Ondersteuning Sociale Ambities en Onderlinge Dienstverlening in Dorpsgemeenschappen. Adviesrapport

Transcriptie

1 Ondersteuning Sociale Ambities en Onderlinge Dienstverlening in Dorpsgemeenschappen Casus Gemeente Loppersum ter Ondersteuning Transitie WMO Adviesrapport Auteur: Luuk Steenge Opdrachtgever: Kenniscentrum NoorderRuimte Interne Opdrachtgever: Jannie Rozema Supervisor: Richard Vos Plaats: Groningen Datum: Juni 2015 Versie: Definitief 1

2 Voorwoord Aangezien het onderwerp van dit onderzoek voor een buitenstaander erg lastige materie is om te begrijpen, ben ik daarom dank verschuldigd aan de mensen die mij hebben geholpen om dit rapport tot stand te brengen. Ik wil beginnen met Kenniscentrum NoorderRuimte voor het faciliteren van een goede werkomgeving waar kennisdeling centraal staat. In het bijzonder wil ik Jannie Rozema, senior onderzoeker bij Kenniscentrum NoorderRuimte, bedanken. Op het eerste gesprek dat wij hadden, was ik blij verrast door haar passie voor Groningse dorpen en haar vastberadenheid om deze dorpen zelfstandiger te maken. Ik had besloten dat ik met mijn Human- Technology achtergrond wilde meehelpen om deze dorpsgemeenschappen te ondersteunen in het najagen van hun doelen. Tijdens het gehele proces kreeg ik ondersteuning en feedback zodat ik niet verdwaalde in de wereld van rapporten en theorie die wel erg interessant, maar niet relevant waren. Ik zal ook de momenten niet vergeten dat als ik een vraag had, en nog voor ik deze vraag kon stellen, de blik in Jannie haar ogen de vraag al beantwoorde. Daarnaast wil ik graag Richard Vos, mijn begeleider en beoordelaar vanuit de opleiding Human-Technology bedanken. In het begin was het lastig voor mij om alle informatie op te nemen omdat de communicatie op vrij abstract niveau was. Gedurende het afstudeerproces merkte ik dat langzamerhand steeds meer puzzelstukjes op hun plaats begonnen te vallen. Dit kwam voornamelijk door de (extra) tijd die Richard voor mij had vrijgemaakt, dank daarvoor. Mijn dank gaat ook uit naar de Gemeente Loppersum. Ik wil voornamelijk Henk Medema en Marleen Hazenberg bedanken voor de tijd die ze hebben vrijgemaakt om mij van informatie te voorzien en voor de gastvrijheid ik heb mogen ervaren tijdens de bezoeken aan het gemeentehuis. Als laatste wil ik Chris Bakker en Elsbeth Aalbers, mijn mede-afstudeerders bedanken. De wekelijkse feedback die ik van jullie heb gekregen en de adviezen om bepaalde rapporten te lezen, hebben mij geholpen om de kwaliteit te verbeteren. Daarnaast was het ook fijn om te weten dat ik niet als enige bezig was aan het toch wel lastige maar zeker ook uitdagende project van het afstuderen. 2

3 Samenvatting Dit document dient als leidraad voor het advies dat uitgebracht zal worden aan de gemeente Loppersum. Er wordt gekeken hoe ondersteuning geboden kan worden aan de dorpsgemeenschapen in de gemeente Loppersum om de Sociale Binding en Onderlinge Dienstverlening te versterken. In het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) proberen veel gemeenten en welzijnsinstellingen in plaats van alleen professionals, ook buren en buurtgenoten bij het welzijn van kwetsbare bewonersgroepen te betrekken. Dit wordt gedaan door middel van decentralisatie van de zorg. In plaats van dat alles gefinancierd wordt door de Rijksoverheid krijgen nu de gemeenten zelf geld om het te regelen. Door de decentralisatie komen er als het ware kleinere overheden die alles in goede banen moeten leiden. Het Beleidsplan 4D s geeft aan hoe de decentralisaties van Jeugdzorg en AWBZ en de invoering van de Participatiewet en het Passend Onderwijs voor de gemeenten eruit zullen gaan zien (DAL Gemeenten, 2014). In dit beleidsplan staat nog niet