Tussenrapportage Ketenonderzoek

Transcriptie

1 LOM KETENPROJECT E-WASTE Tussenrapportage Ketenonderzoek Keten, risicomomenten, omvang en wettelijk kader 8 februari 2011

2 Samenvatting Wat is het probleem? Vanuit de EVOA richt de LOM werkgroep e-waste zich op het krijgen van zicht en greep op de illegale export van e-waste. In het bijzonder de illegale export naar niet OESO landen, vanwege de milieu- en gezondheidsrisico s van e-waste dat daar wordt gedumpt: de niet afgeschermde e-waste belten verontreinigen de bodem en het (grond)water en de verwerkers van het betreffende e-waste die op zoek zijn naar waardevolle metalen, waaronder kinderen, doen dat zonder enige persoonlijke bescherming en op zodanig primitieve wijze (bijvoorbeeld apparaten verbranden) dat zij zich frequent verwonden en er ziek van worden. Bijkomende motieven zijn dat de illegale export het in Nederland opgezette en gefinancierde terugname- en verwerkingssysteem ondergraaft en het aanpakken van calculerende en criminele freeriders, die zich niks gelegen laten liggen aan de wet- en regelgeving, die concurrentieverhoudingen verstoren en die met regelovertreding geld verdienen. Wie veroorzaakt het probleem en wat is de omvang? De illegale export van e-waste gebeurt door een zeer diffuse groep van niet VIHBgeregistreerde inzamelaars/handelaars in zeer verschillende gedaantes: (marktplaats)handelaar in tweedehands goederen, goed doel, etc. Van de diffuse groep overtreders is weinig bekend. De groep bevat eenlingen, maar ook georganiseerde structuren. Onbekend is thans ook in hoeverre VIHB-geregistreerde inzamelaars/handelaars zich schuldig maken aan de illegale export van e-waste. Volgende fasen van het LOM project zullen in deze leemte voorzien. Geld verdienen is een drijvende kracht achter de illegale export van apparaten door inzamelaars/handelaars. Apparaten die in Europa zijn afgedankt, zijn vooral in Afrika gewild en leveren daar meer geld op dan er hier voor is betaald (inclusief verschepingskosten), zelfs als ze niet meer (goed) functioneren. Naar schatting komt er per jaar 425 Kton e-waste vrij in Nederland. Van circa 137 Kton is onbekend waar het is en blijft. Een deel van deze 137 Kton betreft illegale export. Hoe groot het illegale deel is, is onbekend. Ter indicatie: bij twee recente zeehavencontroles is van 67 partijen e-waste in totaal 0,5 Kton illegale export vastgesteld. De grote vraag nu is of deze 0,5 Kton het topje van de ijsberg is en de daadwerkelijke illegale export vanuit/via Nederland in de tientallen Ktonnen loopt, of dat deze 0,5 Kton juist aantoont dat het probleem qua relatieve omvang beperkt is. De LOM werkgroep e-waste gaat op grond van kennis en ervaring voorshands uit van het eerste, wat een gerichte gezamenlijke ketenaanpak rechtvaardigt. Wie/wat houdt het probleem in stand? Nederlandse ontdoeners van apparaten houden het probleem in stand: te goeder trouw, uit gemakzucht of omwille van de vergoeding geven zij hun apparaten aan niet VIHBgeregistreerde inzamelaars/handelaars die zich zoals gezegd in velerlei gedaanten voordoen, tot aan goed doel toe. Waarschijnlijk gaat het om vooral consumenten, niet bij de NVMP aangesloten zelfstandige winkels en kringloopwinkels die het probleem mee in stand houden I

3 en in veel mindere mate om producenten/importeurs, winkelketens en gemeentelijke milieustraten binnen het NVMP systeem. Overigens was een belangrijk deel (circa 60%) van de bij voornoemde zeehavencontroles vastgestelde illegale export afkomstig uit het buitenland en werd het via Nederlandse havens geëxporteerd. Dit betekent dat het probleem niet enkel verdwijnt als de kraan in Nederland wordt dichtgedraaid door te waarborgen dat Nederlandse ontdoeners enkel nog afgeven aan het formele georganiseerde terugname- en verwerkingssysteem. Voor het tackelen van het probleem zal ook naar het effectief aanpakken van de illegale export van buitenlands e-waste via Nederland moeten worden gekeken. Complicerende factoren voor de aanpak van het probleem Er zijn enkele complicerende factoren voor de aanpak van het probleem die in de volgende fase van het project, bij het maken van de interventiestrategie, aandacht verdienen. Ontbrekende informatie Wie vormen de diffuse groep niet VIHB-geregistreerde inzamelaars/handelaars c.q. welke segmenten kun je onderscheiden? Hoe opereren zij in welke omvang? Hierbij ook aandacht voor de internationale component, want circa 60% van de 0,5 Kton die bij recente zeehavencontroles werd onderschept was van niet Nederlandse oorsprong. Hoe is de export via Nederland georganiseerd en wie spelen daarbij welke rol? Van welk gedrag is per segment sprake: o Onbedoeld niet naleven (niet op de hoogte van de wet- en regelgeving). o Onverschillig (de regels kennen, maar deze niet accepteren of onzinnig vinden). o Calculerend (wel op de hoogte van de regels en daar in principe het nut van inzien, maar de regels omwille van financieel gewin omzeilen). o Crimineel (bewuste en veelal goed georganiseerde regelovertreding omwille van groot financieel gewin of belangen anderszins). Definitiekwesties Afval of niet? Dat is een wezenlijke definitiekwestie. Betreft een partij apparaten die wordt geëxporteerd afval of tweedehands goederen? Er is een uit verschillende criteria opgebouwde afvaldefinitie, maar hoe stel je bijvoorbeeld als toezichthouder in de haven bij een container vast of deze wel/niet voldoet aan het criterium voor een tweedehands goed, dat er een markt moet zijn voor de betreffende apparaten in het land van bestemming? De afvaldefinitie is een gelegenheidsstructuur die regelovertreding gemakkelijker maakt en toezicht en handhaving bemoeilijkt. II

