Volledig Jaarverslag Rathenau Instituut

Transcriptie

1 Volledig Jaarverslag 2015 Rathenau Instituut

2 Redactie David Redeker Foto omslag istockphoto Bij voorkeur citeren als: Volledig Jaarverslag 2015, Rathenau Instituut, 2016 Rathenau Instituut Het Rathenau Instituut stimuleert de publieke en politieke meningsvorming over wetenschap en technologie. Daartoe doet het instituut onderzoek naar de organisatie en ontwikkeling van het wetenschapssysteem, publiceert het over maatschappelijke effecten van nieuwe technologieën, en organiseert het debatten over vraagstukken en dilemma s op het gebied van wetenschap en technologie.

3 3 Inhoud 1 Projectenoverzicht Thema 1 Intieme technologie > 4 Thema 2 Systeeminnovatie onder druk > 8 Thema 3 Grenzeloze innovatie, regionale ambities >12 Thema 4 Wetenschap voor beleid > 15 Thema 5 Tussen wetenschapsbeleid en onderzoeks praktijk > 19 2 Relatie met het parlement > 22 3 Communicatie > 23 4 Financiën > 24 5 Sociaal jaarverslag > 26 6 Kwaliteitsbeleid > 29 7 Duurzaamheid > 29 8 Open access > 29 9 Werkzaam voor het Rathenau Instituut op 31 december 2015 > Bestuur > Programmaraad > Begeleidingscommissie > Publicaties > In de media (selectie) > in cijfers: Overzicht indicatoren > 42

4 4 1 Projectenoverzicht Het Rathenau Instituut doet onderzoek op het snijvlak van wetenschap, technologie en samenleving. Iedere twee jaar stelt het instituut een werkprogramma op. In het Werkprogramma beschrijft het Rathenau Instituut de thema s en onderwerpen waarop het zich in 2015 en 2016 wil richten. Ter voorbereiding is gesproken met Kamerleden, beleidsmakers en overige belangstellenden. De projecten in onderstaand overzicht zijn gerangschikt volgens de vijf thema s van het werkprogramma. Thema 1 Intieme technologie Apps, smartphones en sociale media. Technologie neemt een steeds belangrijkere plek in ons leven in. Deze ontwikkeling heeft veel voordelen. Denk aan gemak, veiligheid en autonomie. Maar wie hebben toegang tot die data? Wie verdient eraan? Wordt onze vrijheid ingeperkt? Het Rathenau Instituut wil de gevolgen van deze technologische revolutie op de politieke en maatschappelijke agenda zetten. 1A Big Data en slimme beslissers (slimme algoritmes) Projectteam: Linda Kool, Jelte Timmer, Rinie van Est, Sarah Eskens, Isabel Elias Beschrijving: Ontwikkelingen rond Big Data gaan snel, maar de precieze impact op bedrijfsleven, maatschappij en politiek is onduidelijk. Ook lijkt er sprake van mythevorming. In het bedrijfsleven en de politiek lijkt behoefte te bestaan aan een helder beeld over wat big data kan betekenen voor de maatschappij: wat zijn kansen en risico s voor innovatie met big data? In hoeverre vindt big data innovatie daadwerkelijk plaats? Het Rathenau Instituut heeft in samenwerking met relevante stakeholders duidelijk gemaakt wat een verantwoord gebruik van Big Data in de praktijk betekent. Publiek: Een combinatie van bedrijfsleven, wetenschap, overheid en maatschappelijk middenveld. Belangrijke betrokkenen zijn het Data Science Center TU Eindhoven, de Netherlands Office of Science & Technology (NOST) in San Francisco en het Verbond van Verzekeraars.

5 5 In 2015 zijn twee publicaties uitgebracht: Berekende risico s Verzekeren in de datagedreven samenleving en De datagedreven samenleving Achtergrondstudie. Naar aanleiding van de studies was er veel media-aandacht (o.a. BNR nieuwradio, NRC Next en het Financieel Dagblad). Ook is de maatschappelijke discussie omtrent het datagebruik door verzekeraar Achmea aangejaagd. Minister Van der Steur (Veiligheid en Justitie) verwees naar de studie in de beantwoording van Kamervragen van Verhoeven en Dijkstra over deze Achmea-casus. 1B Gezichtsherkenning Projectteam: Linda Kool, Jelte Timmer, Rinie van Est, Annelli Jansen Beschrijving: De ontwikkelingen van automatische gezichts- en emotieherkenning gaan snel. De software verbetert, databases groeien, raken verbonden en er komen steeds meer toepassingen bij. Het doel van dit project is de stand van de techniek in kaart te brengen, alsook welke ethische, sociale en juridische kwesties de techniek oproept. Het project is een verkennende studie die de opkomst van de technologie in kaart brengt en duidt. Publiek: Een combinatie van bedrijfsleven, overheid en maatschappelijk middenveld. In 2015 is de publicatie Dicht op de Huid. Gezichts- en emotieherkenningstechnologie in Nederland uitgebracht. Dat leverde media-aandacht op van onder andere De Kennis van Nu en NRC. Diverse Kamerleden vroegen (en kregen) een extra toelichting. 1C Dilemma s van de digitale democratie Projectteam: Iris Korthagen, Ira van Keulen, Geert Munnichs Begeleidingscommissie: Frank Ossewaarde (Tweede Kamer), Erik Gerritsen (Ministerie van VWS), Bert Mulder (Haagse Hogeschool), Matt Poelmans (PLBQ) en Wiebe Bijker (bestuurslid Rathenau Instituut). Beschrijving: De centrale vraag in het project is: Hoe kunnen digitale instrumenten bijdragen aan een sterkere verbinding tussen de landelijke politiek en de burger? Het project reflecteert op de inzet van verschillende digitale participatiemiddelen door de Tweede Kamer en haar politiek-bestuurlijke en maatschappelijke omgeving.

6 6 Publiek: De Eerste en Tweede Kamer, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, andere geïnteresseerden in de participatiesamenleving, de doe-democratie, de open overheid en de digitale democratie. In 2015 publiceerden we een achtergrondstudie van Edwards en De Kool inclusief een essay. Een verkorte versie van het essay verscheen op socialevraagstukken.nl en sargasso.nl. 1D Opkomende markten voor lichaamsmateriaal Projectteam: Ingrid Geesink, Marjolijn Heerings, Edwin Horlings, Pascal Messer Beschrijving: Het doel van dit onderzoek is het leveren van informatie aan de Europese Commissie (DG SANCO) als beleidsvoorbereiding voor de herziening van de huidige EU-regelgeving voor de veiligheid en kwaliteit van weefsels en cellen. Het rapport bevat facts & figures en een economische analyse van markten voor weefsels en cellen voor transplantatie, inclusief een voorspelling van de trends in die markten en het regelgevend kader. Publiek: De primaire doelgroep is de Europese Commissie (DG SANCO) en competent authorities van EU-28 lidstaten. Secundaire doelgroepen zijn weefsel- en celbanken, transplantatie- en transfusiediensten, beleidsmakers en regelgevende instanties op gebied van weefsel- en celtechnologie, professionele klinische en wetenschappelijke organisaties, (biotech) industrie en patiëntenorganisaties. Externe partners in het project zijn: Arlinke Bokhorst (TRIP/ Sanquin), Theo de By (European Foundation Tissue Banking), Julia Stein (Deutsches Herzzentrum Berlin DHB) In 2015 is het concepteindrapport bij de Europese Commissie ingeleverd. Daarna hebben we de resultaten aan de lidstaten gepresenteerd en de feedback verwerkt. De verwachting is dat het rapport in 2016 wordt gepubliceerd. Dat hangt af van de Europese Commissie.

