Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 388 Vragen van de leden Kant en Gerkens (beiden SP) aan de staatssecretaris van Financiën en aan de ministers van Verkeer en Waterstaat en van Economische Zaken over de hoge brandstofprijzen. (Ingezonden 9 juli 005) 1 Wat is uw mening over de ophef die onder veel automobilisten is ontstaan over de hoge brandstofprijzen die zij aan de pomp moeten betalen? 1 Kunt u aangeven hoe de brandstofprijzen en de daaraan gekoppelde brandstofvolumes, brandstofaccijnzen en BTW-ontvangsten zich hebben ontwikkeld vanaf 1990 (voor invoering van het zogenaamde «Kwartje van Kok» in 1991)? Kunt u ook aangeven hoe in deze zelfde periode (na de bezuiniging van 40 miljoen gulden op het OV in 1991) de tarieven en de reizigerskilometers van het openbaar vervoer zich ontwikkeld hebben? 3 Kunt u een overzicht geven hoe de kilometerkosten van het openbaar vervoer en de auto zich tot elkaar verhouden? Wat is uw mening over deze verhouding? 4 Kunt u aangeven wat de gevolgen voor de schatkist zijn van de recente stijgingen van de brandstofprijzen? Hoe gaat u dit compenseren? 5 Kunt u aangeven wat het gevolg van de stijgende gasprijs is op de schatkist? Bent u bereid om de burgers te compenseren voor deze hoge gasprijzen? Zo ja, wat voor maatregelen gaat u nemen? Zo neen, wat gaat u doen met de extra opbrengsten uit de gasbaten? 6 Kunt u aangeven hoe de prijselasticiteit van de brandstof momenteel is? Welk effect heeft de recente prijsstijging op de afgelegde autokilometers en daarmee op het milieu? 7 Wat is uw mening over het verzoek van de ANWB om tijdelijk de brandstofaccijnzen te verlagen of de vaste autolasten terug te schoeven? Kunt u aangeven welke gevolgen dit zal hebben op de overheidsfinanciën en de afgelegde autokilometers? 8 Bent u bereid om maatregelen te nemen om er zo snel mogelijk voor te zorgen dat de vaste kosten van de auto omlaag gaan en de variabele kosten stijgen, zonder dat de overheidsfinanciën hierdoor veranderen? Zo ja, wat voor maatregelen gaat u nemen en wanneer kunt u deze maatregelen nemen? Zo neen, waarom niet? 9 Bent u bereid te bekijken of en wanneer het mogelijk is om het toenmalige «kwartje van Kok» in te zetten voor het verlagen van de vaste autokosten om zodoende de automobilist te compenseren voor de stijgende brandstofkosten en dus niet meer uit te geven aan extra wegen zoals u in het Hoofdlijnenakkoord heeft afgesproken? Bent u bereid hierbij ook de mogelijkheden te bekijken om de bezuinigingen op het openbaar vervoer die tegelijk met de invoering van het «kwartje van Kok» hebben plaatsgevonden terug te draaien? Zo ja, welke mogelijkheden hiertoe ziet u? Zo neen, waarom niet? Toelichting: Deze vragen dienen ter aanvulling op eerdere vragen terzake van het lid Nawijn (Groep Nawijn) eveneens ingezonden 9 juli 005 (vraagnummer De Telegraaf, 6 juli jl. Antwoord Antwoord van staatssecretaris Wijn (Financiën).(Ontvangen 13 september 005), zie ook Aanhangsel Handelingen nr.199, vergaderjaar Het zal niemand en ook ons niet zijn ontgaan dat de prijzen aan de pomp flink zijn gestegen het afgelopen jaar. Wij begrijpen de zorgen die met deze actie worden geuit ten aanzien van de ontwikkelingen van de KVR tkkvr388 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 005 Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 4805

