123 Historisch onderzoeksbureau Postbus AC Groningen T F E

Transcriptie

1 Asbestsignaleringsonderzoek Provincie Groningen Januari 2008 projectnummer Historisch onderzoeksbureau Postbus AC Groningen T F E info@ho-register.nl

2 Opdrachtgever Provincie Groningen Projectleiding Drs. S. Harmsma (ReGister) Onderzoek Drs. V. Brakkee (ReGister) Ing. R. Vedder (ARCADIS)

3 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Onderzoeksvraag Achtergronden bij het onderzoek... 5 Toelichting bij de aanpak Leeswijzer Verzamelen informatie Schematisch overzicht plan van aanpak... 9 Ontsluiten beschikbare gegevens Beschikbare bodeminformatie Startoverleg met de gemeenten Verwerking informatie topografische kaarten Pilot in de Veenkoloniën Bezoek aan de gemeenten Analyse en selectie te bezoeken locaties De uitvoering van de schouwing Resultaten van de schouwing Conclusies met betrekking tot het vervolg Vervolg gehele provincie Informatie gemeenten Selectie te schouwen wegen Uitvoering van de schouwing De uitkomsten van de schouwing Resultaten onderzoek De uitkomsten van de inventarisatie De kaart Opmerkingen bij de resultaten Wat staat niet op de kaart? Overschrijding van de norm en vervolg Gevolgen en Risico s Het Asbestsignaleringsonderzoek en het asbestbeleid Risico s verdachte asbestwegen provincie Groningen Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen Bijlagen Bijlage 1: Overzicht bezoek gemeenten Bijlage 2: Structuur database Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

4 Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

5 Samenvatting In opdracht van de provincie Groningen is een Asbestsignaleringsonderzoek uitgevoerd, waarbij een inventarisatie is gemaakt van is van locaties waar bodemverontreiniging met asbest aangetroffen is en locaties waar mogelijk asbesthoudend puin is gebruikt als verhardingsmateriaal voor weggetjes. Tijdens deze inventarisatie is gebruik gemaakt van actuele en oude topografische kaarten, archiefonderzoek, interviews met gemeenten en bodemonderzoeken. Tevens is een beperkte veldinspectie van verdachte weggetjes uitgevoerd. De resultaten van de inventarisatie zijn opgenomen in een database en de locaties, die hierin zijn opgenomen, zijn op de kaart gezet. Het onderzoek is eerst uitgevoerd in vijf pilotgemeenten in de Veenkoloniën, waarna de onderzoeksopzet enigszins is aangepast en vervolgens het onderzoek in de overige negentien gemeenten (de gemeente Groningen uitgezonderd) is voortgezet. Het onderzoek is uitgevoerd in de periode april tot november Na uitvoering van een beperkte veldinspectie is vastgesteld, dat 227 wegen in de provincie met puin zijn verhard waarin mogelijk asbest aanwezig is. Verder heeft de inventarisatie 724 locaties van afgebroken boerderijen en 53 afgebroken kassencomplexen opgeleverd, die eveneens als asbestverdacht worden beschouwd omdat in de bodem mogelijk asbesthoudend puin aanwezig is. Op nog eens 21 locaties is een bodemonderzoek uitgevoerd waarbij is gebleken dat sprake is van een verontreiniging met asbest en de norm van 100mg/kg wordt overschreden, en waar dus sprake is van een ernstige verontreiniging. Ten slotte worden nog eens 84 andere locaties eveneens als asbestverdacht beschouwd. In opdracht van de Dienst Landelijk Gebied (DLG) is recent een aantal met puin verharde weggetjes nader onderzocht. Daaruit bleek dat op twaalf van de 24 onderzochte puinpaden inderdaad asbest aanwezig is en dat bij vijf daarvan in een monster ook de norm van 100 mg/kg wordt overschreden. Wanneer dit onderzoek zou worden doorvertaald naar alle 227 weggetjes waarvan is geconstateerd dat zij met mogelijk asbesthoudend puin zijn verhard, dan zou op 114 van de 227 weggetjes ook daadwerkelijk asbest in het puin aanwezig zijn en op tussen de 34 en 57 weggetjes de norm van 100mg/kg wordt overschreden. Het is belangrijk te constateren dat de verdachte asbestwegen in de provincie Groningen niet kunnen worden vergeleken met de asbestwegen in de omgeving van Goor in Twente, waarvan recent is vastgesteld dat zij mede de oorzaak zijn van de verhoogde incidentie van mesothelioom (longvlieskanker) onder vrouwen in die regio. Rond Goor zijn de weggetjes verhard met puur afval van de asbestcementfabriek van Eternit en de concentraties asbest zijn daar dan ook vele malen hoger dan op de weggetjes die door de DLG zijn onderzocht en waar alleen sprake is van asbesthoudend puin. De met mogelijk asbesthoudend puin verharde weggetjes vallen onder het Besluit Asbestwegen, waarvoor de VROM-Inspectie het bevoegd gezag is. De VROM- Inspectie bepaalt dus ook in hoeverre op de in dit onderzoek als asbestverdacht bestempelde weggetjes vervolgonderzoek moet plaats vinden. De overige locaties, zoals die met de afgebroken boerderijen, de kassen en de bodemonderzoeken waarbij een overschrijding van de norm is vastgesteld, vallen onder de Wet bodembescherming en daarmee onder het bevoegd gezag van de provincie. Voor deze locaties geldt dat sprake is van een mogelijk potentieel ernstige verontreiniging en dat de locaties daarmee binnen de werkvoorraad bodem van de provincie vallen en door de eigenaren voor 2030 verder onderzoek en Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

