als gezonde - mensen naar een voetreflexoloog. De massage is zo populair vanwege haar eenvoud en effectiviteit. Voetreflexologie is een speciale massagetechniek. Via het drukken van reflexpunten op de voeten kunnen de organen en weefsels van het lichaam op een positieve manier beïnvloed worden. De stimulatie van de reflexpunten geeft in de corresponderende organen en weefsels een betere doorbloeding, een betere afvoer van afvalstoffen via het lymfesysteem en optimalisatie van de energiebanen. Op deze manier wordt het zelfgenezend vermogen van het lichaam ingeschakeld. Dit geeft dus een natuurlijke vorm van herstel. De voetzoolmassage of reflexzone-massage is geen allesgeneesmiddel. Je moet de massage niet zien als een vervangmiddel voor een diagnose die de dokter stelt. Het is zelfs geen medische behandeling. Deze massage is eerder een ondersteuning van onze gezondheid en helpt bij de heling door het ontspannend aspect. Een massa kwalen kunnen met behulp van reflexzonemassage in belangrijke mate verzacht worden. Voetreflexologie en MS Het is uiterst belangrijk erop te wijzen dat voetreflexologie MS helaas niet kan genezen. Personen met MS staan net door de aard van de aandoening vaak onder stress. Dit heeft zijn weerslag op het lichaam. De klachten worden erger. Een ontspannende massage doet in zo n geval wonderen. De deugddoende voetmassage kan bijdragen aan een verlichting en vermindering van de symptomen. Men ontspant. Totale lichaamsmassage of voetzoolmassage zijn allebei zeer effectief bij: stress, slaapstoornissen, geestelijke en lichamelijke vermoeidheid, blokkades in de benen als gevolge van slechte doorstroming Bij een massage kan men even alles loslaten, zich totaal overgeven, genieten in een sfeer van geurende oliën, het hart luchten bij een persoon met een warm hart of gewoon even wegdromen. Dat alles draagt bij tot het geheel. Dat alles helpt een mens weer even op weg. Ingrid MEESENS

14 14 Wellness Zorg dragen voor je voeten is zorg dragen voor je mobiliteit Dit klinkt waarschijnlijk banaal voor velen, en voor de rolstoelgebruikers onder de lezers in eerste instantie - begrijpelijk - veel te banaal, maar na een gesprek met, en tal van voorbeelden van podoloog en ervaringsdeskundige Raf Thijs willen we met jullie toch een aantal weetjes en tips delen in het kader van het thema mobiliteit. Weetjes die er voor kunnen zorgen dat je voeten - je basisvervoersmiddel - gezond blijven, dat je de weg vindt naar een oplossing voor allerhande directe (pijnlijke voeten en nagels) en indirecte klachten (pijn aan gewrichten en spieren, rugklachten ), dat je overbodig fysiek ongemak vermijdt en/of kan blijven bewegen volgens je eigen mogelijkheden. Podologie Onder podologie verstaan we de wetenschap die zich bezighoudt met de functie of dysfunctie van voeten, waaruit klachten kunnen ontstaan gaande van de onderste ledematen tot de rug. Soorten klachten Tal van klachten kunnen ons hinderen en gaandeweg beperken in onze alledaagse mobiliteit: - ingroeiende nagels - overmatig eelt - ernstige likdoorns - overbelasting en pijn aan gewrichten en spieren, voe- ten en benen ten gevolge van een verkeerde belasting, manier van lopen of houding - kromstand van de grote teen (hallux valgus) met beenderige uitsteeksel ter hoogte van het metatersaalfalangiaal gewricht - beenlengteverschil met rugklachten tot gevolg Behandeltechnieken Alledaagse probleempjes kunnen snel verholpen worden. Voor mensen met iets complexere voet-, gewrichtsof spierproblemen is een bezoek aan een podoloog (en/ of huisarts, kinesist ) aanbevolen. Voorkomen is beter dan genezen. Succes schuilt dikwijls in de holistische benadering, een totaalaanpak aan de hand van onderstaande behandelingen. Schoenadvies Heel wat mensen besteden niet genoeg aandacht aan schoeisel. Er wordt soms enkel gekozen met de ogen met soms nare gevolgen voor de voeten, spieren en gewrichten. Daarom het advies: neem eerst de schoen vast. Kies eerst met je handen, dan met je ogen. Kies steeds voor een stevige contrefort (hielcup) en zool, en bij voorkeur voor schoenen met veters (die kan je het best aansluitend maken aan je voet). In principe mag je de zool enkel kunnen plooien waar de bal van de voet zit. Let er op dat de lengte van je schoen ± 1 cm langer is dan je voet, dat je schoen voldoende breed en hoog is en zorg ervoor dat al je tenen op de zool staan als je recht staat. Het knellen van een voet in bepaald schoeisel kan op termijn zorgen voor overdruk en dus meerdere van bovenvermelde klachten veroorzaken.

