CSG Ulbe van Houten. Vakwerkplan L.O Bewegen in de Toekomst. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 1

Transcriptie

1 CSG Ulbe van Houten Vakwerkplan L.O Bewegen in de Toekomst CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 1

2 Voorwoord Voor u ligt ons vakwerkplan L.O Dit document geeft aan waar wij voor staan en hoe wij als sectie L.O. onze visie in de Lichamelijke Opvoeding in de praktijk gestalte willen geven op onze school. Ook is het een verantwoording richting inspectie, directie, ouders en leerlingen. Dit document is tot stand gekomen door het bestaande vakwerkplan opnieuw tegen het licht te houden en aan te passen aan onze ideeën en inzichten. Het nieuwe document betreft een vakwerkplan voor de VMBO en HAVO-VWO onderbouw (Comenius) We zien dit document als een opmaat naar meer eenduidigheid en lijn in ons aanbod. De vakgroep L.O. cursus jaar bestaat uit de volgende collega s: Hans Brakelé Rinze Steneker Ton Thannhauser CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 2

3 Bladzijde Voorwoord 2 Inhoudsopgave 3 Hoofdstuk 1 Startsituatie Onze School, Locatie en Situatie van de school Accommodatie en materialen Rooster afspraken L.O. protocol Vaksectie Actiepunten Ontwikkelingsmogelijkheden (beleidsmatig) 12 2 Vakvisie en algemene doelstellingen De visie De doelstellingen Kerndoelen voor de onderbouw van het V.O Differentiatie Beoordeling Reglement lichamelijke Opvoeding Algemene regels 28 3 Het programma De beschikbare tijd PTO klas PTO klas PTA klas PTA klas Regels t.a.v. Beoordeling L.O. klas 3 en Jaarkalender activiteiten Talentenstroom SPORTS Toekomst? Jaarverslag sectie L.O Jaarverslag sectie L.O Specificatie van de ouderbijdrage 42 CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 3

4 4 Bijlagen Programma leerjaar 1 (verdeling in 2 perioden) Verdeling van de leerstof over twee periodes voor leerjaar Lesprogramma VMBO onderbouw Lesprogramma VMBO bovenbouw 50 Examenprogramma Lichamelijke Opvoeding Preambule en Algemene Onderwijsdoelen De domeinen L.O Verschillen tussen LO1 en LO2 71 Examenprogramma Lichamelijke Opvoeding De eindtermen van kerndeel LO Lesonderdelen per domein onderbouw Uren L.O. in het V.O Tweede Kamer der Staten Generaal Hoeveel uren L.O. moeten worden gegeven op scholen voor V.O Over inrichting, omvang en kwaliteit van het bewegingsonderwijs 94 - Berekening volgens de inspectie Zaalindeling 98 Sporthal 98 Gymzaal 99 Zwembad Materialenlijst Ulbe gymzaal en sporthal Materialenlijst Berging buitenlocatie Ulbe van Houten LO en APP gebruik Cijferblad PTA en andere Scorelijsten 105 CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 4

5 Hoofdstuk 1: Startsituatie In dit deel wordt de startsituatie van het bewegingsonderwijs op het CSG Ulbe van Houten beschreven. Onder welke omstandigheden en vanuit welke situatie wordt het vak ingevuld. Onderstaande punten worden chronologisch behandeld: * Onze school. Locatie en situatie van de school * Accommodatie en materialen * Roosterafspraken * Samenstelling vaksectie * L.O. protocol * Actiepunten van de vaksectie 1.1 Onze school. Locatie en situatie van de school De CSG Ulbe van Houten is een open christelijke scholengemeenschap. Onze school staat in St-Annaparochie, Campus Middelsee. Onze leerlingen komen uit regio Noordwest Friesland. Een goede pedagogische relatie met onze leerlingen is de basis voor ons onderwijs. Persoonlijke benadering, oprechte belangstelling, wederzijds respect en geloof in ieders talent vinden wij belangrijk. Vertrouwen, saamhorigheid, geborgenheid en veiligheid zijn de kernwaarden van CSG Ulbe van Houten. Wij staan voor onze leerlingen en proberen ze tools aan te bieden zodat onze leerlingen zich goed kunnen ontwikkelen en hun eigen plek in de samenleving kunnen vinden. Iedere leerling is anders. Daarbij maakt het niet uit of iemand een kei is in leren of liever met z'n handen werkt of graag beweegt. Iedere leerling verdient de zorg en aandacht die nodig zijn om zijn of haar talenten te ontwikkelen. Als school proberen wij maximale ontplooiingskansen te creëren. Proberen eruit te halen wat er inzit is onze devies. We laten onze leerlingen nadenken over wat echt belangrijk is in het leven. Begrippen als tolerantie, acceptatie, samenwerking en respect staan hierbij centraal. En dat geldt zeker voor Lichamelijke Opvoeding Met de opleidingen vmbo, mavo, havo en atheneum verzorgen wij een breed onderwijsaanbod. Daarnaast bieden we de unieke programma s Jobs, Focus/Leerwerkplein en Skills aan. Zo sluit ons onderwijs aan bij de interesses en talenten van onze leerlingen en bereiden we ze voor op een vervolgopleiding of een baan. Het onderwijs op CSG Ulbe van Houten is erop gericht onze leerlingen te stimuleren en te motiveren het beste uit zichzelf te halen. In het onderwijsleerproces moet ruimte zijn voor de actieve deelname en de eigen ervaring van leerlingen. Als L.O sectie proberen wij natuurlijk in te spelen op de steeds veranderende omstandigheden in onze samenleving. Bovenstaande Visie, Identiteit en Normen en Waarden proberen wij ook over te brengen in onze lessen. Ons schoolgebouw is gloednieuw (bouwjaar 2015). De school herbergt momenteel alle VMBO leerlingen en de sectoren: economie/dienstverlening & commercie, economie/handel & administratie, zorg & welzijn en verzorging en onderbouwleerlingen HAVO en VWO van het Comenius. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 5

6 CSG Ulbe van Houten VMBO/HAVO/Atheneum Hartman Sannesstraat EB St.-Annaparochie Telefoonnr: Accommodatie en materialen Naast onze school staat een zeer complete sportaccommodatie. Voor de binnen-lessen maken wij gebruik van de grote sporthal, een zwembad en op gezette tijden van de fitnessruimte. Medio april 2016 wordt een nieuwe vergrootte gymzaal opgeleverd waar wij ook gebruik van gaan maken. Onze veld-lessen worden gegeven op de sportvelden van VV de Waaie. Hier kunnen wij vrij gebruik kunnen maken van het multifunctionele sportveld. Een kunstgras voetbalveld, het kunstgras handbal/voetbal/basketbal veld, het beachbalveld, de kaatswand, het kaatsveld en het voetbaltrainingsveld. Ons streven is om de hele periode vanaf de meivakantie tot aan de herfstvakantie gebruik te maken van deze hele mooie locatie. In totaal kan dat 18 weken zijn 1.3 rooster afspraken Onderstaande aantal afspraken liggen ten grondslag aan het rooster: Bij voorkeur 1 docent per lesgroep/klas. In de onderbouw een blokuur en een enkel uur. De 1 e klassen krijgen een lesuur zwemmen. Atheneum/HAVO en de bovenbouw VMBO twee enkele uren. Een les duurt 50 minuten. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 6

7 1.4 L.O. protocol In ons L.O. protocol wordt de dagelijkse gang van zaken met betrekking tot het lesgeven in de gymzalen en op het veld beschreven. Het betreft veiligheidsaspecten, regels over kleding, organisatorische afspraken en het netjes houden van de werkplek. Het L.O. Protocol L.O. op het veld: Leerlingen vertrekken 5 minuten eerder uit de les om rechtstreeks naar het veld te gaan. De leerlingen mogen in de les die volgt op de gymles, 5 minuten later dan de bel binnen komen. Dit komt te staan in het locatieboekje en wordt besproken in de teamvergaderingen zodat alle docenten hiervan op de hoogte zijn. Docent LO stopt zijn les 10 minuten voor het einde van de les. De leerlingen hebben 15 minuten om op tijd in de volgende les te komen. Mocht het later worden dan geeft de betreffende docent een briefje mee aan de eerste leerling waarin dit wordt vermeld. Er wordt bijna tot aan de herfstvakantie buiten les gegeven. Alleen bij regen kan er besloten worden om naar binnen te gaan. Dit wordt bepaald door de vakgroep LO en zal aan het begin van de dag op het publicatie bord worden gehangen. De leerlingen plaatsen de fietsen of scooters in de daarvoor bestemde rekken. Fietsen die elders op het terrein staan kunnen door de beheerder aan een ketting worden gezet. Wij zijn een rookvrije school. Er wordt verwacht van de leerling dat ze actief meedoen tijdens de les in sportieve kleren. LO in de Sporthal: Leerlingen komen na de bel richting de sporthal. Er zijn in totaal vier kleedkamers beschikbaar. Tijdens het omkleden van de leerlingen is de docent in de buurt. De docent laat de leerlingen 5 minuten voordat de bel gaat naar de kleedkamer gaan om te verkleden. Tijdens de lessen LO doen de leerlingen actief mee. Dit betekent in sportkleding met gepaste gymschoenen die uitsluitend voor de binnen lessen worden gebruikt. Zwarte zolen die afgeven zijn niet toegestaan. Waardevolle spullen: Leerlingen bewaren de waardevolle spullen in de kluis op school. Sleutels en sieraden kunnen de leerlingen in de daarvoor bestemde emmer op het veld kwijt. Mocht een leerling wel waardevolle spullen meenemen naar het veld dan zijn de leerlingen daar zelf verantwoordelijk voor. Deze mededeling wordt elk jaar schriftelijk door middel van een brief, via de website en in het locatieboekje vermeld. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 7

8 Organisatie Kleedkamers gaan tijdens de buitenlessen op slot. Door elke klas zo veel mogelijk gebruik te laten maken van dezelfde kleedruimte proberen we de benodigde structuur te bieden aan onze leerlingen. Mede hierdoor kunnen/ hebben we beter zicht in de netheid van de kleedkamers, die na elke lessenwisseling zullen worden gecontroleerd. Omdat er gemengde klassen zijn (jongens en meisjes) en leerlingen tegelijkertijd op verschillende plaatsen zijn direct voor en na de les kunnen er situaties plaatsvinden die ondanks alle genomen maatregelen niet te voorkomen zijn. Voor de LO docenten: Elke docent zorgt ervoor dat de materialen kasten aan het einde van de dag opgeruimd en op slot zijn. Elke docent sluit alle ruimtes zelf af bij het verlaten van het sportcomplex.. Elke docent is aanwezig rondom de kleedkamers voor toezicht op de momenten dat hij of zij les geeft. Nadat de leerlingen zijn omgekleed controleert elke docent de kleedkamers op vergeten spullen en of rommel. Elke docent zorgt ervoor dat de materialen berging en zaal netjes achtergelaten wordt aan het einde van de lesdag. Elke docent controleert het LO docenten werkkamer. Deze wordt altijd op slot gedraaid. Computers worden aan het einde van de dag uitgezet. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 8

9 1.5 De Vaksectie Wij staan een vakgroep voor die een hecht formeel en informeel samenwerkverband onderhouden. We streven naar effectieve samenwerking en gezamenlijke ontwikkeling van visie/doelen, leerinhouden, didactische aanpak en evaluatie- vormen. Door regelmatig te overleggen en de wensen op elkaar af te stemmen hopen wij bij te dragen tot uitgebalanceerde jaarplanning, vergroten wij de kans om de leerplandoelen en doelen van de school na te streven en creëren wij een vlot verloop van de Als vakgroep ondersteunen we het leer- en vormingsproces van de leerlingen. Leerlingen functioneren beter wanneer zij bij alle leraren eenzelfde visie en aanpak van de lessen ervaren. Activiteiten binnen de vakgroep geven docenten de kansen om zich verder te ontwikkelen. Uitwisselen van informatie en ervaringen, formuleren van aandachtspunten geven aanleiding tot reflectie op het eigen functioneren. Een gevolgde nascholing kan aanleiding zijn om een leermoment in te lassen en samen toepassingen uit te werken. Uiteraard is het niet de bedoeling dat de leraar zich beknot voelt door te strakke afspraken binnen de vakgroep. Er zal voortdurend ruimte blijven voor eigen ervaringen, persoonlijke bekwaamheid en creativiteit. Als vakgroep hebben we aandacht voor afspraken in verband met vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen, organisatie van naschoolse activiteiten en sportdagen. Het sectiehoofd, neemt als vertegenwoordiger van de sectie een speciale plaats in binnen de vakgroep. Hij is in de school de spreekbuis van de groep. Het is aangewezen dat hij zowel door de groep als door de schoolleiding erkend en gemandateerd wordt. De vakcoördinator bepaalt, samen met de leden van de vakgroep, de prioriteiten waaraan de vakgroep zal werken. Hij vertolkt de ideeën, standpunten en vragen van de vakgroep naar de schoolleiding en geeft doelen en perspectieven van de schoolleiding door aan de docenten. Hij zet zich in om met de collega s een hechte groep te vormen. De verdeling van klassen in over de docenten van de vakgroep Docenten L.O. B-klassen K-klassen TL klassen HAVO/VWO Hans Brakelé zw * * zw * * * * * * * zw Rinze Steneker * * * * * * * * * * Ton Thannhauser * * * * * * CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 9

10 1.6 Actiepunten De voornaamste aandachtspunten voor Vakinhoud Doorontwikkelen vakwerkplan Pedagogiek/Didactiek Collegiale intervisie met accent op pedagogisch klimaat. Roulatiesysteem, kijkwijzer en feedback. Wel veilig aanbieden. Duidelijk doel omschrijven van intervisie. Doel is lesgeven zoals beschreven in de Missie. ICT in het onderwijs Docent en leerling maken kennis met bewegingsanalyse Mogelijk worden er 3 ipads besteld waar we dit cursus jaar mee gaan werken. Organisatie De basis op orde (L.O. protocol foutloos uitvoeren) Hoe spreken we elkaar aan en wat vinden we acceptabel? Werving leerlingen Aanbod extra sport deelname Stimuleren sportdeelname Energie steken in het onder de aandacht brengen van de verschillende sportieve activiteiten voor de leerlingen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 10

11 De voornemens op het gebied van deskundigheidsbevordering Thema Onderwerp Naam/namen Vakinhoud Pedagogiek/didactiek ICT in het onderwijs Bijscholing VMBO Bijscholing KVLO Intern met accent op pedagogisch klimaat Bewegingsanalyse uitvoeren Intern Hans, Rinze, Ton Hans, Rinze, Ton Hans, Rinze, Ton Er is nog een deel van de deskundigheid te halen uit de eigen vakgroep. Dit geldt vooral voor de intervisie en het ICT in het onderwijs. Mochten we na onze eigen deskundigheidsbevordering nog ondersteuning nodig hebben zullen we dat zeker aangeven. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 11

12 1.7 Ontwikkelingsmogelijkheden m.b.t. het val lichamelijke opvoeding. Termijn: Wat: Hoe: Wanneer Ontwikkelingsmogelijk heden op de korte termijn - De minder actieve leerlingen aan het bewegen krijgen, met als middel het organiseren van een locatie toernooi klas 1 t/m 3 afgestemd op deze doelgroep. - Sportactiviteiten - docent gaat samen overleg momenten met de projectgroep bepalen, toernooi vindt plaats in februari Professioneel denken en er naar handelen. - Handelen volgens protocol en elkaar daar op aanspreken. - gedurende het gehele cursusjaar. - sport activiteiten uitbreiden met de activiteit schaatsen. - Foto/Video opnames maken van de verschillende sportactiviteiten en die op dvd zetten. Deze dvd kan als promotie middel van de Ulbe gebruikt worden (open dagen/informatie avonden groep 8). - Realisatie uiterlijk jan Gezamenlijke sportactiviteit docentleerling. - Realisatie cursusjaar CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 12

13 - Bijscholingsactiviteit. Ontwikkelingsmogelij kheden Middellange termijn realisatie uiterlijk juli uitbreiden sportaanbod voor de leerlingen uit klas 3 en 4, door een locatie toernooi voetbal in het programma op te nemen. - Organisatievoetbal toernooi. - realisatie juni CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 13

14 Beleidsmatige ontwikkelingsmogelijkheden m.b.t. het vak lichamelijke opvoeding Termijn: Wat: Hoe: Wanneer Seizoen Ontwikkelen van Talentenstroom SPORTS - Realisatie seizoen Beleidsmatige ontwikkelingsmogelijkheden. - Effectieve lestijd vergroten. - gedurende de buiten periode blokuren aanbieden - Cursusjaar Werven van leerlingen. - plan van aanpak te overleggen aan de school organisatie - Cursusjaar Sportivity (realiseren van een Plan)? CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 14

15 Hoofdstuk 2 Vakvisie en algemene doelstellingen 2.1 De Visie Ook wij gaan uit van Physical Education': het aanleren van motorische en sociaalemotionele vaardigheden in een pedagogische (opvoedkundige) context, waar physical activity een onderdeel van kan zijn. Als docenten lichamelijke opvoeding proberen wij een fundament te leggen voor goed leren bewegen van onze leerlingen. Bevlogen en met passie voor bewegen en sport ondersteunen en begeleiden wij onze leerlingen bij hun ontwikkeling. En dat in een veilige omgeving. Wij willen onze leerlingen inleiden in onze sport- en bewegingscultuur. Tijdens de gymles en sportactiviteiten, sportdagen en buitenschoolse sportaanbod leggen wij de basis voor een leven lang goed bewegen en sporten èn dragen wij bij aan een veelzijdige pedagogisch verantwoord beweeg- en sportaanbod. Door het vroeg en goed aanleren van brede motorische vaardigheden kunnen leerlingen makkelijker met zelfvertrouwen aansluiting vinden bij verschillende sporten. Een gevarieerd en intensief bewegingsleven tijdens de jeugd is belangrijk voor een ontwikkeling en een duurzame en actieve en gezonde leefstijl en een blijvende deelname aan die bewegingscultuur. Wat is onze bewegingscultuur en wat beweegt leerlingen? Door ook aan te sluiten in hun belevingswereld proberen wij onze leerlingen een zo n breed mogelijk scala van bewegingsactiviteiten aan te bieden en vaardigheden eigen te maken. Niet alleen in de traditionele sporten maar zeker ook de in de nieuwe sportvormen.(meervoudige sportbekwaamheid) Nieuwsgierig maken, uitdagen, stimuleren, zelfstandigheid, samenwerken, organiseren en reflecteren zijn onze kenwoorden. Meedoen is belangrijker dan winnen. Bewegen moet een belevenis zijn. Een uitdaging en een overwinning op het zelfvertrouwen BOS-driehoek.Buurt-Onderwijs-Sport CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 15

16 2.2 doelstellingen De doelstellingen zijn de basisvaardigheden die van iedere leerling worden verwacht. Achter elke doelstelling kan de volgende zin geplaatst worden: Dit op zijn/haar eigen niveau. De kinderen komen binnen met een pakket vaardigheden Deze zijn door onderwijs en/of opvoeding verworven en zijn gedeeltelijk genetisch bepaald. Omdat elke kind met een ander pakket binnen komt zal de ontwikkeling van vaardigheden voor elk kind anders verlopen. Docenten doen hun best om elke leerling op zijn eigen top te krijgen. De doelstellingen zijn uiteraard gevormd uit kerndoelen en eindtermen. De leerling ontwikkeld zijn motoriek. De leerling ontwikkeld zijn sportiviteit De leerling ontwikkeld zijn zelfverantwoordelijkheid en zelfstandigheid De leerling heeft levert een positieve bijdrage aan het groepsproces De leerling kan in verschillende groepssamenstelling samenwerken aan bewegen De leerling leert in een sociale context omgaan met het geven en ontvangen van complimentjes en tips van docenten en medeleerlingen De leerling ontwikkeld inzicht in veiligheid voor zichzelf en anderen De leerling krijgt inzicht in de bewegingscultuur van Leeuwarden E.O. De leerling ontwikkeld zorg te dragen voor materialen en accommodatie. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 16