7 7 1E Persuasieve e-coaching Projectteam: Linda Kool, Jelte Timmer, Rinie van Est Beschrijving: De opmars van het mobiele internet veroorzaakt een revolutie op het gebied van coaching. Slimme apparaten en software gaan mensen meten, monitoren en coachen. Dat gebeurt op allerlei gebieden: van gezond eten en bewegen, milieubewust gedrag en sociale interactie en relaties. Dit project onderzoekt de maatschappelijke kwesties die samenhangen met de opkomst van de persuasieve e-coach, zoals privacy, autonomie en nieuwe verhoudingen tussen aanbieders en consumenten. Publiek: Het project bestond uit een verkennende studie over ethische kwesties van gezondheidscoaches. Een consortium van Philips, NIHC, STW, het Border-sessions festival en de Correspondent werkte met het project mee. Daarnaast vormden betrokkenen uit de ontwerpindustrie een doelgroep. In 2015 is de Nederlandse publicatie verschenen met een Engelse vertaling. De resultaten zijn gepresenteerd op de PERSUASIVE 2015 Conferentie en het boek is bij verschillende internationale stake holders aangeboden. Verder schreven onderzoekers van het Rathenau Instituut op uitnodiging artikelen in het tijdschrift Issues in Science & Technology en Slate Magazine. 1F De meetbare mens Projectteam: Ingrid Geesink, Marjolijn Heerings, Stans van Egmond, Rinie van Est Externe onderzoekers: Han de Vries (Research for Decisions), Anna Jansen, André Boorsma (TNO), Johan Molenbroek, Renate de Bruin, Lyè Goto, Marianne van Iersel (Radboudumc), Joep Lagro (HAGA Ziekenhuis), René Melis (Radboudumc), Marcel Olde Rikkert (Radboudumc), Toine Pieters (Universiteit Utrecht), Minne Bakker (VU medisch centrum), Lieke van der Scheer (Universiteit Twente), Marianne Boenink (Universiteit Twente), Terry Vrijenhoek (UMC Utrecht), Maud Radstake (Universiteit Utrecht), Erwin Kompanje (Erasmus MC) Beschrijving: Het hoofddoel is inzicht te krijgen in hoe het kwantificeren van lichaamsfuncties en het doormeten en monitoren van het menselijk lichaam ons denken over ziekte en gezondheid verandert, en de relaties tussen de actoren in de zorg verandert. We dragen bij aan het debat over de opkomst van big data in de

8 8 omic wetenschappen en de toenemende levenstijlisering van de geneeskunde. Het project wil graag bijdragen aan: 1. Publieke bewustwording en interactie over de meetbaarheid van het lichaam. 2. Debat en aanbevelingen over effecten van meetbaarheid voor beleid en politiek. 3. Aansluiting bij internationale academische discussie en beleidsdebat. Publiek: Overheid, burgers, politici, wetenschappers. In 2015 rondde de projectgroep het manuscript af. Begin 2016 ver scheen de publicatie. Daarnaast hebben we in samenwerking met de Utrechtse interaction designers One Seconds een kunstinstallatie ontwikkeld waarmee bezoekers van diverse publieksfestivals in een soort photobooth aan den lijve ondervonden hoe meten en profileren werkt. Thema 2 Systeeminnovatie onder druk In veel sectoren worden wetenschap en technologie ingezet om processen beter, efficiënter en duurzamer te laten verlopen. Maar het invoeren van die slimme systemen gaat niet vanzelf. Willen mensen wel een zorgrobot aan hun bed? Wat als er ongelukken gebeuren met zelfsturende auto s? Het Rathenau Instituut onderzoekt hoe innovaties de samenleving vooruit kunnen helpen. 2A Synthetische biologie Projectteam: Dirk Stemerding, Virgil Rerimassie, Rinie van Est Beschrijving: In dit project gaat het om de maatschappelijke betekenis en de impact van synthetische biologie en om het stimuleren van de meningsvorming over synthetische biologie. Een belangrijk deel van de activiteiten staat in het teken van het lopende Europese FP7-project Synenergene ( ). Publiek: Het Rathenau Instituut geeft leiding aan een platform met als deelnemers: igem Foundation, Athena Instituut (VU Amsterdam), Biotechnologie en Samenleving (TU Delft), LIS Consult, FLINT University of South Denmark (Denemarken), Woodrow Wilson International Centre for Scholars (Verenigde Staten) en University of Bergen Norway (Noorwegen). Het Synenergene-consortium bestaat uit meer dan 20 partners. In 2015 publiceerden we op onze website een longread over

9 9 Industrial biotechnology in the spotlighs en een achtergrondstudie over Algae oil on trial met resultaten van het Ecoverproject. Verder hebben we ons werk gepresenteerd op diverse conferenties en bijeenkomsten in binnen- en buitenland, werkten we mee aan de synbio summer school en schreven we bijdragen voor boeken en bundels. 2B Smart farming Projectteam: Geert Munnichs, (extern: Jacqueline Bos, Wageningen UR) Beschrijving: De introductie van Big Data in de landbouw leidt tot allerlei veranderingen op het boerenbedrijf en in de voedselketen. De boer wordt een onderdeel van een lange informatieketen met nieuwe spelers, machtsverhoudingen en innovatietrajecten. Doel van dit project is het agenderen van de ethische en maatschappelijke onderwerpen rond Smart Farming. Publiek: Politiek, beleidsmakers, maatschappelijke organisaties en agrarisch bedrijfsleven. In 2015 werkten we aan een verkenning van de wetenschappelijke stand van zaken rond Smart Farming (in het bijzonder Precision Live stock Farming), ontwikkelingen in de praktijk en mogelijke maatschappelijke kwesties. 2C Maatschappelijke incubator nanofood Projectteam: Virgil Rerimassie, Dirk Stemerding, Rinie van Est, (extern: LEI Wageningen UR) Beschrijving: Het consortium NanoNextNL heeft het Rathenau Instituut benaderd om een verkenning uit te voeren naar een maatschappelijke incubator over nanotechnologie. Deze verkenning omvat de (conceptuele) ontwikkeling en organisatie van een stakeholderdialoog (de maatschappelijke incubator) rondom potentieel controversiële toepassingen van nanotechnologie, in dit geval rondom nanofood. Publiek: De dialoog is gericht op stakeholders op het gebied van nanofood. Het gaat om betrokkenen uit het bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en rijksoverheid. We werken onder andere samen met het LEI Wageningen UR, Friesland Campina, Unilever, FNLI, de Werkgroep Nanotechnologie van VNO-NCW/