specifiek aangegeven welke initiatieven de gemeente van haar inwoners verwacht. Het doel is als het ware een `Sociale Innovatie te bewerkstelligen in de dorpsgemeenschappen. Dit houdt in dat de inwoners en dorpsgemeenschappen onderling meer sociale binding moet zien te bewerkstelligen. De achterliggende gedachte hierbij is dat een gemeenschap onderling meer voor elkaar moet gaan zorgen om zo het rijk en de gemeente te ont-zorgen met betrekking tot hulp aan hulpbehoevenden in de samenleving. Dit betekent dat er gezocht moet worden naar manieren om de sociale binding in de gemeenschappen te versterken. De vraag die naar voren komt is of de dorpsgemeenschappen deze veranderingen wel kunnen, willen en gaan uitvoeren en of ze deze verantwoordelijkheden kunnen dragen. Hier ligt ook een uitdaging voor het onderzoek. Op welke manier kan de gemeente van buitenaf ondersteuning bieden aan een dorpsgemeenschap om de sociale binding en onderlinge dienstverlening te versterken? Om de onderlinge dienstverlening te versterken zal er eerst gekeken moeten worden naar welke aspecten er invloed op hebben. Hoe zit de gemeenschap in elkaar, welke invloed heeft de samenhang van de gemeenschap op het individu en op de onderlinge dienstverlening? Hiernaast is het ook belangrijk te weten hoe de overheid tegen burgerschap aankijkt. Om hier een duidelijker beeld van te krijgen zijn er de volgende deelvragen opgesteld: - Door wie wordt bijgedragen aan sociale binding en onderlinge dienstverlening in een dorp en op welke manier wordt dit gedaan? - Welke vaardigheden hebben dorpsbelangenorganisaties in de gemeente Loppersum om bij te dragen aan de participatiesamenleving? - Welke ondersteuning is noodzakelijk om de participatiesamenleving te kunnen realiseren? Na een uitgebreid literatuuronderzoek, zijn deze drie vragen voorgelegd in focusgroep-sessies met de verschillende dorpsbelangenverenigingen. Hieruit is naar voren gekomen dat de gemeente de dorpsbelangenverenigingen op drie manieren kan ondersteunen om de sociale binding en onderlinge dienstverlening te versterken. Hierin is onderscheid gemaakt tussen; praktische ondersteuning, persoonlijke ondersteuning en financiële ondersteuning. Er kan gesteld worden dat als er door de gemeente op de juiste manier geïnvesteerd wordt in de leefbaarheid van het dorp, dit de motivatie voor inzet van vrijwillige participatie in het dorp zal verhogen. Dit zal leiden tot een grotere zelfredzaamheid van het dorp en haar gemeenschap. 3

4 Om van buitenaf ondersteuning te kunnen bieden moet er eerst gekeken worden wat in de dorpsgemeenschap zelf opgevangen kan worden. De hulpvragen die op dit moment worden opgevangen door de gemeenschap zijn vaak kleinschalig en praktisch of persoonlijk van aard. Indien er sprake is van Multi-problematiek of zware financiële problemen worden de inwoners doorverwezen naar het WMO-loket van de gemeente. De dorpsgemeenschappen hebben aangegeven dat ze willen gaan inventariseren welke verenigingen, vaardigheden en kennis beschikbaar is in het dorp. Hoe dit moet gebeuren is nog niet concreet. De gemeente kan als overkoepelend orgaan handvaten bieden aan de dorpsbelangenorganisaties om dit uit te voeren. Daarnaast is het van belang dat dorpsbelangenorganisaties in het begin ondersteund worden tijdens de gesprekken met professionals uit het werkveld. De leefbaarheid van een dorp hangt sterk samen met de faciliteiten in het dorp. Faciliteiten zoals een dorpshuis, dorpsschool of een kerk zijn essentieel in het samenkomen van de inwoners. Deze sociale aspecten hebben een positief effect op de Sociale Binding binnen de gemeenschap. De zelfredzaamheid van een gemeenschap wordt hierdoor vergroot waardoor meer