Wonen doe je thuis van visie naar helpend handelen

Transcriptie

1 Foto: Ermindo Armino Praktijkontwikkeling bij De Combinatie Jeugdzorg Wonen doe je thuis van visie naar helpend handelen Door Nan Bettonvil en Wieteke de Vries 44 Wonen doe je thuis Zo luidt de visie van de Brabantse jeugdzorgaanbieder De Combinatie Jeugdzorg Alle kinderen zijn gebaat bij en hebben recht op een thuis waar ze in veiligheid, geborgenheid en continuïteit kunnen opgroeien en zich ontwikkelen De Combinatie Jeugdzorg schakelde het Brabantse kenniscentrum over jeugd K2 in om deze visie te vertalen naar de dagelijkse praktijk van de hulpverlening Wonen doe je thuis En thuis is, als het kan, bij je ouders Maar als ouders hun kind niet de veiligheid, geborgenheid en continuïteit kunnen bieden die het nodig heeft om op te groeien en zich te ontwikkelen, dan moet thuis een opvoedingssituatie zijn die de natuurlijke thuissituatie zo dicht mogelijk benadert De Combinatie Jeugdzorg ziet Wonen doe je thuis als een uitvloeisel van het VN- Verdrag inzake de rechten van het kind De Combinatie Jeugdzorg is een organisatie in Noord-Brabant die hulp biedt aan kinderen, jongeren en hun gezinnen met problemen op het gebied van ontwikkelen, opgroeien en opvoeden De problemen kunnen divers van aard zijn: ontwikkelingsproblemen en -stoornissen, gezins- en opvoedingsproblemen en gedragsproblemen Daarom kent De Combinatie Jeugdzorg een gevarieerd hulpaanbod voor jeugdigen van 0 tot 18 jaar, met een uitloop tot 23 jaar Het aanbod omvat ambulante begeleiding, dagbehandeling, dag- en nachtbehandeling, pleegzorg en acute zorg in crisissituaties De Combinatie Jeugdzorg wilde de bestaande dienstverlening ver- BSL - JEC _JEC 044

2 Wonen doe je thuis van visie naar helpend handelen beteren vanuit de visie Wonen doe je thuis De organisatie ging met drie aspecten aan de slag: impliciete kennis van hulpverleners expliciet maken De Combinatie jeugdzorg heeft gekeken in hoeverre de gebruikte methodieken al zijn beschreven Er bleek nog weinig op schrift te zijn gesteld Veel informatie en kennis zit in hoofden van de medewerkers; de visie Wonen doe je thuis verder theoretisch onderbouwen op basis van de wetenschappelijke literatuur; onderzoeken wat de visie Wonen doe je thuis betekent voor het behandelaanbod, om vervolgens de visie te verankeren in bestaande en nieuwe methodiekbeschrijvingen Dit proces van praktijkontwikkeling sluit aan op de effectladder die Tom van Yperen en Jan Willem Veerman, beiden bijzonder hoogleraar jeugdzorg, hebben opgesteld (2008) Daarin is de effectiviteit van interventies ingedeeld naar vijf niveaus, variërend van werken met impliciete kennis tot bewezen effectief De praktijkontwikkeling bij De Combinatie Jeugdzorg past in de overgang van werken met impliciete kennis (niveau 0) naar werken met goed beschreven interventies (niveau 1) Voor die praktijkontwikkeling heeft De Combinatie K2 Brabants kenniscentrum jeugd ingeschakeld Het inzetten van derden is een effectieve organisatorische strategie bij praktijkontwikkeling in de zorg, aldus Van Yperen (2003) Van impliciet naar expliciet Succesvolle praktijkontwikkeling staat of valt met de betrokkenheid van uitvoerend medewerkers Hun werk staat centraal Praktijkontwikkeling in jeugdzorgorganisaties wordt echter vaak belemmerd doordat het primaire proces, de dagelijkse hulpverlening, altijd vóór gaat Een organisatie moet daarom tijd en ruimte beschikbaar stellen zodat medewerkers kunnen reflecteren op hun dagelijkse handelen en op de inhoudelijke uitgangspunten en de effecten van de zorg De Combinatie heeft dat gedaan De medewerkers zelf vonden dat ze over het algemeen beschikten over de juiste handelswijzen, houding en vaardigheden Maar die waren niet altijd geëxpliciteerd Om handelswijzen, houding en vaardigheden expliciet te maken en verder te ontwikkelen, zette De Combinatie Jeugdzorg werkgroepen op, waaraan zo veel mogelijk uitvoerend medewerkers deelnamen Maandelijks bespraken zij een casus en analyseerden ze die vanuit de visie Wonen doe je thuis 45 BSL - JEC _JEC 045