10 10 MKB-Nederland, Stichting Natuur & Milieu, het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en het Ministerie van Economische Zaken. In 2015 hebben we een voortgangsrapportage opgesteld met de resultaten van de interviewronde. In 2016 volgt een verdiepende workshop en een eindrapportage. 2D Stakeholderdialoog nationale teeltbevoegdheid Projectteam: Geert Munnichs, Dirk Stemerding Beschrijving: Op verzoek van het Ministerie van Economische Zaken organiseert het Rathenau Instituut een stakeholderconsultatie over een afwegingskader voor besluitvorming inzake de nationale teeltbevoegdheid voor genetisch gemodificeerde gewassen. De consultatie moet leiden tot bouwstenen voor dit afwegingskader: welke criteria moeten in de afweging worden betrokken en (hoe) kunnen ze worden gewogen? Publiek: Opdrachtgever is het Ministerie van Economische Zaken. Geïnterviewde stakeholders zijn onder andere: Greenpeace, Bionext, Plantum, Hollandbio, NAV, LTO, NAO, Natuur & Milieu, Youth Food Movement en NAJK. Externe partner is Huib de Vriend (LIS Consult) In 2015 hebben we interviews gehouden met stakeholders en deskundigen. In 2016 volgt een eindrapport. 2E Technologie en werkgelegenheid: werken aan de robotsamenleving Projectteam: Rinie van Est, Arnoud van Waes, Ira van Keulen, Frans Brom, Linda Kool, (Extern: TNO, Stichting Historie der Techniek) Beschrijving: Het Rathenau Instituut onderzocht in opdracht van het Presidium van de Tweede Kamer de invloed van technologische verandering (automatisering en robotisering) op de werkgelegenheid. Publiek: Vaste Kamercommissie voor SZW. In 2015 publiceerden we het rapport Werken aan de robotsamenlevering. Ook maakten we een longread voor onze website en schreven we een essay voor de WRR. Het rapport vormde in september 2015 de basis voor een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer. Verder was er veel media-aandacht en zijn onze onderzoekers uitgenodigd om lezingen te geven. Omdat de boodschap internationaal relevant is, wordt het boek ook in het Engels vertaald.

11 11 2F Ethische aspecten digitaliserende samenleving (motie Gerkens) Projectteam: Rinie van Est, Jelte Timmer, Linda Kool Beschrijving: Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft het Rathenau Instituut gevraagd om onderzoek te doen naar de wenselijkheid van een commissie die kan adviseren over de ethische kant van de digitalisering van de samenleving (n.a.v. motie Gerkens, ). Publiek: Het Rathenau Instituut interviewt betrokken uit wetenschap, ethiek, governance en maatschappelijk middenveld. De belangrijkste doelgroepen zijn het Parlement en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In 2015 hebben we de studie opgezet. Oplevering wordt verwacht in G Grondstoffenpolitiek Projectteam: André Krom, Arnoud van Waes, Rinie van Est, Zahar Coretchii Beschrijving: In lijn met het Nederlandse en Europese beleid heeft het project als doel om in kaart te brengen welke technische en maatschappelijke strategieën open staan om grondstoffenzekerheid te combineren met duurzaamheid. Het project reflecteert in het bijzonder op de geopolitieke strategie van de toekomst voor de omgang met het grondstoffenvraagstuk. Publiek: bedrijven, overheden, burgers. In 2015 presenteerden we het rapport Grondstoffenhonger duurzaam stillen. We hielden diverse lezingen en presentaties. Onder andere bij VITO in België.

12 12 Thema 3 Grenzeloze innovatie, regionale ambities Onderzoek en innovatie bij universiteiten en bedrijven houden zich niet aan de grenzen tussen landen en regio s. We zien dat kennisinstellingen, bedrijven en overheden elkaar opzoeken en clusters vormen in regio s en steden. Daarnaast wordt de financiering van onderzoek en innovatie vanuit de Europese Unie steeds belangrijker. Het Rathenau Instituut onderzoekt de gevolgen van deze trends voor het nationale onderzoeks- en innovatiebeleid. 3A Innovatie en regelgeving Projectteam: Pol Maclaine Pont, Jasper Deuten, Rinie van Est, Virgil Rerimassie Beschrijving: Doel van het project is om de relatie tussen radicale innovatie op basis van nieuwe technologieën en regulering te onderzoeken en een kader te ontwikkelen voor regulering van dergelijke innovaties. Er is een groeiend besef dat innovatie en regulering met elkaar verbonden zijn en dat stimulering en maatschappelijke sturing van innovatie betekent dat regels en regulering vernieuwd moeten worden. Publiek: Innovators, ngo s, adviesorganisaties en beleidsmakers die geconfronteerd worden met kwesties rond nieuwe wetenschap en technologie en maatschappelijke effecten en vragen om regelgeving of die juist afwijzen. In 2015 werd een literatuurverkenning verricht, vier casestudies uitgezocht en een conceptrapport gemaakt. 3B Europees wetenschapssysteem Projectteam: Jasper Deuten, Hade Dorst Beschrijving: Doel van het project is om een overzichtelijk beeld te geven van het Europees wetenschapsbeleid en de positie van Nederland in de Europese onderzoeksruimte. Met het project willen we zorgen dat de discussies over het Europees wetenschapsbeleid in Nederland gebaseerd zijn op een gedeeld en betrouwbaar beeld van de huidige situatie. Publiek: Nederlandse wetenschapsorganisaties, parlement, ministeries, pers.

13 13 In 2015 zijn de gegevens verzameld. De cijfers zullen in 2016 worden gepubliceerd. 3C Globalisering van R&D Projectteam: Jasper Deuten, Edwin Horlings Beschrijving: In dit project willen we beter zicht krijgen op de dynamiek en de consequenties van de mondialisering van industriële research & development (R&D) om dit vervolgens te vertalen in lessen voor beleid. We focussen op de rol van de publieke kennisinfrastructuur in het behouden en aantrekken van R&D-activiteiten van het internationale bedrijfsleven. Het project zal via interviews met bedrijven nagaan wat de beweegredenen zijn van bedrijven om hun R&D-activiteiten te vestigen in andere landen, hoe ze dat organiseren en welke rol er is (overblijft) voor Nederland als locatie van kennisintensieve activiteiten. Daarnaast zijn er interviews met beleids makers, een kwantitatieve studie en een internationale vergelijking met beleidsaanpakken in andere landen. Publiek: Actoren in het Nederlands onderzoeks- en innovatiesysteem, met name ook beleidsactoren en politici op het gebied van topsectorenbeleid, regionale innovatie en wetenschapsbeleid. In 2015 hebben we het eindrapport gepresenteerd. Ervoor en erna hebben we onze analyse en conclusies toegelicht op verschillende bijeenkomsten met stakeholders. Onder andere bij VNO-NCW, het Ministerie van Economische Zaken, het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en bij de Amsterdam Economic Board. De conclusies stonden op de voorpagina van het Financieele Dagblad en werden door leden van de Tweede Kamer gebruikt bij diverse vergaderingen. 3D Praktijkgericht onderzoek bij lectoraten van hogescholen Projectteam: Jos de Jonge Beschrijving: Dit project heeft een systematisch overzicht opgeleverd over de organisatie, inhoud en inbedding van het praktijkgericht onderzoek aan de Nederlandse hogescholen. Dit in aanvulling op eerdere studies en publicaties over het universitair onderzoek, de universitair medisch centra en de publieke kennisorganisaties. De lectoren blijken een belangrijke schakel als kennismakelaar in het regionale innovatiesysteem.