17 2.3 Kerndoelen voor de onderbouw van het VO Vier sleutels voor toegang tot deelname aan bewegen Kerndoelen Bewegen en sport... Tetraëder vier sleutels... Bewegen verbeteren (kerndoelen 54 en 55)... Bewegen regelen (kerndoel 57)... Gezond bewegen (kerndoel)... Bewegen beleven (kerndoelen 53 en 56)... Inleiding Nieuwe kerndoelen voor de onderbouw van het VO Met ingang van augustus 2006 gelden er voor het vak lichamelijke opvoeding, bewegingsonderwijs (officiële naam Bewegen en sport) in de onderbouw VO nieuwe kerndoelen: kerndoelen 53 tot en met 58 (zie hieronder). De formulering van de karakteristiek en globale kerndoelen sluit aan bij de beleidsvrijheid voor scholen om hun onderwijs in te richten. Met dit document 'Concretisering kerndoelen Bewegen en sport' schetsen wij met name naar schoolleiders, kernteams en externe partners een beeld van de gewenste kwaliteit van het vak. Voor meer informatie verwijzen wij naar het Basisdocument Bewegingsonderwijs onderbouw VO. Een basisdocument voor bewegingsonderwijs SLO heeft in samenwerking met het werkveld en de opleidingen het Basisdocument Bewegingsonderwijs onderbouw VO ontwikkeld dat een vakinhoudelijk referentiekader biedt voor kwaliteitsvragen van scholen of vaksecties. In het basisdocument zijn ijkpunten van klas 1 tot en met 3 voor die vakinhoudelijke kwaliteit beschreven. Het geeft aanleiding tot vragen als: - Waarom kunnen onze leerlingen gemiddeld minder goed springen of volleyballen dan? CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 17

18 - Hoe kan het dat onze leerlingen na drie jaar veel beter bewegen op muziek dan..? - Hoe komt het dat de leerlingen in leerjaar drie de lessen veel positiever beleven dan...? Vaksecties kunnen zoeken naar oorzaken, verbeterpunten en daarop acties nemen. Het basisdocument VO hoopt een aanzet te geven tot een hernieuwde discussie over de kwaliteit van het bewegingsonderwijs. Wij hopen - zowel intern in de vakwereld als extern met allerlei partners in de sportieve omgeving - de discussie over de gewenste en gerealiseerde kwaliteit beter te kunnen voeren en daar richting aan te geven. Het basisdocument beschrijft eerst een visie op doel en functie van het bewegingsonderwijs in de onderbouw van het VO. Het gaat erom leerlingen beter bekwaam te maken voor deelname aan een in toenemende mate complexe en gedifferentieerde bewegingscultuur. Daarna beschrijft het basisdocument de contouren van een programma bewegingsonderwijs voor de onderbouw van het VO in tweeëntwintig leer- of ontwikkellijnen. In elk daarvan staat een cluster activiteiten met een overeenkomstige (bewegings)uitdaging centraal. De leerlijnen zijn geordend naar de vier sleutels die leerlingen helpen toegang te krijgen tot de bewegingscultuur: bewegen beleven, bewegen verbeteren, bewegen regelen en gezond bewegen. Voor een overzicht van de sleutels met alle leer- en ontwikkellijnen zie de tetraëder hieronder. In dit document zijn per sleutel een aantal voorbeelden uit het basisdocument opgenomen. Vier sleutels voor toegang tot deelname aan bewegen Een van de grootste uitdagingen voor de ontwikkelgroep was om onze uitgangspunten te vertalen in meetbare kwaliteit. Welke kwaliteiten hebben jongeren nodig om op de juiste wijze toegang te krijgen tot deelname aan bewegingscultuur? Dat moesten we vertalen in een programma met leerlijnen en ontwikkellijnen. We hebben er in dit basisdocument voor gekozen om leer- en ontwikkellijnen te ordenen in vier groepen, naar vier 'sleutels' die de leerlingen toegang moeten geven tot blijvende, perspectiefrijke, zelfstandige en verantwoorde deelname aan bewegingscultuur. Iedere sleutel kan worden gekoppeld aan één of twee kerndoelen. Bewegen verbeteren De leerlingen moeten zich uit een breed scala aan bewegingsactiviteiten een zeker bewegingsrepertoire eigen maken. Het gaat daarbij met name om het wendbaar leren hanteren van de grondbeginselen, zodat ze voldoende basis hebben om die elders uit te kunnen bouwen. Er is aandacht voor de bekende activiteitsgebieden spelen, turnen, atletiek, bewegen op muziek, zelfverdediging, maar ook voor zwemmen en voor een aantal voorbeelden van nieuwere of extra activiteiten, zoals kanoën, schaatsen of golf. Uitgangspunt is steeds, dat leerlingen leren bewegend rekening te houden met de anderen en dat kennis en inzicht als noodzakelijke voorwaarden worden meegenomen. Bewegen regelen De leerlingen moeten zich ook oriënteren op een aantal regelende aspecten. We onderscheiden in dit basisdocument: inrichten, hulpverlenen, coachen/begeleiden, scheidsrechteren/jureren, organiseren en ontwerpen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 18

19 Gezond bewegen De leerlingen moeten leren veilig te bewegen en plezier te hebben aan het zich inspannen bij bewegen. Ze moeten ook leren hoe ze door bewegen fitter kunnen worden. Bewegen beleven Bewegen beleven is een sleutel van een wat andere orde. De leerlingen moeten betrokken raken bij de lessen en gericht raken op hun eigen ontwikkelingsmogelijkheden. Beleving van de lessen is voorwaarde om te komen tot leren en ontwikkelen. Een juiste wijze van omgaan met elkaar en met regels en materialen maakt daar deel vanuit. Het uiteindelijke doel van bewegingsonderwijs is dat het bewegen gaat leven bij de leerlingen, dat het ze raakt en wat met ze doet. Ze moeten graag willen bewegen, zich er in willen ontwikkelen en nieuwsgierig worden naar hun verdere mogelijkheden en perspectieven na de schoolperiode. Leren en ontwikkelen De leerlijnen binnen 'bewegen verbeteren' hebben meer het karakter van leerlijnen, die voor 'bewegen regelen' en 'gezond bewegen' meer van ontwikkellijnen, hoewel het eerder om een gradueel dan een principieel verschil gaat. Bij 'bewegen beleven' gaat het om een ontwikkelingsresultaat, meer dan om een ontwikkellijn. We hebben ervoor gekozen om geen aparte leerlijnen voor kennis en inzicht te beschrijven. Kennis en inzicht zijn voor ons gereedschappen. Uit het handelen van leerlingen blijkt wel in welke mate zij kennis en inzicht hebben verworven. We hebben uiteindelijk een tamelijk analytische aanpak gekozen. Elke leer- en ontwikkellijn hebben we afzonderlijk beschreven, terwijl in vrijwel elke les aspecten van alle typen leeren ontwikkellijnen gelijktijdig voor komen en dat is ook goed. Om de verschillende niveauaanduidingen goed te kunnen beschrijven hebben we ze echter los van elkaar beschreven. Het is zeker niet onze intentie om tegen collega's te zeggen: Geef maar aparte lessen voor bewegen verbeteren, voor bewegen regelen, voor gezond bewegen en voor bewegen beleven. Bij iedere sleutel geven wij een 'doorkijkje' om dit te verduidelijken. Structuur Van elke leer- en ontwikkellijn staat een globale omschrijving naar verschijningsvormen, centrale uitdaging voor leerlingen, fasering en de normale bandbreedte van ontwikkeling van leerlingen binnen die lijn. Daarna staan van alle leerlijnen voorbeelden van kernactiviteiten die op groepsniveau voor die leerlijn aan het eind van klas één (oriëntatieperiode) en aan het eind van klas drie (uitbouwperiode) haalbaar zouden moeten zijn. Tenslotte beschrijft het basisdocument van een groot aantal kernactiviteiten op vier verschillende niveaus de wijze waarop leerlingen daaraan deel kunnen nemen, op een manier die docenten kan helpen beter te kijken naar (verschillen tussen) zijn leerlingen. Voorwaarden Aan eind van deze inleiding geven we een overzicht van leer- en ontwikkellijnen en onderwijstijd in klokuren. Voor ons zijn daarop de gekozen kernactiviteiten en deelnameniveaus gebaseerd. De onderwijstijd hebben we beschreven in klokuren en in percentages van de totaal beschikbare tijd. (zie hieronder) Die onderwijstijd kan besteed CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 19

20 worden in de vorm van hele lessen, halve lessen, lesdelen, onderdeel van een les waarin in groepen wordt gewerkt, clinics, dagdelen, etc., daar doen wij geen uitspraken over. Voor de meeste leerlijnen hebben we afzonderlijke onderwijstijd opgenomen. In sommige gevallen geven we wel een richtlijn voor de hoeveelheid tijd per activiteitengebied, maar nemen we aan dat vaksecties daarbinnen keuzes zullen maken. Er is een onderscheid tussen reguliere activiteiten (atletiek, bewegen op muziek, spel, turnen en zelfverdediging) en actuele activiteiten zoals golf, kanoën, klimmen, mountainbiken, schaatsen en skaten/ skeeleren. Voor de actuele activiteiten geldt dat de vaksectie een keuze maakt uit deze activiteiten. Alle leerlingen in de onderbouw volgen het aangeboden programma. Pas in de bovenbouw maken de leerlingen zelf een keuze uit het aangeboden programma. Graag zien wij dat scholen zwemmen in het programma opneemt. Voor het activiteitengebied zwemmen hebben we een tweeledige oplossing gezocht. Voor de basale zwemvaardigheid vinden we dat scholen een vangnetconstructie buiten het reguliere programma bewegingsonderwijs moeten organiseren. Zwemmen in de zin van bewegingsactiviteiten in het water hebben we als voorkeurs keuzeactiviteit opgenomen omdat de beschikbaarheid van zwemwater daarvoor erg bepalend is en niet alle scholen de mogelijkheid daartoe hebben. Voorbeelden Dit document volgt de structuur van het basisdocument conform de vier sleutels. Eerst wordt de sleutel gekoppeld aan één of twee kerndoelen met een toelichting. Van iedere sleutel wordt een doorkijkje beschreven vanuit de ervaringen van een docent. De doorkijkjes schetsen een beeld hoe de betreffende sleutel zich verhoudt tot de andere sleutels. Immers het bewegingsonderwijs in de praktijk bestaat altijd uit een samenspel van de vier sleutels. Per sleutel worden één of meer voorbeelden uit het basisdocument gegeven. Kerndoelen Bewegen en sport Karakteristiek Het leergebied is erop gericht alle kinderen te brengen tot blijvende en verantwoorde deelname aan bewegen en sport, tot een bewuste keuze voor bewegen in het algemeen en voor specifieke bewegingsactiviteiten in de vrije tijd. Daarop is dan ook de verschuiving gericht van het leren van de basisvormen van bewegen, waarop in het basisonderwijs de nadruk ligt, naar een brede oriëntatie op actuele bewegingscultuur in het voortgezet onderwijs. De leeftijd van 12 tot 14 jaar is een turbulente periode, met een snelle verandering in lichamelijke kenmerken. Tegelijkertijd betekent de overgang naar een andere school een ingrijpende verandering in de sociale omgeving. De leerlingen moeten op zoek naar een nieuwe plek en identiteit in dat geheel. Dat vergt oriëntatie en aanpassing. In deze periode worden leerlingen zich ook meer bewust van hun eigen mogelijkheden en onmogelijkheden en die van anderen. Prestaties in dit leergebied zijn voor iedereen zichtbaar. Dat maakt leerlingen kwetsbaar. Het is daarom in deze leeftijdsfase belangrijk dat ze kansen krijgen hun mogelijkheden in een veilige omgeving te verkennen en leren hun zelfvertrouwen op het gebied van hun bewegingsmogelijkheden verder te ontwikkelen en te benutten. Respectvol omgaan met verschillen in belangstelling, begaafdheid en tempo vraagt voortdurend om CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 20

21 flexibiliteit en om uitdagende en aansprekende bewegingssituaties. Aansluiten bij de bewegingservaring uit de basisschoolperiode is daarbij essentieel. Leren bewegen is bij uitstek een groepsactiviteit. Leerlingen verkennen en ontwikkelen naast hun mogelijkheden in de rol van beweger ook die in de rol van ondersteuner en organisator. Er wordt veelvuldig een beroep gedaan op verschillende sociale en regelvaardigheden. In tal van situaties wordt van leerlingen verwacht dat ze elkaar helpen, onderling rollen en taken verdelen, op veiligheid letten, respectvol met elkaar omgaan, zorgzaam zijn voor elkaar, met elkaar regels afspreken, samenwerken en samen spelen. Leerlingen leren eenvoudige regeltaken vervullen, zoals elkaar hulp verlenen, aanwijzingen geven en coachen, organiseren en rollen als scheidsrechter of jury vervullen. Deze sociale en regeltaken maken het niet alleen mogelijk samen te bewegen, maar bieden leerlingen de mogelijkheid te leren hoe ze die activiteiten met elkaar veilig op gang kunnen brengen en op gang kunnen houden. Ze leren verantwoordelijkheid te dragen voor het eigen bewegen en dat van anderen, ook als de onderlinge verschillen groot zijn. In het leergebied zijn relaties te leggen met de leergebieden Kunst en cultuur, Mens en natuur en Mens en maatschappij. Kerndoelen met koppeling aan de sleutels De leerling leert 53. zich mede met het oog op buitenschoolse beoefening op praktische wijze te oriënteren op veel verschillende bewegingsactiviteiten uit gevarieerde gebieden als spel, turnen, atletiek, bewegen op muziek, zelfverdediging en actuele ontwikkelingen in de bewegingscultuur, en daarin de eigen mogelijkheden te verkennen 54. door middel van uitdagende bewegingssituaties zijn bewegingsrepertoire uit te breiden. 55. hoofdbeginselen van de bewegingsactiviteiten op eigen niveau toe te passen. 56. tijdens bewegingsactiviteiten sportief te zijn, rekening te houden met de mogelijkheden en voorkeuren van anderen, en respect en zorg te hebben voor elkaar. 57. eenvoudige regelende taken te vervullen die het mogelijk maken, zelfstandig en samen met andere leerlingen bewegingsactiviteiten te beoefenen. 58. door deel te nemen aan praktische bewegingsactiviteiten de waarde van het bewegen voor gezondheid en welzijn kennen en ervaren. Sleutels Bewegen beleven Bewegen verbeteren Bewegen verbeteren Bewegen beleven Bewegen regelen Gezond bewegen CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 21

22 Betrokkenheid bij de les omgaan met regels zelfstandig deelnemen omgaan met elkaar Gerichtheid op bewegen ingaan op uitdagingen in bewegingssituaties gerichtheid op leren waarderen van bewegen Arrangementen inrichten Onder leiding hulpverlenen Coachen/begeleiden Scheidsrechteren/jureren Organiseren Ontwerpen Atletiek Lopen Springen Werpen Bewegen op muziek Spel Doelspelen Inblijven en uitmaken Terugslagspelen Turnen Springen Zwaaien Balanceren Zelfverdediging Stoeispelen Trefspelen Zwemmen Golf Kanoën Klimmen Mountainbiken Schaatsen Skaten /skeeleren Veilig bewegen Vitaal bewegen Fitter bewegen CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 22

23 Leerlijn: Bewegen verbeteren (kerndoelen 54 en 55) Kerndoelen 54 De leerling leert door middel van uitdagende bewegingssituaties zijn bewegingsrepertoire uit te breiden. 55 De leerling leert de hoofdbeginselen van de bewegingsactiviteiten op eigen niveau toe te passen. Toelichting De leerlingen moeten zich uit een breed scala aan bewegingsactiviteiten een zeker bewegingsrepertoire eigen maken, hun bewegen verbeteren: lukt 't, leert 't? Er is aandacht voor de bekende activiteitsgebieden spelen, turnen, atletiek, bewegen op muziek, zelfverdediging, maar ook voor zwemmen en voor een aantal voorbeelden van nieuwere of extra activiteiten, zoals kanoën, schaatsen of golf. Leerlijn: Bewegen regelen (kerndoel 57) Kerndoel 57. De leerling leert eenvoudige regelende taken te vervullen die het mogelijk maken, zelfstandig en samen met andere leerlingen bewegingsactiviteiten te beoefenen. Toelichting Bij dit kerndoel gaat het om het leren inrichten van arrangementen, hulpverlenen, coachen/ begeleiden, scheidsrechteren/jureren, organiseren en ontwerpen: loopt 't, regelt 't? Leerlijn: Gezond bewegen (kerndoel 58) Kerndoel 58 De leerling leert door deel te nemen aan praktische bewegingsactiviteiten de waarde van het bewegen voor gezondheid en welzijn kennen en ervaren. Toelichting Vrijwel alle vormen van sport en bewegen kunnen onder de noemer gezond bewegen vallen. Dat zit niet zozeer in de vorm van bewegen maar in de wijze waarop die wordt gedaan, in de opbrengst, de bedoeling en de beleving van de beweger. Bewegen is per definitie bijna altijd goed voor de gezondheid, tenzij duidelijk de grenzen van fair play,veiligheid en gezondheid CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 23

24 worden overschreden. Dan is bewegen riskant of regelrecht ongezond. De verschijningsvormen van gezond bewegen worden bepaald door: a) de mate waarin gezondheid expliciet het doel en bewegen het middel is, of waarin gezondheid meer als een prettig neveneffect of als voorwaardelijk wordt gezien; b) de breedte van de definitie van gezondheid die daarbij gehanteerd wordt: gaat het om fitheid in engere zin of om welzijn in de brede betekenis van het woord. Leerlijn: Bewegen beleven (kerndoelen 53 en 56) Kerndoelen 53 De leerling leert zich mede met het oog op buitenschoolse beoefening op praktische wijze te oriënteren op veel verschillende bewegingsactiviteiten uit gevarieerde gebieden als spel, turnen, atletiek, bewegen op muziek, zelfverdediging en actuele ontwikkelingen in de bewegingscultuur, en daarin de eigen mogelijkheden te verkennen. 56 De leerling leert tijdens bewegingsactiviteiten sportief te zijn, rekening te houden met de mogelijkheden en voorkeuren van anderen, en respect en zorg te hebben voor elkaar. Toelichting Bij deze kerndoelen gaat het om hoe de leerling de lessen ervaart: wat doet het met de leerling? En dan bedoelen we niet alleen of de leerling het 'leuk' vindt. Het gaat er om of de les 'leeft' bij de leerling en hoe hij die verwerkt. De lessen zouden bij de leerlingen moeten leiden tot vragen als: 'Kan ik dit, wil ik dit en als ik dit zou kiezen, wat vinden anderen daar dan van? En wat doe ik daar dan weer mee?' En: 'Wat zijn de mogelijkheden in mijn omgeving om dit te doen?' En: 'Waar, hoe, met wie en wanneer ga ik sporten?'. Het gaat dan om zelf bewegen, maar ook om bewegen regelen. Ook daar kunnen perspectieven liggen voor leerlingen. De leerling 'gaat voor goud' als hij antwoord probeert te geven op al deze vragen. Dan beleeft en verwerkt hij het onderwijs optimaal. Het op die manier beleven van bewegen gaat echter niet vanzelf! De school moet haar leerlingen hierbij helpen. Gezien de complexiteit van de vragen, het karakter van het vak en de leeftijd van de leerlingen nemen we met zilver of brons ook genoegen. We zijn al tevreden als ze ten aanzien van deze vragen gerichte ervaring opdoen en zich daar in enige mate van bewust zijn. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 24

25 2.4 Differentiatie. Differentiatie laat toe bij heterogene groepen het individueel leerproces te sturen. Er is differentiatie naar tempo en naar niveau: bewegingssituaties die klimmen in moeilijkheidsgraad; verschillende opdrachten binnen eenzelfde bewegingssituatie; verschil in hulpverlening; verschil in feedback tijdens het leerproces; verschil in bewegingsantwoorden binnen een opdracht; binnen de leerlingengroep kiezen voor homogene of heterogene groepen... Differentiatie is maar mogelijk indien aan een aantal voorwaarden is voldaan: voldoende ruimte, materiaal, klassengrootte Beoordeling De volgende factoren bepalen het te geven cijfer m.b.t. de bewegingshouding: - Gymkleding in orde hebben. - Op tijd in de les aanwezig zijn. - Positieve houding tijdens de lessen t.o.v. de docent. - Positieve houding tijdens de lessen t.o.v. de mede leerling. - Omgaan materiaal. - Positieve leerhouding (proberen het maximale uit jezelf en je mede leerling te halen). Volgorde om te komen tot een beoordeling (cijfer) van een bepaald onderdeel: - Fase 1 Het aanleren van de bewegingsvaardigheid. - Fase 2 Verbeteren van de bewegingsvaardigheid. - Fase 3 Beoordelen van de bewegingsvaardigheid. Tijdens de beoordeling van de bewegingsvaardigheid zal er rekening gehouden worden met de accenten die zijn gegeven tijdens de aanleer en verbeter fase! De te beoordelen bewegingsvaardigheid kan zowel in deelbewegingen als in een eindspel beoordeeld worden. Voordat er een beoordeling gegeven wordt geeft de docent aan wat er zoal van de leerling verwacht kan worden en hoe het cijfer tot stand word gebracht. De leerlingen worden beoordeeld op hun progressie, het leerresultaat en op hun houding binnen de lessen LO. Deze beoordeling resulteert in een waardering voor de onderbouw in cijfers en in de bovenbouw in O(niet voldaan), V (voldaan). Liever zouden wij ook hier kiezen voor een cijfer 0-5,5 (Onvoldoende), 5,6-7,5 (Voldoende) en (Goed) omdat deze benadering beter weergeeft hoe een leerling presteert in de les. Ook heeft de LO- sectie gemerkt dat het krijgen van een cijfer voor vele leerlingen een extra motivatie is. In het geven van de cijfers zal geen onderscheid in basis, kader of theoretische leerlingen worden gemaakt. Notatieformulieren: Zie bijlage 4.8 CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 25