15 15 Bewegingsadvies Probeer elke dag te wandelen en/of te bewegen. Al je spieren, ook je voetspieren, fungeren als een soort pomp die zorgt voor het doorstromen van je bloed. Het bewegen van je voeten zorgt tevens voor een versterking van de spieren en het voorkomen van atrofie (kleiner worden) van de spieren. Eenieder heeft doorheen de jaren zijn eigen stappatroon ontwikkeld. Een bepaald verkeerd stappatroon kan op termijn (in)directe klachten veroorzaken. Een stappatroon kan je mits heel veel aandacht in beperkte mate wijzigen. Het corrigeren van een stappatroon gebeurt echter vaak door middel van aangepaste zolen (zie zooltherapieën hieronder) en/of aangepast schoeisel per activiteit (fietsschoenen, loopschoenen, wandelschoenen...). Vilttherapie (tijdelijk) Door middel van vilttherapie worden er pijnlijke drukplekken of wonden drukvrij gelegd. Hierdoor worden de pijnlijke drukplek en/of wonden ontlast en kunnen ze genezen. Vilttherapie wordt vaak in combinatie met wondbehandeling gebruikt. Siliconentherapie (langdurige gebruik) De silicone orthese wordt gemaakt om de stand van uw tenen te corrigeren, drukplekjes en wrijving van de tenen te voorkomen of verminderen. Een afwijkende teenstand kan leiden tot pijnklachten aan de tenen, eelt of likdoorns. Een orthese wordt op maat van de voet gemaakt. Aan de hand van het doel van de behandeling kan er gekozen worden uit verschillende siliconen materialen die ieder hun eigen hardheid hebben. Zooltherapieën Door middel van podotherapeutische zolen worden stands- of vormafwijkingen van de voet, onderbenen, bekken, knie, heup of rug gecorrigeerd of gecompenseerd ter voorkoming of behandeling van klachten. Ze zorgen voor een betere drukverdeling onder de voeten en zorgen voor het beter functioneren van de voet. Ook de podotherapeutische zool wordt op maat van de voet gemaakt en is voor iedereen anders. Voetbehandelingen Voor een gewone, deugddoende voetbehandeling passeren we meestal bij een pedicure. Naar aanleiding van ernstige, vaak al lang aanslepende voetklachten hoort een specifieke voetbehandeling ook thuis in de totaalaanpak van de podoloog. Gaande van kalknagels en schimmelnagels tot moeilijk te knippen nagels, diabetische wondverzorging en klachten over verkeerd groeien van nagels en overmatig eelt en likdoorns. Tot slot nog enkele algemene tips voor gezonde voeten: 1. Controleer regelmatig je voeten. 2. Smeer je voeten regelmatig in om je huid soepel te houden (niet tussen de tenen). 3. Was je voeten regelmatig en droog ze goed af, ook tussen de tenen. 4. Zorg voor aangepast schoeisel aan de activiteit. 5. Als je schoenen gaat kopen: kies in eerste instantie met je handen en je voeten, dan met je ogen (zie ook schoenadvies ). 6. Lukt het je niet om je voeten te verzorgen, je nagels te knippen vraag hulp. Ga niet zelf met scherpe voorwerpen aan de slag. 7. Neem bij twijfel steeds contact op met (para)medici om erger (ernstige pijn en immobiliteit omwille van ernstige kwaal) te voorkomen of verhelpen. Zorg dragen voor je voeten is zorg dragen voor je mobiliteit. Dit geldt voor jong en oud, met of zonder MS. MS genezen kan helaas nog niet. Tips geven en behandelingen aanreiken om overbodig fysiek ongemak op te lossen/te vermijden was het doel van dit artikel en is de dagelijkse motivatie van een podoloog. Liesbeth POORTERS Met de medewerking van Raf THIJS Podoloog Slachthuisstraat 7, 3920 Lommel T