14 14 Publiek: Nederlandse wetenschapsorganisaties, hogescholen, parlement, ministeries, pers. In 2015 voerden we een enquête uit onder lectoraten. De eindpublicatie is in mei 2016 opgeleverd. 3E Uitwerken van scenario s ten behoeve van de Wetenschapsvisie Projectteam: Patricia Faasse, Pol Maclaine Pont, Jasper Deuten, Barend van der Meulen Beschrijving: We leggen voor de Tweede Kamer de doelen van de Wetenschapsvisie 2025 naast de vier scenario s uit het rapport Vizier Vooruit (VSNU, Rathenau Instituut, 2014). Daarnaast toetsen we de beleidsopties van de Wetenschapsvisie aan de vier scenario s. Publiek: Het project wordt gedaan op verzoek van de Tweede Kamer. Andere geïnteresseerden zijn ministeries, Nederlandse onderzoeksorganisaties en belangengroepen. In 2015 is het rapport opgeleverd. Verder hebben we een essay over de toekomst van de universiteiten op onze website gezet. We zijn voor diverse discussies en presentaties uitgenodigd en gaven een aantal interviews. 3F Forum beroepsonderwijs Projectteam: Jos de Jonge vanuit Rathenau Instituut (extern: stafleden van andere organisaties) Beschrijving: In vijf bijeenkomsten wil het forum een bijdrage leveren aan het debat en de visieontwikkeling op toekomstbestendig beroepsonderwijs. Het Rathenau Instituut brengt zijn kennis in van ontwikkelingen in het hoger onderwijs, regionale innovatie systemen en maatschappelijke impacts van technologische ontwikkeling. Publiek: Het Forum Beroepsonderwijs is ingesteld op initiatief van Platform Bèta Techniek. Het bestaat verder uit de AWTI, het Rathenau Instituut, Kennisland, Hobéon en de Nationale Denktank. In 2015 hielpen wij mee met de organisatie van de eerste bijeenkomst van het forum. Plaats van handeling was de auto motive campus in Helmond. Het onderwerp was de impact van de snelle ontwikkelingen in de automotive branche op onderzoek en onderwijs in deze sector (en vice versa). In 2016 zullen er vervolgbijeenkomsten zijn.

15 15 Thema 4 Wetenschap voor beleid Veel maatschappelijke vraagstukken zijn erg complex. Wetenschap helpt dan bij het zoeken naar oplossingen. Maar het gebruik van wetenschappelijke kennis door beleidsmakers leidt soms tot controverses. Voorbeelden zijn de ophef over de klimaatrapporten van het IPCC en de maatschappelijke onrust over de HPV-vaccinatie. Het Rathenau Instituut houdt de relatie tussen wetenschap en beleid kritisch tegen het licht. 4A Publieke kennisorganisaties Projectteam: Patricia Faasse, Catherine Chiong Meza, Lionne Koens, Jasper Deuten, Jos de Jonge Beschrijving: De kennisorganisaties die (deels) met overheidsmiddelen worden gefinancierd hebben een aanzienlijk aandeel in de productie van kennis en innovatie in Nederland. De publieke financiering van de vele publieke kennisorganisaties staat echter onder druk. De vragen die centraal staat in dit project: hoe worden de publieke doelstellingen van deze instituten geborgd als de publieke financiering afneemt? En mochten deze publieke functies vervuld worden door private partijen, op welke manier worden die functies dan vervuld? Publiek: Publieke kennisorganisaties, ministeries, parlement, pers. In 2015 hebben we gegevens van de kennisorganisaties verzameld en een database samengesteld. De publicatie is gepland voor B Vertrouwen in de wetenschap Projectteam: Jos de Jonge Beschrijving: Het doel van dit project is om het vertrouwen van burgers in de wetenschap in Nederland te meten en te vergelijken met vergelijkbare onderzoeken in het buitenland. Voor deze versie zijn ook vragen opgenomen, die relevant zijn voor de Nationale Wetenschapsagenda Publiek: Betrokkenen bij de wetenschap in de breedste zin des woords. In 2015 hebben we de enquête gehouden (juni), een

16 16 voorpublicatie uitgebracht (september, opening academisch jaar) en een eindpublicatie over vertrouwen in de wetenschap verspreid (november). 4C Publieksparticipatie berging kernafval Projectteam: Annick de Vries, Arnoud van Waes, Barend van der Meulen, Frans Brom, Rinie van Est Beschrijving: Het doel van dit project is om een gedeeld beeld te krijgen van een publieksparticipatieproces over de berging van radioactief afval. Publiek: Het project wordt gedaan in opdracht van het Directoraat Energie, Telecom en Mededinging van het Ministerie van Economische Zaken. Per 1 januari 2015 is dit directoraat over gegaan in de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS), die onder het Ministerie van Infrastructuur en Milieu valt. De opdrachtgever is hiermee ook verschoven naar de ANVS. In 2015 organiseerden we een stakeholderbijeenkomst en publiceerden we ons rapport. 4D Toekomstverkenning wetenschapsjournalistiek Projectteam: Iris Korthagen, Leonie van Drooge, Ingrid Geesink Beschrijving: Het project richt zich op de bijdrage die de onafhankelijke wetenschapsjournalistiek levert en kan leveren aan de dialoog tussen wetenschap en samenleving. Doel van het project is om inzichten die in recente projecten zijn opgedaan (Vertrouwen in de wetenschap en Evidence Based Policy) te verbinden met het opkomende debat over de toekomst van de wetenschapsjournalistiek. Publiek: Het project richt zich op stakeholders en belanghebbenden in en rond de wetenschapsjournalistiek. Dus onder meer: politici en beleidsmakers op het gebied van wetenschap en mediabeleid, actoren die wetenschapscommunicatie en wetenschapsjournalistiek beoefenen, onderzoekers op het gebied van wetenschapscommunicatie en mediastudies, intermediaire organisaties en kennisinstellingen die een rol hebben in het vertalen van wetenschappelijke kennis naar het publiek. In 2015 Hielden we een enquête onder wetenschapsjournalisten, analyseerden we de resultaten, blogden we over de