6 een eventueel benodigde sanering moeten zijn uitgevoerd. Dergelijk onderzoek kan in combinatie met ruimtelijke ontwikkelingen op de locatie worden gedaan. Niet alle plekken in de provincie waar met asbest is gewerkt of waar asbest is verwerkt, dan wel asbesthoudend puin in of op de bodem aanwezig kan zijn, zijn tijdens het Asbestsignaleringsonderzoek geïnventariseerd. Bedrijven waar op enige schaal met asbest is gewerkt, zoals scheepswerven en isolatiebedrijven, worden onder de Wet bodembescherming als potentiële spoedlocaties beschouwd en zullen in dat kader binnenkort (waarschijnlijk voor 2010, maar in ieder geval voor 2015) verder worden onderzocht. Omdat binnenkort dus meer betrouwbare informatie beschikbaar komt, zijn de locaties van deze bedrijven nu nog niet op de kaart zichtbaar gemaakt. De locaties waar mogelijk asbesthoudende producten bij de bouw in woningen, bedrijven en andere gebouwen zijn verwerkt, en de ligging van ondergrondse leidingen van asbestcement, zijn niet in de kaart verwerkt, omdat de kans op bodemverontreiniging met asbest op deze locaties erg klein wordt geacht. Het was aanvankelijk wel de bedoeling om dammetjes en erven van boerderijen, waar ook sprake kan zijn van een asbesthoudende puinverharding, in de inventarisatie mee te nemen. Het bleek echter niet mogelijk deze locaties goed vanaf de kaarten te selecteren, waardoor alleen een zeer onvolledig beeld kon worden verkregen. Daarom is besloten deze locaties verder buiten het onderzoek te laten. Aanbevolen wordt de bij het Asbestsignaleringsonderzoek behorende kaart en de daarop opgenomen informatie niet via internet openbaar te maken. In het rapport wordt beschreven dat bij de interpretatie van de gegevens die op de kaart staan de nodige slagen om de arm moeten worden gehouden. Voor de meeste locaties die op de kaart staan, geldt nog altijd dat niet is aangetoond dat daadwerkelijk sprake is van een asbestverontreiniging, laat staan dat de norm van 100 mg/kg wordt overschreden. Vrijwel zeker is op de locaties ook geen sprake van risico s voor de mens. Bij publicatie op internet gaan dergelijke nuances mogelijk verloren Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

7 1 Inleiding 1.1 Onderzoeksvraag De provincie Groningen heeft ReGister Historisch Onderzoeksbureau BV opdracht verleend voor het uitvoeren van een Asbestsignaleringsonderzoek voor de provincie, exclusief de gemeente Groningen. Het doel van het Asbestsignaleringsonderzoek is het in beeld brengen van de asbestproblematiek in de verschillende gemeenten en vooral verbetering van het inzicht in de omvang van de asbestverontreiniging in de bodem. De kaart moet zowel inzicht bieden in de potentieel verdachte locaties als de al eerder op asbest onderzochte locaties. De uitvoering van het Asbestsignaleringsonderzoek is gebaseerd op de methode voor het opstellen van een zogenaamde Asbestkansenkaart die is opgenomen in het rapport Asbest in Kaart, 1 dat in maart 2006 is gepubliceerd. In afwijking van die methode is besloten het zogenaamde bouwasbest, de ondergrondse leidingen die mogelijk van asbestcement zijn gemaakt en de bedrijven die in het verleden op enige schaal met asbest hebben gewerkt, bij het opstellen van de kaart buiten beschouwing te laten. In aansluiting op het verzamelen en presenteren van de asbestverdachte locaties op een kaart, is op grond van literatuuronderzoek en de analyse en vergelijking van onderzoeksuitkomsten, gekeken naar de mogelijke risico s van de locaties. Voor de uitvoering van het project is door ReGister samengewerkt met ARCADIS. De werkverdeling binnen het project bestond er uit, dat de inspectie van de mogelijk asbestverdachte wegen door ARCADIS is uitgevoerd en dat door ARCADIS onderzoeksgegevens zijn aangeleverd vanuit andere door hen uitgevoerde projecten. De overige werkzaamheden zijn allemaal door ReGister uitgevoerd. 1.2 Achtergronden bij het onderzoek Tijdens de uitvoering van de landinrichting in de Veenkoloniën bleek, dat verschillende slootdempingen verontreinigd waren en wegen, paden en laad- en losplaatsen met puin zijn verhard, waarbij in het puin op meerdere plaatsen ook asbesthoudende materialen werden aangetroffen. De verontreinigde slootdempingen en de aanwezigheid van asbesthoudend puin op de wegen hebben bij de uitvoering van de landinrichting tot de nodige vertraging geleid. Voor het aanpakken van de verontreinigde dempingen en de deklagen daarvan, is de Stichting Landinrichting en Bodemverontreiniging opgericht. De wegverhardingen vallen echter niet onder de Stichting. Een aantal van de mogelijk met asbesthoudend puin verharde wegen in de Veenkoloniën zijn tijdens verschillende onderzoeken al in beeld gebracht. Deels is dit gebeurd in opdracht van de provincie Groningen, deels in opdracht van de 1 Harmsma, S. e.a. Asbest in Kaart. Historisch onderzoek asbestgebruik, methode asbestkansenkaart. ReGister, Maart Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

8 Dienst Landelijk Gebied. Op een klein aantal van deze locaties is vervolgens ook daadwerkelijk (bodem)onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van asbest. Tijdens de uitvoering van het asbestsignaleringsonderzoek is een overzicht opgesteld van wegen in de provincie Groningen waar sprake is van een verhardingslaag met puin, waarin mogelijk ook restanten van asbesthoudende producten zitten. Daarnaast zijn alle locaties van afgebroken boerderijen en kassencomplexen geïnventariseerd. In de eerste plaats is dit gedaan voor de 5 gemeenten in de Veenkoloniën (Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde, Veendam, Pekela en Stadskanaal). Aan de hand van de ervaringen in deze vijf gemeenten, is de in de pilot toegepaste methode geëvalueerd en vervolgens in aangepaste vorm uitgevoerd voor de rest van de provincie. 1.3 Toelichting bij de aanpak Zoals vermeld is het Asbestsignaleringsonderzoek gebaseerd op de methode voor het opstellen van een Asbestkansenkaart zoals beschreven in het rapport Asbest in Kaart. Deze methode maakt een onderscheid tussen drie verschillende informatieniveaus: 1 Niveau 1: een overzicht van de locaties waar asbest of asbesthoudende (afval-) producten zijn toegepast, gebaseerd op vrijwel direct beschikbare en op eenvoudige manier toepasbare informatie, zoals uit databestanden, kaarten en dergelijke; 2 Niveau 2: een verdieping en aanvulling van de informatie op niveau 1 door middel van de uitvoering van een Vooronderzoek Asbest, zoals beschreven onder fase 1 in NEN Daarbij wordt vooral gebruik gemaakt van dossieronderzoek en interviews; 3 Niveau 3: het daadwerkelijk constateren dat op de locatie asbest of asbesthoudende producten of afval aanwezig zijn. Dit kan worden vastgesteld door middel van een verkennend onderzoek conform de daarvoor geldende normen. Bij de uitvoering van het onderzoek voor de provincie Groningen is een enigszins afwijkende insteek gekozen, vooral vanwege de wens om de onzekerheden van de gepresenteerde informatie te beperken. De benodigde informatie is op de volgende manier verzameld: 1 Door middel van het ontsluiten van direct beschikbare informatie, vooral in de vorm van kaartmateriaal en uitgevoerde bodemonderzoeken. Daarmee is aangesloten op het niveau 1 uit de methode Asbest in Kaart ; 2 Het doen van historisch onderzoek, bestaande uit archiefonderzoek en gesprekken met gemeenteambtenaren, dan wel het met hen doornemen van vragenlijsten. Dit past binnen niveau 2 van Asbest in Kaart ; 3 Het uitvoeren van een beperkte locatie-inspectie op de semi-verharde wegen, om vast te stellen of inderdaad sprake is van een mogelijk asbesthoudende wegverharding. De uitvoering van de beperkte inspectie of schouwing zit tussen niveau 2 en 3 in; het is meer dan alleen een vooronderzoek, maar minder dan een verkennend bodemonderzoek. De informatie die op het tweede niveau bij de schouwing van de weggetjes is verzameld, is gebruikt om de informatie uit het eerste niveau (de kaarten, de databestanden) te verifiëren en te onderbouwen. Deze werkwijze is eerst in een pilot voor vijf gemeenten beproefd en vervolgens geëvalueerd en aangepast en in die aangepaste vorm voor de rest van de provincie uitgevoerd Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