4 Inhoud 1. Inleiding Keten en risicomomenten consumentenketen en professionele keten De keten van door consumenten afgedankte apparaten De keten van door consumenten geretourneerde garantiegoederen De keten van door professionele gebruikers afgedankte apparaten De keten van door professionele gebruikers geretourneerde garantiegoederen Omvang e-waste Wat komt er vrij aan afgedankte apparaten en garantiegoederen? Wat wordt er ingezameld en verwerkt of legaal geëxporteerd? Welke hoeveelheid is thans buiten beeld? Welke hoeveelheid wordt illegaal geëxporteerd? Wet- en regelgeving Afval of niet? Producenten/importeurs, NVMP en ICT-Milieu Detaillist Kringloopwinkel Inzamelaar/handelaar Gemeentelijke milieustraat, RSC, verwerkers/recyclers Conclusie wat is voor het LOM de kern van de problematiek? Wat is het probleem? Wie veroorzaakt het probleem en wat is de omvang? Wie/wat houdt het probleem in stand? Complicerende factoren voor de aanpak van het probleem Bijlage 1 LOM werkgroep e-waste en bronnen Bijlage 2 Ketenschema s consumenten en professionele gebruikers

5 1. Inleiding De EVOA is de Europese Verordening Overbrenging Afvalstoffen. De EVOA regelt onder welke voorwaarden afvalstoffen over de grens mogen. Naleving van de EVOA is een door het Landelijk Overleg Milieuhandhaving (LOM) vastgestelde landelijke prioriteit. Binnen het toezicht op en de handhaving van de EVOA heeft export van afval naar niet OESO landen een hoge prioriteit. Uit dat oogpunt besteedt het LOM in 2010 en 2011, op voorstel van de VROM-Inspectie, aandacht aan (de export van) afgedankte elektrische en elektronische apparaten (verder: e-waste). De VROM-inspectie heeft namelijk bij herhaling vastgesteld dat e-waste in strijd met de EVOA naar niet OESO landen wordt geëxporteerd en dat ketengerichte samenwerking tussen landelijke inspectiediensten, decentrale overheden, politie en justitie nodig is om deze export effectief een halt te kunnen toeroepen. Het werkt namelijk onvoldoende om, zoals de VROM-Inspectie thans doet bij e-waste dat in de haven wordt aangetroffen, het spoor terug te volgen en de betrokkenen te bestraffen. Complementair hieraan is aan de voorkant van de keten vereist, dat de kraan dicht gaat en een juiste afgifte van e-waste door onder andere consumenten en detaillisten wordt verzekerd. Kortom: samen toezicht houden en handhaven heen en terug in de keten voor een effectiever overheidsoptreden. Daar is iedereen bij nodig. In 2009 al heeft het LOM via de ketenkrant aandacht gevraagd voor de controle op e-waste. Dit heeft onder andere geleid tot enkele regionale projecten waarin ketenhandhaving voor e-waste is beproefd. Een voorbeeld is het project WitGOED in Overijssel, waarin een multidisciplinair team van Belastingdienst, gemeenten, provincie, VROM-Inspectie en politie met succes een regiobrede toezichts- en handhavingsactie heen en terug in de keten op touw heeft gezet. In Noord-Brabant is een soortgelijk project uitgevoerd. Een ander voorbeeld is het project Proeftuin Nodale Orientatie Milieu, PNOM in de regio Rotterdam- Rijnmond dat eveneens wordt gekenmerkt door multidisciplinaire samenwerking. Mede naar aanleiding van deze twee projecten heeft de VROM-Inspectie het initiatief genomen voor opschaling en het in LOM verband opzetten van een landelijk ketenhandhavingsproject e-waste, conform de opeenvolgende stappen van de Handreiking Ketenhandhaving van het LOM. Na stap 1 ketenselectie (afgerond) volgen de stappen 2 ketenonderzoek, 3 interventiestrategie, 4 uitvoerings- en monitoringsplan en 5 implementatie, uitvoering en monitoring. De onderhavige tussenrapportage markeert de afronding van stap 2 ketenonderzoek. In de periode oktober 2010 tot en met februari 2011 heeft een multidisciplinaire LOM werkgroep zich in de e-waste problematiek verdiept op basis van diverse schriftelijke bronnen en overlegpartners. Door de multidisciplinaire en gerichte samenstelling van de werkgroep was het tevens mogelijk om elders opgedane kennis en ervaring, zoals uit de projecten WitGOED en PNOM, bij dit ketenonderzoek te betrekken. In bijlage 1 is een overzicht opgenomen van de LOM werkgroep e-waste en van de bronnen die voor dit ketenonderzoek zijn benut. Er zijn verschillende motieven om de illegale export van e-waste naar niet OESO landen een halt te willen toeroepen. Voorop staan de milieu- en gezondheidsrisico s van gedumpt e- waste in de betreffende niet OESO landen en het van onze kant doen wat in ons vermogen ligt om (de regeringen van de betreffende landen) te helpen bij het indammen van deze risico s. De niet afgeschermde e-waste belten verontreinigen de bodem en het (grond)water ter plekke. En de verwerkers van het betreffende e-waste die op zoek zijn naar waardevolle 1