17 17 wetenschapsjournalistiek, hielden we interviews met stakeholders, experts en wetenschapsjournalisten en stond onze nazomerborrel in het teken van de wetenschapsjournalistiek. Het rapport staat voor 2016 gepland. 4E Evaluatie en monitoring TO2-instellingen Projectteam: Jasper Deuten, Lionne Koens, Patricia Faasse, Barend van der Meulen Beschrijving: Het doel van het project is om een protocol te ontwikkelen voor de evaluatie en monitoring van de zes TO2-instellingen: TNO, DLO, Deltares, ECN, MARIN, NLR. Het project wordt uitgevoerd op verzoek van het Ministerie van Economische Zaken. Publiek: Het Ministerie van Economische Zaken, de overige betrokken ministeries, het parlement en de TO2-instellingen. In 2015 hebben we interviews gehouden en documenten geanalyseerd en een opzet gemaakt van een protocol voor de evaluatie en monitoring van de instituten. In 2016 zal het protocol worden opgeleverd. 4F Nationale Wetenschapsagenda Projectteam: Melanie Peters, Edwin Horlings, Annick de Vries, Laurens Hessels, Leonie van Droge, Hade Dorst, Rinie van Est, (extern: Linda Glebbeek) Beschrijving: Het Rathenau Instituut is door de stuurgroep van de Nationale Wetenschapsagenda gevraagd om een Science for society -conferentie te organiseren. Het doel van de conferentie is te komen tot een kwalitatief goede set vragen vanuit wetenschappers en maatschappij. Verder analyseert het Rathenau Instituut het proces van de totstandkoming van de Nationale Wetenschapsagenda. Publiek: De conferentie richt zich op beleid, politiek en maatschappij. De analyse is vooral nuttig voor betrokkenen rond de totstandkoming van de Nationale Wetenschapsagenda. In 2015 hebben we de conferentie Science for society georganiseerd, een conferentieverslag gemaakt en een analyse van de gang van zaken rond de totstandkoming van de Nationale Wetenschapsagenda gepubliceerd.

18 18 4G Energiedialogen Projectteam: Arnoud van Waes, Rinie van Est Beschrijving: De overheid wordt zich steeds meer bewust van het feit dat keuzes voor een duurzame energievoorziening kunnen leiden tot controverses en weerstand. De overheid wil daarom verschillende belangen en geluiden al vroeg in de beleidsvorming betrekken. Het Rathenau Instituut blikt terug op reeds gehouden dialogen en participatie met het publiek. Is een dialoog wel de juiste manier en onder welke voorwaarden dan? Publiek: De primaire doelgroep zijn de beleidsmakers bij het Ministerie van Economische Zaken. Zij bereiden de Energiedialogen voor die in 2016 gehouden moeten worden. Andere doelgroepen zijn bestuurders en projectontwikkelaars van energieprojecten. In 2015 hebben we onze aanbevelingen opgesteld in concept. In 2016 zullen we ze aanbieden aan het Ministerie van Economische Zaken. 4H Fellowship Evidence Based Policy Projectteam: Annick de Vries, Melanie Peters, Geert Munnichs Beschrijving: Het Rathenau Instituut besteedt regelmatig aandacht aan het onderwerp evidence based policy. Dit project behelst het opzetten van een internationaal Fellowship for Evidence Based Policy, in samenwerking met de Universiteit van Tokyo en het KIT in Karlsruhe. Publiek: Het project is gericht op personen die werkzaam zijn op cruciale posities op het snijvlak van wetenschap en beleid. In 2015 organiseerden we een seminar in Brussel met de titel Scientific evidence never comes alone.

19 19 Thema 5 Tussen wetenschapsbeleid en onderzoeks praktijk Het is niet eenvoudig om met gericht beleid wetenschappelijk onderzoek te sturen. Vaak is niet duidelijk hoe beleidsmaatregelen de onderzoekspraktijk beïnvloeden. Het academisch talentbeleid leidt bijvoorbeeld vooral tot veel competitie. Het Rathenau Instituut levert feiten en cijfers en brengt effecten van beleidsmaatregelen in kaart. Dit doet het onder andere door langetermijnanalyses. 5A Website Wetenschap in cijfers Projectteam: Catherine Chiong Meza, Jos de Jonge, Jan van Steen, Alexandra Vennekens Beschrijving: Met de website Wetenschap in cijfers ( nl/wetenschap-in-cijfers) willen we zorgen dat het beleid en de discussies over wetenschap en innovatie gevoerd kunnen worden op basis van betrouwbare en vertrouwde gegevens. Er worden kengetallen gepresenteerd over de structuur en financiering van ons wetenschapssysteem, de mensen die er werken, hun werk, de resultaten die ze opleveren en de impact van wetenschap op de samenleving. Publiek: De site is bedoeld voor alle partijen uit het Nederlands wetenschapssysteem. Daarnaast zijn het parlement, de pers en anderen belangrijke gebruikers. In 2015 hebben we hard gewerkt aan de website Wetenschap in cijfers. In maart 2016 gaat hij online. De komende tijd blijven we hem uitbreiden en bijwerken. 5B Effecten van profileringsbeleid op universitair onderzoek Projectteam: Elizabeth Koier, Edwin Horlings, Wout Scholten, Barend van der Meulen Beschrijving: De studie draagt bij aan een groter inzicht in de wijze waarop universitair onderzoek op dit moment gefinancierd wordt. Er is hierover onduidelijkheid bij overheid, onderzoeksorganisaties en universiteiten, onderzoekers en het breder publiek. De studie agendeert een aantal kwesties rond financiering en governance van onderzoek.

20 20 Publiek: overheid, onderzoeksorganisaties, universiteiten, onderzoekers en het brede publiek. In 2015 verwerkten we de enquêtes onder decanen en leden van de Jonge Akademie van de KNAW en stuurden analyses naar de KNAW die ze gebruikte in het adviesrapport over Ruimte voor ongebonden onderzoek, signalen uit de wetenschap. Verder verrichtten we veel voorwerk voor de rapporten Chinese borden en Effecten van profileringsbeleid die in 2016 worden gepubliceerd. 5C Excellente wetenschap Projectteam: Laurens Hessels, Edwin Horlings, Patricia Faasse, Wout Scholten Beschrijving: Doel van het project is een beleidsanalyse te maken over de effecten van vijfentwintig jaar beleid om onderzoeksexcellentie te stimuleren en om de dynamiek van excellent onderzoeksgroepen beter te begrijpen. Publiek: De studie is gericht op beleidsmakers, bestuurders, onderzoeksorganisaties en onderzoekers In 2015 waren we bezig met het eerste empirische werk. In 2016 zullen we (deel)resultaten publiceren, bijeenkomsten organiseren en presentaties geven. 5D Valorisatie van sociale en geesteswetenschappen Projectteam: Leonie van Drooge, Jos de Jonge Beschrijving: Het Rathenau Instituut heeft al ruime ervaring op het gebied van valorisatie in de bètawetenschappen en de levenswetenschappen. Met dit project willen we onze kennis verder ontwikkelen en verbreden naar de sociale wetenschappen en de geesteswetenschappen. Publiek: Onderzoekers, beleidsmakers, opstellers van evaluatieprotocollen. In 2015 promoveerde onderzoeker Stefan de Jong en publiceerden we een mini-website/longread over valorisatie. Ook organiseerden we meerdere workshops en hielden we lezingen over hoe valorisatie omgezet kan worden in concrete strategieën en hoe het gebruikt kan worden in evaluatiemethoden.