9 1.4 Leeswijzer Het rapport beschrijft de opzet en de uitkomsten van het uitgevoerde onderzoek en geeft een verklaring van de tijdens de inventarisatie opgenomen elementen. Hoofdstuk 2 beschrijft de uitvoering van de informatieverzameling op niveau 1, die vooral bestond uit het inventariseren van mogelijk asbestverdachte elementen vanaf de topografische kaarten, zoals semi-verharde wegen, afgebroken boerderijen en vroegere kassencomplexen. Hoofdstuk 3 gaat in op de uitvoering van de pilot in de Veenkoloniën en de conclusies met betrekking tot de aanpak van het onderzoek voor de rest van de provincie. Het vervolg voor de rest van de provincie wordt beschreven in hoofdstuk 4. De resultaten en de opbouw van de bij het onderzoek behorende kaart worden beschreven in hoofdstuk 5. Daar wordt ook nader ingegaan op de hardheid van de kaart en wat er wel en niet op staat. Hoofdstuk 6 gaat in op de gevolgen van het beschikbaar hebben van een asbestsignaleringsonderzoek en de mogelijke risico s van de mogelijk met asbesthoudend puin verharde wegen. Ten slotte worden in hoofdstuk 7 op grond van de uitkomsten van het project enkele conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan voor de omgang met de kaart en eventueel verder onderzoek Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

10 Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

11 2 Verzamelen informatie 2.1 Schematisch overzicht plan van aanpak Figuur 1: Schematisch overzicht plan van aanpak In het ondertaande schema is een overzicht opgenomen van de verschillende stappen die tijdens de uitvoering van het project zijn gezet. Pilotgebied Rest van de provincie Voorbereiding (startoverleg, databestanden, kaarten, afspraken) Bijeenkomst communicatie project voor alle gemeenten Onderzoek topografische kaarten Opstellen ASK volgens aangepaste methode Verwerken aanvullende informatie Bezoek aan gemeenten Selectie te bezoeken locaties Tussentijds overleg Schouwen locaties Terugkoppeling uitkomst Vaststellen resultaten onderzoek Conceptrapportage: Evaluatie methode Eindrapportage Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

12 2.2 Ontsluiten beschikbare gegevens Opslag gegevens Voor de opslag van de in het onderzoek te verzamelen gegevens is in ACCESS een database gemaakt, die via locatienummering aan een digitale kaart is gekoppeld (zie hierna). Van alle grafische gegevens, zoals contouren van verdachte wegen en uitgevoerde bodemonderzoeken, zijn shape-files gemaakt. De database voor de opslag van de gegevens die als basis voor de Asbestsignaleringsonderzoek worden gebruikt, bevat de volgende informatie: Locatiecodering (koppeling met de kaart); Gemeentenaam en code; Ligging van de locatie; Bron waarop de vermelding is gebaseerd; Asbeststatus van de locatie; Uitkomsten van de (mogelijk) op de locaties uitgevoerde schouwing; UBI-codering en omschrijving van het soort locatie; Opmerkingenveld met vooral aanvullende informatie uit de schouwing. Tussen de database en de GIS-applicatie is een koppeling (de locatiecodering) aangebracht, zodat de gegevens die op de kaart worden ingetekend verbonden zijn met de gegevens in de achterliggende database Aankoop en digitalisering topografische kaarten Het project ging op 12 maart 2007 van start met een startgesprek met de provincie Groningen waarbij enkele nadere praktische afspraken werden gemaakt over de uitvoering van het project en de planning van de werkzaamheden en de tussentijdse besprekingen. Als ondergrond voor het vastleggen van de te verzamelen informatie is gebruik gemaakt van de actuele Topografische Kaart (Top10-vectorkaart) van de provincie Groningen. De kaart is voor de uitvoering van het onderzoek aan ReGister ter beschikking gesteld. Om de actuele situatie te kunnen vergelijken met de vroegere situatie, zijn bij de Topografische Dienst in Emmen volledige afdrukken van twee jaargangen van de topografische kaart van de provincie Groningen (1: ) besteld. Het betreft de volgende kaarten: Topografische kaart serie midden jaren 50; Topografische kaart serie circa De jaren waarin de kaarten zijn gemaakt zijn niet voor de gehele provincie gelijk, zodat de datering van de beide series ook niet exact is aan te geven. De papieren versies van de beide kaarten zijn vervolgens gescand en gerefereerd, zodat de verschillende kaarten digitaal met elkaar en met de huidige (Top10-vector) kaart konden worden vergeleken Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