26 2.6 Reglement Lichamelijke Opvoeding Het vak L.O. moet in alle leerjaren op het overgangsrapport voor de eerste, tweede en 3 HAVO/VWO klassen met een 6 of hoger en voor de derde klassen VMBO met een V (voldaan) beoordeeld zijn om te kunnen worden bevorderd. In het examenjaar moet het vak met een V beoordeeld zijn om deel te kunnen nemen aan het Centraal Examen. Een leerling komt voor een dergelijke beoordeling in aanmerking als hij/zij voldaan heeft aan onderstaande voorwaarden met betrekking tot aanwezigheid in de gymlessen: Het cursusjaar telt vier perioden. Per periode mag een leerling één keer een les van 100 minuten geoorloofd afwezig zijn. Onder geoorloofd afwezig zijn wordt verstaan: ziekte (van thuis uit afgemeld) of buitengewoon verlof waar de school vooraf toestemming voor heeft gegeven. Daarnaast kan de school een leerling vrijstellen van LO vanwege door de school georganiseerde activiteiten. Alle andere absentie wordt gezien als ongeoorloofd afwezig zijn. In de 1ste week na afloop van een periode krijgt de leerling van de jaarcoördinator en de LO-docent te horen of er een achterstand is. Deze achterstand wordt in overleg met de docent in de 2de en 3de week ingehaald. Tijdelijke ontheffing: Als een leerling ten gevolge van zijn/haar lichamelijke gesteldheid gedurende een langdurige, aaneengesloten periode van tenminste 4 lesweken waarin lo wordt gegeven in het geheel niet in staat is tot het volgen van de lessen LO, kan door de ouders/verzorgers bij de coördinator van het leerjaar een gemotiveerd schriftelijk verzoek worden ingediend tot tijdelijke ontheffing voor het volgen van de lessen (een toetsweek wordt hierbij niet als lesweek gezien). De coördinator stelt in overleg met de docent LO van de betreffende leerling een advies op met betrekking tot het verzoek. Daar waar mogelijk krijgt de leerling een vervangende opdracht, waarvan de te investeren tijd overeenkomt met de totale tijd van de lessen waarvoor ontheffing is verleend. De verwerking van de vervangende opdracht ligt in handen van de docent LO. Definitieve ontheffing: In het Inrichtingsbesluit WVO, artikel 26e staat het volgende: Het bevoegd gezag van een school voor atheneum of havo kan een leerling ontheffing verlenen van het volgen van het onderwijs in het vak lichamelijke opvoeding indien de leerling vanwege diens lichamelijke gesteldheid niet in staat is dit onderwijs te volgen. Hierbij gaat het om een definitieve ontheffing, die op de cijferlijst bij het diploma wordt vermeld. Ouders/verzorgers (of in geval van meerderjarigheid de betrokken leerling zelf) die denken dat hun kind in aanmerking komt voor een definitieve ontheffing kunnen hiertoe een gemotiveerd schriftelijk verzoek indienen bij de teamleider van de betreffende afdeling. De teamleider neemt een beslissing na hierover de desbetreffende docent en jaarcoördinator te hebben geconsulteerd. In de regel wordt om een medische verklaring gevraagd. Het besluit wordt schriftelijk aan de indieners van het verzoek meegedeeld. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 26

27 Voor alle leerlingen geldt: Kleding. De kleding tijdens de gymles ziet er als volgt uit: Schone sportschoenen in de zaal, waarvan de zolen niet afgeven. (Dus ook geen zwarte zolen!) Verder een gymbroek en een T-shirt. Op het veld: een trainingspak, veldschoenen en een extra paar sokken. Tijdens het sporten draag je geen sieraden en dus ook geen riemen e.d. T.a.v. schoenen en kleding het volgende: discussie over wel of geen schone schoenen en/of acceptabele sportkleding leidt tot niet toelaten van de leerling in de les (dit kan gevolgen hebben voor je presentie). De ervaring leert dat veel leerlingen nogal nonchalant met hun spullen omgaan. Regelmatig vinden we shirtjes, broeken enz. Als je je naam op je spullen zet, is de kans groter dat je ze terugkrijgt. Merk daarom je sportkleding. Hygiëne. Het spreekt vanzelf dat het om allerlei redenen onjuist is om met schoenen waar je buiten op gelopen hebt, ook in de zaal te lopen. Lekker makkelijk, maar wel smerig! Wie geen zaalschoenen bij zich heeft gymt op blote voeten. Piercing. De verantwoordelijkheid m.b.t. piercings die tijdens de les niet verwijderd kunnen worden, ligt geheel bij de leerling. Douchen. Douchen na de gymles is hygiënisch en verfrissend. De school heeft hiervoor een prima accommodatie en dus kan iedereen zich na de les douchen. Ziekte of blessures. Als je je niet in staat voelt aan de gymles mee te doen en wel de overige lessen kunt volgen, moet je vanzelfsprekend ook bij de gymles aanwezig zijn. Ten slotte. Kostbare spullen kan afgeven worden aan de docent die alles in zijn kamertje legt en dat afsluit tijdens de les. Ook de kleedkamers worden dan afgesloten. Er wordt ook geadviseerd om geen dure bril te dragen tijdens de gymles omdat de school niet verzekerd is voor schade aan dit soort eigendommen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 27

28 2.7 Algemene Regels Op het volgende blad CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 28

29 Algemene Regels Lichamelijke Opvoeding Algemeen klas 1, 2, 3 en 4: 1. Inzet en Respectvol met elkaar omgaan Onze instelling is om samen de gestelde doelen te realiseren. SAMEN IS MET ELKAAR Willen en proberen, Kunnen en moeten zijn wel verschillen. Inzet wordt beloont. Als iets echt niet kan wordt er wel een alternatief op gevonden -Wij laten iedereen in hun/ zijn waarde -Geven elkaar aan wat wij als storend ervaren -Wijzen elkaar op verbeterpunten -Dit alles in heldere duidelijke en nette Nederlandse bewoordingen -Beleving en uitingen hiervan mag. Wel op een sportieve manier 2. Te laat; Briefje bij de conciërge halen en dit tonen wij binnenkomst van de 1 e les Dit wordt genoteerd in Magister 3. Kleding voorschriften Gymzaal: Shirt, (trainings)broek (legging), sportschoenen. Zolen mogen niet afgeven. Blote voeten mag, sokken niet. GEEN BUITEN SCHOENEN of GEWONE KLEDING 4. Geen kleding/ niet compleet. Kleding vergeten of niet compleet = kruisje 3 kruisjes = 1 uur terugkomen en/of nablijven BELLEN NAAR HUIS 5. Sieraden/ mobiel/ i-pod/ mp-4/ scherpe voorwerpen/kauwgom/ pet/aanstekers/ roken/ energy drankjes Niet in de les. Dus ook niet op het sportveld. (geldt ook voor lln die niet aan de les meedoen). Voor de start van de les worden alle waardevolle voorwerpen in de bak/emmer gestopt. Als later in de les blijkt dat dit niet is gebeurd. Na de les melden en schrijfwerk maken. 6. Briefje Leerlingen die niet mee kunnen doen moeten een briefje met reden van de ouders inleveren bij de docent. Soms kan dat nog de voor de volgende les Bij een tweede keer geen briefje BELLEN MET THUIS CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 29

30 7. Obstructie (leerling weigert jouw verzoek op te volgen) Zelf inschatten hoe zwaar dat is. Waarschuwing en duidelijk de consequentie aangeven. Doorgaan is keuze geven meedoen of na les terugkomen of eruit sturen. 8. Eruit sturen Leerling moet zich melden bij de conciërge Leerlingen strafwerk meegeven Leerlingen moeten zich na de les melden met gemaakte strafwerk. Afspraak maken vervolg straf. Kan op donderdag na uur gemaakt worden Als leerling niet komt. = melden bij van der Wal of Rispens AANGEVEN IN MAGISTER. MELDEN AAN MENTOR 9. Na langere tijd/ meerdere keren niet meedoen = bellen naar thuis en informatie inwinnen, belangstelling tonen. 10. Vervangende opdrachten bij langdurig verzuim/ blessures: Binnen je eigen les de leerling werk over het gegeven activiteit over laten schrijven. Zelf termijn met de leerling afspreken hoe lang ze geblesseerd zijn en hoe lang ze dus moeten schrijven in de les. Aan het einde van dit termijn een toets maken in het repetitie inhaal uur. Voor klas 3 map startschot Indien de mogelijkheden er wordt er gekeken of een les bij een collega kan worden ingehaald. Werkstukken en strafwerk kan s morgen maar ook na de reguliere lessen worden gemaakt in een apart lokaal Voor de Bovenbouw geldt: Elke periode start het hele proces opnieuw. Elke leerling krijgt 4 punten en daarna kan in elke les 2 punten gehaald worden. 1 punt voor klaar om te starten met gym en 1 punt voor de inzet. Bij onvoldoende behaalde punten volgt onherroepelijk een onvoldoende op het rapport Dit houdt in dat er een opdracht gemaakt moet worden om dit te herstellen. Niet terugkomen door leerling = melden bij directie, vrije middag (donderdag) terugkomen. Wij zorgen voor werk De gymsectie. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 30

31 Hoofdstuk 3 Het programma In het lesprogramma maken we onderscheid tussen de onderbouw van het VMBO en de bovenbouw van de VMBO. In de PTO en PTA staat precies wat er elke periode gegeven gaat worden 3.1 De beschikbare tijd Aantal lesuren van 50 minuten per week. Leerjaar 1 Leerjaar 2 Leerjaar 3 Leerjaar 4 VMBO HAVO/VWO Totaal lesuren per leerjaar uitgaande van 40 volledige lesweken (32 lesweken examenklas VMBO) Leerjaar 1 Leerjaar 2 Leerjaar 3 Leerjaar 4 Totaal lessen Totaal in uren VMBO HAVO/VWO Wij zijn op de hoogte dat deze uren afwijken van de richtlijnen die zijn aangegeven in het Amendement van de Staten Generaal (voor 40 weken 333 uren) Onderscheid buiten en binnenlessen per jaar buitenlessen binnenlessen totaal VMBO HAVO/VMBO e klassen 8+? 8 16+? CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 31

32 Eigen methode PTO klas 1 voor LO Basis, Kader, TL en VWO klas 1 Methode Periode Toetsing (gewicht toets) Zwemmen: 1 -Technieken; schoolslag, borstcrawl, keerpunt en duiken (1x) Atletiek: -Loopvormen; shuttle run test en/of coopertest, hordelopen en sprint (1x) -Speerwerpen en kogelstoten (1x) -Verspringen en hoogspringen (1x) Turnen: -Lange mat; koprol, zweefrol, handstand, radslag en arabier Spel: -Voetbal (1x) -Hockey (1x) -Softbal (1x) Zwemmen: -Waterpolo (1x) Turnen: -Springen; steun en vrije sprongen (1x) Conditionele vormen op muziek: -Fitness/ dans (1x) Spel: -Basketbal (1x) -Volleybal (1x) -Unihockey (1x) Zwemmen: -Snorkelen (1x) Turnen: -Zwaaien en hangen; ringen, trapeze, rekstok, brug en touw (1x) -Springen; minitrampoline en trapeze (1x) Spel: -Handbal (1x) -Badminton (1x) -Korfbal (1x) Zwemmen: -Reddend zwemmen (1x) Atletiek: -Loopvormen; shuttle run test en/of coopertest, hordelopen en sprint (1x) -Speerwerpen en kogelstoten (1x) -Verspringen en hoogspringen (1x) Stoeispelen: -Judo (1x) Spel: -Softbal/ kaatsen (1x) -Rugby (1x) -Trefbal (1x) CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 32

33 Eigen methode PTO klas 2 voor Lichamelijke opvoeding Methode Basis, Kader, TL en VWO klas 2 Periode Toetsing (gewicht toets) Spel lessen 1 - tik- en afgooispelen (zelfstandig spelen) - softbal: thema vangen/werpen, slaan, eindspel met meer regels - hockey: thema individuele stickbehandeling en samenspelen - basketbal: thema individuele balbehandeling en samenspelen, eindspel met accent op aanvals- en verdedigings tactiek afhankelijk van het weer softbal Turnen lessen - touwklimmen en zwaaien - hangzwaaien aan trapeze - hindernisbaan Zelfverdedigingslessen - kantelvormen en houdgrepen Spel lessen 2 - tik- en afgooispelen (zelfstandig spelen) - volleybal: thema verdedigen/samenspelen - handbal: thema individuele balbehandeling en samenspelen in vereenvoudigd spel afhankelijk van het weer softbal Turnen lessen 3 - balanceren: Acro-gym 1 - salto op schuin vlak - minitrampoline: spreidsprong bok en kast - trapeze: steunzwaaien op en duikelen om Zelfverdedigingslessen - stoeispelen, rollen, valbreken Spel lessen 4 - handbal: thema samenspelen, regels eindspel - voetbal: thema doelen - softbal: thema slaan, inblijven en uitmaken - beach volleybal Turnen lessen - balanceren: Acro-gym 1 - salto op schuin vlak - minitrampoline: spreidsprong bok en kast - trapeze: steunzwaaien op en duikelen om Atletiek lessen - sprint - estafette - speerwerpen - coopertest *De inzet, werkhouding en sociale omgang wordt meegerekend, waardoor het cijfer hoger of lager uit kan vallen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 33

34 3.3.1 PTA klas 3 voor Periode dient afgesloten te worden met een voldoende. Inhalen kan tijdens inhaalmomenten. Vastgesteld door de docent lo. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 34

35 3.3.2?? PTA klas 4 voor Periode dient afgesloten te worden met een voldoende. Inhalen kan tijdens inhaalmomenten. Vastgesteld door de docent lo CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 35

36 PTA voor het vak lichamelijke opvoeding Klas 3 en 4 Periode 1 september 2015 juli Het schoolexamen (SE) bestaat uit zes domeinen, te weten: Spel, Turnen, Atletiek, Stoeispelen/zelfverdediging, Bewegen op Muziek en Sportoriëntatie. Fitness is een onderdeel van Atletiek. Binnen de lessen wordt voldaan aan de eisen van het schoolexamen (SE) als de leerlingen actief meedoen, zoals bijvoorbeeld: de eigen mogelijkheden en interesses verwoorden op het terrein van sport en beweging, zelfstandig leren en werken, en de verantwoordelijkheid dragen voor de veiligheid van zichzelf en anderen in bewegingssituaties. 2. Het schoolexamen (SE) is verdeeld over zeven periodes, waarvan periode 1 t/m 4 in leerjaar drie vallen en periode 5 t/m 7 in leerjaar vier vallen. Periodes sluiten op elkaar aan. De periode wordt met een voldoende afgesloten wanneer de leerling 80% van de gegeven lessen actief en in juiste gymkleren heeft meegedaan aan de les. Het schoolexamen (SE) is naar behoren afgesloten, als de leerling na 7 periodes een voldoende of goed staat. 3. Alleen in geval van ziekte of blessures, waardoor de leerling absoluut niet in de les aanwezig kan zijn, bestaat de mogelijkheid om op verzoek van de leerling en in overleg met de docent, de lessen te compenseren met één of meer theoretische -, of praktische opdrachten. Dit maximaal, totdat de leerling voldoende staat. 4. Mocht dit er toe leiden, dat na de compensatielessen van periode zeven, het schoolexamen (SE) door een leerling niet naar behoren zou zijn afgesloten ( dus onvoldoende staat voor Lichamelijke Opvoeding), dan wordt de leerling uitgesloten van deelname aan het Centraal Schriftelijk Examen. 5. De tussentijdse resultaten zullen aan het eind van elke periode op het rapport worden vermeld met de termen: "o" (onvoldoende). "v" (voldoende) of g (goed). 6. Zowel in leerjaar 3 en 4 is er een sportdag. Deze sportdagen zijn verplicht en bij absentie zullen er vervangende opdrachten plaatsvinden. 7. In bijzondere gevallen beslist de examencommissie. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 36

37 3.4 Regels t.a.v. beoordeling L.O. klas 3 en 4 PTA voor het vak lichamelijke opvoeding Klas 3 en 4 Periode augustus 2015 juli Het schoolexamen (SE) bestaat uit zes domeinen, te weten: Spel, Turnen, Atletiek, Stoeispelen/zelfverdediging, Bewegen op Muziek en Sportoriëntatie. Fitness is een onderdeel van Atletiek. Binnen de lessen wordt voldaan aan de eisen van het schoolexamen (SE) als de leerlingen actief meedoen, zoals bijvoorbeeld: de eigen mogelijkheden en interesses verwoorden op het terrein van sport en beweging, zelfstandig leren en werken, en de verantwoordelijkheid dragen voor de veiligheid van zichzelf en anderen in bewegingssituaties. 2. Het schoolexamen (SE) is verdeeld over zeven periodes, waarvan periode 1 t/m 4 in leerjaar drie vallen en periode 5 t/m 7 in leerjaar vier vallen. Periodes sluiten op elkaar aan. De leerling sluit een periode voldoende af, als de leerling 90% van de in de periode passende lessen en de daarbij behorende twee studiepunten per les heeft behaald. Het schoolexamen (SE) is naar behoren afgesloten, als de leerling na 7 periodes een voldoende of goed staat. 3. De leerlingen krijgen per les twee studiepunten als ze op hun eigen niveau actief hebben meegedaan. Eén studiepunt als ze de les geblesseerd hebben bijgewoond, of om andere reden de les wel hebben bijgewoond, maar niet hebben kunnen deelnemen. Ze krijgen geen studiepunten als ze de les om wat voor reden dan ook hebben verzuimd. 4. Alleen in geval van ziekte of blessures, waardoor de leerling absoluut niet in de les aanwezig kan zijn, bestaat de mogelijkheid om op verzoek van de leerling en in overleg met de docent, de lessen te compenseren met één of meer theoretische -, of praktische opdrachten. Dit maximaal, totdat de leerling voldoende staat. 5. Mocht dit er toe leiden, dat na de compensatielessen van periode zeven, het schoolexamen (SE) door een leerling niet naar behoren zou zijn afgesloten ( dus onvoldoende staat voor Lichamelijke Opvoeding), dan wordt de leerling uitgesloten van deelname aan het Centraal Schriftelijk Examen. 6. Aan het eind van elke periode krijgt de leerling 10 % punten van 1 periode, bij zijn/haar totaal opgeteld. De leerling komt op deze manier in de plus als hij/zij altijd aanwezig is. 7. De tussentijdse resultaten zullen aan het eind van elke periode op het rapport worden vermeld met de termen: "V" (voldaan), "O" (niet voldaan). 8. Bij het domein Sportoriëntatie in leerjaar vier mogen geen studiepunten worden gemist. Voor deze module kunnen 6 studiepunten worden gehaald. Indien een leerling toch een onderdeel van deze Sportoriëntatie mist, zal een vervangende opdracht moeten worden gemaakt over het gemiste deel van de oriëntatie. 9. In bijzondere gevallen beslist de examencommissie. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 37

38 3.5 jaarkalender activiteiten (VOORBEELD COMENIUS) moet nog Jaarplanning CSG Ulbe van Houten LO sectie Datum Activiteit Locatie Thema Organisatie Augustus introductie Grote survival Wieger Wielen September Tennis klas 1 en 2 Tennis centrum de molen Introductie Groene ster 1 e jaars Wieger Oktober 18 oktober Floorball toernooi Marienburg Klas 2 t/m 4 Hessel November BV sport Kalverdijkje Alle leeftijden Alle docenten l.o. Basketbaltoernooi December Ma 10/ 12 Sportdag klas 1 Zamenhof 1 e jaars VMBO Wieger Handbal toernooi Di 11 / 12 Sportdag klas 2 Zamenhof 2 e jaars VMBO klaas Basketbal toernooi Schaatsen Thialf 1 e t/m 4 e klas Wieger Badminton toernooi Wiarda hal 1 e t/m 4 e klas Roelof Januari Schaatsen Thialf Alle leerlingen Wieger Februari Maart BV sport Kalverdijkje 1 e t/ 4 e klas Alle docenten l.o Volleybal toernooi April Mei Juni Di 25 juni Atletiek dag klas 1 Leonitas Zamenhof Wieger klas 1 Wo 26 juni Sportdag Klas 2 VV Zamenhof klaas Juli Do 4 juli BV Sport Voetbal toernooi Zwemkampioenschappen Klas 1 Leeuwarden Klas 2 Leeuwarden Klas 1 t/ 4 Alle docenten l.o. Zwembad de blauwe Golf Klas 1 Wieger/klaas CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 38

39 3.6 Talentenstroom SPORTS CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 39