2 brandstofprijzen, vooral de grote stijging die tot nu te zien is geweest in dit jaar.deze is het directe gevolg van de stijging van de olieprijzen op de wereldmarkt, die het kabinet ook zorgen baart voor de Nederlandse economie. Hieronder staat in figuur de globale prijsontwikkeling van de brandstofprijzen voor benzine en diesel vanaf 1990 tot en met 005. Figuur. Globale ontwikkeling benzineen dieselprijzen Aangezien er vanaf 1996 gedetailleerde informatie beschikbaar is, staat in figuur 3 de maandelijkse prijsontwikkeling van de brandstofprijzen vanaf dat jaar.in figuur 4 is de ontwikkeling van de brandstofprijzen afgezet tegen de consumentenprijsindex vanaf Figuur 3. Ontwikkeling benzine- en dieselprijzen van januari 1996 tot en met juli 005 (bron Shell) Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 4806

3 Figuur 4. Ontwikkeling benzine- en dieselprijzen van januari 1996 tot en met juli 005 ten opzichte van de consumentenprijsindex (1996=100) Figuur 4 laat zien dat zowel de prijs voor benzine als diesel in zijn totaal harder is gestegen dan de consumentenprijsindex (hierna «CPI»).Wanneer de drie afzonderlijke bestanddelen van de brandstofprijs, te weten de kale brandstofprijs, de brandstofaccijns en BTW, tegen de CPI worden afgezet, blijkt dat dit verschil bijna in zijn geheel kan worden herleid naar de kale brandstofprijs en de daarop drukkende BTW.Het bedrag aan accijns dat wordt geheven over de brandstof houdt gelijke tred met de CPI, waarbij de accijns op benzine iets harder is gestegen dan de CPI, terwijl de accijns op diesel juist minder hard is gestegen dan de CPI (zie ook figuur ). In figuur 5 is de ontwikkeling van de totale brandstofvolumes en de ontvangen brandstofaccijns te zien. Hierbij dient ten aanzien van de accijns op benzine te worden opgemerkt dat dit het totale bedrag is voor lichte oliën.een verdere uitsplitsing hiervan is niet mogelijk. Hetzelfde geldt voor de dieselaccijns, die is opgenomen onder «accijns overig».de BTW-ontvangsten voor brandstoffen zijn niet als zodanig bekend, omdat deze als één geheel worden geadministreerd. Figuur 5. Ontwikkeling brandstofaccijns en brandstofvolume Een berekening van de kosten voor het openbaar vervoer toont een reële stijging van 1 tot 1.5% per jaar. Figuur 6 laat zien dat het voertuigkilometrage afgelegd in het OV vrijwel constant is gebleven ondanks de totale mobiliteitsgroei. Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 4807

4 Figuur 6. Totale vervoersprestaties van de Nederlandse bevolking (bron CBS) 3 Aangezien er voor de prijsstelling in het openbaar vervoer niet wordt uitgegaan van een vaste kilometerprijs, wordt voor de vergelijking uitgegaan van een voorbeeld.zo kost momenteel een retourtje tweede klas zonder korting van Den Haag naar Utrecht 16,60. De afstand van deze rit bedraagt enkele reis ca.6,5 km.dat komt neer op 13,8 eurocent per kilometer. Overigens zal een groot aantal reizigers niet het volle tarief betalen, maar gebruik maken van een gereduceerd tarief zoals dat geldt voor jaarkaarthouders, jaartrajectkaarthouders, etc. Als voor de kilometerprijs van een personenauto wordt uitgaan van een verbruik van 1 op 1 en een literprijs benzine van 1,459 1, dan bedraagt de kilometerprijs 1,15 eurocent. Daarbij laten we andere variabele en de vaste autokosten buiten beschouwing. 