13 2.3 Beschikbare bodeminformatie Informatie in bodeminformatiesystemen In de afgelopen jaren is op veel verschillende plaatsen in de provincie bodemonderzoek uitgevoerd. De informatie uit deze bodemonderzoeken is zowel bij de provincie als de gemeenten in bodeminformatiesystemen (BIS) opgeslagen. De provincie beschikt over het systeem GLOBIS en de gemeenten over het systeem NAZCA, met uitzondering van de gemeente Veendam, dat het systeem BIS4all gebruikt. De provincie Groningen beschikt ook over een kopie van de informatie die in de gemeentelijke systemen staat (ook NAZCA). Ter voorbereiding van het onderzoek is voor niveau 1 een selectie gemaakt van de locaties met een bodemonderzoek waar ook asbest in of op de bodem is aangetroffen. De volgende informatie is aan de bij de provincie beschikbare systemen ontleend: De shapes (de digitale contouren van de locatie) en achterliggende informatie uit GLOBIS van locaties waarvan in het systeem is vastgelegd dat asbest in de bodem is aangetroffen; De shapes en achterliggende informatie uit NAZCA van locaties waarvan in het systeem is vastgelegd dat asbest in de bodem is aangetroffen. De selecties uit GLOBIS en het provinciale NAZCA zijn gemaakt door de provincie Groningen. Belangrijk is te vermelden, dat pas vrij recent (ongeveer vanaf 2003) bij de uitvoering van bodemonderzoeken gericht naar de aanwezigheid van asbest wordt gezocht en dat het uitgevoerde onderzoek ook vaak een zeer beperkt karakter heeft (alleen visuele waarneming). De dekking van de informatie uit de systemen is derhalve beperkt. Aan de hand van de contouren van de uitgevoerde onderzoeken zijn de locaties op de ondergrond (Top10-vectorkaart) ingetekend en zijn de dossiers van de relevante locaties geselecteerd, zodat die later in het project ook daadwerkelijk konden worden bekeken. Uit de verschillende systemen zijn 441 locaties geselecteerd waarbij in de gegevens een verwijzing naar asbest werd gevonden. Daarvan waren 151 locaties afkomstig uit het provinciale systeem GLOBIS, 221 locaties uit de gekoppelde gemeentelijke systemen (NAZCA) en 69 locaties uit het systeem BIS4all van de gemeente Veendam Stortplaatsen (NAVOS) Tussen 1996 en 1998 is op een groot aantal voormalige stortplaatsen in de provincie Groningen onderzoek gedaan naar de historie van de stort en de samenstelling van het stortmateriaal. Uit de stortlocaties is door de provincie Groningen een selectie gemaakt van de locaties waar met betrekking tot het stortmateriaal expliciet melding wordt gemaakt van asbesthoudende materialen die zintuiglijk of na analyse zijn aangetroffen. In totaal ging het om 4 locaties (hele provincie) Stichting Landinrichting en Bodemsanering (SLB) De Stichting Landinrichting en Bodemsanering (SLB) is opgericht voor het oplossen van stagneringen van land- inrichtingsprojecten. De belangrijkste taak van SLB is het overnemen van de juridische aansprakelijkheid van grondeigenarenvoor bodemverontreiniging die het gevolg is van het dempen van wijken en sloten. De SLB is verantwoordelijk voor het beheer van de door verschillende partijen voor onderzoeken en saneringen ingebrachte gelden Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

14 De SLB heeft bij de in haar opdracht uitgevoerde onderzoeken ook informatie verzameld over asbest in de bodem. Op drie locaties is tijdens het onderzoek aangetoond dat asbest aanwezig is. Alle drie locaties bleken ook al opgenomen te zijn in het provinciale bodeminformatiesysteem GLOBIS en ook het veld asbeststatus was ingevuld. Overigens betrof een van de drie locaties een locatie die als voormalige stortplaats ook in het NAVOS-traject is opgenomen (zie vorige paragraaf) Onderzoek Dienst Landelijk Gebied (DLG) In opdracht van de Dienst Landelijk Gebied (DLG) heeft ARCADIS een drietal onderzoeken uitgevoerd naar het voorkomen van asbest in een aantal halfverharde wegen die worden uitgeruild in het kader van de het landherinrichtingsproject Blok IV. De informatie uit de onderzoeken is na toestemming van de DLG door ARCADIS beschikbaar gesteld. Het betrof de volgende onderzoeken: Uitgebreid onderzoek op asbest volgens Ontwerp NEN 5897, Veenkoloniën Provincie Groningen, Fibrecount Environmental Control (in opdracht van Arcadis Regio Noord), Juni 2004; 7 onderzochte puinlanen; Onderzoek op asbest, veenkoloniën Groningen, deel II, Fibrecount (in opdracht van Arcadis Regio Noord), 2004; 8 onderzochte puinlanen; Asbest-in-bodem- en asbest-in-puinonderzoek, Veenkoloniën nabij Veendam, BK Ingenieurs bv (in opdracht van Arcadis), Juli 2007; 9 onderzochte puinlanen. De gegevens van deze onderzoeken zijn in het asbestsignaleringsonderzoek opgenomen. Het betrof informatie over 24 locaties (zie verder paragraaf 5.5) Informatie van de VROM-inspectie Ook bij de VROM-inspectie (regio Noord) is informatie aanwezig over de aanwezigheid van asbest in of op de bodem en dan met name over de zogenaamde asbestwegen. De VROM-inspectie is het bevoegd gezag inzake het Besluit Asbestwegen en ziet toe op de naleving van dit besluit. Bij de inspectie is echter (nog) geen systeem beschikbaar waar alle informatie over de asbestwegen in wordt opgeslagen. Tijdens het project heeft op twee momenten overleg plaats gevonden met de heer Moes van de inspectie. Met hem zijn in eerste instantie de opzet van het onderzoek en de voorlopige uitkomsten van de pilot besproken. Begin november 2007 heeft een gesprek plaats gevonden tussen de provincie Groningen en de heer Moes, waarbij de conclusies en aanbevelingen van het conceptrapport zijn besproken. 2.4 Startoverleg met de gemeenten Op 12 april 2007 is een startbijeenkomst belegd voor alle gemeenten in de provincie. Het plan van aanpak is daarbij aan de gemeenten toegelicht. Aan de gemeenten is tijdens de bijeenkomst gevraagd medewerking te verlenen aan de uitvoering van het onderzoek. Die medewerking bestond vooral uit de volgende punten: Het maken van een afspraak voor het houden van een interview met personen van de gemeente met kennis van de situatie in het buitengebied en het voorkomen van asbest in de gemeente; Toestemming verlenen aan het uitvoeren van archiefonderzoek naar informatie over de toepassing of stort van asbesthoudende materialen in de gemeente; Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