3 Nan Bettonvil en Wieteke de Vries Gezamenlijk formuleerden ze wat de visie betekent voor de praktijk en voor hun handelen Een praktische vertaling van de visie is bijvoorbeeld: hulpverleners gaan zo veel mogelijk uit van de kunst van het normale Ze proberen de eigen omgeving van het kind de school, de vrijetijdsbesteding gedurende de behandeling zo veel mogelijk intact te houden, eventueel door die omgeving te ondersteunen via consultatie, advies of begeleiding Een vertaling van de visie in de residentiële zorg luidt: het groepswerk krijgt een andere dynamiek Het verblijf van jongeren in de groepen varieert naar duur en omvang Ze brengen zo veel mogelijk tijd door in het gezin van oorsprong Dat betekent dat de samenstelling van de groepen dagelijks kan wisselen Verder wordt de rol van ouders binnen de groep groter Naast de groepsgerichte aanpak komen individuele trajecten centraler te staan, ook in de groepen De behandeling van het kind wordt steeds geplaatst in de context van de opvoedingssituatie in het gezin 46 Aanknopingspunten voor hulpverlening De werkgroepen leverden ook een theoretisch kader op voor de onderbouwing van Wonen doe je thuis Dat kader bestaat uit drie hulpverleningsperspectieven: systeemgericht werken, communicatiegericht werken en competentiegericht werken Om deze hulpverleningsperspectieven te verbinden met de praktijk formuleerden de werkgroepen negen aanknopingspunten voor het handelen van hulpverleners Streven naar opgroeien in een gezin Uitgangspunt is dat kinderen, daar waar mogelijk, opgroeien in een gezin Als dat niet mogelijk is in het eigen gezin wordt gekeken naar de mogelijkheden in het sociale netwerk of de mogelijkheden van een pleeggezin Actief inzetten van het netwerk Het netwerk rondom de cliënt wordt van meet af aan betrokken bij de hulpverlening, niet pas wanneer het proces stagneert Dat vraagt een actieve, wervende insteek van de hulpverlener Die kan bijvoorbeeld op huisbezoek gaan bij iemand uit het netwerk van het kind: de familie ooms, tantes, oma en opa maar ook buren, buurtgenoten, vriendjes en hun ouders, de school en organisaties voor vrijetijdsbesteding Delen van verantwoordelijkheid De regierol van ouders wordt versterkt In een aantal situaties is de regierol van ouders noodzakelijkerwijs ingeperkt, en soms kunnen ouders het gewoon even niet meer aan BSL - JEC _JEC 046