40 3.7 Jaarververslag L.O. leerjaar ( Kan als pdf ingevoerd worden) CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 40

41 CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 41

42 3.8 Jaarververslag L.O. leerjaar ( Kan als pdf ingevoerd worden) CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 42

43 3.9 Specificatie van de ouderbijdrage. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 43

44 4 Bijlagen Bijlage 4.1 Programma leerjaar 1 (2 perioden) Verdeling van de leerstof over twee perioden voor leerjaar 1: Periode 1: Augustus 2015 t/m januari 2016 Buiten: Atletiek: Duurloop / loopscholing Starten / sprinten / estafette Speerwerpen vanuit stand Spel: Softbal (slaan vanaf statief) Voetbal Korfbal en/of kaatsen Binnen: Atletiek: Shuttle run test. Spel: Badminton 1+1 en 1-1. Basketbal 3 3 in de breedte van de zaal. Turnen: lange mat; koprollen en handstand. Springen (reutherplank); hurksprong kast. zwaaien; touwzwaaien met landing halve draai. Bew op muziek: Inleidingen met lopen op muziek. Atletiek: Verspringen (met landing op valmat). Spel: Circulatievolleybal niveau 2 (onderhands serveren). Floorball ; 3 3 zonder keeper. Basketbal; 5 5 (man to man ) Turnen: Lange mat; handstand doorrol. Springen (minitramp); rechtstandig-/spreid- /hurksprong. Wendsprong breedte kast. Grote trampoline; basissprongen Zwaaien; strekhangzwaai ringen, halve draai in/uit. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 44

45 Periode 2: februari 2016 t/m juli 2016 Binnen: Bew op muziek: Eenvoudige aerobics. Fitness Lichaamshouding/beweging/welke Spieren? Atletiek: Hoogspringen; buikrol of fosburyflop. Spel: Handbal; 6 6. Circulatievolleybal; niveau 3 (onderarms spelen). Turnen: Acrogym. Springen (minitramp); koprol/tip salto/salto op helling. Zwaaien; strekhangzwaai trapeze, voor afgolven. Judo: Stoeispelen (kantelvormen, houdgrepen en bevrijdingen) Spel: Turnen: Tsjoekbal. Springen (minitramp); spreidsprong bok. Zwaaien; naar keuze ringen/touwen/trapeze. Buiten: Atletiek: Duurloop (6 minuten loop). Starten en sprinten (60 meter). Speerwerpen vanuit stand. Spel: Softbal (slaan vanaf statief) Voetbal. Korfbal en/of kaatsen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 45

46 Bijlage 4.2 Programma leerjaar 2 (2 perioden) Verdeling van de leerstof over twee perioden voor leerjaar 2: Periode 1: augustus 2015 t/m januari 2016 Buiten: Atletiek: Duurloop / loopscholing. Starten / Sprinten / estafette Speerwerpen; drie pas aanloop. Spel: Softbal (slow pitch) Voetbal. Rugby en/of frisbee. Binnen: Atletiek: Shuttle run test. Spel: Turnen: Bew op muziek: Badminton; 2 2 dubbel of mix. Basketbal; 3 3 in de breedte van de zaal. Lange mat; koprollen en handstand. Springen (reuterplank); Barrièresprong / hurksprong kast Zwaaien; inspringen in zwaaiend touw. Inleidingen met lopen op muziek. Atletiek: Stap-stap-sprong (landing op de valmat) Stoten / slingeren. Spel: Circulatievolleybal, niveau 3 (onderarms spelen). Floorball; 3 3 zonder keeper. Basketbal; 5 5 (zoneverdediging). Turnen: Acrogym Springen (minitramp); rechtstandig/ met halve draai/spreidhoek. Wendsprong breedte kast. Grote trampoline; Basissprongen, rug en zitsprong en voor degene die dit beheersen eventueel een salto. Zwaaien; trapeze steunzwaaien / koprol voorover af. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 46

47 Periode 2: februari 2016 t/m juli 2016 Binnen: Bew op muziek: Eenvoudig dansje maken. Fitness: Houding/beweging/training-schema s Atletiek: Spel: Turnen: Hoogspringen; Schots sprong, straddletechniek of de fosburyflop Circulatievolleybal, niveau 4 (tweede bal verplicht vanuit een vloeiende vang gooibeweging spelen). Handbal en/of Tchoukbal. Springen (minitramp); koprol, tip salto salto op helling. Zwaaien; strekhangzwaai ringen met halve draai en afsprong achter. Judo: Stoeispelen; grondwerk en worpen. Turnen: Springen (minitramp); spreidsprong Bok. Zwaaien; trapeze strekhangzwaai en voor afgolven. Buiten: Atletiek: Duurloop (6 minuten loop) Starten en Sprinten (60 meter). Speerwerpen; drie pas aanloop. Spel: Softbal (slow pitch). Voetbal. Rugby en/of frisbee CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 47

48 Bijlage 4.3 Lesprogramma VMBO onderbouw in 4 perioden Verdeling van de leerstof over vier perioden voor leerjaar 1: Periode 1: Buiten: Atletiek: Duurloop / loopscholing Starten / sprinten / estafette Speerwerpen vanuit stand Spel: Softbal (slaan vanaf statief) Voetbal Korfbal en/of kaatsen Binnen: Atletiek: Shuttle run test. Spel: Badminton 1+1 en 1-1. Turnen: Basketbal 3 3 in de breedte van de zaal. lange mat; koprollen en handstand. Springen (reutherplank); hurksprong kast. zwaaien; touwzwaaien met landing halve draai. Periode 2: Binnen: Bew op muziek: Inleidingen met lopen op muziek. Atletiek: Verspringen (met landing op valmat). Spel: Circulatievolleybal niveau 2 (onderhands serveren). Unihockey; 3 3 zonder keeper. Basketbal; 5 5 (man to man ) Turnen: Lange mat; handstand doorrol. Springen (minitramp); rechtstandig-/spreidhurksprong. Wendsprong breedte kast. Grote trampoline; basissprongen Zwaaien; strekhangzwaai ringen, halve draai in/uit. Periode 3: Binnen: Bew op muziek: Eenvoudige aerobics. Atletiek: Hoogspringen; buikrol of fosbury flop. Spel: Handbal; 6 6 Circulatievolleybal; niveau 3(onderarms spelen). Turnen: Judo: Acrogym. Springen (minitramp); koprol/tipsalto/salto op helling. Zwaaien; strekhangzwaai trapeze, Voor afgolven. Stoeispelen (kantelvormen, houdgrepen en bevrijdingen) Periode 4: Buiten: Atletiek: Duurloop (6 minuten loop) Starten en sprinten (60 meter) Speerwerpen vanuit stand. Spel: Softbal (slaan vanaf statief) CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 48

49 Voetbal Korfbal en/of kaatsen Binnen: Spel: Tchoukbal Turnen: Springen (minitramp); spreidsprong bok. Zwaaien; naar keuze ringen/touwen/trapeze Verdeling van de leerstof over vier perioden voor leerjaar 2: Periode 1: Buiten: Atletiek: Duurloop / loopscholing Starten / Sprinten / estafette Speerwerpen; drie pas aanloop. Spel: Softbal (slow pitch) Voetbal Rugby en/of frisbee Binnen: Atletiek: Shuttle run test. Spel: Badminton; 2 2 dubbel of mix. Basketbal; 3 3 in de breedte van de zaal. Turnen: Lange mat; koprollen en handstand. Springen (reutherplank); Barrièresprong / hurksprong kast Zwaaien; inspringen in zwaaiend touw. Periode 2: Binnen: Bew op muziek: Inleidingen met lopen op muziek. Atletiek: Stap-stap-sprong (landing op valmat). Stoten / slingeren. Spel: Circulatievolleybal, niveau 3(onderarms spelen). Unihockey; 3 3 zonder keeper. Basketbal; 5 5 (zôneverdediging). Turnen: Acrogym Springen (minitramp); rechtstandig/ met halve draai/spreidhoek. Wendsprong breedte kast. Grote trampoline; Basissprongen, rug en zitsprong en voor degene die dit beheersen eventueel een salto. Zwaaien; trapeze steunzwaaien / koprol voorover af. Periode 3: Binnen: Bew op muziek: Eenvoudig dansje maken. Atletiek: Hoogspringen; fosbury flop of straddle-techniek. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 49

50 Spel: Turnen: Judo: Circulatievolleybal, niveau 4 (tweede bal verplicht vanuit een vloeiende vang-gooibeweging spelen). Springen (minitramp); koprol, tipsalto, salto op helling. Zwaaien; strekhangzwaai ringen met halve draai en afsprong achter. Stoeispelen; grondwerk en worpen. Periode 4: Buiten: Atletiek: Duurloop (6 minuten loop) Starten en Sprinten (60 meter). Speerwerpen; drie pas aanloop. Spel: Softbal (slow pitch) Voetbal Rugby en/of frisbee Binnen: Spel: Handbal en/of Tchoukbal. Turnen: Springen (minitramp); spreidsprong Bok. Zwaaien; trapeze strekhangzwaai en voor afgolven. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 50

51 Bijlage 4.4 Programma VMBO bovenbouw PRAKTIJKDEEL LO/K/4 Spel 4.1 Soft/honkbal 4.1.1: Gooien en vangen, hoog, laag, rollen, fielden, héél hoog, achtervangen,slaan 4.1.2: herhaling les : Spel; regels:slag/ wijd/ lopen/ uittikken/ uit branden Hindernisslagbal uitleg regels en spel 4.2.2: herhaling Slagbal/kastie (veld) regels uitleg/ spel : herhalingsles; uitbreidings regels/ doorwisselen. 4.4 Trefbal(zaal) als afsluiting. 4.5 Jagerbal (zaal) als afsluiting Basketbal lay-up stoppen / balvast, pion:test 1min en 10x doelen uitleggen. Bord doorwisselen. Spel: breedte zonder lopen dribbel links, rechts, tussen benen door, tikspel. Spelen groot veld zonder lopen dribbel, twee pas ritme-doelen (lay-up), spel, spelregels: P, second-dribble Set shot van bucket, spel, spelregels : 3 sec.regel Spel. Leiding docent Spel, man to man, observatie opdrachtopdracht klas tal dribbel, bounce-pass: 2tal, 3tal: met doelen door middel van. lay-up dribbel, bounce-pass naar post en terug, 2-tel en lay-up, spel met lopen dribbel (variaties); pass (variaties); combinatie(variaties); volledig spel spel 4.7. Hockey( veld) techniek slaan /push (tweetal), push-hockey 3x techniek. slaan, stop, dribbel, spel 4x Hockey( zaal) spel 4x4 / 5x5 (alleen als techniek op veld geoefend is) 4.9 Korfbal CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 51

52 4.9.1 volledig spel;4x4 en 4x4 aanvals / verdedigingsvak Voetbal voetbalspel (zaal) 5x5 / 4x Veld:techniek pass, stop, spelletje 3x koppen, pass spelletje 5x volledig spel(buitenspel-regel) Handbal zaal:aangepaste regels, cirkel, materiaal veld: volledig spel Volleybal Volley-spel,niveau bepaling x bovenhands spelen tweetal, variatie staan, zit, lig x bovenhands spelen drietal, 4tal, cirkels, evt variatie bovh-3tal=ao spelen, var spel, alles mag, regels: steeds minder mag,ll.:telling onderhands spelen, bovh/ondh div var, mini spel Set-up + Smash, net laag/hoger.spel allen tegen allen Opslag 10x.Spel groot veld spel breedte zaal, 4 velden eigen leiding/telling Circulatievolleybal Smashbal herkansing testen en spel Badminton badminton -doorwisselen, telling badminton-½ competitie, telling badminton-volle competitie, telling Tennis Tafeltennis Kaatsen Kaatsvaardigheden Spelregelkennis Golf Golfvaardigheden Golfregelkennis Kennis van gedragsregels op de golfbaan CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 52

53 LO/K/5 Turnen 5.1 Springen met veerplank(geen aparte les, maar deel van 5.2) springen met mini-trampoline(geen aparte les, maar deel van 5.2) Op de lange-mat(geen aparte les, maar deel van andere lessen) 5.2 Springen -draaien matten: koprol/salto 3tal koprol/salto veerplank (met 3tal), dikke mat matten: Handenstand 3t l.mat,matten: Handenstand doorslaan 3t, kastdeel Veerpl/kast L: loopspr/ophurk-af/spreid/hurk/kopr 3T veerpl/bokb L: spreid/+ ¼-½ dr, kurk,koprol bok laag veerpl/kast B: wend/keer/wolfspr/kopr 3T trampo : introd=recht opendel/hurk/spreidhoek/draai/var trampo : bok spr + ¼-½dr, verhogen, kruisl.springen trampo kastb : wend/hurk/radslg./koprol (hv), evt kastl trampo kastb verh.:opspr/losop/koprol(hv) (dubb.d.mat) grote trampoline; strek-/ hurk-/ en spreidsprong. Zit-, rug- en buiksprong. Combinatiesprongen en salto s l.mat radslag; comb. met banken 5.3 Zwaaien Ringen ( Geen aparte les, maar bij e.v. ) 5.4 Zwaaien + draaien REKSTOKKEN duikelen, oversprongen, borstwaarts omtrekken, buikdraai, hulpverlenen duikelen, borstwaarts omtrekken, molendraai a.o / vo, hulp duikelen, ondersprong + variaties, borstwaarts, dubbele-kniedraai, hulp, evt. evenwicht = lopen over de stangen herhalingsles 1 t/m 4, handenstand na dubb.kniedraai herh.les. Zelfst.oefn.Cijfer per onderdeel en daarvan gemiddelde hoog rek: Zwaaien. Achterafsprong. Evt.Bw-omtrekk. uitzwaai hoog rek: Herh:les 6 en 1/2 draai (overpakken). RINGEN STIL optrekken,1 arm li,1 arm re, vwhng, omgkdhng, spelletje met stok of bal op de knie, schommelen steunen-hndn achter de rug/naast het lichaam, knieën, optr-spelletje met stok of bal, rolletje steunen, evt ongelijkhandige opzet met / zonder hulp, rolletje, hnstnd met hv., hndsnd CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 53

54 RINGEN ZWAAI Handen greep/remmen uitleg/ 10x zwaaien, div 1/2 draaien x zwaaien.(stil vwhng). zwaaien vwhng. Voor-uit zwaai.! zwaaien var + achter af sprong Zwaaien, "Engeltje-af" aanleren,doorgedr.vwhng voor- af. pas nadat het "stil" geoefend is. 5.5 Balanceren balanceren en oefeningen over banken gecombineerd met wandrek op hoogte. 5.6 Samen balanceren CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 54

55 LO/K/6 Bewegen op muziek 6.1 ritme en bewegen lopen in omgangsbaan op muziek. variaties d.m.v. huppelen,zijwaarts bewegen slingerbaan lopen mbv pionnen en de lijnen die aanwezig zijn in het lokaal letters en getallen lopen springen op verschillende bewegingsritme. vb op de maat klappen op de maat spreid-sluit springen (ook met versnelling) muziek advies: eenvoudig en met een duidelijk ritme en in looptempo 6.2 volksdans 6.3 jazzdans zie kickend voorwaarst bewegen i.p.v. lopen side-step met variatie,het tempo is gaan vb. maat tel beweging armen 1 pas re. zijw. 2 tip met li. naast re. 3 pas li. zijw. 4 tip met re. naast li. variatie: nu ook het bewegen van de armen erbij de passen blijven gelijk, de armen bij tel 1 naast lich. 2 biceps curl 3 naast lich. 4 biceps curl 6.4 conditionele vormen op muziek verschillende loop en huppelvormen op de plaats bovenstaande vormen maar nu voorwaarts,achterwaarts,zijwaarts of diagonaal zie 4.1 en 4.2 maar dan met accenten bv. op de achtste tel steps aerobics met springtouwtjes vb op twee voeten springen wisselsprong knieheffen enz stretchoefeningen,verschillende arm,been en buikspieroefeningen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 55

56 LO/K/7 Atletiek 7.1 Sprinten, duurloop, estafette Sprinten 100m, starten van startblok Finishen Estafettevormen in de zaal op het sportveld techniek over geven Hordenloop Techniek Duurlopen 400 m e t e r veldloop (parkloop) Shuttle run test 7.2 Springen Het verspringen Verspringen techniek Verspringen in de zaal Verspringen in de zandbak Hink - Stap - Springen HSS techniek HSS in de zaal HSS in de zandbak indien aanwezig Hoogspringen techniek Schotse schaarsprong techniek Amerikaanse stradlle techniek Foshbury flop Hoogte: Je eigen lichaamslengte geldt (relatief dus!)altijd 2 studiepunten voor het meedoen. Meet de lengte van elke ll bij de hoogspringpaal afgerond op 5cm, en pas de volgende formule toe: [100 - {Lengte - ( hoogte+ 10)] : 10 6 telt voor 3 studie punten. Als je cijfers wilt geven: Uit de formule rolt het cijfer. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 56

57 7.3 Werpen Speerwerpen techn. vasthouden en werpen Afstand werpen Binnen de werpsector werpen herhaling Discuswerpen techniek vasthouden en werpen afstand werpen binnen de werpcirkel afwerpen in de sector herhaling 7.4 Stoten Kogelstoten techniek vasthouden en stoten Medicinebal stoten afstand stoten binnen de cirkel afstoten herhaling 7.5 Trainingsvormen Fitness en diverse trainingsvormen w.o. op muziek introductie les conditie training Introductieles hartslagmeter, shuttle run, hartslag hals, - pols Hindernisbaan Introductie les fitness Vaardigheidsles fitness Touwklimmen, klimslag aanleren, 2 touwen klimmen, slingeren, of mattenschommel. Touwklimmen, 1T, 2T, in slingert, in scheeft, verplaatsen Wandklimmen, zie ook sportoriëntatie LO/K/8 Zelfverdediging 8.1 Stoeispelen (vormen van judo) LO/K9 Sportoriëntatie en sportkeuze 9.1 Sportoriëntatie op diverse locaties in de stad bezoeken en de sport ondergaan skiën fitness karate aerobics, tae-bo, body-pump etc(op muziek) CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 57

58 9.1.5 squash zwemmen bowling tennis schaatsen boksen pencak silat sportklimmen, wandklimmen; zie ook e.v diverse theoretische opdrachten LO/K10 Sportklimmen 10.1 Leerdoel: de leerling beheerst de volgende vaardigheden: Verrijkingsdeel in een veilige situatie gezekerd wandklimmen de veilige situatie creëren en behouden voor de door hem gezekerde klimmer een eigen route kiezen op de klimwand Leerlingen leren: Vertrouwen op te bouwen in elkaar Angst te overwinnen Verantwoordelijkheden te nemen Via juiste techniek klimmen en te laten zakken Diverse spelen: voetvolley rugbasbal vakkenspel hindernisslagbal dombal apenkooi recreatief keuzespel/mattenschommel Chagrijnen spel Mattenspel CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 58

59 Bijlage 4.5 EXAMENPROGRAMMA Lichamelijke Opvoeding 1 Informatiewijzer 1. Preambule voor LO1 en LO2 2. Leeswijzer 3. lichamelijke opvoeding 1 1. De preambule Letterlijk betekent preambule : inleiding of wat tevoren moet worden gezegd. Een preambule vormt de ondergrond voor wat volgt. De preambule moet kern- en verrijkingsdelen van alle examenprogramma s doordrenken. Maar dan wel door alle vakken samen en door alle vakken als een samenhangend geheel. Deze preambule werkt door in het gehele programma en mag door vakdocenten niet terzijde worden geschoven. Het is de zorg van de school als geheel. In de preambule worden de algemene vaardigheden beschreven waarover alle leerlingen moeten beschikken en waaraan alle vakken een bijdrage moeten leveren. De volgende algemene vaardigheden worden daarbij onderscheiden: 1. werken aan vakoverstijgende thema s; 2. leren uitvoeren; 3. leren leren; 4. leren communiceren; 5. leren reflecteren op leer- en werkproces; 6. leren reflecteren op de toekomst; De preambule is per vak uitgewerkt in de eerste twee of drie exameneenheden van elk programma. De algemene vaardigheden zijn enigszins her-ordend vanwege de wijze van examinering. Daarnaast zijn de vakoverstijgende thema s, waar relevant, verwerkt in de examenstof. Algemene onderwijsdoelen in de preambule De examenprogramma's voor het vmbo beschrijven de kwaliteiten op het gebied van kennis, inzicht en vaardigheden, waarop elke kandidaat in een periode van examinering wordt beoordeeld. De exameneisen sluiten aan bij de drie hoofdkenmerken van het totale voortgezet onderwijs: het bieden van een brede persoonlijke en maatschappelijke vorming aan elke leerling het centraal stellen van een actieve, zo zelfstandig mogelijk lerende leerling het recht doen aan en benutten van verschillen tussen leerlingen. Voor de leerwegen in het vmbo is dit op schoolniveau en op het niveau van vakken en sectoren vertaald in een aantal algemene onderwijsdoelen en in exameneisen per vak en sector. Daarbij wordt voortgebouwd op de kerndoelen van de basisvorming, en tegelijk voorbereid op de kwalificatiestructuur van het secundair beroepsonderwijs. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 59