15 Inzage in het gemeentelijke Bodeminformatiesysteem en de daaraan ten grondslag liggende dossiers van locaties waar asbest in of op de bodem is aangetroffen. Door de gemeenten werden tijdens het startoverleg ook een paar nadere aandachtspunten aangedragen voor de uitvoering van het onderzoek: De gemeente Hoogezand-Sappemeer bracht naar voren dat op locaties waar in het verleden kassen hebben gestaan, ook dikwijls asbest in de bodem wordt aangetroffen. Het gaat dan vooral om restanten van asbesthoudende kit of lijm en brandwerende en isolerende bekleding van de stookruimtes bij de kassen; De gemeente Appingedam wees op de vele dammetjes in het buitengebied die eveneens met puin zijn verhard en waar dikwijls ook de aanwezigheid van asbesthoudend materiaal wordt geconstateerd. Van beide punten is onderzocht of ze bij de uitvoering van de inventarisatie konden worden meegenomen. 2.5 Verwerking informatie topografische kaarten Inventarisatie vanaf de topografische kaarten Voor de inventarisatie van de mogelijk asbestverdachte locaties is gebruik gemaakt van de topografische kaarten uit het midden van de jaren vijftig en jaren tachtig van de vorige eeuw en van de actuele, digitale Top10-vectorkaart. Ten behoeve van de pilot in de vijf Veenkoloniale gemeenten, zijn na onderlinge vergelijking van de kaarten, de volgende elementen geselecteerd: Alle momenteel (volgens de Top10-vectorkaart) half-verharde en onverharde wegen en paden; Alle in 1950 en 1980 nog half-verharde en onverharde wegen, die momenteel (volgens de Top10-vectorkaart) geheel verhard zijn of niet meer als een weg op de kaart staan aangegeven; De afgebroken bebouwing in het buitengebied, wat na een vergelijking van de kaarten uit de verschillende jaren kon worden vastgesteld; De afgebroken kassencomplexen, eveneens na vergelijking van de kaarten vastgesteld. Let wel: dit zijn de selecties die eerst alleen ten behoeve van de pilot zijn gemaakt. Na afloop van de pilot is een andere aanpak gekozen en is ook een beperktere selectie gemaakt (zie paragraaf 3.5) Toelichting op de geïnventariseerde elementen Semi-verharde wegen Alle wegen die op de huidige topografische kaart (Top10 vectorkaart) als semi verharde weg staan aangegeven, zijn als mogelijk asbestverdachte wegen geselecteerd. Voor de vijf pilotgemeenten gaat het om 167 wegen of wegdelen. Door de opbouw van de Top10-vectorkaart komt het voor dat sommige wegen als meerdere wegen geteld worden, omdat ze als verschillende vlakken op de kaart staan. Het komt echter ook voor, dat aangrenzende maar afzonderlijke wegen samen als één weg geteld worden, omdat zij op de Top10-vectorkaart als één vlak Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

16 staan aangegeven. Kortom: het genoemde aantal zal wat afwijken van wat in de praktijk wordt aangetroffen. Overigens zijn op de Top10-vectorkaart alleen de wegen breder dan twee meter aangegeven als weg. Dat geldt voor alle soorten wegen (onverhard, semi-verhard, verhard). Wegen of paden die smaller zijn dan twee meter, staan niet op de kaart en kunnen dus ook niet worden geselecteerd. Dergelijke wegen of paden zijn dus ook niet meegenomen tijdens het asbestsignaleringsonderzoek. Onverharde wegen De onverharde wegen zijn alle wegen die niet semi-verhard of verhard zijn. In de praktijk gaat het meestal om zand- of kleiwegen. Deze wegen zijn geselecteerd, omdat onder de zandlaag nog een puinlaag aanwezig zou kunnen zijn en omdat mogelijk toch kuilen in de wegen met puin zijn opgevuld. Voor het pilotgebied zijn 470 onverharde wegen geselecteerd. Voor de onverharde wegen gelden dezelfde opmerkingen als die voor de semi-verharde wegen zijn gemaakt, waardoor de aantallen op de kaart van de daadwerkelijke aantallen kunnen verschillen en paden met een breedte minder dan twee meter niet zijn meegenomen. Verharde wegen Het grootste deel van de wegen die op de Top10-vectorkaart zijn aangegeven is verhard. Door een vergelijking te maken tussen de topografische kaarten uit 1953 en 1980, zijn de wegen geselecteerd die eerder onverhard of semi-verhard waren en waar dus mogelijk onder de verharding of in de berm nog restanten van een asbesthoudende puinlaag aanwezig zouden kunnen zijn. Het betreft de volgende vier groepen: Semi verhard in 1980, nu verhard [78 wegen]; Semi verhard in 1953, verhard in 1980 en ook nu verhard [19 wegen]; Onverhard in 1980, nu verhard [455 wegen] Onverhard in 1953, verhard in 1980 en ook nu verhard [145 wegen] De overige verharde wegen waren voor 1953 al verhard of zijn tussen 1953 en 1980 of na 1980 direct als verharde weg aangelegd. Deze wegen zijn als onverdacht beschouwd, net als alle straten binnen de huidige bebouwde kom. Verdwenen onverharde wegen Een deel van de onverharde wegen die op de oudere kaarten nog staan aangegeven, zijn op de actuele kaart verdwenen. In de meeste gevallen zal de weg zijn weggeploegd en bij het naastgelegen bouwland zijn getrokken. Om te kunnen beoordelen of deze vroegere wegen mogelijk nog een probleem zouden kunnen vormen, zijn zij voor de gemeente Hoogezand-Sappemeer van de kaarten geselecteerd en bij de verdere uitvoering van de pilot meegenomen. Het gaat om 171 ooit onverharde, nu verdwenen wegen, die dus niet meer op de huidige Top10- vectorkaart staan. Afgebroken boerderijen Boerderijen zijn ook in het onderzoek opgenomen, omdat bekend is dat in boerderijen doorgaans veel asbesthoudende materialen zijn verwerkt. Vooral bij de sloop van boerderijen kan dit materiaal in de bodem terecht zijn gekomen of bijvoorbeeld voor dempingen of wegverhardingen zijn gebruikt. Daarom is door middel van een vergelijking met de oudere kaarten vastgesteld waar boerderijen Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

17 tussen 1953 en 2007 zijn afgebroken. Door middel van vergelijking van de kaarten zijn in de vijf pilotgemeenten 114 afgebroken boerderijen geselecteerd. Kassen Op locaties waar in het verleden kassen hebben gestaan wordt vaak asbest in de bodem aangetroffen. Daarom is door middel van vergelijking van de topografische kaarten vastgesteld waar in het verleden kassencomplexen hebben gestaan en waar deze zijn afgebroken. In de pilotgemeenten ging het om 29 locaties (feitelijk alleen in de gemeenten Hoogezand-Sappemeer en Menterwolde). Puinlanen DLG In het Ruilverkavelingblok IV Veenkoloniën is door de Dienst Landelijk Gebied (DLG) voorafgaand aan de uitruiling van gronden een inventarisatie uitgevoerd van mogelijke puinpaden. De inventarisatie is volgens informatie van de DLG gebeurd op basis van verschillende, niet verder geverifieerde bronnen. Van de in totaal 161 geïnventariseerde puinpaden, liggen er 147 op het grondgebied van de Groningse gemeenten Veendam, Menterwolde en Hoogezand-Sappemeer. De overige 14 puinpaden liggen in de Drentse gemeenten Tynaarlo en Aa en Hunze. Voor een deel overlappen de puinpaden met de wegen die vanaf de topografische kaarten zijn geselecteerd Wat is niet in de inventarisatie meegenomen? Het bleek niet goed mogelijk de dammetjes in de weilanden en akkers als apart thema op de Top10-vectorkaart te selecteren. Zij staan niet als apart element op de kaart aangegeven, maar zijn op de kaart bij weilanden, bouwgrond of wegen getrokken. Net als scheidingssloten zijn ze ook moeilijk herkenbaar. De dammetjes zijn daardoor verder buiten beschouwing gelaten. Ook boerenerven kunnen niet als zelfstandig element op de Top10-vectorkaart worden geselecteerd. Daarom zijn alleen handmatig 22 locaties geselecteerd die vermoedelijk als boerenerf moeten worden beschouwd. Het gaat om locaties in het buitengebied die op de kaart staan aangegeven met de classificatie Overig bodemgebruik en waar in de kaartlaag Huizen van de kaart een huis op staat aangegeven. Deze 22 erven zijn als proef in de verdere uitvoering van de pilot meegenomen Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