4en5 De gevolgen voor de schatkist van de recente stijgingen van de brandstofprijzen zijn anders dan vaak wordt gedacht.de accijns op motorbrandstof is een vast bedrag per liter.daarom hebben wijzigingen van de brandstofprijzen geen invloed op de hoogte van de accijnsopbrengst.deze opbrengst verandert alleen als gevolg van een wijziging in het brandstofverbruik.als er door de hogere brandstofprijzen minder of zuiniger wordt gereden, betekent dit zelfs een daling in de accijnsopbrengst. De BTW daarentegen bedraagt 19% van de prijs exclusief BTW (oftewel 15,97% van de prijs inclusief BTW). Bij een stijging van de consumentenprijs stijgt daardoor ook het bedrag aan BTW dat in die prijs is begrepen.dat leidt echter niet noodzakelijk tot meer opbrengsten uit brandstoffen voor de schatkist.ten eerste moet worden bedacht dat een groot deel van de motorbrandstoffen zakelijk wordt gebruikt.voor diesel is dat verreweg het merendeel (70 80%) en voor benzine is dat belang ook niet te verwaarlozen.van het totale zakelijke verbruik van benzine en diesel kan de betaalde BTW door de desbetreffende ondernemer in aftrek worden gebracht van de verschuldigde BTW.De hogere uitgaven aan autobrandstof leiden voor de consument en ondernemer mogelijk tot een beperking van uitgaven aan andere goederen of diensten.die besparingen op andere terreinen leiden tot minder BTW-opbrengsten aldaar.per saldo is het dus niet aannemelijk dat de totale BTW-opbrengsten zullen stijgen als gevolg van hogere brandstofprijzen. De hogere olieprijzen zorgen volgens het CPB voor een lagere economische groei en een hogere inflatie.de uitvoer neemt af door de lagere buitenlandse vraag naar Nederlandse producten.de consumptie komt lager uit doordat de hogere inflatie het beschikbaar inkomen van gezinnen uitholt.de winstgevendheid van bedrijven verslechtert door de hogere olieprijzen, wat samen met de afgenomen productie leidt tot lagere investeringen.de gevolgen voor het EMU-saldo zijn beperkt. Tegenover de lagere belastinginkomsten en hogere werkloosheidsuitgaven als gevolg van de lagere productiegroei staat immers een toename van de aardgasbaten voor de overheid (zie Centraal Economisch Plan 005 van het CPB, p.3).per saldo leidt de hoge olieprijs niet tot betere overheidsfinanciën. Wel heeft de dreigende algemene koopkrachtverslechtering het kabinet aanleiding gegeven de eerder voorziene omvang van de lastenverlichting te verhogen. 6 De prijselasticiteit van de vraag naar brandstof geeft een indicatie van wat er gebeurt met de vraag naar brandstof als de prijs daarvan verandert.daarbij moet onderscheid worden gemaakt naar effecten op de vraag naar brandstof op de korte termijn en op de lange termijn.op de korte termijn zijn automobilisten namelijk over het algemeen minder gevoelig voor prijsveranderingen dan op lange termijn.op korte termijn kan men een prijsverhoging namelijk nog opvangen door verschuivingen binnen het huishoudbudget, bijvoorbeeld door minder uit eten te gaan of minder kleding te kopen. Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 4808

5 Kortetermijnelasticiteit: In (inter)nationaal onderzoek worden deze geschat op ongeveer ( ) 0.5. Dit betekent dat bij een prijsstijging van 1% de vraag naar brandstof daalt met 0,5%.Op de korte termijn is men dus relatief ongevoelig voor verhogingen van de brandstofprijs. Langetermijnelasticiteit: deze kent waarden tussen de ( ) 0.5 en ( ) 1.0. Dit betekent dat men op de langere termijn gevoeliger is voor prijsstijgingen en minder brandstof gaat afnamen.bijvoorbeeld door aanschaf van zuinigere voertuigen of een zuiniger rijgedrag. Daarnaast bestaat er tevens een prijselasticiteit van het aantal gereden kilometers.deze geeft aan wat de gevolgen van een prijsstijging in de brandstofprijs zijn op het aantal gereden kilometers.deze liggen voor de korte termijn in de range ( ) 0.1 tot ( ) 0.. Voor de langere termijn liggen de elasticiteiten rond de ( ) 0.3. Door stijging van de brandstofprijzen gaat men dus niet zozeer minder rijden, maar vooral zuiniger. 