hulpvragen binnen het netwerk van het hulpbehoevende opgelost kunnen worden. Hoewel de betrokken partijen (inwoners of beleidsmedewerkers) uit dit onderzoek allemaal een sterke binding hebben met de gemeente Loppersum, zou dit onderzoek als casus gezien kunnen worden voor andere dorpsgemeenschappen in Nederland. De veranderingen in de gemeenschappen als gevolg van de decentralisatie van de zorg zullen ook daar merkbaar zijn. Daarom is het des te belangrijker dat de gemeente blijft investeren om sterke en zelfstandige dorpen te creëren die de ruggengraat van de gemeente vormen. Trefwoorden: Burgerschap. Dorpsgemeenschap, onderlinge hulp, ondersteuning, sociale binding, transitie, WMO, zelfredzaamheid. 4

5 Inhoudsopgave VOORWOORD... 2 SAMENVATTING... 3 BEGRIPPENLIJST... 6 INLEIDING... 7 ADVIES

6 Begrippenlijst Beleidsplan 4D s - geeft aan hoe de decentralisaties van Jeugdzorg en AWBZ en de invoering van de Participatiewet en het Passend Onderwijs voor de gemeenten Loppersum, Appingedam en Delfzijl eruit zullen gaan zien. Bewonersinitiatief - een organisatie die een maatschappelijk doel nastreeft waarbij bewoners zelf de initiatiefnemer zijn. Een deel van de bewonersinitiatieven ontvangt subsidie van de overheid, er zijn ook bewonersinitiatieven die geheel particulier gefinancierd zijn. Dorpsbelangenorganisatie een vereniging van inwoners om de belangen van het dorp bij de gemeente te vertegenwoordigen. Een dorpsbelangenorganisatie is ook een platform waar inwoners, al dan niet gesteund door gemeenten, een visie formuleren op het dorp. Gemeenschap een organisatie of systeem gecreëerd door mensen en varieert in grootte en omvang. Hierbij worden gemeenschappelijke belangen, waarden, problemen, meningen en verwachtingen samengebracht. Een dorp kan uit meerdere gemeenschappen bestaan. Hulpvraag een verzoek van een individu naar haar omgeving. In dit onderzoek wordt er onderscheid gemaakt tussen drie soorten hulpvragen, namelijk praktische, persoonlijke en financiële hulpvragen. Onderlinge Dienstverlening het verlenen van diensten of adviezen binnen een bepaalde gemeenschap zonder inmenging van externe partijen. Ondersteuning hulp in de vorm van goederen, diensten en financiële tegemoetkomingen aan personen of gemeenschappen die in nood verkeren. Participatiesamenleving - of doe-democratie is een samenleving waarin iedereen die dat kan verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar eigen leven en omgeving, waarbij de overheid geen of slechts een faciliterende rol speelt. Omdat het woord recent werd geïntroduceerd kent het nog geen vaste definitie. Sociaal Domein in het beleidsplan de 4D s is het als volgt omschreven: Onder het sociaal domein verstaan wij de verschillende levensgebieden van mensen. Deze levensgebieden betreffen: werk en inkomen, onderwijs, vrije tijd, maatschappelijke en sociale participatie, opvoeden en opgroeien, fysieke en geestelijke gezondheid, veiligheid, wonen en mobiliteit. Sociale Binding ook wel Sociale Samenhang of Sociale Cohesie genoemd, verwijst naar de binding en de onderlinge betrokkenheid of solidariteit die mensen hebben in een sociaal systeem. Kenmerken hiervan zijn groepsidentificatie, samenhorigheidsgevoelens, intensieve contact tussen leden, veel onderlinge vertrouwen, gedeelde normen en waarden en participatie in het groepsleven. Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) - een Nederlandse wet die per 1 januari 2015 is ingevoerd, en is de opvolger van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) die per 1 januari 2007 is ingevoerd. De wet vormt de basis van het stelsel van Zorg en Welzijn. Dit stelsel bestaat naast de Wmo 2015 ook uit de Wet langdurige zorg (Wlz) en de Zorgverzekeringswet (Zvw). 6