4 Wonen doe je thuis van visie naar helpend handelen Herstellen en behouden van contact Een respectvolle bejegening en een open en eerlijke houding faciliteert het contact Betrokkenen krijgen de ruimte, hun belevingswereld en vragen staan centraal, er wordt geluisterd naar hun verhaal Aansluiten bij het cliëntsysteem De hulpverlener stemt zich af op het cliëntsysteem en tot op zekere hoogte op de wijze van contact leggen in dit cliëntsysteem De hulpverlener voegt zich in en laat zien dat hij of zij de cliënten neemt zoals ze zijn Aansluiten bij de hulpvraag van de cliënt Uitdrukkelijk wordt bij Wonen doe je thuis uitgegaan van de hulpvraag zoals ouders en kind die naar voren brengen Zij stellen zo veel als mogelijk hun eigen doelen Aansluiten bij de oplossingsrichting van de cliënt De hulpverlener sluit aan bij de probleemdefiniëring van cliënten zelf en de hulpverlener stemt de keuze van interventies af op de manier van leren van de cliënt Veiligheid en bescherming bieden Vasthouden aan het streven naar opgroeien in een gezin en contact herstellen en behouden zijn niet altijd een waarborg voor veiligheid en bescherming van kinderen Veiligheid en bescherming staan altijd voorop, alle andere aanknopingspunten zijn daaraan ondergeschikt Systeemgericht werken Er is niet alleen aandacht voor het aangemelde kind maar ook voor de ouders, de overige kinderen, eventuele andere belangrijke familieleden, en voor hun gezinsgeschiedenis, hun krachten en aandachtspunten en hun onderlinge relaties Onderbouwing vanuit literatuur 47 De Combinatie Jeugdzorg schakelde K2 in om vanuit de wetenschappelijke literatuur en ervaringen elders de hulpverleningsperspectieven en de bijbehorende aanknopingspunten verder uit te werken Voor elk van de drie hulpverleningsperspectieven vond K2 verschillende ondersteunende theorieën Vervolgens zocht K2 naar de verbinding tussen die theorieën en de negen aanknopingspunten voor het handelen van hulpverleners Een voorbeeld is communicatiegericht werken Ontwikkelingspsycholoog Carol van Nijnatten en anderen (2006) beschrijven communicatie als een reeks van communicatieve handelingen Het gezin is een communicatief systeem Binnen dat systeem kan er met de communicatie veel misgaan Over het algemeen liggen problemen en conflicten tussen mensen vaak meer op betrekkings- dan op in- BSL - JEC _JEC 047

5 Nan Bettonvil en Wieteke de Vries houdsniveau Paul Watzlawick en anderen (1974) stellen dat de enige manier om het eigenlijke probleem op te lossen een gesprek is over de communicatie zélf: metacommunicatie Dat is praten over praten, communiceren over de onderlinge betrekking Het verbeteren van de communicatie binnen een gezinssysteem is een belangrijk onderdeel in veel hulpverleningprocessen Bovendien is communicatie over het algemeen hét middel waarmee hulp wordt verleend: de hulpverlener is zelf model voor constructieve communicatie Deze theorie past bij vier aanknopingspunten voor de hulpverlening: aansluiten bij de oplossingsrichting van de cliënt, herstellen en behouden van contact en communicatie, systeemgericht werken, en actief inzetten van het netwerk Methoden en werkwijzen 48 De Combinatie Jeugdzorg wilde ook weten in hoeverre de momenteel gebruikte methoden en werkwijzen aansluiten bij de visie Wonen doe je thuis K2 ontwikkelde daarom een formulier om te scoren in hoeverre de drie hulpverleningsperspectieven en de negen aanknopingspunten terug te vinden zijn in de beschrijvingen van methodieken en werkwijzen Het gebruik van het formulier bracht al snel een aantal knelpunten in de huidige beschrijvingen aan het licht Ze sloten onvoldoende aan bij Wonen doe je thuis De drie hulpverleningsperspectieven systeemgericht, communicatiegericht en competentiegericht werken waren er inhoudelijk onvoldoende in terug te vinden En de negen aanknopingspunten voor het handelen van hulpverleners kwamen in de beschrijvingen niet aan de orde Daarnaast viel een hoge mate van abstractie en het gebruik van te algemene termen op Het concreet handelen van hulpverleners bleef onderbelicht Bij de beschrijving van een behandeling voor seksueel getraumatiseerde jongeren stond bijvoorbeeld in de eerste behandelfase het verminderen van machteloosheid en hulpeloosheid centraal Hoe hulpverleners dat concreet moeten vormgeven, kwam nauwelijks aan de orde Verbetering methodiekbeschrijvingen De Combinatie Jeugdzorg gaat de bestaande methodiekbeschrijvingen aanpassen, zodat ze meer aansluiten bij de visie Wonen doe je BSL - JEC _JEC 048