21 21 5E TWIN-cijfers Projectteam: Alexandra Vennekens, Jasper Deuten, Hanneke Bodewes, Jan van Steen, Jos de Jonge Beschrijving: Jaarlijkse publicatie van overheidsuitgaven op gebied van onderzoek en innovatie op verzoek van Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en het Ministerie van Economische Zaken. Met het project willen we zorgen dat er jaarlijks up to date -informatie is over de werkelijke ontwikkeling van de overheidsuitgaven en dat de discussies hierover op feiten gebaseerd zijn. Publiek: Ministeries, parlement, pers, onderzoekers en onderzoeksorganisaties. In 2015 hebben we de nieuwste cijfers gepubliceerd. We zien dat de cijfers hun weg vinden in politiek en maatschappij. 5F Publicatiedruk medisch wetenschappelijk onderzoek Projectteam: Joeri Tijdink (extern), Pol Maclaine Pont, Jos de Jonge Beschrijving: In dit project heeft het Rathenau Instituut samen met Joeri Tijdink en Yvo Smulders gewerkt aan het in beeld brengen van omvang en gevolgen van publicatiedruk van biomedische onderzoekers aan universitair medisch centra. Er zijn op vier universitair medisch centra in totaal twaalf groepsgesprekken gehouden met hoogleraren, promovendi en postdocs. Publiek: Ministeries, parlement, pers, onderzoekers en onderzoeksorganisaties. In 2015 hebben we het rapport afgerond en gepubliceerd (april 2015) en meegewerkt aan een wetenschappelijk artikel over dit onderwerp (gepubliceerd in BMJ open 2016).

22 22 2 Relatie met het parlement Het Rathenau Instituut heeft als taak om bij te dragen aan het maatschappelijke debat en de politieke oordeelsvorming over wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. Het Rathenau Instituut heeft een onafhankelijke positie. We hebben zelf geen belang bij de onderwerpen, maar we hebben wel de ambitie dat de resultaten van ons werk er zichtbaar toe doen in het maatschappelijke en politieke debat. Projecten In 2015 deden we op verzoek van de Vaste Kamercommissie voor SZW onderzoek naar technologie en werkgelegenheid (zie ook het projectenoverzicht). Verder hebben wij naar aanleiding van een motie van Pieter Duisenberg een rapport uitgebracht (zie ook het projectenoverzicht) waarin we op basis van de scenariostudie Vizier Vooruit (VSNU, Rathenau Instituut 2014) een palet geven van de beleidsopties die er zijn voor het wetenschapsbeleid. Rondetafelgesprekken In 2015 hebben we onder andere deelgenomen aan rondetafelgesprekken in de Tweede Kamer over de Strategische Agenda Hoger Onderwijs en over natuurlijke hulpbronnen en conflictgrondstoffen. Ook hielpen we mee met de organisatie van het rondetafelgesprek over de effecten van technologische ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Aan de basis van dit rondetafelgesprek lag onze publicatie Werken aan de robotsamenleving. Experts Verder hebben we in de Eerste Kamer een expertbijeenkomst georganiseerd over cliëntenrechten en elektronische uitwisseling van gegevens in de zorg. Ook worden wij geregeld uitgenodigd door Kamerleden ter voorbereiding op debatten of om politici en politieke partijen bij te praten op terreinen waar het Rathenau Instituut expert op is. Persoonlijke mail Parlementariërs ontvangen voorafgaand aan sommige overleggen of commissiebijeenkomsten van ons een gepersonaliseerde met informatie van het Rathenau Instituut over het onderwerp. Bij de mail zitten samenvattingen en links naar relevante onderzoeksrapporten. Voor het Algemeen Overleg in

23 23 de Tweede Kamer over wetenschapsbeleid bijvoorbeeld, leverde het instituut tijdig relevante informatie en gaf het drie overkoepelende aandachtspunten aan de parlementariërs mee. Die strategie was succesvol. Het instituut werd veel genoemd tijdens het overleg. 3 Communicatie In 2015 communiceerde het Rathenau Instituut over ons onderzoek met de pers, met de politiek, met beleidsmakers, met burgers en met andere betrokken. Vaak lag daar het uitkomen van een boek of rapport aan ten grondslag en geregeld sprong het instituut in op actuele gebeurtenissen. Campagnes In 2015 was het Rathenau Instituut extra actief op de volgende onderwerpen: Robotsamenleving en big data Synthetische biologie Meetbare mens Wetenschapsjournalistiek (het thema van de nazomerborrel) Wetenschap en Samenleving (Nationale wetenschapsagenda) EU-voorzitterschap in 2016 R&D-cijfers en feiten over het wetenschapssysteem Deze onderwerpen kwamen bij herhaling terug op onze website, in de sociale media, bij onze optredens bij externen en bij onze evenementen. Nieuwe website In het najaar van 2015 namen we de nieuwe website in gebruik. De nieuwe site is geschikt voor tablet en mobiele telefoon. Meer bezoekers wisten de vernieuwde website te vinden. Ook op de sociale media werd het bereik van het Rathenau Instituut vergroot. Het instituut is actief op Twitter, Facebook en LinkedIn. Het aantal volgers op Twitter naderde eind 2015 de 5000.

24 24 Huisstijl De huisstijl werd verfrist en versimpeld en aangepast aan de huidige beeldcultuur. De beeldbepalende elementen zijn gehandhaafd en er is nu onder andere meer plek voor fotografie. Er zijn nieuwe formats ontwikkeld voor het Jaarbericht, de omslagen van de rapporten, de Feiten & Cijfers en Het Bericht aan het Parlement. Ook hebben we een sjabloon gemaakt voor de samenvattingen bij onze onderzoeksrapporten. Daarnaast hebben we richtlijnen ontwikkeld voor het gebruik van herkenbaar beeld dat past binnen de vernieuwde huisstijl. Van papier naar digitaal In 2015 kreeg de overgang van drukwerk naar digitaal verder vorm. Zo gaven we minder papieren rapporten uit en maakten we meer longreads, mini-websites en pdf s. Daarnaast brachten we maandelijks een digitale nieuwsbrief uit. 4 Financiën In de afgelopen jaren kreeg het Rathenau Instituut te maken met meerdere bezuinigingsrondes. De laatste opgelegde bezuiniging leidde tot een structurele teruggang in de bijdrage van OCW van 10%. Het instituut heeft mede door deze bezuinigingen ingezet op een structurele verhoging van de opbrengsten uit extern geld en een structurele verlaging van de kosten. De kostenverlaging is gerealiseerd in de materiële- en interne projectkosten, niet in de personele kosten. De structurele verhoging is gevonden in externe financiering. Het Rathenau Instituut streeft naar 25% financiering door externe opdrachtgevers. Om de onafhankelijkheid te waarborgen is 25% ook meteen het beoogde maximum. Externe opdrachten worden getoetst aan de doelstellingen van het instituut. Het in 2015 gerealiseerde exploitatieresultaat is k 61 beter dan begroot. Zowel baten als lasten waren hoger dan begroot, maar de stijging van de baten was groter.