7 Inleiding In het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) zijn de gemeenten en welzijnsinstellingen niet meer als enige verantwoordelijk voor het welzijn van kwetsbare bewonersgroepen. In plaats van alleen professionals wordt er een beroep gedaan op de familie, buren en buurtgenoten bij het ondersteunen van deze kwetsbare bewonersgroepen. De overheid wil een groter beroep gaan doen op de burger om zo de verzorgingsstaat in stand te houden. Met name door de economische crisis komt er meer druk op de overheid als verzorgingsstaat. Het kabinet wil dat er meer aandacht komt voor de eigen verantwoordelijkheid van de burger in de maatschappij. Via burgerparticipatie (overheidsparticipatie waarbij de burger wordt geholpen om zijn initiatieven uit te voeren) zou de legitimiteit van het beleid kunnen worden vergroot: het draagvlak zou groeien, de kloof tussen burger en overheid afnemen (Veldheer, 2012). Deze verantwoordelijkheid van de burger komt meer naar voren door middel van decentralisatie van verschillende onderdelen, bijvoorbeeld de zorg. In plaats van dat alles gefinancierd wordt door de Rijksoverheid krijgen nu de gemeenten zelf geld om het te regelen. Door de decentralisatie komen er als het ware kleinere overheden die alles in goede banen moeten leiden. Hoe meer vrijheid de burgers hebben voor eigen initiatief, hoe minder controle de overheid uit kan oefenen om de hervormingen in goede banen te leiden. In het nieuwe verantwoordelijkheidsmodel is de burger in grote lijnen verantwoordelijk, maar wordt gefacilieerd door de overheid. In `Een beroep op de burger (Veldheer, 2012) staat geschreven dat de overheid verantwoordelijk is voor vier taken: Doelstellingen en randvoorwaarden definiëren en vastleggen in wetten of convenanten met private partijen; De verwezenlijking van die doelstellingen zo veel mogelijk overlaat aan burgers, maatschappelijk middenveld en marktpartijen; Burgers een gewenst handelingsperspectief voorlegt en collectieve aanspraken en bijdragen afhankelijk maakt van hun gedrag; Toeziet of de gewenste resultaten bereikt worden en ingrijpt als het niet zo is. De roep vanuit de overheid om meer verantwoordelijkheid bij de burger neer te leggen kan worden gezien als een stap terug in de tijd. Door de veranderingen in de maatschappij (economische crisis en vervaging van normen en waarden) is het huidige zorgstelsel onhoudbaar geworden (Schnabel, 2012). Daarom wil de overheid niet zelf proberen alle burgers te verzorgen, maar deze verantwoordelijkheid delen met burgers en maatschappelijke organisaties. Hierbij kan worden gedacht aan: vakbonden, non-profit organisaties, kerken en (dorps)verenigingen. Aangezien deze maatschappelijke organisaties op dit moment vaak niet de ervaring, kennis en vaardigheden bezitten om deze nieuwe taken op te vangen. Kan de decentralisatie voor de gemeente Loppersum grote gevolgen hebben. De gemeenten Loppersum, Appingedam en Delfzijl hebben een beleidsplan opgesteld. Het Beleidsplan 4D s geeft aan hoe de decentralisaties van Jeugdzorg en AWBZ en de invoering van de Participatiewet en het Passend Onderwijs voor de gemeenten eruit zullen gaan zien (DAL Gemeenten, 2014). In dit beleidsplan staat nog niet specifiek aangegeven welke initiatieven de gemeente van haar inwoners verwacht. Het doel is als het ware een `Sociale Innovatie te bewerkstelligen in de dorpsgemeenschappen. Dit houdt in dat de inwoners en dorpsgemeenschappen onderling meer sociale binding moet zien te bewerkstelligen. Hier ligt ook een uitdaging voor het onderzoek. Eerst is de scope in kaart gebracht, om inzicht te krijgen in 7