18 Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

19 3 Pilot in de Veenkoloniën 3.1 Bezoek aan de gemeenten Gesprek met de gemeente Aan de vijf gemeenten in het pilotgebied is een bezoek gebracht waarbij een gesprek is gevoerd met de bodemambtenaar en, indien aanwezig, personen binnen de gemeente die mogelijk meer konden vertellen over de historie van het gebied en het gebruik van puin voor het verharden van wegen. Als basis voor het gesprek is gebruik gemaakt van de eerste ruwe versie van de kaart behorend bij het Asbestsignaleringsonderzoek die in de eerdere stappen is gemaakt (zie Hoofdstuk 2). De gesprekken werden gevoerd met de bodemmedewerker van de gemeente. In de gemeente Pekela was ook iemand van de afdeling Civiel met veel gebiedskennis bij het gesprek aanwezig. Wat er uit de gesprekken aan aanvullende informatie kwam was wisselend. Bij de pilotgemeenten werd alleen door de gemeente Pekela een aanvullende asbestverdachte locatie aangedragen. In Bijlage 1 is een overzicht opgenomen van de uitkomsten van de gesprekken per gemeente, zowel die van de pilot als die in de rest van de provincie Gemeentelijke bodeminformatie Op basis van de beschikbare bodeminformatiesystemen is een selectie gemaakt van de locaties waar bodemonderzoek is gedaan naar asbest. Het betreft zowel de locaties waar asbest is aangetoond, inclusief de inmiddels gesaneerde locaties, als waar het niet is aangetoond. Voor de selectie is gebruik gemaakt van GLOBIS, de provinciale versie van het gemeentelijke systeem NAZCA en voor de gemeente Veendam van BIS4all. Veendam heeft de gevraagde selectie zelf gemaakt. De locaties die uit de bodeminformatiesystemen waren geselecteerd zijn met de gemeenten besproken. Op grond van de gesprekken is voor die locaties de status bepaald voor wat de verontreiniging met asbest betreft: was de verontreiniging al gesaneerd, betrof het een overschrijding van de norm of was alleen visueel asbest gesignaleerd? Tien locaties die uit het provinciale GLOBIS-systeem waren geselecteerd, bleken bij de gemeenten niet als asbestlocatie bekend te zijn. De dossiers van deze tien locaties zijn alsnog aanvullend bij de provincie ingekeken, waarna de status alsnog kon worden bepaald. De contouren van de relevante locaties, dus de locaties waar inderdaad asbest was aangetroffen en de verontreiniging nog niet was gesaneerd, zijn op de kaart gezet. Het betreft de locaties met de volgende statussen: Asbest aangetoond, onderzoek niet conform NEN Onderzocht conform NEN en asbest >= 100 mg/kg (boven de norm) In de eerste groep zijn de locaties opgenomen waar wel asbest is aangetoond, maar waar het onderzoek niet volgens de norm is uitgevoerd en dus ook niet met zekerheid kan worden gesteld dat de locatie afdoende is onderzocht. Dergelijke locaties blijven daarom als verdachte locaties gehandhaafd. Bij de tweede groep is Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

20 het onderzoek wel volgens de norm uitgevoerd en kan dus ook met zekerheid worden gesteld dat sprake is van een overschrijding van de norm en dus vervolgonderzoek nog moet plaats vinden. Niet relevant zijn locaties waar geen asbest is aangetroffen, waar de verontreiniging met asbest al gesaneerd is en locaties waar wel asbest is aangetroffen maar onder de norm van 100 mg/kg. De relevante locaties die uit de bodemonderzoeken naar voren komen zijn wel op de kaart gezet, maar de nadere gegevens uit de bodemonderzoeken zijn niet in de database achter de kaart opgenomen. Voorkomen moet immers worden dat op twee plaatsen informatie over dezelfde locatie wordt opgeslagen. De gegevens over de locaties zitten al in het bodeminformatiesysteem. Tabel 1: Overzicht asbestlocaties in Bodeminformatiesystemen pilotgemeenten Status GLOBIS NAZCA Veendam Asbest aangetoond, onderzoek niet conform NEN Onderzocht conform NEN en asbest >= 100mg/kg Totaal Archiefonderzoek Mede aan de hand van de verwijzingen die uit het gesprek met de gemeente naar voren kwamen, is een aanvullend dossieronderzoek in de gemeentelijke archieven uitgevoerd. Het dossieronderzoek was gericht op de onderwerpen die mogelijk in verband zouden kunnen staan met stort en hergebruik van asbesthoudende afvalstoffen, zoals: Dossiers over afvalstort en stortplaatsen; Dossiers over sloop; Dossiers over dempingen; Dossiers over (zand-)wegen. De mogelijk relevante dossiers zijn daarna uit het archief opgevraagd en doorgenomen op aanvullende informatie, die vervolgens op de kaart is ingetekend en in de database is opgenomen. Ook het archiefonderzoek leverde weinig nieuwe informatie op. Wel bruikbaar was een rapport in het archief van de gemeente Stadskanaal over het ontstaan, de verbetering en instandhouding van zandwegen. De informatie uit het dossier is gebruikt bij de selectie van te schouwen locaties (zie volgende paragraaf). 3.2 Analyse en selectie te bezoeken locaties Onderverdeling locaties in groepen Met behulp van de hiervoor beschreven stappen, zoals de inventarisatie vanaf de topografische kaarten en de bezoeken aan de gemeenten, zijn op het grondgebied van de vijf pilotgemeenten in totaal verschillende, mogelijk asbestverdachte locaties geselecteerd. De verdeling van deze locaties over de verschillende groepen is opgenomen in tabel Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