25 25 Tabel 4.1 Baten en Lasten Baten Realisatie 2015 x Begroting 2015 x Verschil x Bijdrage OCW Projectopbrengsten Overige opbrengsten Totale baten Lasten Personeelskosten Projectkosten Materiële kosten Totale lasten Rathenau Instituut Baten 2015 In 2015 realiseerde het Rathenau Instituut k aan baten. Dat is k 185 meer dan begoot. Van het Ministerie van OCW werd k ontvangen. Dit is 84% van de totale baten. Via de KNAW ontvingen we k 65 extra aan baten als looncompensatie en voor de internetvergoeding aan het personeel. De overige extra opbrengsten zijn afkomstig van royalty s en overige personeelsopbrengsten als vacatiegelden, UWV-vergoedingen en doorbelaste kosten. Het aandeel van baten uit contractprojecten was k 89 minder dan in De contractbaten werden in 2015 gerealiseerd met 20 extern gefinancierde projecten. Het geld kwam van Europese projecten als Pacita, EAHC en Synergene en van nationale projecten voor de Nederlandse Wetenschapsagenda (NWA), het Ministerie van EZ en OCW, de KNAW, OECD en SGF. Daarnaast werd een aantal kleine opdrachten uitgevoerd. Tabel 4.2 Baten Jaar Totale baten Contractprojectbaten x % contractbaten t.o.v. het totaal 7% 9% 15% 14% Rathenau Instituut

26 26 Lasten 2015 De totale lasten in 2015 bedroegen k Dit is k 124 meer dan bij het opstellen van de begroting werd voorzien. De personeelskosten vielen hoger uit als gevolg van langdurig zieken en inzet van een gedetacheerde medewerker in plaats van eigen personeel. Vooruitlopend op de begroting van 2016 werden eind 2015 enkele vacatures niet meer vervuld. De lagere projectkosten en lagere materiele kosten zijn een resultante van meerdere kleine posten. Jaarrekening De jaarrekening van het instituut wordt geconsolideerd in de jaarrekening van de KNAW en is als zodanig opgenomen als onderdeel van het jaarverslag van de KNAW. 5 Sociaal jaarverslag In 2015 zijn elf nieuwe medewerkers in dienst getreden waaronder de huidige directeur van het instituut. De overige nieuwe medewerkers werken bij de afdelingen Onderzoek en Dialoog (6, waarvan één voor enkele maanden), Communicatie (1) en Bedrijfsvoering & Ondersteuning (3). Dertien medewerkers hebben het instituut verlaten, waaronder de vorige directeur die met pensioen ging. De overige medewerkers werkten bij de afdelingen Onderzoek en Dialoog (8), Communicatie (1) en Bedrijfsvoering & Ondersteuning (3). Op 31 december 2015 waren 48 personen (43,02 fte ) in dienst. Dit is een afname ten opzichte van het jaar ervoor (50 personen; 43,75 fte). Op 31 december waren enkele functies vacant. In totaal waren er in 2015 zeven stagiaires en drie student-assistentes. In 2014 waren het er bij elkaar zes. Er is een toename te zien in het aanbieden van stageplaatsen. Het percentage personeelsleden in vaste dienst ten opzichte van personeelsleden in tijdelijke dienst bedraagt 58%-42%. Sinds 2014 zijn er meer medewerkers vast in dienst dan tijdelijk. Ultimo 2015 bestaat het personeel voor 71% uit vrouwen en 29% uit mannen. Dit is een trendbreuk met voorgaande jaren. De verhoudingen lagen jarenlang

27 27 rond 62%-38%. In 2015 waren er drie medewerkers met zwangerschapsverlof, vorig jaar waren er geen. In 2015 hebben in totaal vier medewerkers gebruik gemaakt van de mogelijkheid tot ouderschapsverlof. Dat is één minder dan het vorige jaar. Twee medewerkers zijn gedetacheerd bij het Rathenau Instituut. Beiden op een vaste formatieplaats. Een van hen komt van een externe organisatie, de ander van een ander instituut van de KNAW. In het kader van bevordering van de arbeidsmobiliteit zijn twee medewerkers gedetacheerd naar externe organisaties en is een medewerker tijdelijk intern op een andere afdeling geplaatst. Sinds 2014 is er bovenformatief een functie gecreëerd voor een medewerker die gedeeltelijk is afgekeurd. De medewerker die in 2014 in het kader van een Startersbeurs een leer-werkovereenkomst had, is in 2015 in dienst getreden bij het instituut. Het ziekteverzuim werd in 2015 beïnvloed door langdurig zieken. Het verzuimpercentage was 4,56% tegen 2,69% in Grafiek 5.1 Ontwikkeling aantal medewerkers (fte) ,68 47,61 48,61 53,02 53,60 43,75 43, aantallen fte Rathenau Instituut

28 28 Grafiek 5.2 Meer vaste medewerkers dan tijdelijke medewerkers (aantal medewerkers, niet in fte) 100% 90% 80% 70% 60% % 40% 30% 20% % 0% aantallen vast aantallen tijdelijk Rathenau Instituut Het instituut had drie BHV ers en twee EHBO ers. Alle BHV ers en EHBO ers hebben de noodzakelijke (na)scholingstrainingen gevolgd. De organisatie van de BHV is afgestemd op die van de verhuurder van het pand. De Arbocommissie bestaat uit vier leden. De Arbocommissie heeft in 2015 meerdere werkplekinstructies gegeven en werkplekonderzoek laten uitvoeren. Waar nodig is een ergonoom ingezet. Het Rathenau Instituut werkt met twee verschillende ergonomen. In november 2015 zijn er instituutsbreed oefeningen aangeleerd ter voorkoming van KANS. Het plan van aanpak Arbo is vastgesteld en ingediend bij de KNAW. Er is een preventiemedewerker die tevens voorzitter is van de Arbocommissie. In 2015 hebben achttien medewerkers individuele trainingen, cursussen of ander opleidingstrajecten gevolgd. Daarnaast zijn er twee groepstrainingen geweest waaraan in totaal vijftien medewerkers deelnamen. In totaal heeft 33% van de medewerkers enige vorm van scholing genoten. In totaal is k 24 besteed aan opleidingen. Daarnaast is voor coachingstrajecten en voor begeleiding van werk naar werk k 6,5 door het Rathenau Instituut besteed.