16 16 Sociaal beleid A Hoe van punt A naar punt B geraken? Mobiliteit, het thema van deze MS-Link ligt u waarschijnlijk nauw aan het hart. Het is deel van onze vrijheid en onafhankelijkheid te kunnen gaan en staan waar we willen en laat dit net een van die zaken zijn waar MS hard kan toeslaan. Het vraagt enorm veel aanpassing en is niet evident om mee om te gaan. U herinnert zich ongetwijfeld nog de eerste keer dat een van uw benen niet meer meewilde. Of de eerste keer dat u een rolstoel moest gebruiken.. Waarschijnlijk ergens ver weg van huis waar niemand u kende. Maar misschien kwam u toen tot de vaststelling: Had ik dit maar eerder gedaan. Dan had u zich al die tijd niet nodeloos opgesloten en nog meer beperkt. Ik weet het, als volledig mobiele auteur heb ik makkelijk schrijven maar bovenstaande zinnen schud ik niet uit mijn mouw. Ik krijg ze dikwijls te horen van mensen met MS die ik bezoek en die spreken uit eigen ervaring. De sportivo s onder jullie kunnen te voet de Machu Picchu of de Mont Ventoux beklimmen, maar voor de minder fortuinlijken is dit te hoog gegrepen en dringen andere vervoersmiddelen zich op om van punt A naar punt B te geraken. De meeste kent u uiteraard, maar de maatregelen die er mee samenhangen misschien niet. Vandaar dit artikel. Laat u vervoeren bij het lezen. Met de rolstoel We gaan het hier niet hebben over de ontelbare soorten, maten en gewichten. Ook niet over de terugbetalingsregeling van rolstoelen. Daarvoor moet de redactie mij een aparte MS-Link gunnen vrees ik. En om eerlijk te zijn daarvoor bent u best af bij de diverse leveranciers, thuiszorgwinkels, mobi-shops, revalidatie- en MS-centra overal te lande. Bij hen kan u terecht voor gedegen advies ter zake. Ik beperk mij hier tot informatie over waar u met een rolstoel mag rijden en hoe deze best te verzekeren. Waar mag ik rijden? In functie van de gevoerde snelheid moet u, als gebruiker van een voortbewegingstoestel, zoals men de diverse hulpmiddelen inzake mobiliteit benoemt, zich aan bepaalde regels houden. Zo moeten rolstoelgebruikers die niet sneller dan stapvoets rijden en dus dezelfde snelheid hebben als de omringende voetgangers, zich aan dezelfde regels houden als voetgangers, ongeacht of het voortbewegingstoestel al dan niet gemotoriseerd is. U hebt dus dezelfde rechten en plichten als voetgangers. Een rolstoelgebruiker moet bij voorkeur op het trottoir, de delen van de openbare weg voorbehouden voor de voetgangers, of op de begaanbare gelijkgrondse berm rijden. Als deze voorzieningen ontbreken of onbruikbaar zijn, dan mag u de andere gedeelten van de openbare weg volgen: wanneer u het fietspad volgt, moet u voorrang verlenen aan de tweewielers wanneer u de rijbaan volgt, moet u links van de rijbaan rijden, in de tegengestelde richting van het verkeer. Rolstoelgebruikers die sneller rijden dan de omringende voetgangers, moeten zich aan dezelfde regels houden als fietsers. U hebt dus dezelfde rechten en verplichtingen als fietsers. Volg indien het berijdbaar is zoveel mogelijk het fietspad. Als er geen fietspad is, mag u ook gebruik maken van de parkeerzones en de gelijkgrondse bermen rechts van u, op voorwaarde dat u voorrang geeft aan de weggebruikers die er zich bevinden. Mits dezelfde voorwaarde, mag u buiten de bebouwde kom zelfs op het trottoir en op de verhoogde berm rijden.