21 Tabel 2: Overzicht geïnventariseerde locaties pilotgemeenten Groep Aantal Semi-verharde wegen 167 Nu Verdwenen, f 1980 nog semi-verharde wegen 33 Nu Verharde wegen, semi-verhard in Nu Verharde wegen, semi-verhard in Nu Verharde wegen, onverhard in Nu Verharde wegen, onverhard in Onverharde wegen 470 Nu Verdwenen wegen, 1953 of 1980 nog onverharde wegen* 171 Puinlanen (inventarisatie DLG) 147 Erven (beperkte selectie) 22 Afgebroken boerderijen en overige bebouwing 114 Kassen 29 Totaal * Alleen geïnventariseerd voor de gemeente Hoogezand-Sappemeer De locaties zijn op de digitale kaart aangegeven en de achterliggende informatie over de locaties is opgenomen in de database Selectie wegen voor uitvoering schouwing Uit het totale aantal in de pilotgemeenten geïnventariseerde mogelijk asbestverdachte locaties is een selectie gemaakt voor de uitvoering van de schouwing of inspectie. Voor de schouwing zijn alleen wegen en erven geselecteerd. De afgebroken boerderijen en de kassen zijn bij de schouwing verder buiten beschouwing gelaten, omdat het puin dat bij de afbraak vrijkwam waarschijnlijk onder het oppervlak is verdwenen, waardoor een beperkte inspectie alleen aan het oppervlak van de locatie weinig zinvol is. Bij het maken van de selectie van de te schouwen wegen en erven, zijn de volgende overwegingen en criteria gehanteerd: Locaties waarvan bekend was dat ze in publieke handen waren, zoals de provincie, de gemeenten, Staatsbosbeheer, Vereniging Natuurmonumenten, Stichting het Groninger Landschap, Bureau Beheer Landbouwgronden of andere publieke instanties, zijn met voorrang geselecteerd. Dit criterium kon overigens maar beperkt worden toegepast, omdat op het moment dat de selectie werd gemaakt niet duidelijk was welke wegen eigendom waren van de gemeenten Hoogezand-Sappemeer, Stadskanaal en Veendam en van het Rijk en de Waterschappen; Alle wegen die als semi-verharde weg op de actuele of een oudere topografische kaart staan aangegeven, zijn sowieso voor de schouwing geselecteerd. Alleen de wegdelen die slechts voor een zeer klein deel als semi-verhard op de kaart staan of direct aansluiten op een andere semi-verharde weg, zijn niet geselecteerd; Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

22 Voor de momenteel verharde en onverharde wegen is ten behoeve van de pilot een selectie gemaakt, waarbij de wegen zo goed mogelijk over de vijf gemeenten zijn verdeeld; De wegen die de topografische kaart van 1953 of 1980 nog als onverharde weg staan aangegeven, maar momenteel niet meer als weg op de kaart staan, zijn ten behoeve van de pilot alleen in de gemeente Hoogezand-Sappemeer geïnventariseerd. Voor de schouwing is uit deze wegen een selectie gemaakt; De erven kunnen moeilijk vanaf de digitale versie van de topografische kaart worden geselecteerd. Daarom zijn ten behoeve van de schouwing handmatig 22 erven geselecteerd; Alle puinpaden die destijds bij het onderzoek door de DLG waren geïnventariseerd en die overlap hadden met een weg op een van de topografische kaarten, zijn allemaal geselecteerd voor de schouwing. Daarnaast zijn nog 17 puinpaden geselecteerd die geen overlap hadden met een weg op een van de topografische kaarten. De wegen uit het DLG-onderzoek in het herinrichtinggebied Blok IV waarvan bekend was dat ze al op asbest waren onderzocht of waar dit in 2007 nog zou gebeuren, zijn verder buiten de schouwing gelaten; Er is gestreefd naar een evenredige verdeling van de te schouwen wegen over de gemeenten; In Stadskanaal is een rapport ingezien over zandwegen in de gemeente. Dit rapport heeft een aantal wegen opgeleverd die verhard zijn met puin maar ook wegen die volgens dat rapport na de Tweede Wereldoorlog gelijk zijn verhard met asfalt of klinkers. De bevindingen uit het rapport zijn verwerkt in de selectie. Uiteindelijk zijn, na overleg daarover met de provincie Groningen, op grond van de genoemde overwegingen en criteria voor de schouwing in het pilotgebied 596 wegen geselecteerd. De onderverdeling van de selectie naar de verschillende groepen is in onderstaande tabel opgenomen. Tevens is aangegeven hoeveel wegen uit de verschillende groepen niet bij de schouwing zijn betrokken, zodat ook de dekking van de schouwing per groep kan worden bepaald. Tabel 3: Overzicht voor schouwing geselecteerde wegen en erven Groep Totaal Selectie % Niet % Semi-verhard % 19 11% Verdwenen semi-verhard % 1 3% Verhard semi-verhard % 21 27% Verhard semi-verhard % 2 11% Verhard onverhard % % Verhard onverhard % % Onverhard % % Puinlanen DLG % % Verdwenen onverhard % % Erven* % * * Totaal % % *Het totaal betreft hier niet de gehele groep, maar een beredeneerde nadere selectie uit de kaart Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

23 3.2.3 Informeren eigenaren Om toegang te krijgen tot de te schouwen wegen en erven, was het de bedoeling om alle eigenaren te informeren over de voorgenomen schouwing, met uitzondering van de publieke eigenaren. In de praktijk bleek het echter vrijwel onmogelijk om alle eigenaren op korte termijn te achterhalen. Daarom is besloten om bij alle min of meer doorgaande wegen of wegen in het veld die aansluiten op een doorgaande weg en niet over een erf lopen, de eigenaren vooraf niet te informeren. Het betreft 461 van de 596 geselecteerde locaties. Eigenaren van wegen die een functie als toegangsweg hebben of die alleen bereikt konden worden via een toegangsweg of een erf, zijn wel aangeschreven. In de brief werd het doel van de schouwing en de planning van het werk beschreven. Via een bijgesloten antwoordkaart kon worden aangegeven of men wel of niet toestemming gaf voor de schouwing. Ten behoeve van mogelijke ontmoetingen met eigenaren of gebruikers van wegen die vooraf niet waren geïnformeerd, kregen de veldwerkers een brief mee van de provincie waarin het onderzoek werd toegelicht. Een kopie van de brief kon dan bij de eigenaar worden achtergelaten. Totaal zijn 117 eigenaren van wegen of erven aangeschreven. De eigenaren van zestien wegen hebben geweigerd om toestemming te verlenen voor het uitvoeren van de schouwing. Verder wilden van eveneens zestien wegen de eigenaren vooraf worden geïnformeerd over het tijdstip waarop de schouwing zou worden uitgevoerd. Slechts een enkele keer werd de veldwerkers terwijl zij bezit waren met de inspectie van de weggetjes om nadere informatie gevraagd. 3.3 De uitvoering van de schouwing Van de 596 wegen en erven die voor de schouwing waren geselecteerd, zijn er uiteindelijk 549 daadwerkelijk geïnspecteerd. Naast dat 16 wegen afvielen omdat de eigenaren geen toestemming gaven voor de schouwing, bleek dat nog eens 31 geselecteerde wegen die wel op de topografische kaart staan, in het veld niet waren terug te vinden of voor het uitvoeren van de inspectie niet bereikbaar waren. Twee voor asbestinventarisaties gekwalificeerde medewerkers van ARCADIS hebben van 4 tot en met 14 juni 2007 en op 26 juni 2007 in totaal 549 geselecteerde wegen en erven geschouwd. De schouwing betrof een letterlijk- oppervlakkige schouwing; er zijn geen proefsleuven gegraven of boringen gezet. De toestand van de weg en het huidige gebruik zijn beschreven, de aard van het eventueel aanwezige puin is bekeken en beoordeeld op de kans op aanwezigheid van asbest daarin. In die gevallen waarin de weg was begroeid, is hier en daar de begroeiing verwijderd. Wanneer een weg inmiddels bleek te zijn verhard, is de berm geïnspecteerd. De schouwing is geen uitputtende inspectie geweest; dat geen asbest is aangetroffen wil dus niet zeggen dat dit een garantie is dat in of op de weg ook zeker geen asbest aanwezig is. Aan de hand van de visuele inspectie zijn de wegen in twee categorieën ingedeeld: Asbest verdacht: tijdens de schouwing is vastgesteld dat op de locatie een puinverharding aanwezig is waarbij de toestand van de weg in combinatie met de aanwezige verharding aanleiding geeft tot de verdenking dat in de verhardingslaag mogelijk ook asbest aanwezig is; Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