29 29 6 Kwaliteitsbeleid Het Rathenau Instituut heeft beleid ontwikkeld om de kwaliteit van haar werk te borgen. Kwaliteitscontrole vindt plaats op meerdere niveaus. Collega s in de afdeling ( peers ) geven commentaar op tussentijdse resultaten. Ieder product wordt inhoudelijk becommentarieerd door de coördinator en het afdelingshoofd. Na afloop van elk project vindt een interne evaluatie plaats, waarvoor een handreiking is ontwikkeld. 7 Duurzaamheid Het Rathenau Instituut voert beleid om de milieubelasting van zijn activiteiten te beperken. Gebruik van papier (printen, drukwerk) wordt zoveel mogelijk beperkt. Medewerkers reizen, zowel bij woon-werkverkeer als bij dienstreizen, zoveel mogelijk met het openbaar vervoer. In 2015 zijn we overgestapt van bronwater op kraanwater en mede op verzoek van het Rathenau Instituut zijn er in de gezamenlijke parkeergarage laadpalen geplaatst. 8 Open access De missie van het Rathenau Instituut is om het publiek debat en de politieke oordeelsvorming over wetenschap en technologie te stimuleren. Daarbij past het om de resultaten van de studies en de gebruikte gegevens zoveel mogelijk openbaar te maken. In 2015 zijn al onze rapporten, achtergrondstudies, wetenschappelijke artikelen en software vrij beschikbaar gepubliceerd. De onderzoeksgegevens komen beschikbaar met inachtneming van wettelijke bepalingen en ethische normen voor onderzoek over rechten van derden, privacy en auteursrecht.

30 30 9 Werkzaam voor het Rathenau Instituut op 31 december 2015 Directeur Dr. ir. Melanie Peters, sinds februari 2015 Onderzoek & Dialoog Dr. ir. Catherine Chiong Meza / onderzoeker Dr. ir. Jasper Deuten / coördinator Hade Dorst MSc / junior onderzoeker, sinds februari 2015 Drs. Leonie van Drooge / senior onderzoeker Dr. ir. Rinie van Est / coördinator Dr. Patricia Faasse / senior onderzoeker Veronica Gast / student-assistent, sinds november 2015 Dr. Ingrid Geesink / senior onderzoeker Marjolijn Heerings MSc / junior onderzoeker Dr. Laurens Hessels / onderzoeker Dr. Edwin Horlings / coördinator Drs. Jos de Jonge / coördinator Drs. Ira van Keulen / senior onderzoeker Lionne Koens MSc / junior onderzoeker, sinds februari 2015 Dr. Elizabeth Koier / onderzoeker Drs. Linda Kool MSc MA / senior onderzoeker Dr. Iris Korthagen / onderzoeker, sinds februari 2015 Dr. Pol Maclaine Pont / onderzoeker Dr. Barend van der Meulen / hoofd onderzoek Dr. ir. Geert Munnichs / coördinator Virgil Rerimassie LL.M, MA / junior onderzoeker Wout Scholten MSc / junior onderzoeker, sinds februari 2015 Drs. Jan van Steen / senior onderzoeker Dr. Dirk Stemerding / senior onderzoeker Jelte Timmer, MA / junior onderzoeker Alexandra Vennekens MBA / senior onderzoeker, sinds november 2015 Dr. Annick de Vries / senior onderzoeker Ir. Arnoud van Waes / junior onderzoeker Communicatie Claartje Doorenbos / informatiespecialist Linda Glebbeek / communicatieadviseur a.i., sinds april 2015 Drs. Marlies Hanifer / senior communicatieadviseur

31 31 Drs. Heleen van Kooij / contentmanager Drs. Pascal Messer / senior redacteur Harm Oving / afdelingshoofd a.i., sinds november 2015 Ir. David Redeker / communicatieadviseur/persvoorlichter a.i. Drs. Antoinette Thijssen / afdelingshoofd, sinds november 2015 gedetacheerd bij Naturalis Max ten Velden Bsc / student-assistent, sinds april 2015 Nanda Verasdonck / communicatiemedewerker Drs. Janneke Visser, BA / senior communicatieadviseur Bedrijfsvoering & Ondersteuning Een deel van deze afdeling werkt tevens ten behoeve van twee andere KNAW-instituten. Irma de Bont MA / directiesecretaresse/p.a., vanaf augustus 2015 Aziza Bouhayoufi / administratief medewerker P&O Drs. Barbara Buis / controller Marga de Geest-Borsboom / projectadministrateur Lies Haket / administrateur Hetty Labots / adviseur P&O Pamela Langerak / medewerker P&O, sinds oktober 2015 Sjerhiel Noslin / secretaresse June Pechler / MT-secretaresse Ruviëny Pieternella / projectadministrateur Els Versteegt / afdelingshoofd Denise van der Werf / administratief medewerker, sinds oktober 2015 Hoogleraren namens het Rathenau Instituut Prof. dr. Frans Brom, tot augustus 2015 Prof. dr. Barend van der Meulen Gastmedewerkers en tijdelijke detacheringen in 2015 Isabel Elias, vanuit Onderzoeksraad voor Veiligheid Annelli Janssen, vanuit Universiteit van Utrecht, tot januari 2015 Victor van Rij, vanuit Universiteit van Amsterdam Stagiaires in 2015 (allen bij Onderzoek & Dialoog) Zahar Coretchii Sarah Eskens LLB Niccolo Invidia Ruben van Kersbergen Johannes Renders MSc MA

32 32 Sarah Ervinda Rudianto Anne van Wijngaarden Bsc Vertrokken in 2015 Hanneke Andringa / communicatieadviseur a.i., tot juli 2015 Rosalie Belder, MPhil / onderzoeker, tot november 2015 Dr. Marlous Blankesteijn / onderzoeker, tot mei 2015 Dr. Frans Brom / afdelingshoofd, tot augustus 2015 Natasja Cabooter / directiesecretaresse/p.a., tot september 2015 Dr. Stans van Egmond / senior onderzoeker, tot augustus 2015 Sandra Flotman / secretaresse a.i., tot december 2015 Anna van de Haar MSc / onderzoeksmedewerker, tot juni 2015 Stefan de Jong, MSc / onderzoeker, tot maart 2015 Drs. Clara Kemper / communicatiemedewerker, tot januari 2015 Christian Klein, MSc / medewerker P&O, tot augustus 2015 Ir. Maurits Kreijveld / senior onderzoeker, tot mei 2015 Drs. André Krom / onderzoeker, tot november 2015 Ashna Moennasing / secretaresse, tot december 2015 Mr. drs. Jan Staman / directeur, tot februari 2015 Judith Weeda / junior onderzoeker, in januari 2015