17 17 In de gratis folder Met een rolstoel in het verkeer van het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (BIVV) vindt u nog meer interessante weetjes. U kan deze folder telefonisch bestellen via of downloaden van hun website (webshop - informatie). Moet mijn elektrische rolstoel verzekerd zijn? Het Vlaams Patiëntenplatform heeft daarover in zijn brochure Verzekeringen - informatie en tips voor personen met een chronische ziekte of aandoening en hun gezin een stukje geschreven. Bestuurders van een elektrische rolstoel, een elektrische scooter of een elektrische driewieler zijn wettelijk verplicht om een burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten om op de openbare weg te mogen rijden. Dat geldt ook op terreinen die toegankelijk zijn voor het publiek of zelfs op plaatsen waar een klein aantal personen het recht heeft te komen. De groene kaart die u van de verzekeraar krijgt, moet u steeds op zak hebben wanneer u zich op de openbare weg begeeft. Gewone rolstoelen (niet elektrisch) mogen op de openbare weg zonder een verplichte burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering voor motorrijtuigen. Omdat de kans bestaat dat ze schade toebrengen aan derden, is het aan te raden een familiale verzekering af te sluiten. Informeer uw verzekeringsagent, makelaar of maatschappij zeker over het feit dat u een rolstoel bezit en gebruikt. Zij kunnen ervoor zorgen dat mogelijke schade aan of door de rolstoel gedekt is. Met de wagen Als rechtgeaarde Belg zal het meest gebruikte vervoermiddel natuurlijk de wagen zijn, het meest flexibele vervoermiddel voor mensen met een beperking. Ook hier gaan we het niet hebben over het eindeloze gamma aan wagens en de nieuwste trends in autoland. Daarvoor verwijs ik u graag naar het autosalon dat er in januari weer aan komt. Wel wil ik u wegwijs maken in bepaalde regelgeving die van toepassing is voor mensen met een beperking. Autoaanpassing Eerst en vooral is er het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) dat tegemoetkomingen geeft voor de aanpassing van uw wagen in functie van uw beperking. Ik denk hierbij aan de meerkost in de aankoop van een wagen met automatische versnelling, gas en rem aan het stuur, oprijgoten, schuifdeuren en dergelijke meer. Advies daarrond kan u vragen bij het multidisciplinair team van uw ziekenfonds of bij een MS-kliniek die ook erkend zijn om een aanvraag in die zin naar het VAPH te doen. Adressen van andere erkende instanties kan u opvragen bij de sociale dienst van de MS Liga. Ook bij het Centrum voor Rijgeschiktheid en voertuigaanpassing (CARA) dat een afdeling is van het BIVV kan u terecht voor deskundig en gratis advies omtrent de aanpassingen van uw wagen. Via hen kan u ook leren rijden met een aangepaste wagen. Eenmaal beslist welke aanpassingen nodig zijn, kan u op de Vlibank ( contactgegevens vinden van garagisten die gespecialiseerd zijn in dergelijke aanpassingen. Bij de in bedrijfstelling van het aangepaste of verbouwde voertuig dient u zich wel onmiddellijk aan te bieden aan de autokeuring. Het technisch aspect van de aanpassingen wordt nagekeken en de officiële documenten afgeleverd zodat de auto conform is met de reglementering en er bij een ongeval geen betwisting met de verzekering optreedt. Wat met mijn autoverzekering? Let er ook op dat u goed verzekerd de weg opgaat. Ook al zijn er uiterlijk geen of weinig symptomen van uw ziekte, u laat best uw rijbewijs aanpassen en brengt uw autoverzekeringsmaatschappij op de hoogte. MS is immers een aandoening die mogelijks invloed kan hebben op uw rijgeschiktheid en kan evolueren. Daarom is het belangrijk dat u zich wettelijk in orde stelt. Als dus de diagnose van MS gesteld is, zal u in het kader van uw rijgeschiktheid