8 welke knelpunten er weggenomen kunnen worden om de onderlinge dienstverlening te versterken. De afgelopen jaren hebben de dorpen in de gemeente Loppersum onder leiding van lokale dorpsbelangenverenigingen dorpsvisies opgesteld. In deze documenten staat beschreven wat de visie van het dorp is met betrekking tot de indeling van het dorp (open ruimte). Nu zijn er sinds 1 januari 2015 taken bijgekomen voor de gemeente met betrekking tot zorg en ondersteuning. Deze transitie is nieuw voor de gemeente en heeft daarom nog niet de kennis en de ervaring om hiermee om te gaan. De vraag die de gemeente zichzelf stelt is: Hoe dorpen (dorpsgemeenschappen) op een positieve manier willen / gaan bijdragen aan onderlinge dienstverlening. De achterliggende gedachte hierbij is dat de gemeenschappen onderling meer voor elkaar moeten gaan zorgen om zo het rijk en de gemeente te ont-zorgen met betrekking tot hulp aan hulpbehoevenden in de samenleving. De vraag die naar voren komt is of de dorpsgemeenschappen deze veranderingen wel kunnen, willen en gaan uitvoeren en of ze deze verantwoordelijkheden kunnen dragen. De vraag die centraal staat bij dit onderzoek luidt: Op welke manier kan de gemeente van buitenaf ondersteuning bieden aan een dorpsgemeenschap om de sociale binding en onderlinge dienstverlening te versterken? Om de onderlinge dienstverlening te versterken zal er eerst gekeken moeten worden naar welke aspecten er invloed op hebben. Hoe zit de gemeenschap in elkaar, welke invloed heeft de samenhang van de gemeenschap op het individu en op de onderlinge dienstverlening? Hiernaast is het ook belangrijk te weten hoe de overheid tegen het burgerschap aankijkt. Om hier een duidelijker beeld van te krijgen zijn de volgende deelvragen opgesteld: - Door wie wordt bijgedragen aan sociale binding en onderlinge dienstverlening in een dorp en op welke manier wordt dit gedaan? - Welke vaardigheden hebben dorpsbelangenorganisaties in de gemeente Loppersum om bij te dragen aan de participatiesamenleving? - Welke ondersteuning is noodzakelijk om de participatiesamenleving te kunnen realiseren? Hoewel de betrokken partijen, inwoners en beleidsmedewerkers, uit dit onderzoek allemaal een sterke binding hebben met de gemeente Loppersum, zou dit onderzoek als casus gezien kunnen worden voor andere dorpsgemeenschappen in Nederland. De veranderingen in de gemeenschappen als gevolg van de decentralisatie van de zorg zullen ook daar merkbaar zijn. 8

9 Advies De kernbegrippen uit dit onderzoek (Sociale Binding, Vrijwilliger Participatie en Beantwoording Hulpvraag) zijn de basis voor het implementatiemodel dat ondersteuning moet bieden aan de dorpsgemeenschappen om de Sociale Binding en de Onderlinge Dienstverlening te versterken. Door wie wordt bijgedragen aan sociale binding en onderlinge dienstverlening in een dorp en op welke manier wordt dit gedaan? Tussen inwoners die informele burenhulp verrichten en inwoners die betrokken zijn bij dorpsbelangenorganisaties, is de enige overeenkomst dat ze over het algemeen kerkelijk zijn. Als we kijken naar de overige kenmerken zijn er grote verschillen. Vrouwen en lageropgeleiden verlenen vaker informele burenhulp dan mannen en hogeropgeleiden. Het verschil hierin kan zitten in het feit dat hogeropgeleide mannen simpelweg geen tijd hebben om naast hun baan en functie in een vereniging geen tijd over hebben om informele burenhulp te verlenen. Sociale Binding Alle praktische aspecten die naar voor zijn gekomen worden als positief beschouwd. Sinds de bewustwording van de decentralisatie onder dorpsbelagenorganisaties zijn er een aantal aspecten bijgekomen. Er wordt nu meer gekeken naar de inwoners van het dorp en welke (postieve) eigenschappen zij bezitten. De relaties die dorpsbelangenorganisaties met de