7 Een tijdelijke verlaging van de brandstofaccijnzen zou aan de accijnzen het karakter geven van wat in het spraakgebruik wel wordt aangeduid als een wiebeltax.een wiebeltax veronderstelt echter bekendheid van de olieprijs op middenlange en lange termijn.deze zou het aanpassingsproces in de markt verstoren.dit is ook aan de orde geweest tijdens de Eurogroep van de Ecofin in Manchester.Als koopkracht moet worden verzacht, dan kan dit ook buiten de belastingen op brandstoffen. 8 Een verdere stijging van de variabele kosten bovenop de hoge brandstofprijzen is op dit moment niet aan de orde.tevens kan verwezen worden naar de Nota Mobiliteit: voorspelbaar, betrouwbaar en veiliger van A naar B, die op 8 september jongstleden is gepresenteerd.in deze nota is het kabinetsstandpunt over anders betalen voor mobiliteit opgenomen. 9 Met ingang van 6 juli 1991 is de accijns op benzine en diesel structureel verhoogd.er waren destijds twee redenen voor de accijnsverhoging.enerzijds was deze nodig om de tekorten op de rijksbegroting terug te dringen. Anderzijds was de maatregel bedoeld om de kosten van het autogebruik meer in overeenstemming te brengen met de kosten van het openbaar vervoer. De accijns op ongelode benzine is destijds verhoogd met 18,3 guldencent (8,3 eurocent) per liter.dit leidde tot een prijsverhoging inclusief BTW destijds 18,5% van 1,7 guldencent (9,8 eurocent).de accijns op diesel werd verhoogd met 7 guldencent (3,18 eurocent) per liter. Dit leidde tot een prijsverhoging inclusief BTW van 8,3 guldencent (3,8 eurocent).hoewel het bedrag lager was, is dit het «Kwartje van Kok» genoemd. Er zijn in dit verband in 001 en 00 een aantal verlagingen van de brandstofaccijnzen doorgevoerd, alsmede een tweetal verlagingen van de motorrijtuigenbelasting.deze zijn opgenomen in de hiernavolgende tabel. Benzine Diesel Accijnsverlaging in 001 1,36 eurocent Accijnsverlaging in 00 (per 01/01) 1,04 eurocent Accijnsverlaging in 00 (per 01/10) 1,36 eurocent 1,403 eurocent MRB-verlaging per ,9% per voertuig 6,9% per voertuig MRB-verlaging per % per voertuig Daarnaast is in het Hoofdlijnenakkoord opgenomen dat de opbrengst van het Kwartje van Kok vooral zal worden aangewend voor wegen en daarnaast voor onderhoud van openbaar vervoer en vaarwegen.in de rijksbegroting vanaf 004 zijn in dat verband bedragen opgenomen van 530 miljoen per jaar (gemiddeld over vier jaar). De leden Kant en Gerkens vragen verder of de bezuinigingen op het openbaar vervoer, die gelijktijdig zijn doorgevoerd met de invoering van het «kwartje van Kok», kunnen worden teruggedraaid.hiertoe bestaat echter geen aanleiding, aangezien deze erop waren gericht te komen tot een doelmatiger openbaar vervoer. De Brede Doeluitkering verkeer en vervoer die is ingevoerd kent, naast een jaarlijkse reële kostprijsindexering, een generieke, reële groei tot 00 waaruit een gemiddelde vervoersgroei van ruim % per jaar gerealiseerd kan worden. Hiermee worden de decentrale overheden sinds 1 januari 005 in staat gesteld zelf hun regionale verkeers- en vervoerbeleid te financieren.hieronder valt ook de exploitatie van het openbaar vervoer. 1 Peildatum brandstofprijzen is 31 augustus 005. Zie motie Hofstra/Crone c.s. en motie Dijkstal c.s. Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 4809