6 Wonen doe je thuis van visie naar helpend handelen thuis Werkwijzen die nog niet op papier staan, worden alsnog beschreven In eerste instantie gaat het dan om het hulpaanbod in grote lijnen, later uitgesplitst per doelgroep of hulpvraag, bijvoorbeeld dag- en nachthulp voor meiden met seksespecifieke problematiek, of jongeren met een ontwikkelingsstoornis Hulpverleners en behandelcoördinatoren spelen in deze ontwikkeling een cruciale rol De Combinatie heeft K2 verzocht dit traject te begeleiden Daarnaast toetste K2 alle jeugdinterventies uit de databank Effectieve Jeugdinterventies die eind 2007 minimaal in theorie waren erkend als effectief, aan de visie Wonen doe je thuis Per aanknopingspunt zijn scores toegekend aan de interventies: een 0 als het aanknopingspunt helemaal niet voorkwam in de methodiekbeschrijving, een 1 als het aanknopingspunt niet letterlijk in de tekst stond maar er wel uit op te maken was en een 2 als het aanknopingspunt expliciet werd omschreven Daarnaast keek K2 of minimaal twee van de drie hulpverleningsperspectieven systeemgericht werken, communicatiegericht werken en competentiegericht werken in de beschrijving waren terug te vinden Hoewel K2 ook de mate van effectiviteit registreerde, telde die niet mee bij de beoordeling Een voorbeeld is het toetsingsformulier voor Families First Toetsingsformulier Families First Delen van verantwoordelijkheid 0 Aansluiten bij het cliëntsysteem 2 Actief inzetten van het netwerk 2 Systeemgericht werken 2 Aansluiten bij krachten, mogelijkheden en oplossingsrichting van de cliënt 1 Herstellen en behouden van contact 1 Bieden van veiligheid en bescherming 2 Streven naar opgroeien in een gezin 2 Aansluiten bij de hulpvraag van de cliënt 1 49 Totaal score: 13 Systeemgericht werken Communicatiegericht werken Competentiegericht werken ja nee ja Totaal score: 2 Effectiviteit Theoretisch goed onderbouwd BSL - JEC _JEC 049

7 Nan Bettonvil en Wieteke de Vries De toets leverde elf aansluitende interventies op: Beter met Thuis, Directieve Thuisbehandeling, Families First, Functionele Gezinstherapie (Functional Family Therapy, FFT), Gezin Centraal, Intensieve Orthopedagogische Gezinsbehandeling (IOG), Jeugdhulp Thuis, Orthopedagogische Video Gezinsbehandeling (OVG), Praktische Pedagogische Gezinsbegeleiding, Triple P en De Versterking Veel van deze interventies zijn varianten van intensieve therapeutische thuishulp Dat is niet verwonderlijk gezien de visie Wonen doe je thuis De Combinatie Jeugdzorg heeft nog geen besluit genomen over het gebruik van interventies die aansluiten bij de visie Vermindering abstractie 50 Het tweede knelpunt in de methodiekbeschrijvingen van De Combinatie Jeugdzorg de abstractie, het gebruik van te algemene termen en het gebrek aan concrete handelingsaanwijzingen voor medewerkers is structureel aangepakt door in de reguliere casuïstiekbesprekingen het helpend handelen van de hulpverleners te analyseren K2 leverde daaraan een bijdrage door een bijeenkomst te organiseren over het concrete handelen vanuit Wonen doe je thuis Het doel was aansprekende voorbeelden te genereren, passend bij de negen aanknopingspunten Medewerkers van diverse vormen van hulpaanbod brachten daarvoor casussen in (zie kader) Medewerkers van De Combinatie Jeugdzorg vinden dat de aanpak van K2 hen heeft geholpen om Wonen doe je thuis te vertalen naar hun dagelijks handelen Meestal komen zij daar zelf niet aan toe In reguliere casuïstiekbesprekingen gaat de aandacht vooral uit naar het handelen vanuit protocollen en de juistheid van het handelen De medewerkers vinden het ook zinvol om met collega s van andere afdelingen te praten over de casussen, omdat iedere vorm van hulp vraagt om een andere kijk op en anders handelen vanuit Wonen doe je thuis De uitwisseling verbreedt het perspectief Bewust bezig zijn met je eigen handelen vanuit de visie draagt bij aan een goede basishouding, aldus de medewerkers De mate waarin hulpverleners van De Combinatie Jeugdzorg de visie Wonen doe je thuis toepassen in hun handelen neemt nog steeds toe Dat blijkt uit het feit dat residentiële plaatsingen korter duren Kinderen met problemen kunnen vaker dan voorheen opgroeien in hun eigen omgeving Ook is de cliënttevredenheid verbeterd, met name bij de residentiële zorg De Combinatie Jeugdzorg BSL - JEC _JEC 050