overige inwoners hebben ligt gecompliceerder, omdat het lastig is om inwoners te van buitenaf te motiveren tot betrokkenheid bij de gemeenschap als zij er zelf geen zin in hebben. Vrijwilliger Participatie De theorie dat mensen die in een dorp wonen meer voor elkaar doen in de vorm van informele burenhulp wordt bevestigd. Voorwaarde is wel dat deze vrijwillige participatie te overzien is voor de vrijwilliger. Dit houdt in dat inwoners eerder geneigd zijn zich in te zetten voor eenmalige activiteiten dan voor een langere (onoverzichtelijke) termijn. Sociaal betrokken inwoners bieden op persoonlijke meer ondersteuning aan hulpbehoevende inwoners, terwijl inwoners die minder sociaal betrokken zijn dit vaak praktische manier doen. Een belangrijk aspect voor een hulpbehoevende inwoner is dat hij in zijn waarde wordt gelaten. Dit geldt voor de benadering van de inwoners, op een gelijkwaardige manier, maar ook voor zijn directe leefomgeving. Een schone leefomgeving draagt bij aan de eigenwaarde die een persoon heeft. Bezuinigen op dit aspect kan gevolgen hebben op de manier waarop deze inwoner kan en wilt bijdragen aan de gemeenschap. Beantwoording Hulpvraag De hulpvragen die op dit moment worden opgevangen door de gemeenschap zijn vaak kleinschalig en van pratische of persoonlijke aard. Door persoonlijke benadering zijn inwoners vaak bereid om elkaar te ondersteunen, voorwaarde is wel dat de hulpbehoevende zelf met de hulpvraag komt. Voor de hulpvragende inwoner is het lastig in te schatten of hulpvraag in de gemeenschap opgevangen kan worden of door een proffesional. Nu er steeds minder geld beschikbaar is voor ondersteuning van proffesionals, zijn hulpbehoevenden vaak gedwongen om vrijwilligers te vragen. Analyserend en Adviserend Een belangrijke rol voor de dorpsbelangenorganisaties is signalering en informatiedeling tussen de gemeente en haar inwoners. Veel inwoners weten op dit moment niet goed welke wegen zij moeten bewandelen bij het signaleren van een (toekomstige) hulpvraag van een mede-inwoner. 9

10 Met een nieuwe gemeentelijke herindeling opkomst, zullen de lijnen naar het gemeentehuis langer worden. Dorpsbelangenorganisaties hebben aangegeven dat zij onderling meer samen willen gaan werken in de toekomst. Deze samenwerking bestaat voornamelijk uit het uitwisselen van ideeën en ervaringen. Motiverend In de participatiesamenleving staat de verantwoordelijkheid van de burger centraal. De dorpsbelangenorganisaties zijn tot op een bepaalde hoogte al bezig met het betrekken van inwoners voor werkgroepen. Het beleid van de gemeente Loppersum: het faciliteren van burgerinitiatieven maar niet zelf opzetten, werkt door bij de dorpsbelangenorganisaties omdat zij ruimte houdt voor de eigen inbreng van de inwoners. Naarmate er meer inwoners actief betrokken raken bij de gemeenschap, zal dit op organisatorischvlak meer van de dorpsbelangenorganisaties vragen. Ambities De eerste stap in het proces van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving is gezet. Niet te snel te hoge verwachtingen hebben van de inwoners en niet te snel succes willen hebben, zijn belangrijke aspecten voor het realiseren van de ambities. Tijdens dit proces voelen de dorpsbelangenorganisaties zich verantwoordelijk om op te komen voor de belangen van de inwoners en de faciliteiten in het dorp behouden. De positieve geluiden van opkomende burgerinitiatieven en zorgcoöperaties stimuleren inwoners om samen de schouders er onder te zetten. Hierbij is het wel belangrijk dat de hele gemeenschap zich aansluit bij de gezamenlijke doelen. Dit is makkelijker gezegd dan gedaan want vaak speelt in een dorp wel 'oud zeer' tussen inwoners wat de Sociale Binding kan