60 Zes algemene onderwijsdoelen De zes algemene onderwijsdoelen die voor alle vakken en beroepsgerichte programma's in het vmbo gelden, zijn: 1 Werken aan vakoverstijgende thema's De leerling leert, in het kader van een brede en evenwichtige oriëntatie op mens en samenleving, enig zicht te krijgen op relaties met de persoonlijke en maatschappelijke omgeving. Daarbij wordt expliciet aandacht besteed aan: 1.1 het kennen van en omgaan met eigen en andermans normen en waarden; 1.2 het onderkennen van en omgaan met de verschillen tussen de seksen; 1.3 de relatie tussen de mens en de natuur en het concept van duurzame ontwikkeling; 1.4 het functioneren als democratisch burger in een multiculturele samenleving, ook in internationaal verband; 1.5 het op een voor henzelf en anderen veilige manier functioneren in de beroepspraktijk en in eigen omgeving; 1.6 de maatschappelijke betekenis van technologische ontwikkeling, waaronder met name moderne informatie- en communicatietechnologie; 1.7 de maatschappelijke betekenis van betaalde en onbetaalde arbeid; 1.8 de verworvenheden en mogelijkheden van kunst en cultuur, waaronder ook de media. 2 Leren uitvoeren De leerling leert in zoveel mogelijk herkenbare situaties, mede met gebruikmaking van ICT, een aantal schoolse vaardigheden verder te ontwikkelen. Het gaat daarbij om: 2.1 Nederlandse en Engelse teksten lezen en beluisteren; 2.2 schriftelijke en mondelinge teksten produceren in correct Nederlands; 2.3 informatie in verschillende gegevensbestanden opzoeken, selecteren, verzamelen en ordenen; 2.4 de rekenvaardigheden hoofdrekenen, rekenregels gebruiken, meten en schatten toepassen; 2.5 voldoen aan eisen van milieu, hygiëne, gezondheid en ergonomie; 2.6 doelmatig en veilig omgaan met materialen, gereedschappen en apparatuur; 2.7 Computervaardigheden. 3 Leren leren De leerling leert, mede met gebruikmaking van ICT, zoveel mogelijk eigen kennis en vaardigheden op te bouwen. Daartoe leert hij onder andere een aantal strategieën die het leer- en werkproces kunnen verbeteren. Het gaat daarbij om: 3.1 informatie beoordelen op betrouwbaarheid, representativiteit en bruikbaarheid, informatie verwerken en benutten; 3.2 strategieën gebruiken voor het aanleren van nieuwe kennis en vaardigheden zoals memoriseren, aantekeningen maken, schematiseren, verbanden leggen met aanwezige kennis; 3.3 strategieën gebruiken voor het begrijpen van mondelinge en schriftelijke informatie; CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 60

61 3.4 op een doordachte wijze keuzeproblemen oplossen; 3.5 een eenvoudig bedrijfsmatig, natuurwetenschappelijk of maatschappelijk vraagstuk planmatig onderzoeken; 3.6 persoonlijke ervaringen en opdrachten van anderen verwerken in woord, klank, beeld en beweging; 3.7 op basis van argumenten tot een eigen standpunt komen. 4 Leren communiceren De leerling leert, mede via een proces van interactief leren, een aantal sociale en communicatieve vaardigheden verder te ontwikkelen. Het gaat daarbij om: 4.1 elementaire sociale conventies in acht nemen; 4.2 overleggen en samenwerken in teamverband; 4.3 passende gesprekstechnieken hanteren; 4.4 verschillen in meningen en opvattingen benoemen en hanteren; 4.5 culturele en seksegebonden verschillen tussen mensen benoemen en hanteren; 4.6 omgaan met formele en informele afspraken, regels en procedures; 4.7 zichzelf en eigen werk presenteren. 5 Leren reflecteren op het leer- en werkproces De leerling leert, door te reflecteren op het eigen cognitief en emotioneel functioneren, zicht te krijgen op en sturing te geven aan het eigen leer- en werkproces. Het gaat daarbij om: 5.1 een leer- en/of werkplanning maken; 5.2 het leer- en/of werkproces bewaken; 5.3 een eenvoudige product- en procesevaluatie maken en hieruit conclusies trekken. 6. Leren reflecteren op de toekomst De leerling leert, door te reflecteren op het eigen cognitief en emotioneel functioneren, zicht te krijgen op de eigen toekomstmogelijkheden en interesses. Daarbij wordt expliciet aandacht besteed aan: 6.1 het inventariseren van de eigen mogelijkheden en interesses; 6.2 het onderzoeken van de mogelijkheden voor verdere studie; 6.3 het zicht krijgen op beroepen, de beroepspraktijk en actuele ontwikkelingen daarbinnen; 6.4 de rol en het belang van op school geleerde kennis, inzicht en vaardigheden voor het maatschappelijk leven, dagelijks leven, vrije tijd, vrijwilligerswerk; 6.5 de kenmerken van de arbeidsmarkt op dit moment en in de nabije toekomst; 6.6 de organisatie van branches en bedrijven; 6.7 het beoordelen van de eigen mogelijkheden en interesses in het licht van vervolgstudie, beroepen en maatschappelijk functioneren; 6.8 het kunnen maken van een verantwoorde keuze voor een vervolgopleiding. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 61

62 2. Leeswijzer Hieronder worden de examenprogramma's per vak gedefinieerd in exameneenheden met de bijbehorende code. Elke exameneenheid bestaat uit één of meer eindtermen. In de kolommen achter de exameneenheden staat aangegeven door middel van een X voor welke leerweg de exameneenheid deel uitmaakt van het examenprogramma. Het centraal examen voor een vak of programma per leerweg heeft betrekking op die exameneenheden die aangeduid zijn met CE. Het schoolexamen voor een bepaalde leerweg heeft voor de algemeen vormende vakken in ieder geval betrekking op exameneenheid K3 (Leervaardigheden) en voor de beroepsgerichte vakken op exameneenheid K2 (Professionele vaardigheden). Daarnaast heeft het schoolexamen betrekking op: - ten minste die exameneenheden die deel uitmaken van het examenprogramma van deze leerweg voor zover zij niet deel uitmaken van het centraal examen voor die leerweg; - indien het bevoegd gezag daarvoor kiest een of meer exameneenheden waarop het centraal examen betrekking heeft; - indien het bevoegd gezag daarvoor kiest: andere vakonderdelen die relevant zijn voor het betreffende vak of examenprogramma, die per kandidaat kunnen verschillen. Voor bepaalde groepen van verwante beroepsgerichte programma s in de GL is er een gemeenschappelijk CE. De exameneenheden die horen bij deze gemeenschappelijke centrale examens in de GL hebben een nieuwe vakcode gekregen gevolgd door een nummering in Romeinse cijfers. Dit betreft de volgende groepen van beroepsgerichte programma s GL: - Metaaltechniek, elektrotechniek, installatietechniek, instal ektro, metal ektro (met als codering voor het gezamenlijke CE: MEI) - Uiterlijke verzorging, verzorging, zorg-en-welzijn-breed (met als codering voor het gezamenlijke CE: ZWG) - Consumptief-breed, consumptief-horeca, consumptief-bakken (met als codering voor het gezamenlijke CE: COG) - Administratie, handel en administratie, handel en verkoop, mode en commercie (met als codering voor het gezamenlijke CE: HAV). CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 62

63 3. lichamelijke opvoeding 1 LO1/K/1 LO1/K/2 LO1/K/3 LO1/K/4 Oriëntatie op leren en werken 1. De kandidaat kan het belang van bewegen en sport binnen de eigen loopbaan en in de maatschappij verwoorden. Basisvaardigheden 2. De kandidaat kan in bewegingssituaties basisvaardigheden toepassen die betrekking hebben op communiceren, zelfstandig (samen)werken en informatie verwerven en verwerken. Leervaardigheden in het vak lichamelijke opvoeding 3. De kandidaat ontwikkelt zich ten aanzien van een aantal vaardigheden in bewegen en sport die bijdragen tot de ontwikkeling van de eigen leerkansen, zoals: Kunnen omgaan met regels en een bijdrage leveren aan een sportief verloop en aan de veiligheid van zichzelf en anderen Eenvoudige regeltaken uitvoeren om samen bewegingssituaties op gang te kunnen brengen en houden In bewegingssituaties kunnen omgaan met elementen als lukken en mislukken en winst en verlies erschillen in prestatieniveau, motieven, interesses, culturele achtergronden en geslacht hanteren binnen bewegingssituaties Oriënteren op de eigen sportloopbaan en eigen voorkeuren aangeven ten aanzien van bewegen en sport Kritisch reflecteren op opgedane ervaringen in relatie tot eigen wensen, motieven en mogelijkheden. Spel 4. De kandidaat kan alleen en in samenwerking met anderen de volgende spelen uitvoeren: Een slag- en loopspel, drie doelspelen, twee terugslagspelen (een vorm van volleybal en keuze uit minstens één vorm van badminton, tennis of tafeltennis), vormen van tik- en afgooispelen en daarbij: Zich houden aan afgesproken regels, oog hebben voor veiligheid en regelende taken uitvoeren. BB KB GL/TL X X X X X X X X X X X X CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 63

64 LO1/K/5 LO1/K/6 LO1/K/7 LO1/K/8 Turnen 5. De kandidaat kan alleen en in samenwerking met anderen één of meer van de volgende turnactiviteiten uitvoeren: Steun- en vrij springen, herhaald springen, zwaaien, balanceren en acrobatiek en daarbij: Adequaat omgaan met risico s en meehelpen bij regelende taken, waaronder hulpverlenen. Bewegen op muziek 6. De kandidaat kan alleen of samen met anderen één van de volgende vormen van bewegen op muziek uitvoeren: Ritme en bewegen, streetdance, jazzdans of conditionele vormen op muziek en daarbij regelende taken uitvoeren, waaronder een eenvoudige variatie ontwerpen en uitvoeren. dan wel: indien het bevoegd gezag hier op grond van de identiteit voor kiest, een vorm van bewegen op muziek naar keuze, of een andere bewegingsactiviteit waarbij ritme en tempo bepalend zijn. Atletiek 7. De kandidaat kan alleen en in samenwerking met anderen vormen van de volgende atletiekactiviteiten uitvoeren: Hardlopen, ver- en hoogspringen en één vorm van werpen, stoten of slingeren en daarbij: Basiskenmerken van training aangeven, conditieaspecten meten, oog hebben voor veiligheid en regelende taken uitvoeren. Zelfverdediging 8. De kandidaat kan alleen en in samenwerking met anderen één van de volgende vormen zelfverdediging uitvoeren: Stoeispelen (bijvoorbeeld: vormen van judo), trefspelen (bijvoorbeeld: vormen van boksen, schermen of karate-do) en daarbij Veiligheidsregels en (etiquette) regels bij zelfverdediging in acht nemen en regelende taken uitvoeren. X X X X X X X X X X X X LO1/K/9 Actuele bewegingsactiviteiten 9. De kandidaat kan alleen en in samenwerking met anderen twee nieuwe, actuele bewegingsactiviteiten uitvoeren die hij kan kiezen uit een aanbod dat bij voorkeur niet behoort tot één van de hierboven genoemde activiteitengebieden (bijvoorbeeld water-, winter- of outdoorsporten). X X X CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 64

65 Bijlage 4.6 De domeinen van L.O. Domeinen LO/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan De kandidaat kan: 1 zich bewust worden van de eigen achtergrond, interesses, motivatie, sterke en zwakke punten door terug te kijken op eigen ervaringen en deze schriftelijk, mondeling en/of beeldend weer te geven 2 de eigen mogelijkheden en interesses verwoorden op het terrein van sport en beweging 3 een aantal arbeidsgebieden en werksoorten typeren op punten van bewegingsmogelijkheden, (eenzijdige) belasting en lichaamshouding 4 verschillende mogelijkheden aangeven voor beroepen en vrijwilligerswerk binnen de wereld van sport en bewegen 5 de eigen interesse en affiniteit verwoorden met bepaalde arbeidsgebieden, werksoorten, functies en opleidingen 6 onderzoeksvaardigheden, keuzevaardigheden, reflectievaardigheden en sociaal-communicatieve vaardigheden inzetten ten behoeve van het eigen keuzeproces 7 eigen waarden en normen verwoorden ten aanzien van betaalde en onbetaalde arbeid en zorgtaken 8 de betekenis verwoorden van een mogelijke arbeidsrol voor zichzelf en anderen. LO/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat beheerst een aantal basisvaardigheden. De kandidaat kan: 1 zelfstandig leren en werken - een aanpak kiezen voor het uitvoeren van een opdracht - een planning maken - het eigen werk organiseren en op methodische wijze uitvoeren - de voortgang van het eigen werk bewaken - een eenvoudige product- en procesevaluatie maken 2 de Nederlandse taal functioneel gebruiken - teksten begrijpend lezen en beluisteren - eenvoudige schriftelijke teksten produceren in correct Nederlands - in gesprekken passende verbale en non-verbale middelen kiezen - zich in uiteenlopende taalsituaties gepast presenteren 3 vaardig omgaan met verbale en cijfermatige informatie - bronnen gebruiken vraaggesprekken CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 65

66 boeken en ander schriftelijk materiaal audiovisuele bronnen geautomatiseerde gegevensbestanden - informatie op waarde schatten, kiezen en ordenen informatie bewerken samenvatten tabel opstellen grafiek tekenen 4 in het leer- en werkproces adequaat omgaan met zichzelf en anderen - sociale conventies in acht nemen - overleggen en onderhandelen met anderen - taken verdelen - zich aan afspraken houden - rekening houden met anderen - kritiek geven en incasseren - een eigen standpunt innemen en verdedigen - samen met anderen werk uitvoeren en presenteren. LO/K/3 Leervaardigheden in het vak lichamelijke opvoeding De kandidaat beheerst een aantal strategische vaardigheden die bijdragen tot de ontwikkeling van het eigen leervermogen De kandidaat kan: 1 de verantwoordelijkheid dragen voor de veiligheid van zichzelf en anderen in bewegingssituaties - blessurerisico s vermijden - adequaat en veilig omgaan met toestellen en spelmaterialen - hygiënische voorschriften volgen 2 individueel of samen met anderen bewegingssituaties analyseren, aanpassen, ontwerpen, inrichten en op gang brengen 3 eenvoudige regelende taken uitvoeren - hulpverlenen - leiden van een spel - het geven van aanwijzingen - het maken van organisatorische afspraken 4 in bewegingssituaties overleggen en samenwerken in teamverband - verdelen en wisselen van taken en rollen - leiding geven en ontvangen - maken van en houden aan afspraken 5 in bewegingssituaties omgaan met elementen als lukken en mislukken 6 verschillen in prestatieniveau, motieven, interesses, culturele achtergronden en geslacht hanteren binnen bewegingssituaties 7 een beargumenteerde mening geven over eenvoudige actuele maatschappelijke en ethische onderwerpen uit de wereld van sport en bewegen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 66

67 LO/K/4 Spel De kandidaat kan: 1 een slag- en loopspel (vorm van softbal) spelen - als loper een bal door slaan of werpen in het spel brengen en 'in' blijven door op tijd te starten, (van een honk) weg te lopen en juiste keuzen te maken voor doorlopen of teruglopen (met en zonder richtingveranderingen) - als veldspeler een geslagen of geworpen bal verwerken en de juiste keuzen maken voor bedreigen, uittikken of uitbranden van een loper 2 vormen van tik- en afgooispelen spelen - als loper: weglopen, ontwijken en/of afweren - als tikker of jager: aftikken of -werpen en in teamverband insluiten 3 drie doelspelen spelen, te kiezen uit: vormen van voetbal, handbal, hockey, basketbal, korfbal en rugby - als aanvaller: door vrijlopen, overspelen en zelf verplaatsen met de bal (volgens de afgesproken regels) een aanval op te bouwen en op geschikte momenten een doelpoging te doen - als verdediger: afspeellijnen afsluiten, door onderscheppen of afpakken van de bal de aanvalopbouw storen en zo een doelpoging van de aanvallers voorkomen en kan bij vormen van voetbal, handbal of hockey het doel verdedigen 4 (een vorm) van volleybal spelen - als aanvaller de bal met een opslag in het spel brengen, op eigen helft samenspelen, de bal naar de speelhelft van de tegenstander plaatsen - als verdediger de over het net geplaatste bal van de grond houden volgens de afgesproken regels 5 één terugslagspel spelen, te kiezen uit vormen van badminton, tafeltennis en tennis - als aanvaller de bal/shuttle in het spel brengen, tijdens het spel de bal/shuttle over het net spelen en op het geschikte moment een scoringspoging doen - als verdediger/ontvanger de bal/shuttle retourneren en een scoringspoging verdedigen volgens de afgesproken regels 6 een spel spelen volgens afgesproken regels - kan met inachtneming van de afgesproken basisregels spelen - kan een spel zelfstandig (met anderen) spelen - kan een positieve houding demonstreren: houden zich aan de spelregels, handelen in de geest van de regels, en zijn bereid om naar oplossingen te zoeken bij discussiepunten en conflicten 7 een veilige spelsituatie inrichten en op gang brengen - kan op aanwijzingen van de leerkracht een spelsituatie inrichten, materiaal klaarzetten, groepen indelen, taken verdelen - kan afspraken maken over de spelregels - kan, waar noodzakelijk, gebruik maken van veiligheidsmaterialen 8 omgaan met elementen als spanning, verlies en winst - kan een wedstrijd spelen met respect voor de tegenstander, zowel winnend als verliezend - kan het belang van de tegenstander/tegenstanders,die het spel mede mogelijk maakt/maken, aangeven 9 spelsituaties op kernpunten analyseren en aanpassen aan de groep - kan spelsituaties beoordelen op sportief gedrag, samenspel, gehanteerde techniek en de gevolgde tactiek CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 67

68 - kan het eigen spel aanpassen aan dat van anderen, rekening houdend met de mogelijkheden en wensen van medespelers) - kan spelsituaties aanpassen aan het niveau van de groep met materiaal en regelaanpassingen 10 regelende taken uitvoeren - kan de puntentelling bijhouden - kan als (hulp)scheidsrechter overtredingen van afgesproken regels constateren en dit duidelijk maken - kan in kleinere groepen onderling taken verdelen over teamindeling en taakverdeling binnen het spel (aanvaller, verdediger) - kan afspraken maken over wisselsystemen en deze uitvoeren - kan volgens een (zelf) afgesproken toernooischema spelen - kan als observator enkele afspraken over de toepassing van tactiek, samenspel en techniek beoordelen - kan daarover aan medeleerlingen aanwijzingen geven. LO/K/5 Turnen De kandidaat kan: 1 steunsprongen en vrije sprongen uitvoeren - al dan niet met gebruikmaking van een afzet ondersteunend toestel (zoals Reutherplank, minitrampoline) 2 vormen van springen combineren met draaien - rollen (verhoogd vlak), salto's, overslagen 3 op verschillende manieren komen tot zwaaien, de zwaai onderhouden en de zwaai vermeerderen en de zwaai beëindigen met verschillende afsprongen - zwaaien in hang of steun 4 vormen van zwaaien combineren met draaien om de lengte- en de breedte-as - om de lengteas: halve en hele draai - om de breedte-as: vouw hang, omgekeerde hang en duikelen (ook zonder zwaai) 5 individueel of samen balanceren - op smalle en beweegbare vlakken boven de grond 6 samen met medeleerlingen balanceren in combinatie met vormen van tillen - vormen van acrobatiek 7 turnsituaties inrichten en risico's inschatten - onder leiding veilige turnsituaties inrichten, op gang brengen en uitbouwen (rekening houdend met mogelijkheden en wensen van de groep) - aangeven waar hun eigen grenzen liggen en kan ook die van anderen inschatten (bijvoorbeeld de hoogte van een hindernis bij steunspringen) - zo deelnemen aan turnsituaties dat risico's beperkt worden (bijvoorbeeld vragen om hulpverlening en hulpverlenen aan anderen) 8 onder leiding hulpverlenen bij de uitvoering en het bewegingsverloop ondersteunen - een aantal steun-, draai- en opvanggrepen toepassen - hulpverleningstechnieken op het juiste moment toepassen 9 bewegingen analyseren aan de hand van enkele eenvoudige criteria - eigen bewegingen en die van anderen op kernpunten beoordelen (bijvoorbeeld de afzet of de landing bij het springen) - aangeven wat goed of fout ging in een oefening - een bij het eigen niveau passende vervolgopdracht kiezen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 68