8 Wonen doe je thuis van visie naar helpend handelen gaat daarom de komende jaren verder met praktijkontwikkeling vanuit de visie Wonen doe je thuis Daarbij zijn de uitvoerend medewerkers en de cliënten de belangrijkste inspiratiebronnen Aanknopingspunten: veiligheid en bescherming bieden; herstellen en behouden van contact Hanneke is 17 jaar en woont bij haar moeder, die een lichte verstandelijke beperking heeft Wonen bij haar moeder is schadelijk voor de ontwikkeling van Hanneke en de relatie tussen beiden wordt steeds slechter Daarom wordt in overleg met Hanneke en haar moeder besloten dat het gezonder is voor Hanneke en voor de relatie tussen hen beiden als Hanneke het huis uit gaat Vanwege haar leeftijd komt Hanneke in aanmerking voor Hospita+, een de vormen van woonbegeleiding die De Combinatie Jeugdzorg aanbiedt Hier kan Hanneke leren haar eigen thuis te creëren Moeder en dochter staan achter die keuze Hanneke vertelt dat ze altijd graag samen met haar moeder kookte De hulpverlener stelt daarom voor om haar moeder eenmaal per week uit te nodigen om samen te koken en te eten Hanneke en haar moeder vinden dat een goed idee Langzaamaan ontstaat zo een beter contact tussen Hanneke en haar moeder Aanknopingspunten: delen van verantwoordelijkheid; actief inzetten van het netwerk; aansluiten bij de krachten, mogelijkheden en oplossingsrichting van de cliënt De 16-jarige Peter neemt deel aan een schoolvervangend programma Hij heeft kenmerken van meerdere gedragsstoornissen Peter komt uit een warm en betrokken gezin De hulpverlening is daarom gericht op het zo veel mogelijk betrekken van de ouders bij zijn behandeling, door hen erkenning te bieden voor wat ze goed doen en daar regelmatig aandacht aan te besteden, en door hen te vragen in welke richting zij zelf oplossingen zoeken In verband met zijn opleiding is Peter op zoek naar een stageplaats, maar door zijn gedragsproblemen is die moeilijk te vinden De hulpverlener vraag aan de ouders of zij een idee hebben De vader, die in de bouw werkt, antwoordt dat Peter bij hem stage kan lopen Peter vindt dat een goed idee Doordat de vader zeer betrokken is en zijn zoon goed kent en erkent, is Peters stage een succes Daardoor neemt zijn zelfvertrouwen toe 51 BSL - JEC _JEC 051

9 Nan Bettonvil en Wieteke de Vries Verder lezen Nederlands Jeugdinstituut Dossier Effectiviteit van interventies Te raadplegen op wwwnjinl Nederlands Jeugdinstituut Databank Effectieve Jeugdinterventies Te raadplegen op wwwnjinl Nijnatten, C van, Mildenberg, M & Groot, R de (2006) Communicatie Fundament van de orthopedagogiek Utrecht, Uitgeverij Agiel ISBN Watzlawick, P, Beavin, JH & Jackson, DD (1974) De pragmatische aspecten van de menselijke communicatie Houten, Bohn Stafleu van Loghum ISBN Yperen, TA van & Veerman, JW (red), (2008) Zicht op effectiviteit Handboek voor praktijkgestuurd effectonderzoek in de jeugdzorg Delft, Eburon ISBN Yperen, TA van (2003) Gaandeweg Werken aan de effectiviteit van de jeugdzorg Utrecht/ Amsterdam, NIZW/SWP ISBN Te downloaden via wwwnjinl > Producten > Publicaties bestellen en downloaden > Jeugdzorg > Kwaliteit en effectiviteit Nan Bettonvil (nanbettonvil@k2nl) en Wieteke de Vries (wietekedevries@k2nl) zijn adviseur bij K2 Brabants kenniscentrum jeugd 52 BSL - JEC _JEC 052