belemmeren. Dorpsgemeenschap In kleine dorpen kan de onderlinge samenstelling erg verschillen. Het ene dorp zou eerder bij de gemeente aankloppen voor onderhoud van het dorpshuis, terwijl een ander dorp het zelf aan zou pakken. De leefbaarheid van een dorp hangt sterk samen met de faciliteiten in het dorp. Faciliteiten zoals een dorpshuis of een kerk zijn niet alleen voor inwoners van belang om (grote) activiteiten te organiseren, maar ook om elkaar laagdrempelig te ontmoeten. Het samenkomen van de verschillende inwoners heeft een positief effect op de Sociale Binding waardoor een hulpvraag eerder naar voren komt, en dus ook eerder opgevangen kan worden. Gemeente Indien bepaalde hulpvragen niet in de dorpsgemeenschap opgevangen kunnen worden, is de gemeente het eerste aanspreekpunt. Dankzij een betrokken dorpencoördinator is er een goede verstandhouding tussen de gemeente en de dorpsbelangenorganisaties. Als de gemeente zichzelf op langere termijn wil ontzorgen, is het van belang dat het een faciliterende rol gaat vervullen om de dorpsbelangenorganisaties met zorgprofessionals en andere externe organisaties met elkaar in gesprek te brengen. De subsidies die de gemeente terbeschikking stelt gaan vaak op aan onderhoud van praktische zaken, waardoor er geen budget meer overblijft voor de sociale aspecten in de dorpsgemeenschappen. Externe Organisaties Ten gevolge van de aardbevingsschade in verschillende dorpen in de gemeente Loppersum, heeft de NAM fondsen in het leven geroepen om bewonersinitiatieven te ondersteunen. Hierover is echter nog onvoldoende kennis bij de dorpsbelangenorganisaties over de aanvraagprocedure. Voor de externe organisaties die kennis en ondersteuning aanbieden is vaak maar beperkte subsidie beschikbaar en zijn inwoners erg terughoudend in hun eigen financiële bijdrage aan de dorpsgemeenschap. 10

11 Ondersteuning Dorpsgemeenschap Dorpsbelangenorganisaties hebben aangegeven dat zij onderling meer samen willen gaan werken in de toekomst. Deze samenwerking bestaat voornamelijk uit het uitwisselen van ideeën en ervaringen. De dorpsgemeenschappen hebben aangegeven dat ze willen gaan inventariseren welke verenigingen, vaardigheden en kennis beschikbaar is in het dorp. Hoe dit moet gebeuren is nog niet concreet. De gemeente kan als overkoepelend orgaan handvaten bieden aan de dorpsbelangenorganisaties om dit uit te voeren. Daarnaast is het van belang dat dorpsbelangenorganisaties in het begin ondersteund worden tijdens de gesprekken met professionals uit het werkveld. Hoewel deze vrijwilligers vaak hogeropgeleid zijn, beschikken zij vaak maar over beperkte kennis van het onderwerp en hebben beperkte vrije tijd. De transitie zal van onderop plaats moeten vinden en de gemeente kan de inzet van de inwoners op twee manieren faciliteren. Op de eerste plaats is het van belang dat de dorpen compleet` blijven. Dit houdt in dat de inwoners een eigen ruimte of gebouw hebben waar zij bij elkaar kunnen komen en activiteiten kunnen organiseren. Ook de aankleding van het dorp is bepalend voor de inzet. Het plaatsen van bankjes op een plein of een pinautomaat in het dorp zal indirect een motivatie zijn voor inwoners om zich in te zetten voor het dorp. Ondersteuning Persoonlijke Dienstverlening De leefbaarheid van een dorp hangt sterk samen met de faciliteiten in het dorp. Faciliteiten zoals een dorpshuis, dorpsschool of een kerk zijn essentieel in het samenkomen van de inwoners. Deze sociale aspecten hebben een positief effect op de Sociale Binding binnen de gemeenschap. De zelfredzaamheid van een gemeenschap wordt hierdoor vergroot waardoor meer hulpvragen binnen het netwerk van het hulpbehoevende opgelost kunnen worden. Afhankelijk van de hulpvraag