69 LO/K/6 Bewegen op muziek De kandidaat kan: 1 deelnemen aan minimaal één van de volgende onderdelen van bewegen op muziek - ritme en bewegen kan basisvormen van ritme en bewegen uitvoeren in eenvoudige combinaties van bewegingsvormen en ruimtelijke patronen - volksdans kan eenvoudige dansen uit het internationale volksdansrepertoire uitvoeren heeft enige kennis over de culturele achtergrond van de uitgevoerde dans - jazzdans kan basisvormen van jazzdans uitvoeren in eenvoudige combinaties van bewegingsvormen en ruimtelijke patronen - conditionele vormen op muziek 2 bewegingsvormen uitvoeren in het juiste tempo en het ritme van de muziek of (muzikale) begeleiding. - kan op het juiste moment de bewegingen inzetten, uitvoeren en stoppen - kan inspelen op het bewegen van anderen 3 verschillende bewegingsvormen op muziek onderscheiden en bewegen in overeenstemming met de sfeer en het karakter van de muziek 4 een eenvoudige variatie maken (ontwerpen) op een uitgevoerde (bestaande) dans - toevoegen van arm- of beenbewegingen 5 eigen bewegen op muziek en dat van anderen beoordelen aan de hand van eenvoudige criteria ten aanzien van uitvoering en presentatie. LO/K/7 Atletiek De kandidaat kan: 1 verschillende afstanden lopend afleggen in verschillende tempo's al dan niet met hindernissen - een duurloop, sprint, estafette met vliegende wissel - de loopafstand en het looptempo op elkaar afstemmen 2 verspringen en hoogspringen - vanuit een aanloop op efficiënte wijze zo ver of zo hoog mogelijk springen 3 bij één van de volgende werponderdelen - speerwerpen - kogelstoten - discuswerpen - een zo groot mogelijke afstand halen 4 basiskenmerken van training aangeven en toepassen - kan de belangrijkste kenmerken en effecten van een goede warming-up en cooling-down aangeven en kunnen deze toepassen - kan de belangrijkste kenmerken en effecten van een duurloop en intervalloop aangeven en kunnen deze toepassen - kan de belangrijkste kenmerken van trainingsprincipes aangeven, te weten: frequentie, intensiteit, tijdsduur 5 conditie-aspecten meten en de betekenis daarvan toelichten - kan het individuele resultaat van een duurlooptest interpreteren CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 69

70 - kan lichamelijke veranderingen bij inspanning (zweten, kleurverandering van de huid, spierpijn) interpreteren - kan de hartslagfrequentie in rust, na belasting en na herstel meten en interpreteren 6 oefen- en wedstrijdsituaties uitvoeren met in acht nemen van veiligheidsvoorschriften - kan veiligheidsmaatregelen bij werp-, spring- en looponderdelen aangeven en toepassen - kan de rol van starter, tijdwaarnemer en jurylid (meten van afstanden) uitvoeren - kan elementaire fouten in de bewegingsuitvoering aangeven. LO/K/8 Zelfverdediging De kandidaat kan deelnemen aan één vorm van zelfverdediging genoemd onder 1 t/m 3. 1 stoeispelen (vormen van judo) - kan de medespeler uit evenwicht brengen, kantelen en reageren op evenwichtsverstoringen van de tegenstander en kan de medespeler onder controle brengen en houden (houdgrepen) - kan reageren op aanvallende acties van de medespeler en zich bevrijden uit de controle van een tegenstander - kan het vallen opvangen of breken en het vallen van een medespeler veilig begeleiden 2 trefspelen (keuze uit: vormen van boksen, vormen van schermen of vormen van karate-do) - kan de medespeler raken (tikken) op het afgesproken trefvlak (bijvoorbeeld signaalboksen), het aanvalsinitiatief nemen (verrassen) en overnemen (bijvoorbeeld riposte en contrariposte bij sabelschermen) - kan ervoor zorgen zelf niet geraakt te worden (ontwijken of afweren) 3 preventie van (sexueel) geweld (zelfverdediging voor meisjes of zelfverdediging voor jongens) - kan technieken uitvoeren om aanvallers te ontmoedigen - kan bevrijdingstechnieken uitvoeren - kan situaties beschrijven die kunnen escaleren tot fysiek en sexueel geweld herkennen - kan in mogelijk escalerende situaties de eigen houding en het eigen gedrag bepalen - kan lichaamstaal interpreteren in mogelijk escalerende situaties en kan (duidelijke) eigen grenzen stellen - kan zich onttrekken aan omgevingsdruk en bondgenoten zoeken (met name voor jongens) - kan preventieve maatregelen aangeven om fysiek en sexueel geweld te voorkomen 4 de medespeler/tegenstander respecteren en rekening houden met diens bewegingsmogelijkheden en wensen - kan samen oefenen en sparren 5 veiligheidsvoorschriften en (etiquette)regels aangeven en in acht nemen tijdens de uitvoering - kan afspraken maken over raakvlakken en stoptekens - kan momenten herkennen die kunnen escaleren tot aanvallende agressie - toont vertrouwen in eigen en andermans handelen - durft eigen grenzen aan te geven 6 in spelvormen regelende taken vervullen - kan als spelleider start- en stoptekens geven en punten tellen - kan onderling afspraken maken over regels - kan volgens een (zelf) afgesproken toernooischema. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 70

71 LO/K/9 Sportoriëntatie en sportkeuze De kandidaat kan: 1 verschillende mogelijkheden voor deelname aan sport en beweging in de omgeving noemen en de belangrijkste kenmerken van dit aanbod beschrijven 2 kenmerken van het aanbod van sport en bewegen in verband brengen met de persoonlijke wensen, motieven en mogelijkheden om deel te nemen 3 op basis van inzicht in eigen wensen, motieven en mogelijkheden een gemotiveerde keuze maken voor twee door de school aangeboden keuze-activiteiten op het terrein van sport en bewegen reflecteren op eigen ervaringen op het terrein van sport en bewegen en op basis daarvan de eigen keuze verbreden en/of verdiepen. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 71

72 4.7 Verschillen tussen LO1 en LO2 Het programma LO2 is gericht op verdieping van het LO1 programma. Dat betekent dat het geen verdubbeling moet zijn van het LO1 programma. Bijvoorbeeld bij de doelspelen wordt er in LO2 voor één doelspel gekozen, waarmee een veel grotere diepgang worden bereikt ten opzichte van het LO1 programma, waar drie verschillende doelspelen aan de orde komen. Ten aanzien van speltactisch inzicht en spelvaardigheid mag van de LO2 leerling veel meer. Verder zijn er onderdelen die een oriëntatie en voorbereiding vormen op een toekomstige beroepsen studiekeuze. Het gaat dan vooral om de exameneenheden K/10 Bewegen regelen, K/11 Bewegen en samenleving en gezondheid en het exameneenheid K/12 Beroepspraktijkvorming. Bij de exameneenheid Bewegen en regelen (in het 'oude programma reguleringstaken) gaat het erom dat de kandidaat alleen of samen met anderen regeltaken kan uitvoeren zoals: bewegingssituaties veilig helpen inrichten, afspraken maken over (spel)regels en verdelen van taken, hulpverlenen en ondersteunen binnen bewegingssituaties, observeren en beoordelen op eenvoudige criteria. Daarnaast wordt van de leerling gevraagd één regelende rol uit te voeren waarbij de kandidaat niet zelf als beweger is betrokken. Daarbij kan de leerling kiezen voor het uitvoeren van de rol van organisator, instructeur, coach of scheidsrechter/jurylid. Lichamelijke opvoeding 2 (LO2) LO2 is analoog aan havo/vwo ontwikkeld voor het vmbo. LO2 kan worden aangeboden als keuzevak in het vrije deel voor leerlingen in de gemengde en theoretische leerweg (artikel 10, zevende lid, onderdeel b en artikel 10d, zevende lid, onderdeel c van de wet) en wordt afgesloten met een schoolexamen. Voor basis- en kaderberoepsgerichte leerweg biedt het nieuwe beroepsgerichte programma sport, dienstverlening en veiligheid keuzemogelijkheden voor sportieve leerlingen. Voor het hele VO van basisberoepsgerichte leerweg tot gymnasium- ontstaat zo de mogelijkheid om naast het eindexamenvak lichamelijke opvoeding in het gemeenschappelijke deel, sport een duidelijke plek in het onderwijsaanbod te geven. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 72

73 Examenprogramma lichamelijke opvoeding De eindtermen van het kerndeel LO2 LO2/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan. De kandidaat kan 1 de plaats van bewegen en sport binnen de gekozen sector aangeven; 2 maatschappelijke ontwikkelingen omschrijven voor zover van invloed op het beroepenveld waar bewegen en sport een rol speelt; 3 verschillende (al dan niet betaalde) beroepen noemen waarin bewegen en sport een rol spelen; 4 aan de hand van taken en functies deze beroepen kenschetsen 5 aan de hand van taken en functies de hoofdkenmerken van de diverse organisaties waarin bewegen en sport een rol spelen kenschetsen (verenigingen, sportscholen, professionele organisaties, zorginstellingen, therapeutische instellingen, onderwijs- en agogische instellingen, overheidsinstellingen, etc.; 6 opleidingsmogelijkheden noemen, zowel in de sfeer van beroepen als vrijwilligerswerk voor bewegen en sport 7 eigen toekomstmogelijkheden binnen het (beroepen) veld van bewegen en sport beschrijven LO2/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat beheerst een aantal basisvaardigheden De kandidaat kan 1 zelfstandig keren en werken -een aanpak kiezen voor het uitvoeren van een opdracht -een planning maken -het eigen werk organiseren en op methodische wijze uitvoeren -de voortgang van het eigen werk bewaken -een eenvoudige product- en procesevaluatie maken; 2 in het leer- en werkproces adequaat omgaan met zichzelf en anderen -sociale interventies in acht nemen -overleggen en onderhandelen met anderen -taken verdelen -zich aan de afspraken houden -rekening houden met anderen CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 73

74 -kritiek geven en incasseren - een eigen standpunt innemen en verdedigen -samen met anderen werk uitvoeren en presenteren; 3 tijdens taken op het terrein van bewegen en sport de Nederlandse taal functioneel gebruiken en op basaal niveau berekeningen uitvoeren; 4 voldoen aan algemene gedrags- en houdingseisen die worden gesteld aan weknemers en vrijwilligers in het (werk)veld van bewegen en sport (initiatief nemen, inzet tonen, prestatiebereid zijn, verantwoordelijkheidsgevoel tonen, zelfstandig werken, etc) LO2/K/3 Leervaardigheden in het vak lichamelijke opvoeding De kandidaat beheerst een aantal strategische vaardigheden die bijdragen tot de ontwikkeling van het eigen leervermogen De kandidaat kan 1 De verantwoordelijkheid dragen de veiligheid van zichzelf en anderen in bewegingssituaties door blessurerisico s te vermijden, adequaat en veilig om te gaan met toestellen en spelmaterialen en hygiënische voorschriften te volgen 2 individuele of samen met anderen bewegingssituaties inrichten en deze op gang brengen; 3 regelende taken uitvoeren, zoals hulpverlenen, begeleiden van een spel, geven van eenvoudige aanwijzingen en maken van organisatorische afspraken; 4 in bewegingssituaties overleggen en samenwerken in teamverband, zoals verdelen en wisselen van taken en rollen, leiding geven en ontvangen en maken en houden aan afspraken; 5 in bewegingssituaties omgaan met elementen als lukken en mislukken, verlies en winst; 6 verschillen in prestatieniveau, motieven, interesses, culturele achtergronden en geslacht hanteren binnen bewegingssituaties; 7 een mening geven over eenvoudige actuele maatschappelijke en ethische onderwerpen uit de wereld van sport en bewegen in de eigen belevingswereld of die voorkomen uit eigen (recente) ervaringen met bewegingsactiviteiten; Het vakspecifieke deel van het examenprogramma LO2 voor VMBO bestaat uit de volgende onderdelen: Bewegen (domein LO/K/4 tot en met LO2/K/9), Bewegen en regelen (LO/K/10), Bewegen en samenleving en gezondheid (LO/K/11) Bewegen LO2/K/4 Spel De kandidaat kan 1 deelnemen aan tenminste één doelspel, waarbij het gaat om het: - afhankelijk van de situatie, individueel spelend of samenspelend de bal opbrengen - afhankelijk van de situatie, individueel spelend of samenspelend passeren van een tegenstander - creëren van scoringskansen en het doen van doelpogingen - bij balverlies op tijd omschakelen naar verdedigende taken - juiste keuze maken tussen en uitvoeren van mandekking en positiedekking - spelen met een taakverdeling en teamafspraken in aanvalsopbouw en verdediging CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 74

75 2 deelnemen aan tenminste één terugslagspel A waarbij het binnen volleybal gaat om het: - geplaatst opslaan van de bal van achter de achterlijn - zodanig positie kiezen dat een gedeelte van het speelveld volgens afspraak verdedigd wordt - verwerken van een geplaatste bal tot een stop of een pass naar een medespeler - zodanig doorspelen van een gestopte of aangespeelde bal dat een medespeler deze gericht kan plaatsen op het speelveld van de tegenspelers - een door een medespeler aangespeelde bal gericht plaatsen op het speelveld van de tegenspelers B en binnen de racketspelen om het: - geplaatst opslaan vanuit de opslagpositie - zodanig positie kiezen dat het speelveld volledig verdedigd kan worden en een geplaatste bal/shuttle terugslaan - uitvoeren van verschillende slagen die de tegenspeler uit zijn positie halen zodat een deel van het speelveld van de tegenspeler minder goed verdedigd wordt - slaan met een harde aanvalslag als er hoog teruggespeeld wordt 3 deelnemen aan vormen van softbal waarbij het gaat om het: - gericht het veld inslaan van een geworpen bal afstemmen van de loopacties op de gegeven situatie - afstemmen van de loopacties op de gegeven situatie - herkennen en bezetten van verdedigende posities en een geslagen bal vangen of fielden - gegeven de spelsituatie een loper uittikken of uitbranden. - de, gezien de spelsituatie, juiste loper het eerst uitmaken - kunnen bezetten van posities in het buitenveld en meerdere posities in het binnenveld 4 deelnemen aan meerdere tik- en afgooispelen, waarbij het gaat om het: - als tikker/afgooier uitmaken van de lopers door een juiste keuze te maken tussen individuele acties en samenwerking met andere tikkers - als loper inblijven door een juiste keuze te maken tussen individuele acties en samenwerking met andere lopers. LO2/K/5 Turnen De kandidaat kan deelnemen aan meerdere turnactiviteiten binnen minimaal twee van de volgende onderdelen: springen, zwaaien, acrobatiek, balanceren en klimmen, waarbij springen of zwaaien verplicht zijn Daarbij kan de kandidaat: Deelnemen aan tenminste één van de twee onderdelen (springen of zwaaien): 1 bij het springen een serie van vijf verschillende sprongen (vrije- en steunsprongen) uitvoeren, waarbij: - tenminste handstandoverslag of salto wordt gesprongen - met behulp van een afzetondersteunend apparaat een ruime zweefvlucht wordt opgeroepen - meegenomen rotaties op een juiste en veilige manier worden verwerkt 2 bij het zwaaien twee reeksen aan verschillende toestellen uitvoeren, waarbij: - elke reeks beëindigd wordt met een afsprong - tenminste twee verschillende draaien voor- of achterover plaatsvinden CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 75

76 - een halve draai om de lengteas wordt uitgevoerd - zwaaiend aan het apparaat een ruime uitslag wordt opgeroepen - rotaties op het juiste moment worden ingezet en veilig worden verwerkt. Deelnemen aan tenminste één van de volgende drie onderdelen: 3 bij acrobatiek samen meerdere trucs met elkaar verbinden, waarbij: - tenminste twee trucs met een staande onderpersoon worden uitgevoerd - het opstappen in een vlot tempo wordt uitgevoerd - het afstappen gecontroleerd gebeurt - de balans snel gevonden en zo nodig hersteld wordt 4 balanceren op een los of vast voorwerp, waarbij: - een vooraf afgesproken of uitgezet parcours met meerdere richtingsveranderingen wordt afgelegd - het op- en afstappen gecontroleerd gebeurt - het tempo van balanceren gedoseerd wordt 5 verschillende vormen van klimmen uitvoeren met gebruik van touw, touwladder, klimnet of klimwand naar een aanzienlijke hoogte waarbij: - het maken/vinden van steunpunten gecontroleerd en met de goede techniek gebeurt - indien nodig het inbinden en beveiligen van zichzelf en anderen plaatsvindt met daarvoor geëigende knopen en handgrepen. LO2/K/6 Bewegen op muziek De kandidaat kan twee verschillende dansen van minimaal 64 tellen uitvoeren binnen twee van de deelgebieden van bewegen op muziek: ritme en bewegen, jazzdans, volksdansen en/of conditionele vorming (aerobic, steps, streetdance, thai-bo of andere actuele vormen). Daarbij kan de kandidaat: 1 eenvoudige bewegingsvormen uitvoeren waarbij: - op het juiste moment wordt gestart - in het juiste tempo op ritme van de muziek of begeleiding (basisstappen) wordt bewogen - op het juiste moment wordt gestopt 2 verschillende tempo's en bewegingsvormen op muziek onderscheiden 3 bewegingsvormen op muziek toepassen in eenvoudige combinaties, dansfiguren en waarbij verschillende ruimtelijke opstellingen en richtingsveranderingen worden uitgevoerd 4 (samen) een eenvoudige variatie ontwerpen op een bestaande dans, waarbij: - de combinaties worden veranderd, versimpeld, of complexer gemaakt - wordt ingespeeld op de dansbewegingen van anderen en/of in spiegelbeeld uitgevoerd - wordt bewogen in overeenstemming met de sfeer en het karakter van de muziek. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 76

77 LO2/K/7 Atletiek De kandidaat kan 1 bij het lopen tenminste één onderdeel (sprint, hordenloop, estafette, middenafstand of duurloop) uitvoeren, waarbij: - looptempo en afstand op elkaar afgestemd zijn - vanuit een knielstart zonder haperen de overgang gemaakt wordt naar een maximaal tempo (sprint) - in een passend ritme hindernissen worden genomen (hordenloop) - er met een vliegende wissel wordt gewisseld (estafetteloop) 2 bij het springen tenminste één onderdeel (verspringen, hoogspringen, driesprong of polsstokspringen) uitvoeren, waarbij: - aanlooptempo, afzet en sprong op elkaar afgestemd zijn - gebruik gemaakt wordt van een zo efficiënt mogelijke techniek 3 bij het werpen tenminste één onderdeel (speerwerpen, kogelstoten, discuswerpen en slingerbalwerpen of kogelslingeren) uitvoeren, waarbij: - het aanlooptempo (speerwerpen), de draai (discus, slingerbal of-kogel) of de aansluitpas (kogel), het moment, de richting en het tempo van het werpen of stoten op elkaar afgestemd zijn. LO2/K/8 Zelfverdedigingsspelen De kandidaat kan deelnemen aan tenminste één zelfverdedigingsspel te kiezen uit judo, boksen, schermen of karate-do de kandidaat kan: 1 binnen judo deelnemen aan spelvormen, waarbij het gaat om het: - uit evenwicht brengen van de partner door gebruik te maken van verschillende staande technieken en het reageren op evenwichtsverstoringen door de partner - op de rug krijgen van de partner door o.a. gebruik te maken van kanteltechnieken en het ontwijken van het kantelen door de partner - onder controle brengen en houden van de partner door gebruik te maken van verschillende houdgrepen en het zich bevrijden uit de controle van een partner - opvangen van de eigen val of valbreken en het begeleiden van een val van de partner 2 binnen boksen deelnemen aan spelvormen, (skin-touch) trefboksen op een afgesproken trefvlak, waarbij het gaat om het: - innemen van de geschikte afstand (verkenafstand, halve afstand, hele afstand) en aannemen van de juiste bokshouding - uitvoeren van verschillende aanvalsstoten en combinaties van aanvalsstoten en daarmee een treffer plaatsen - zich op de juiste wijze verplaatsen en op afstand houden van de partner die voor de verdediging nodig zijn - uitvoeren van verdedigende acties vanuit de goede bokshouding door weren, blokkeren en ontwijken CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 77