18 18 één van de onderstaande scenario s moeten volgen: Uw neuroloog oordeelt dat er geen vermindering is van uw functionele vaardigheden: U bezorgt hem het formulier model VII Rijgeschiktheidsattest voor de kandidaat voor het rijbewijs van groep 1. Dit formulier kan u bekomen bij de sociale dienst van de MS-Liga of in een MS-centrum. De neuroloog bevestigt daarop dat u rijgeschikt bent voor categorie AM, A1, A2, A, B, B+E of G, zonder aanpassingen, voorwaarden noch beperkingen en vult ook in voor welke periode. Bij aandoeningen met een evolutief karakter mag de geldigheidsduur van het rijbewijs tot de leeftijd van 50 jaar maximaal 5 jaar bedragen. Bent u ouder dan mag dit maximaal 3 jaar bedragen. Het ingevulde attest bezorgt u daarop aan de gemeentediensten die een nieuw rijbewijs zullen opmaken. Daarop bezorgt u een kopie van het aangepast rijbewijs of van het attest model VII aan uw verzekeringsmaatschappij. Kan uw neuroloog niet bevestigen dat u rijgeschikt bent zonder aanpassingen, voorwaarden of beperkingen omdat er een vermindering is van uw functionele vaardigheden en beantwoordt u niet (meer) aan de medische minimumnormen, dan moet u contact opnemen met het CARA. Geen schrik, een rijbewijs raakt u niet zo snel kwijt, al vrezen veel mensen dit ten onrechte. Het is wel heel belangrijk dat u wettelijk in orde bent. Rijden met een niet aangepast rijbewijs staat immers gelijk met het rijden zonder (geldig) rijbewijs. Krijgt u een rijgeschiktheidsattest van CARA dan bezorgt u ook hier het attest aan de gemeentediensten en uw verzekeringsmaatschappij. Houd bij beide scenario s de geldigheid van uw nieuw rijbewijs in de gaten en vraag op tijd een nieuw rijgeschiktheidsattest aan uw neuroloog of CARA. Parkeerkaart Bij het verminderen van uw mobiliteit en als langere afstanden stappen moeilijker wordt, vragen mensen zich af of ze aanspraak kunnen maken op een parkeerkaart. Dit kan als u een onderzoek ondergaat bij de artsen van de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid (FODSZ) waaruit blijkt dat u 2 punten scoort in de rubriek verplaatsingsmogelijkheden op hun zelfredzaamheidsschaal of getroffen bent door een invaliditeit van 80 % of een blijvende invaliditeit hebt die rechtstreeks toe te schrijven is aan de onderste ledematen en tenminste 50 % bedraagt. Met deze kaart kan u dan onbeperkt parkeren op plaatsen waar de parkeertijd beperkt is (blauwe zone) en op de plaatsen voorbehouden voor voertuigen die gebruikt worden door gehandicapten (aangeduid door een blauw teken dat een gehandicapte in een rolstoel voorstelt). In een groot deel van de Belgische gemeenten bent u ook vrijgesteld van het betalen van parkeergeld. Fiscale maatregelen bij het gebruik van de wagen De overheid voorziet een aantal fiscale maatregelen bij het gebruik van de personenwagen voor personen met een handicap, nl.: - vermindering en/of vrijstelling van de btw bij aankoop van een wagen - verlaagd btw-tarief op de prijs voor onderdelen, voor onderhoud van en herstellingen aan de wagen - vrijstelling van de verkeersbelasting en de belasting op de inverkeerstelling. Om daar aanspraak op te kunnen maken, moet u een attest van de FODSZ kunnen voorleggen waarop vermeld staat dat u een blijvende invaliditeit hebt die rechtstreeks toe te schrijven is aan de onderste ledematen en ten minste 50% bedraagt. Bijkomende voorwaarde voor de vermindering en/of vrijstelling van de btw is dat het voertuig in principe niet mag worden gebruikt zonder de persoon met de handicap. Echter, vermindering en vrijstelling van btw is federale materie en daar past men deze regeling strikt toe. Vrijstelling van verkeersbelasting is een Vlaamse bevoegdheid en daar hanteert men deze regeling soepeler indien er slechts één gezinswagen is die ook door de partner wordt gebruikt. Er moet geen aparte toestemming worden aangevraagd als de wagen door beiden wordt gebruikt. Hebt u het vereiste percentage, dan kan u om de 3 jaar een andere wagen met vrijstelling van btw kopen.