24 Onverdacht: tijdens de schouwing is vastgesteld dat de toestand van de weg en de eventueel aanwezige verhardingslaag geen aanleiding geven te veronderstellen dat mogelijk asbest aanwezig is. De tijdens de schouwing verzamelde informatie over de toestand van de weg, is opgeslagen in de database, die op grond van het locatienummer aan de kaart kan worden gekoppeld. Tevens zijn, wanneer dat toegevoegde waarde had, van de asbestverdachte wegen foto s gemaakt. 3.4 Resultaten van de schouwing De resultaten samengevat De resultaten van de schouwing zijn als volgt over de hiervoor genoemde twee groepen verdeeld: Tabel 4: Resultaten schouwing pilotgemeenten samengevat Soort Aantal % Asbest verdacht % Onverdacht % Totaal geschouwd % De tabel moet als volgt worden gelezen: Bij 28% van de geschouwde wegen is de toestand van de weg dusdanig, dat in de puinverharding mogelijk restanten van asbestcementproducten aanwezig kunnen zijn. Tijdens de schouwing is bij 72% wegen beoordeeld, dat deze als onverdacht kunnen worden beschouwd, in die zin dat het niet aannemelijk is dat in of op de weg restanten van asbesthoudende producten aanwezig zijn. De uitkomsten van de schouwing zeggen niets over de gehalten asbest die (mogelijk) aanwezig zijn of de eventuele risico s daarvan. Het onderzoek is onvoldoende om daarover uitspraken te kunnen doen. Vanuit de indeling in twee groepen die op grond van de uitkomsten in de schouwing is gemaakt, is geprobeerd een terugkoppeling te maken naar de informatie die voorafgaand aan de selectie van de locaties bekend was. Die informatie was afkomstig van de topografische kaarten die voor de inventarisatie zijn gebruikt. Per groep worden de uitkomsten van die terugkoppeling in de volgende paragrafen besproken De asbestverdachte wegen Wanneer de resultaten van de schouwing worden teruggekoppeld naar de groepen die op grond van de Top10-vectorkaart zijn onderscheiden, dan blijkt het volgende: Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen

25 Tabel 5: Overzicht asbestverdachte locaties naar categorie Indeling Topo-kaart Totaal Geschouwd Dekking Verdacht % Extrapolatie Semi-verhard % 82 60% 100 Verdwenen semi-verhard % 0 0% 0 Verhard, semi-verhard % 11 20% 16 Verhard, semi-verhard % 0 0% 0 Verhard, onverhard % 33 29% 132 Verhard, onverhard % 2 9% 13 Onverhard % 19 17% 80 Puinlanen DLG * 3 20% * Verdwenen onverhard * 2 6% * Erven * 3 19% * Totaal % [341] *Het totaal betreft hier niet de gehele groep, maar een beredeneerde nadere selectie uit de kaart. Daarom kunnen geen percentages worden bepaald. Van de in totaal 167 wegen die als semi-verhard op de Top10-vectorkaart staan aangegeven, zijn 136 wegen geschouwd, een dekkingspercentage van 80%. Van de wegen in deze groep zijn 82 wegen tijdens de schouwing als verdacht voor het mogelijk voorkomen van asbesthoudende producten aangemerkt, wat 60% van het aantal in deze groep geschouwde wegen is. Wanneer dit aantal wordt geëxtrapoleerd naar het totale aantal wegen in deze groep (167), dan mag worden verwacht, dat aan nog 18 van de niet-geschouwde wegen in deze groep ook dezelfde classificatie mag worden gehangen. Gezien het hoge dekkingspercentage van 80%, is een dergelijke uitspraak valide. Feitelijk zijn in deze groep ook alle locaties waar dat mogelijk was geschouwd, omdat voor een aantal locaties in deze groep geen toestemming werd verkregen of de weggetjes niet bereikbaar waren. Een vergelijkbare redenering gaat op voor de wegen in de andere groepen uit tabel 5 waarin zich verdachte locaties bevinden. Wanneer het dekkingspercentage voor een groep echter beduidend lager ligt (25%), dan is de extrapolatie voor die groep uiteraard ook veel minder hard. Dat geldt ook voor de groepen waar het totaal aantal geschouwde wegen beperkt is. Bij het doortrekken van de verhouding tussen de na schouwing als onverdacht en verdacht bestempelde wegen (hier 341 verdachte wegen) moeten dan ook de nodige slagen om de arm worden gehouden. Bovendien is dus ook niet bekend waar deze nog niet-geschouwde, eventueel wel verdachte wegen zouden kunnen liggen. De veldwerkers hebben aan de asbestverdachte wegen ook een typologie van de huidige toestand gekoppeld. De resultaten daarvan zij opgenomen in tabel 6. Tabel 6: Typologie asbestverdachte wegen na schouwing Soort Aantal Halfverharde weg met een laag zand 26 Halfverharde weg 116 Combinatie zandweg en halfverharde weg 10 Onderdeel akker/weiland.industrieterrein 1 Erf 2 Totaal Rapport Asbestsignaleringsonderzoek Groningen