78 3 binnen schermen deelnemen aan spelvormen met aanvallen op afgesproken trefvlakken, waarbij het gaat om het: - innemen van de juiste afstand en het aannemen van de juiste schermhouding en op tijd het initiatief nemen om aan te vallen - benutten van meerdere enkelvoudige en samengestelde aanvalsmogelijkheden - op de juiste wijze verplaatsen en op tijd ontwijken en weren van enkelvoudige en samengestelde aanvallen - overnemen van het aanvalsinitiatief na een geslaagde parade 4 binnen karate do deelnemen aan spelvormen met stoten en trappen in de richting van afgesproken trefvlakken, waarbij het gaat om het: - het innemen van de goede zelfverdedigingshouding en afstand voor het trappen en stoten - op de juiste wijze trappen en stoten met gebruik maken van schijnacties en combinaties - zich op de juiste wijze verplaatsen en afstand innemen voor verdedigen - op de juiste wijze afweren van trappen en stoten naar geldige trefvlakken. LO2/K/ 9 Sportoriëntatie en keuze De kandidaat kan: 1 deelnemen aan tenminste twee keuzeactiviteiten die niet zijn opgenomen in de overige domeinen LO2/K/4 tot en met LO2/K/8 (onderdeel Bewegen), waarbij het gaat om het leren van de beginselen of het verbeteren van de bestaande bekwaamheid. Bewegen en regelen LO2/K/10 Reguleringstaken De kandidaat kan de volgende reguleringstaken uitvoeren. regelen in de rol van beweger: 1 bewegingssituaties op een veilige manier inrichten, aanpassen en eventueel ontwerpen, waarbij: - materialen op een zorgvuldige manier worden gebruikt - verhoudingen, aantallen en afstanden in overeenstemming zijn met het niveau van de deelnemers 2 afspraken maken over (spel)regels en de verdeling van taken binnen een bewegingssituatie, waarbij: - rekening wordt gehouden met de interesse en de mogelijkheden van de deelnemers 3 de verschillende ondersteunende taken die nodig zijn binnen een bewegingssituatie vervullen, waarbij: - de ondersteuning bijdraagt aan een goed en veilig verloop van de bewegingssituatie - de ondersteuning is afgestemd op het niveau van de deelnemers - de ondersteuning plaatsvindt door aanmoedigen en stimuleren 4 het verloop van bewegingssituaties beoordelen en waarderen, waarbij: - de prestaties van deelnemers op eenvoudige kenmerken met elkaar worden vergeleken CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 78

79 - suggesties voor het veranderen en aanpassen van de bewegingssituatie worden gedaan en uitgevoerd één van de volgende regelende rollen uitvoeren: 5 als organisator; een keuze kunnen maken uit verschillende organisatievormen en deze uitvoeren, waarbij: - een keuze wordt gemaakt voor een geschikte organisatievorm bij een bepaalde bewegingsactiviteit (wedstrijd, training, competitie, toernooi, instuif, vertoning of presentatie) - de gekozen organisatievorm adequaat wordt toegepast 6 als instructeur; een instructie geven om een eenvoudige bewegingssituatie op gang te brengen en leerlingen aan en van elkaar kunnen leren, waarbij: - duidelijk is wat de bedoeling is van de activiteit - het opbouwen en inrichten van de situatie wordt uitgelegd en geregeld - de belangrijkste regels en afspraken voor een goed verloop van de activiteit worden genoemd - de uitvoering gecontroleerd wordt en aanwijzingen worden gegeven ter verbetering van de uitvoering 7 als coach; het deelnemen aan bewegingssituaties begeleiden waarbij: - de deelname aan de activiteit gestimuleerd wordt - een aantal kenmerkende punten in de bewegingssituatie wordt genoemd - punten ter verbetering worden aangewezen 8 als scheidsrechter/jurylid; het verloop van bewegingssituaties beoordelen en/of waarderen, waarbij: - de belangrijkste regels en criteria voor de beoordeling kunnen worden benoemd - regels en criteria voor de beoordeling worden toegepast, rekening houdend met niveau en interesse van de deelnemer - beslissingen achteraf kunnen worden toegelicht. Bewegen en samenleving en bewegen en gezondheid LO2/K/11 Bewegen en samenleving en gezondheid De kandidaat kan: 1 de verschillende betekenissen van bewegen en sport in de samenleving aangeven 2 aangeven wat de persoonlijke en maatschappelijke waarde van sport en bewegen kan zijn 3 deelnemen aan bewegingssituaties die zijn ingericht volgens verschillende motieven van deelnemers 4 deelnemen aan een trainings- of oefenprogramma en door middel van eenvoudige metingen en vergelijking met gestandaardiseerde prestatieschalen de eigen fitheid aflezen 5 bij deelname aan bewegingssituaties letten op de veiligheid van zichzelf en die van anderen (blessurepreventie). En eenvoudige regels en afspraken maken en toepassen in bewegingssituaties die blessures helpen voorkomen CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 79

80 6 in voorkomende gevallen eerste hulp verlenen bij eenvoudige acute blessures (EHBSO, eerste hulp bij sport ongevallen) De eindtermen 1 tot en met 6 kunnen zoveel mogelijk in relatie met de eindtermen uit de domeinen LO2/K/4 tot en met LO2/K/10 worden aangeboden. 7 een(stage) opdracht uitvoeren waarbij ervaring wordt opgedaan met (vrijwilligers) - werkzaamheden in het werkveld bewegen en sport, waarvan mondeling of schriftelijk verslag wordt gedaan, waarbij: - een beargumenteerde mening over maatschappelijke, economische en/of ethische aspecten van bewegen en sport en de effecten van sportbeoefening naar voren komen - de keuze voor de opdracht zo veel mogelijk in relatie wordt gebracht met de leerweg en het sectorprogramma dat de leerling volgt. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 80

81 LO1/K/1 Oriëntatie op leren en werken 1. De kandidaat kan het belang van bewegen en sport binnen de eigen loopbaan en in de maatschappij verwoorden. LO2/K/2 Basisvaardigheden 2. De kandidaat kan basisvaardigheden toepassen die betrekking hebben op communiceren, samenwerken en informatie verwerven en verwerken. LO2/K/3 Leervaardigheden in het vak lichamelijke opvoeding 3. De kandidaat ontwikkelt een aantal vaardigheden in bewegen en sport, zoals: - Omgaan met regels en een bijdrage leveren aan een sportief verloop en aan de veiligheid van zichzelf en anderen; - Regeltaken uitvoeren om samen bewegingssituaties op gang te kunnen brengen en houden; - In bewegingssituaties omgaan met aspecten als lukken en mislukken en winst en verlies; - Omgaan met verschillen in prestatieniveau, motieven, interesses, culturele achtergronden en geslacht binnen bewegingssituaties; - Zich oriënteren op de eigen sportloopbaan en eigen voorkeuren aangeven ten aanzien van bewegen en sport; - Kritisch reflecteren op opgedane ervaringen in relatie tot eigen wensen, motieven en mogelijkheden. LO2/K/4 Spel 4. De kandidaat kan samen met anderen minimaal één doelspel, twee terugslagspelen, één honkloopspel en diverse tikspelen uitvoeren, waarbij het gaat om verdieping ten opzichte van LO1. LO2/K/5 Turnen 5 De kandidaat kan alleen en samen met anderen twee verschillende vormen van turnen uitvoeren, waarbij het gaat om verdieping ten opzichte van LO1 LO2/K/6 Bewegen op muziek 6 De kandidaat kan twee vormen van bewegen op muziek uitvoeren, waarbij het gaat om verdieping ten opzichte van LO1. LO/K/7 Atletiek 7 De kandidaat kan alleen en samen met anderen minimaal één loop-, één spring en één werponderdeel uitvoeren, waarbij het gaat om verdieping ten opzichte van LO1. BB KB GL/TL X X X X X X X CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 81

82 LO2/K/8 Zelfverdediging 8 De kandidaat kan samen met anderen één vorm van zelfverdediging uitvoeren, waarbij het gaat om verdieping ten opzichte van LO1. LO2/K/9 Actuele bewegingsactiviteiten 9 De kandidaat kan alleen of samen met anderen twee nieuwe, actuele bewegingsactiviteiten uitvoeren.. LO2/K/10 Bewegen en regelen 10 De kandidaat kan alleen of samen met anderen diverse regeltaken uitvoeren en één regelende rol uitvoeren waarbij de kandidaat niet zelf als beweger is betrokken. BB KB GL/TL X X X LO2/K/11 Bewegen en samenleving en gezondheid 11 De kandidaat kan verschillende betekenissen van bewegen en sport aangeven in de samenleving en ook de meer persoonlijke waarde en motieven voor deelname 12 De kandidaat kan: - deelnemen aan een trainings- en fitnessprogramma, - de betekenis van bewegen en sport aangeven voor de gezondheid in ruime zin, - eerste hulp verlenen bij eenvoudige blessures, - afspraken maken die de veiligheid bevorderen. LO2/K/12 Beroepspraktijkvorming 13 De kandidaat kan zich oriënteren op beroep of vrijwilligerswerk door het vervullen van (regel)taken in het werkveld van sport en bewegen. X X X CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 82

83 LO2/K/1 Oriëntatie op leren en werken Het eerste domein van het kerndeel voor LO betreft Oriëntatie op leren en werken. Vijf van de acht eindtermen gaan over algemene vaardigheden, die een rol spelen in het keuzebegeleidingsproces van de leerling. Het aanleren van die vaardigheden zal vooral gebeuren in de begeleiding door mentor en/of schooldecaan (lessen, gesprekken, voorlichting). Daarbij kunnen uiteraard ook bewegings- en houdingsaspecten van belang zijn, die een grotere inbreng vanuit het vak LO nodig maken. Drie van de acht eindtermen gaan specifiek over sport en bewegen. De kandidaat kan: 2 de eigen mogelijkheden en interesses verwoorden op het terrein van sport en bewegen; 3 een aantal arbeidsgebieden en werksoorten typeren op punten van bewegingsmogelijkheden, (eenzijdige) belasting en lichaamshouding; 4 verschillende mogelijkheden aangeven voor beroepen en vrijwilligerswerk binnen de wereld van sport en bewegen. De eindtermen 2 en 4 komen in beschrijving bijna geheel overeen met de eerste twee eindtermen, genoemd bij het domein keuze-activiteiten (LO/K9). Deze twee domeinen hebben veel met elkaar te maken. Je zou kunnen zeggen dat bij het domein keuze-activiteiten uitgevoerd wordt, waarover bij het domein Oriëntatie op leren en werken is nagedacht. Het ligt voor de hand deze domeinen te integreren in één of meerdere SOK-projecten. Er zijn ook andere mogelijkheden. Koppeling aan andere gymlessen bijvoorbeeld. Of het opnemen van deze eindtermen in een algemeen keuzebegeleidingprogramma. Een andere optie is deze eindtermen apart te behandelen - al of niet met behulp van op de markt zijnde methodes. LO2/K/2 Basisvaardigheden In hoofdstuk 2 zijn met name de eindtermen 1 en 4 genoemd die binnen de lessen LO nadrukkelijk behandeld zullen worden. Het gaat om zelfstandig leren en werken (1) en in het leer- en werkproces adequaat omgaan met zichzelf en anderen (4). Bij zelfstandig werken en leren zijn met name enkele algemene vaardigheden uit de preambule ( leren uitvoeren en leren reflecteren op het leer- en werkproces ) genoemd. In de lessen LO zal dat, naast het voldoen aan de bewegingseindtermen, betekenen dat leerlingen, als het gaat om leren uitvoeren : rekening kunnen houden met afspraken en regels; bewegingsituaties veilig kunnen inrichten en aanpassen; risico s kunnen inschatten; zo nodig hulp kunnen vragen en verlenen; regelende taken kunnen uitvoeren. Ten aanzien van leren reflecteren op het leer- en werkproces moet het onderwijs er op gericht zijn dat leerlingen: het eigen bewegen en dat van anderen kunnen beoordelen; CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 83

84 aan kunnen geven wat goed of fout ging en waar eigen grenzen liggen; bewegingssituaties kunnen aanpassen en passende vervolgopdrachten kunnen kiezen. Bij de sociale vaardigheden zijn vooral de vaardigheden uit leren communiceren genomen. Allerlei manieren van samenwerken worden onder de aandacht gebracht. In de bewegingsdomeinen komen ze terug als: samen met anderen bewegingssituaties inrichten, op gang brengen en houden, aanpassen en ontwerpen; samen een spel spelen volgens samen afgesproken regels, met respect voor de tegenstander, zowel bij winst als verlies; anderen helpen - heel fysiek zoals bij turnen, maar ook verbaal en door rekening te houden met het niveau van medeleerlingen. Daarbij zullen sociale conventies als luisteren naar elkaar, standpunt verwoorden, overleggen en onderhandelen in acht genomen moeten worden. Gemaakte afspraken zullen nagekomen dienen te worden, er zal kritiek gegeven en geïncasseerd moeten worden. Veel van deze vaardigheden zijn niet nieuw. Ze zijn ook opgenomen in het programma van de basisvorming. LO/K/3 Leervaardigheden Veel van deze vaardigheden zien we in andere domeinen terug. Een deel ervan is aan de orde geweest bij de basisvaardigheden. Nog genoemd moet worden het uitvoeren van eenvoudige regelende taken. In vergelijking met de basisvorming komt naast de rol van hulpverlener en scheidsrechter die van coach en organisator aan bod. Verder wordt genoemd: een beargumenteerde mening kunnen geven over eenvoudige actuele maatschappelijke en ethische onderwerpen uit de wereld van sport en bewegen. Te denken valt aan onderwerpen als supportersgeweld en hooligans, gebruik van stimulerende middelen en commerciële invloeden in de sport. En dichterbij: fair play en de invloed van roken, alcohol en drugs op sportbeoefening, Bewegingsvaardigheden Voor een belangrijk deel overlapt dit vmbo-programma het basisvormingsprogramma. Wel zijn enkele eindtermen wat specifieker en meer gericht op het vmbo geformuleerd. Bij balanceren bijvoorbeeld worden vormen van tillen genoemd, omdat bij deze activiteiten een relatie kan worden gelegd met principes van tillen en dragen en met het belang van een goede lichaamshouding (zie ook eindterm 3 in het domein Oriëntatie op leren en werken ). Bij zelfverdediging wordt aangegeven dat leerlingen leren samen te oefenen en te sparren. Ze leren veiligheidsvoorschriften en regels in acht te nemen, zoals het maken van afspraken over raakvlakken en stoptekens, maar ze leren ook eigen grenzen aan te geven. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 84

85 Naast deze kleine toevoegingen zijn er enkele ingrijpende wijzigingen. Binnen het domein spel: tik- en afgooispelen. Tik- en afgooispelen zijn als aparte spelgroep opgenomen. Het zijn voor vmbo leerlingen vooral aantrekkelijke spelvormen. Leerlingen worden bij het spelen ervan niet afgeleid door (hinderlijke) beeldvorming vanuit de wedstrijdsport (en tv). Iedereen kan al gauw meedoen en ze bieden veel mogelijkheden om (samen) te leren spelen. Door hun eenvoud kunnen tik- of afgooispelen al gauw zelfstandig gespeeld worden, met volop kansen om leerlingen te leren situaties (waaronder spelregels) te laten aanpassen en ontwerpen. Preventie (seksueel) geweld. Zelfverdediging voor meisjes komt reeds voor in het basisvormingsprogramma (als keuzeonderdeel). Toegevoegd is nu, als een apart te geven onderdeel, zelfverdediging voor jongens. Deze onderdelen zijn als aparte (keuze)eindterm opgevoerd. Het is de beslissing van de school om dit domein in het programma op te nemen. Als de school het opnemen van dit domein in het schoolprogramma ziet als een belangrijke algemene schooltaak, kan ook worden overwogen deze lessen te geven binnen de vrije ruimte van de school. Sportoriëntatie en -keuzeprogramma (keuze-activiteiten). Eén van de taken van de school is leerlingen op een verantwoorde manier te introduceren in de cultuur van sport en bewegen. Daarom is het domein Sportoriëntatie en keuzeprogramma opgenomen. We spreken van sportoriëntatie, wanneer leerlingen binnen de context van de school op een leuke en aantrekkelijke manier een aantal sporten of bewegingsactiviteiten doen op een wijze die overeenkomt met hetgeen buiten de school gebruikelijk is. Dit betekent in een vergelijkbare accommodatie met bij voorkeur een specialist in die sport als docent(e). De leerlingen leren op een bewuste manier een keuze te maken uit het aanbod van de school. Het gaat om de keuze van minimaal twee activiteiten uit een breder keuzeprogramma. Te denken valt aan watersporten als (overleving)zwemmen, duiken en snorkelen, waterpolo, roeien, kanovaren, zeilen en windsurfen. Of aan wintersporten (schaatsen, ijshockey, skiën). Maar ook minder seizoengebonden sporten als skaten/skeeleren, wielrennen (mountainbiking), triatlon, squash, American football en golf kunnen in overweging genomen worden. Ook sporten die in de eindtermen wel genoemd worden, maar in het reguliere programma niet aangeboden worden (rugby, fitness of tennis bijvoorbeeld) komen hiervoor in aanmerking. Zelfs onderdelen uit het reguliere programma kunnen aangeboden worden, mits er duidelijk sprake is van verdere verdieping. Deze keuzeactiviteiten kunnen bijvoorbeeld worden aangeboden in de vierde klas. Het is de bedoeling dat dit keuzeprogramma in alle leerwegen wordt aangeboden. Ook in de bovenbouweindtermen van havo/vwo zijn keuzeactiviteiten opgenomen. Gezien de leerling kenmerken is het een logische stap om ook voor vmbo-leerlingen deze activiteiten aan te bieden. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 85

86 Bijlage 5.8 Lesonderdelen per domein onderbouw. Lesonderdelen per domein onderbouw: KO. Korfbal: KO1 werpen en vangen KO2 schieten van afstand KO3 doorloopbal KO4 samenspel KO5 vrijlopen KO6 man to man verdediging BB. Basketbal: BB1 dribbel BB2 stop (tweetellen ritme) BB3 pivoteren BB4 chest pass en vangen BB5 doelen (tweehandig set shot) BB6 vrijlopen BB7 aanspelen van de vrijstaande mensen BB8 man to man verdediging BB9 lay-up BB10 bounce pass BB11doelen (eenhandig set-shot) BB12 overhead pass BB13 zone verdediging VO. Volleybal: VO1 bovenhandse techniek VO2 onderhandse techniek VO3 onderhandse opslag VO4 spel 4 4 (niveau 2/3) VO5 als teller kunnen fungeren VO6 bovenhandse techniek onder een hoek (opzet) VO7 bovenhandse techniek achterover VO8 onderhandse techniek (pass) VO9 spel 4 4 (niveau 3/4) VO7 als scheidsrechter kunnen fungeren LM. Lange mat: LM1 koprol voorover LM2 koprol achterover LM3 zweefrol LM4 handstand met hulp LM5 handstanddoorrol met hulp LM6 handstandoverslag met hulp LM7 radslag LM8 Arabier CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 86

87 SP. Springen: SP1 minitramp rechtstandige sprong SP2 minitramp hurksprong SP3 minitramp spreidsprong SP4 minitramp spreid/hoeksprong SP5 minitramp, koprol op een verhoogd vlak (helling) SP6 minitramp, tipsalto op een verhoogd vlak (helling) SP7 minitramp, salto op een verhoogd vlak (helling) SP8 minitramp wendsprong breedte kast SP9 minitramp, hoogwenden over de breedte van de kast SP10 reutherplank/minitramp hurksprong breedte kast SP11 reutherplank/minitramp spreidsprong bok SP12 minitramp, handstand opwerpen met hulp SP13 minitramp, handstandoverslag met hulp SP14 reutherplank, koprol over lengte kast met hulp SP15 reutherplank, barrière sprong SP16 reutherplank, dieven sprong ZW. Zwaaien: JU. Judo : ZW1 touwen, buighangzwaai ZW2 touwen, landing met halve draai ZW3 touwen, inspringen in zwaaiend touw ZW4 ringen, strekhangzwaai ZW5 ringen, halve draai in/uit om lengte-as ZW6 ringen, achter afspringen met hulp ZW7 trapeze, steunzwaaien ZW8 trapeze, strekhangzwaai ZW9 trapeze, voor afgolven ZW10 trapeze, zwaai vermeerderen JU1 staande stoeispelen JU2 kantelvormen JU3 Houdgrepen JU4 Bevrijdingen JU5 stoeien als spel JU6 elkaar coachen JU7 achterwaarts vallen JU8 korte binnenwaartse worp JU9 grote binnenwaartse worp HA. Handbal: HA1 werpen en vangen HA2 driepas - stuit - driepas HA3 sprongschot HA4 vrijlopen HA5 samenspel HA6 verdediging rond de cirkel CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 87