kan dit informeel of georganiseerd opgepakt worden. De positieve geluiden van opkomende burgerinitiatieven en zorgcoöperaties die zijn ontstaan in omliggende dorpen stimuleren inwoners om in gezamenlijk verband nieuwe werkgroepen en burgerinitiatieven op te zetten. Voorwaarde is wel dat deze nieuwe initiatieven te overzien is voor de vrijwilliger. Dit houdt in dat inwoners eerder geneigd zijn zich in te zetten voor eenmalige activiteiten dan voor een langere (onoverzichtelijke) termijn. Sociaal betrokken inwoners bieden op persoonlijke meer ondersteuning aan hulpbehoevende inwoners. Nieuwe inwoners en inwoners die minder sociaal betrokken zijn dit zullen zich eerder inzetten voor de praktische aspecten binnen het dorp. Deze inwoners hechten meer waarde aan het landschap rond het dorp en een goede buslijn of vervoersdienst met omliggende dorpen. Om tot een goede samenwerking te komen tussen de verschillende aspecten is wel belangrijk dat de hele gemeenschap zich aansluit bij de gezamenlijke doelen die gesteld zijn. 11

12 Keuze Voor Hulpmiddel Ondersteuning Wederkerigheid is erg belangrijk bij het ontstaan van hulprelaties. De meest kwetsbare doelgroep met betrekking tot toegang tot hulpbronnen zijn ouderen (65+) en niet Westerse allochtonen (Bijlage 1). De groep niet Westerse allochtonen is relatief klein in de gemeente Loppersum. Het aantal 65+ ers daarintegen is redelijk groot en zal de komende jaren nog verder toenemen. Om deze inwoners langer zelfstandig, met ondersteuning uit hun eigen netwerk, in het dorp te kunnen laten wonen is er ondersteuning nodig. Er is onderscheid gemaakt tussen twee verschillende soorten hulpmiddelen voor ondersteuning. Tegenwoording zijn er steeds meer elektronische hulpmiddelen zoals websites en applicaties om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Deze hulpmiddelen werken voornamelijk voor inwoners van een de stad waar minder informele burenhulp plaatsvindt. Nadeel hiervan is, is dat er geen sterke onderlinge relatie aanwezig is bij de beantwoording van de hulpvraag. Dit is juist het belangrijkste aspect in dorpsgemeenschappe om te hulpvraag naar voren te laten komen. Een elektronisch hulpmiddel is afgezet tegen het implementatie model welke de gemeente kan gebruiken om de zelfredzaamheid binnen een dorpsgemeenschap te vergroten (Figuur 1). Hieruit blijkt dat de toegankelijkhied en bruikbaarheid van een electronisch hulpmiddel voor ouderen in een dorpsgemeenschap niet toerijkend is. Implementatie Model Digitaal Hulpmiddel Vindbaar Leefbaar Herkenbaar Nuttig Wenselijk Waardevol Leuk Begrijpelijk Bruikbaar Eenvoud Comfortabel Toegankelijk Figuur 1. Gebruikskompas van verschillende Hulpmiddelen voor Ouderen (65+). 12

13 Randvoorwaarden voor Ondersteuning Motieven Wederkerigheid (nu kan ik wat terug doen) Geloofsovertuiging Helpen hoort gewoon Het als plicht zien Zelfde belang nastreven Verwachtingen uit omgeving Iemand gelukkig maken, je doet het dus ook voor jezelf Bevorderende Factoren Zelfde levensfase Wederdienst kunnen leveren: Balans Gelijke sociaal-maatschappelijke positie Investeren in de buurt Gemeenschappelijk belang Ervaring met extended family (de ander als familie gaan beschouwen) Voorwaarden Fysieke nabijheid Affiniteit/relatie met hulpvrager Zorg moet inpasbaar zijn met werk en gezinstaak Hulp moet op prijs gesteld worden Mensen en situatie kennen Vertrouwen in elkaar hebben Signalen herkennen Eerste contact moet positief zijn Grenzen Fysieke afstand (25 km) Fysieke overbelasting Thuiszorg als het kan, daarna burenhulp De hulpvrager moet intimiteit wel kunnen toelaten Voldoende tijd voor verlener Professionaliteit van verlener Het niet aan kunnen zien van aftakeling van mensen 13