19 19 Met de taxi Taxicheques Informeer of uw gemeente taxicheques ter beschikking stelt voor mensen met mobiliteitsproblemen en onder welke voorwaarden. Op die manier kan u goedkoper dan het gebruikelijke tarief met de taxi rijden. De grootte van de tegemoetkoming kan verschillen van gemeente tot gemeente. Met bus of tram Reizen met bus of tram lijkt niet meer zo evident en ontziet u misschien. De Lijn belooft echter continu te werken aan de toegankelijkheid van hun voertuigen en haltes zodat ook personen die minder goed te been zijn, vlot gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer. Misschien de moeite om eens uit te proberen. Onderstaande maatregelen kunnen daarbij helpen. Minder mobiel of rolstoelgebruiker? Wilt u een gewone bus (geen belbus) of tram nemen, dan moet u 24 uur op voorhand reserveren (zie telefoonnummers hieronder). De medewerker van De Lijn zal daarop nakijken of het voertuig dat u wilt nemen en de halte waar u wilt op- en afstappen toegankelijk is en of de voorziene plaats voor de rolstoelgebruiker nog vrij is. Als deze voorwaarden vervuld zijn, zal de gewone bus u op het afgesproken moment en aan de afgesproken halte oppikken. Vergeet niet uw terugreis te reserveren en vermijd indien mogelijk de spitsuren. Echter, een scooter kan helaas in de gewone bussen en trams omwille van veiligheidsoverwegingen niet mee, enkel een manuele of elektronische rolstoel. Belbus Ook in dunbevolkte gebieden kunt u de bus nemen. Om daar kostenefficiënt openbaar vervoer aan te bieden, werkt De Lijn met belbussen. Een belbus rijdt alleen op aanvraag. De belbus heeft geen vaste route of dienstregeling maar het is ook geen taxi: de belbus stopt alleen aan haltes van De Lijn die voor de rit werden aangevraagd bij de belbuscentrale. Momenteel zijn er in Vlaanderen meer dan 120 belbusgebieden. Om een rit met de belbus te reserveren, moet u de belbuscentrale minstens 2 uur (in Limburg 1 uur) vooraf contacteren. Op basis van de aanvragen voor een bepaalde rit stippelt de computer de efficiëntste reisweg uit. De belbus pikt u dan op het afgesproken moment op aan de afgesproken halte. Ook rolstoelgebruikers kunnen mee met de belbus. Alle belbussen zijn immers uitgerust met een lift (voor een manuele of elektronische rolstoel, niet voor een scooter). Op de belbus gelden de tarieven en vervoerbewijzen van De Lijn. Belbuscentrale Antwerpen: belbus.ant@delijn.be Belbuscentrale Limburg: belbus.limburg@delijn.be Belbuscentrale Oost-Vlaanderen: of voor rolstoelgebruikers belbus.ovl@delijn.be Belbuscentrale Vlaams-Brabant: belbus.vlbrab@delijn.be Belbuscentrale West-Vlaanderen: belbus.wvl@delijn.be Gratis lijnkaart Voor 65-plussers, maar ook voor zij die ingeschreven zijn bij het Vlaams Agentschap, een tegemoetkoming ontvangen van de FODSZ of gebruik maken van de bijzondere tewerkstellingsondersteunende maatregelen van de VDAB, ontvangen op basis van de gegevens van de Kruispuntbank Sociale Zekerheid automatisch deze kaart. 65-plussers in Brussel moeten wel jaarlijks 60 euro betalen, tenzij u het voorkeurtarief of het OMNIO-statuut hebt, dan blijft het gratis. Kaart kosteloze begeleider Een kaart voor begeleider is een abonnement dat een persoon met een handicap gratis kan aanvragen voor een persoon die hem of haar begeleidt op de bus of tram. De kaart voor begeleider wordt uitgereikt door de NMBS (zie verder).