88 AL. Atletiek (lopen): AL1 duurloop, halve coopertest AL2 sprinten, 60 meter AL3 geknielde start AL4 estafetteloop met stokwisseling (buitenwissel) AL5 hartfrequentie kunnen meten bij jezelf in rust en na inspanning AL6 duur herstelperiode kunnen vaststellen. AL7 eenvoudige warming-up zelfstandig kunnen uitvoeren AS Atl. (springen): AS8 hoogspringen, de straddle (buikrol) AS9 hoogspringen, de fosbury flop AS10 hoogspringen, de schotse sprong AS11 verspringen, de schredetechniek AS12 stap stap sprong AW. Atl. (werpen): AW13 ver werpen met kleine bal AW14 speerwerpen vanuit stand AW15 speerwerpen met drie pas aanloop SO. Softbal: SO1 werpen en vangen SO2 fielden van grondballen SO3 hoge ballen vangen SO4 slaan vanaf statief SO5 uittikken voor het honk en uitmaken op het honk SO6 opstelling in het veld SO7 spelregels tot aan: - alleen lopen op een goed geslagen bal - bij vangbal alle lopers vrij terug naar hun honk SO8 slaan naar een opgeworpen bal (slow pitch) SO9 opwerpen en achtervangen SO10 spelregels tot aan: - wijd en slag aangeven - lopers mogen alleen nog lopen op een goed geslagen bal - bij vangbal alle lopers vrij terug naar hun honk SO11 overname honk SO12 aangooi op de honken afdekken SO13 rally vanuit het verre veld SO14 spelregels tot aan: - lopen op slag, misslag en wijd HO. Hockey: HO1 drijven en dribbelen HO2 spelen met omgekeerde stick HO3 schuifslag HO4 stoppen HO5 pushen HO6 vrijlopen HO7 passeren HO8 samenspel HO9 klein partij spel CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 88

89 UH. Unihockey: UH1 lopen met de bal (dribbelen/drijven) UH2 pass en aanname van de bal UH3 individueel passeren UH4 gecombineerd passeren UH5 schot/push UH6 vrijlopen/gebruik maken van de ruimte UH7 spel 3-3 Zie verder lessenserie unihockey. BM. Bew. op muz.: BM1 in de maat van de muziek kunnen bewegen BM2 kunnen tellen op de maat van de muziek en op het juiste moment invallen BM3 in verschillende tempo's kunnen werken BM4 verschillende bewegingsvormen kunnen uitvoeren op de muziek BM5 zelfstandig in groepjes een eenvoudig dansje kunnen maken VO. Voetbal: VO1 pass en aanname van de bal met de binnenkant voet, vanuit stilstand VO2 idem P1, maar nu vanuit loop VO3 dribbelen en drijven met de bal VO4 koppen VO5 spelen met overtal situaties VO6 positie spelletjes met overtal VO7 spel van 3-3 naar 6-6 BA. Badminton: BA1 Grip; forehand/backhand BA2 Hoge service BA3 Clear BA4 Drop shot BA5 Lob BA6 Netdrop BA7 Loopoefeningen met lobs - drop shots netdrops BA8 Smash en verdediging BA9 Van naar 1 1 naar 2-2 Zie verder lessenserie badminton. KA. Kaatsen: KA1 Balvaardigheidsoefeningen KA2 Opslag techniek KA3 Uitslag techniek KA4 Keer techniek KA5 Schoolkaatsspel leren spelen Zie verder de lessenserie schoolkaatsspel van de KNB. RU. Rugby: RU1 Werpen en vangen van een rugbybal RU2 Achterwaarts passen vanuit stilstand en loop RU3 Lopen met de bal, vrijkomen achter de balbezitter RU4 Vna tikken naar tackelen CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 89

90 FR. Frisbee: FR1 Werpen en vangen van een frisbee met de backhandworp FR2 Gericht werpen op doelen FR3 Het spel ultimate frisbee spelen AG. Acrogym: AG1 Aanleren van verschillende basistechnieken AG2 Toepassen geleerde technieken AG3 Samenwerken met de oefening AG4 Gebruik maken van ieder zijn capaciteiten WK. Wandklimmen: Y1 Instructie aandoen van de gordel Y2 Leren zekeren met de grigi omhoog Y3 Laten zakken van de klimmer met de grigi Y4 Klimtechnieken aanleren Zie verder handleiding klimwandinstructie. Klimlessen kunnen alleen gegeven worden o.l.v. l.o. docenten, die hiervoor een klimcertificaat hebben gehaald. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 90

91 4.10 Uren L.O. in het V.O CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 91

92 CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 92

93 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Wijziging van de Wet op het voortgezet onderwijs ter aanpassing van de profielen in de tweede fase van het vwo en het havo (aanpassing profielen tweede fase vwo en havo) Nr. 25 NADER GEWIJZIGD AMENDEMENT VAN DE LEDEN HAMER EN MOSTERD TER VERVANGING VAN DAT GEDRUKT ONDER NR. 16 Ontvangen 9 februari 2006 KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers De ondergetekenden stellen het volgende amendement voor: In artikel I wordt voor onderdeel A een onderdeel ingevoegd, luidende: 0A Voor artikel 7 wordt een artikel ingevoegd, luidende: Artikel 6d. Onderwijs in lichamelijke opvoeding vwo en havo Onderwijs in lichamelijke opvoeding, bestaande uit praktische bewegingsactiviteiten, wordt gespreid verzorgd over alle leerjaren van het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs en het hoger algemeen voortgezet onderwijs. Dit onderwijs vindt plaats gespreid over de schoolweken, in zodanige substantiële omvang en schooltijd dat wordt voldaan aan de eisen op het gebied van kwaliteit, intensiteit en variëteit van de bewegingsactiviteiten neergelegd in kerndoelen en examenprogramma s. Daarbijwordt uitgegaan van de situatie zoals die op 1 augustus 2005 voor het bewegingsonderwijs gold. In afwijking van de tweede volzin geldt voor het laatste leerjaar het voorschrift, dat het onderwijs in het eindexamenvak lichamelijke opvoeding niet eerder mag worden afgesloten dan in de maand december. Toelichting Het voorliggende wetsvoorstel beoogt recht te doen aan de autonomie van scholen met betrekking tot de inrichting van het havo/vwo onderwijs. Dit amendement wil recht doen aan dit wetsvoorstel en tegelijkertijd wil het amendement regelen dat de hoeveelheid onderwijstijd voor lichamelijke opvoeding gewaarborgd blijft. De inhoud van het onderwijs in de onderbouw is vastgelegd in de kerndoelen en in de tweede fase in eindtermen en examenprogramma s. Dit amendement strekt er toe om een bepaling op te nemen die ziet op een dusdanige omvang en schooltijd alsmede spreiding daarvan over de leerjaren en schoolweken, dat het vak lichamelijke opvoeding zowel in s-gravenhage 2006 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr kwalitatieve als in kwantitatieve zin met voldoende wettelijke waarborgen is omkleed, waarbijde indieners uitgaan van het behoud van het huidige aantal uren (voor de havo 360 klokuren en voor het vwo 400 klokuren). Hamer Mosterd Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 25 CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 93

94 Hoeveel uren lichamelijke opvoeding moeten worden gegeven op scholen voor voortgezet onderwijs? Wat betreft lichamelijke opvoeding is er geen norm voor een absoluut aantal uren, maar is het aantal uren lichamelijke opvoeding dat voor 1 augustus 2005 door de school werd gegeven het uitgangspunt. Het is de inspectie bekend dat er bij scholen onduidelijkheid is ontstaan over de betekenis van de nu in de wet opgenomen borging voor het vak lichamelijke opvoeding voor vwo, havo en vmbo. Toelichting: Om te beginnen: de lessentabel, de wettelijke urenbescherming dus, is vervallen. De wet is daar heel duidelijk over. Dat geldt voor alle vakken. Maar uit de parlementaire discussie en de stukken blijkt, dat het streven er toch op is gericht dat het aantal uren lichamelijke opvoeding dat voor augustus 2005 werd gegeven blijft gehandhaafd. Dat is het uitgangspunt. Hoe verhoudt zich nu dat uitgangspunt met het vervallen van het voorgeschreven aantal uren? Scholen moeten ten eerste lichamelijke opvoeding geven in elk leerjaar en bovendien gespreid over de weken in het schooljaar. Ze moeten verder daaraan zoveel tijd besteden, dat aan de inhoudelijk gestelde eisen wordt voldaan. Die eisen zijn in de wet op verschillende manieren gespecificeerd. Het gaat om praktische bewegingsactiviteiten. Het gaat om eisen van kwaliteit, intensiteit en variëteit. Concreet worden die eisen in kerndoelen en examenprogramma s opgenomen. En bij die inhoudelijke eisen wordt uitgegaan van de situatie zoals die op 1 augustus 2005 gold. Dat wil niet zeggen dat die kerndoelen en examenprogramma s letterlijk worden gehandhaafd: om te zorgen dat het inderdaad om praktische bewegingsactiviteiten gaat, is aanpassing nodig. Zo worden de kwaliteit, intensiteit en variëteit op het gebied van praktische bewegingsactiviteiten zoals die golden op 1 augustus 2005 gehandhaafd, en zelfs aangescherpt (doordat wordt benadrukt dat het om praktische bewegingsactiviteiten gaat). Als een school zich houdt aan dit geheel van regels, zal het resultaat zijn dat het aantal lesuren gemiddeld op het niveau van voor 1 augustus 2005 blijft. Dat is dus gemiddeld 2,5 lesuren voor vmbo, gemiddeld 2,2 lesuren voor havo en gemiddeld 2 lesuren voor vwo, conform de adviesurentabel van 2005, uitgaande van lesuren van 50 minuten en 40 schoolweken per leerjaar. Tenslotte: Voor het laatste leerjaar geldt een apart, afwijkend voorschrift: het onderwijs in lichamelijke opvoeding mag niet eerder worden afgesloten dan in de maand december. Tot die tijd kan het in wat aangepaste vorm worden gegeven. Utrecht, 2 september 2014 Vademecum voortgezet onderwijs Inspectie van het Onderwijs, directie Juridische zaken Pagina 1 van 1 CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 94

95 Over inrichting, omvang en kwaliteit van het bewegingsonderwijs Dit artikel gaat over de vernieuwde regelingen onderwijstijd lichamelijke opvoeding, over de kwaliteit van het schoolexamen en over de vrijstellingen en ontheffingen voor LO. Tips om up to date te blijven. Over de omvang in onderwijstijd bewegingsonderwijs De oude minimumtabel lichamelijke opvoeding (art.23 uit het Inrichtingsbesluit) is met ingang van de Vernieuwde Tweede Fase, in 2007, afgeschaft. Daarvoor in de plaats is een waarborging in onderwijstijd opgenomen in de Wet op het Voortgezet Onderwijs in artikel 6d WVO (zie kader Artikel 6d ). Artikel 6d van de Wet op het Voortgezet Onderwijs van kracht per 1 augustus 2007 Onderwijs in lichamelijke opvoeding, bestaande uit praktische bewegingsactiviteiten, wordt gespreid verzorgd over alle leerjaren van het voortgezet onderwijs. Dit onderwijs vindt plaats gespreid over de schoolweken, in zodanige substantiële omvang en schooltijd dat wordt voldaan aan de eisen op het gebied van kwaliteit, intensiteit en variëteit van de bewegingsactiviteiten neergelegd in kerndoelen en examenprogramma s. Daarbij wordt uitgegaan van de situatie zoals die op 1 augustus 2005 voor het bewegingsonderwijs gold. In afwijking van de tweede volzin geldt voor het laatste leerjaar het voorschrift, dat het onderwijs in het eindexamenvak lichamelijke opvoeding niet eerder mag worden afgesloten dan in de maand december Toelichting Het voorliggende wetsartikel beoogt recht te doen aan de autonomie van scholen met betrekking tot de inrichting van het havo/vwo-onderwijs. Dit artikel wil recht doen aan dit wetsvoorstel en tegelijkertijd wil het amendement regelen dat de hoeveelheid onderwijstijd voor lichamelijke opvoeding gewaarborgd blijft. De inhoud van het onderwijs in de onderbouw is vastgelegd in de kerndoelen en in de tweede fase in eindtermen en examenprogramma s. Dit amendement strekt ertoe om een bepaling op te nemen die toeziet op een dusdanige omvang en schooltijd alsmede spreiding daarvan over de leerjaren en schoolweken, dat het vak lichamelijke opvoeding zowel in kwalitatieve als in kwantitatieve zin met voldoende wettelijke waarborgen is omkleed, waarbij de indieners uitgaan van het behoud van het huidige aantal uren (voor de havo 360 klokuren en voor het vwo 400 klokuren en voor het vmbo 333 klokuren over alle leerjaren gespreid) Tot hier de vernieuwde regelgeving. Op grond van de oude minimumtabel lichamelijke opvoeding kwam de wekelijkse verdeling van lesuren voor het vwo neer op 12 lesuren van 50 minuten. Voor het havo 11 en voor het vmbo waren dit 10 lesuren, 400 lessen van 50 minuten, wat neerkomt op 333 klokuren. Dit alles over alle leerjaren verdeeld. Hierbij werd uitgegaan van 40 lesweken. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 95

96 De belangrijkste reden voor deze beleidsverandering is de scholen meer vrijheid te geven. Iedere school kan op een eigen manier het onderwijs inrichten, aangepast en afgestemd op de schoolvisie en de mogelijkheden en interesses van de leerlingen. Geschiedenis De wetswijziging tweede fase heeft de vakwereld in 2006 hevig in beroering gebracht. Vanwege de plannen van OCW voor het loslaten van de verplichtte hoeveelheid onderwijstijd lichamelijke opvoeding is de KVLO de actie GYM MOET gestart. Dit heeft ertoe geleid dat artikel 23 uit het Inrichtingsbesluit, is omgezet tot het wetsartikel 6d in de Wet op het Voortgezet Onderwijs. Hierin staat een heldere waarborging van de onderwijstijd lichamelijke opvoeding, met een specifieke toelichting voor spreiding over de leerjaren. Vanaf 2009 heeft het ministerie van OCW de ontwikkelingen binnen de uren bewegingsonderwijs gemonitord, dit was toegezegd in een evaluatie amendement, bekend als de motie Mostert/Hamer, naar de indieners (te vinden op Dit heeft geleid tot het Rapport LO in het VO uit 2011, waarin onderzoek is gedaan naar kwantiteit en kwaliteit van het aanbod voor het vak lichamelijke opvoeding (LO). De resultaten zijn vergeleken met de wettelijke voorschriften die golden op 1 augustus Met dit onderzoek wilde de inspectie het effect bepalen van het loslaten van de minimumurentabel voor LO in Uit het onderzoek blijkt dat het geplande aanbod aan lessen LO, in vergelijking met het wettelijk voorgeschreven aantal uren op 1 augustus 2005, in de basis- en kaderberoepsgerichte leerwegen van het vmbo over de gehele cursusduur gemiddeld met één lesuur is teruggelopen. Bij de overige schoolsoorten is het aantal geplande lesuren gemiddeld gelijk gebleven. Het onderzoek is gebaseerd op een steekproef van 40 scholen voor vmbo en 40 scholen voor havo en vwo. Opmerkingen die geplaatst dienen te worden bij de uitkomsten van het onderzoek, zijn de volgende: -De lessentabel uit 2005 gaat uit van veertig lesweken, dat haalt bijna geen enkele school. Dit betekent dat de scholen ook de voorgeschreven klokuren voor LO niet realiseren. Scholen dienen dus meer lessen LO in het curriculum aan te bieden of de lessen anders te verdelen over het curriculum; -Door de grote onduidelijkheid over het loslaten van de lesurentabel en de regelgeving daaromtrent, is het voor veel scholen/ schooldirecteuren niet duidelijk dat artikel 6d van de WVO, zoals in de toelichting staat, een duidelijke borging van onderwijstijd LO moet zijn. Vragen over de uren LO onderbouw Een leraar meldt zich bij de KVLO met de vraag of het te voorkomen is dat de onderbouw minder lessen LO krijgt ten gunste van de bovenbouw. De school is vrij in de wijze waarop ze de lessen over de leerjaren spreidt, binnen de gegeven regels van artikel 6d. Dit betekent dat u een onderwijs inhoudelijke discussie moet aangaan. Daarbij kunt u gebruik maken van de adviezen uit het Basisdocument onderbouw voortgezet onderwijs (blz. 40). CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 96

97 Daarmee kunt u een goede onderbouwing geven waarom het juist in de eerste jaren het de voorkeur verdient drie uur per week te besteden aan bewegingsonderwijs. Op grond van een goed onderbouwd onderwijsprogramma heeft een vaksectie veel meer kans op een zinvolle discussie met directie, MR en collega s in de onderbouw. Toesturen van de regelgeving is zinvol als er teveel op de onderwijstijd LO wordt beknibbeld. De afgelopen jaren is gebleken dat een goed kwaliteitsrijk programma, inspelend op de visie en onderwijsontwikkelingen van de school, de scholen zelfs meer tijd besteden aan bewegen en sport. Op die plaatsen waar een school zijn identiteit aan bewegen en sport kan ontlenen, blijkt dit een aanzuigende werking te hebben. Want jongeren bewegen graag en een sportprofiel, met een ruim aanbod aan activiteiten, is een mooie PR. Hoe inspelen op veranderingen van onderwijstijd LO binnen de school? De stappen voor een vaksectie LO in het proces zijn samengevat. 1 Op grond van kerndoelen Bewegen en sport, een goed vakwerkplan ontwerpen. 2 Eisen voor kwaliteit vertalen in onderwijstijd/ lesuren. 3 Overleg in team en onderhandelen met directie. 4 Bij een duidelijk meningsverschil kunt u de MR inschakelen. 5 De Wet en regelgeving overleggen (artikel 6d WVO plus de toelichting). Berend Brouwer van de SLO zegt hier het volgende over: Bij de vijf stappen die een vaksectie kan nemen op het moment dat er getornd dreigt te gaan worden aan de uren voor LO zou ik zeggen: nog beter is om de eerste twee stappen preventief te nemen. Zorg dat je een goed programma hebt, goed onderbouwd en met voldoende omvang, met eventuele plussen binnen de kaders van de school (sportklassen, aanbod naschoolse sport, steunlessen, MRT). Als de schoolleiding dan wat wil dan zal ze bij voorbaat met argumenten moeten komen. Als je al niks stevigs hebt op het moment dat de discussie begint dat sta je heel erg zwak omdat het dan lijkt alsof je alleen argumenten aan het verzinnen bent om een terugloop in uren te keren. Dat betekent ook: meepraten in onderwijskundige commissies e.d. waar het over schoolbeleid gaat. Hulp op maat De KVLO biedt hulp op maat en probeert mee te denken in uw schoolsituatie. Bij iedere stap kunt u advies en hulp vragen bij het bureau onderwijskundige zaken van de KVLO. Het is voor de KVLO van belang om in een aantal situaties te weten wat de achterliggende problematiek is wanneer er te weinig lessen bewegingsonderwijs worden gegeven. Is het bijvoorbeeld een accommodatietekort, of een benarde financiële situatie. In die gevallen kan er worden doorverwezen naar resp. de huisvestingsdeskundige of de MR- specialist van de KVLO. CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 97

98 Of weet uw vaksectie zich niet helder te verantwoorden? In dat geval kunt u onderwijskundige ondersteuning aanvragen. U zou met uw team bijvoorbeeld een goede stap kunnen maken door het KWALO-project van de KVLO aan te gaan. (zie doorklikken naar KWALO-project) De SLO biedt tevens vakinhoudelijke ondersteuning op maat. Hiervoor kunt u ook deelnemen aan de bestaande netwerken van SLO en KVLO. Welke bronnen kunt u gebruiken? Brinke, G. ten. e.a. (2006). Basisdocument bewegingsonderwijs onderbouw voortgezet onderwijs. Zeist, Jan Luiting Fonds klik op Wet- en regelgeving, kies Wetten en zoek op Wet op het Voortgezet Onderwijs en artikel 6d. doorklikken naar: voortgezet onderwijs/onderbouw/vakken/ bewegen en sport/ downloads Concretisering kerndoelen bewegen en sport. Met overzicht leerlijnen in klokuren onderwijstijd. doorklikken naar: voortgezet onderwijs/onderbouw/vakken/ bewegen en sport/ meer informatie Basisdocument bewegingsonderwijs. Berekening volgens de Inspectie; gemiddeld 2 lesuren per week over totaal 40 weken VMBO Klas aantal lessen per week aantal klokuren aantal klokuren extra klokuren uit lesminuten per les per week per jaar project/thema totaal aantal klokuren per jaar , , , , TOTAAL AANTAL KLOKUREN VMBO Norm voor VMBO = 333 klokuren, verdeeld over 4 leerjaren Berekening op basis van 40 lesweken per schooljaar CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 98

99 Bijlage 4.11Zaal indelingen Sporthal CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 99

100 Gymzaal De Bildtse Slag Mogelijke uitvoering: CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 100

101 Zwembad CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 101

102 Bijlage 4.12 Materialenlijst L.O. Ulbe van Houten CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 102

103 Bijlage 4.13 Materiaal lijst L.O Ulbe van Houten buiten locatie CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 103

104 4.14 Lichamelijke opvoeding en APP-gebruik Onder: lo en app Gymnastiek met een app: 'Ict is de toekomst, ook in de gymzaal jan tientallen apps die gebruikt kunnen worden bij de gymles. Die apps bespreken ze nu in hun eigen LO app en in een filmpje op YouTube ct-is-de-toekomst-ook-in-de- gymzaal/ CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 104

105 info Tubantia: CSG Ulbe van Houten VAKWERKPLAN Lichamelijke Opvoeding 105