20 20 Met de trein Als u de trein niet nodig hebt voor uw werk wordt dit vervoermiddel waarschijnlijk niet frequent gebruikt, daguitstappen daargelaten. U moet immers ook nog naar het station geraken. Met onderstaande maatregelen kan de trein misschien weer een beetje reizen worden. Assistentie nodig bij uw verplaatsing? In 131 stations is er elke dag assistentie mogelijk en dit van de eerste tot de laatste trein. Ook in andere stations is er soms assistentie mogelijk. Vraag uw assistentie minstens 24 uur op voorhand aan via elektronische weg (zie vermelding website onderaan tekst) of via het Contact Center op (alle dagen open van 7 tot uur). Op de dag van uw reis meldt u zich 15 minuten voor het vertrek op het afgesproken ontmoetingspunt aan. Kortingskaart verhoogde tegemoetkoming Indien u in de ziekteverzekering onder het voorkeurtarief of OMNIO-statuut valt, kan u bij de aankoop van een 2de klasse biljet voor een verplaatsing binnen het Belgisch spoorwegnet een korting krijgen van 50 %. Ook de personen die u ten laste hebt en uw partner hebben recht op deze korting. Om de kortingskaart aan te vragen hebt u een origineel attest van het ziekenfonds nodig. De aanvraagdocumenten zijn beschikbaar in de NMBS-stations of kan u downloaden van de website van de NMBS. U gaat naar een station naar keuze met het ingevulde formulier, het attest, uw identiteitskaart en een recente pasfoto en vraagt de kortingskaart aan het loket. U moet hier niets voor betalen. Kaart kosteloze begeleider Met deze kaart kan uw begeleider in dezelfde klas en op hetzelfde traject waarvoor uw betalend vervoerbewijs geldig is, gratis meereizen. Het vervoerbewijs moet niet noodzakelijk een biljet aan standaardprijs zijn. Het mag ook een biljet met korting of een andere formule zijn. De kaart is geldig voor het volledige NMBS-net, de trajecten van De Lijn en dit voor een tijdsduur van 5 jaar. Voorwaarde is dat u op de zelfredzaamheidsschaal van de FODSZ 12 punten scoort, een blijvende invaliditeit van 80 % hebt of een blijvende invaliditeit rechtstreeks toe te schrijven aan de onderste ledematen hebt die tenminste 50 % bedraagt. Het aanvraagformulier kan u downloaden op de website van de NMBS of vragen in een station naar keuze. Indien u aan de voorwaarden voldoet, zal u uitgenodigd worden de kaart af te halen mits voorlegging van een recente pasfoto en 5 euro. U kan met deze kaart ook gebruik maken van de minibus van de Brusselse MIVB. Voorrang op een zitplaats Als uw arts op het aanvraagformulier kan verklaren dat u niet lang rechtop kan staan, wat de medische oorzaak is en voor welke periode (maximaal 5 jaar), dan kan u met afgifte van een recente pasfoto en een maakloon van 5 euro een kaart bekomen die u voorrang geeft op een zitplaats. Ook hier kan u het aanvraagformulier vinden op de website van de NMBS of in een station naar keuze. Met aangepast vervoer Dienstencheques voor vervoer van personen met een beperkte mobiliteit U kan gebruik maken van dienstencheques voor dergelijk vervoer als u aan een van onderstaande voorwaarden voldoet: een dossiernummer hebt bij het VAPH een tegemoetkoming van de FODSZ ontvangt beschikt over een attest van de FODSZ waarbij u 7 punten toegekend kreeg op de zelfredzaamheidschaal 60 jaar of ouder bent en prestaties ontvangt van een erkende dienst voor gezins- en bejaardenhulp U betaalt 1 dienstencheque per gepresteerd uur. Diensten aangepast vervoer De vzw Overleg van Diensten voor Aangepast Vervoer (ODAV) verenigt 12 diensten die in een aantal regio s in Vlaanderen goedkoop, aangepast vervoer aanbieden. Zij bieden vervoer aan mensen die omwille van een mobiliteitsbeperking geen gebruik kunnen maken van het openbaar vervoer. Het vervoer is vraagafhankelijk, van deur tot deur en alle dagen van de week en het weekend