6 metalen, waaronder kinderen, doen dat zonder enige persoonlijke bescherming en op zodanig primitieve wijze (bijvoorbeeld apparaten verbranden) dat zij zich frequent verwonden en er ziek van worden. Andere belangrijke motieven zijn de ondergraving van het in Nederland opgezette en gefinancierde terugname- en verwerkingssysteem en het voorkomen dat calculerende en criminele freeriders, die zich niks gelegen laten liggen aan de wet- en regelgeving en die concurrentieverhoudingen verstoren, met regelovertreding geld kunnen verdienen. Deze ketenrapportage is opgebouwd rondom de in bijlage 2 opgenomen ketenschema s. Bijlage 2a betreft de werking en risico s in de keten van door consumenten afgedankte apparaten en geretourneerde garantiegoederen. Bijlage 2b gaat over de werking en risico s in de keten van door professionele gebruikers afgedankte apparaten en geretourneerde garantiegoederen. Hoofdstuk 2 biedt een beschrijving van voornoemde ketens langs de schakels waaruit zij bestaan en van de risico s die spelen. In hoofdstuk 3 volgt een schatting van de omvang van de e-waste stromen in/door ons land. Hoofdstuk 4 bevat de van toepassing zijnde wet- en regelgeving en biedt inzicht in de daarbij betrokken bevoegde overheden. Tot besluit presenteert de LOM werkgroep e-waste in hoofdstuk 5 wat vanuit de optiek van het LOM de kern van de problematiek is, als opmaat voor de interventiestrategie. Het persoonlijke beeld dat een informant de LOM werkgroep e-waste schetste Het meeste e-waste dat vanuit/via Nederland illegaal wordt geëxporteerd - ordegrootte 80% - heeft Ghana als bestemming. Dit hangt samen met de relatief grote Ghanese bevolkingsgroep in Nederland en met de historische handelsrelatie tussen beide landen waardoor er allerlei laagdrempelige facilitaire structuren bestaan (bijv. expediteurs). Ghana telt vier terminals waar zeecontainers binnenkomen. Elke zeecontainer wordt uitgeladen op de terminal, zodat de douane voor de importheffing kan checken wat er in zit. Verkoop van goederen op de terminal is verboden. Na het uitpakken gaan de goederen terug in de container of worden ze voor verder vervoer op vrachtwagentjes geladen. De goederen gaan naar winkels die partijen tweedehandsgoed hebben gekocht of naar handelaren voor doorverkoop. Opvallend is dat er veel goederen worden doorverkocht zonder dat bekend is of het apparaat nog werkt, waardoor veel tweedehandsgoederen snel afval worden. De verantwoordelijkheid voor de werking ligt bij doorverkoop dus over het algemeen bij de koper, vergelijkbaar met de rommelmarkten die we in Nederland kennen. Tweedehands Europese apparatuur is in Afrika gewilder dan nieuwe apparatuur uit bijvoorbeeld China (status, betrouwbaarder, makkelijker te repareren). Vanuit Europa zijn Nederlandse containers om genoemde redenen in het bijzonder gewild. Mede hierom zijn de prijzen die worden betaald vaak verbazend hoog. Bijvoorbeeld 100 voor een computer die in Nederland niemand meer wil hebben. Uiteraard hangt de hogere prijs ook samen met de waarde die zo n computer voor de gebruiker hier niet meer heeft (een nieuwe pc is financieel bereikbaar) maar daar nog wel (een nieuwe up-to-date pc is financieel onbereikbaar en velen zijn op tweedehands aangewezen). Naast de terminals is sprake van een georganiseerd aangegroeid complex : direct aan de terminal grenst een markt voor de verkoop van direct verkoopbare apparaten, aan die markt grenzen reparatiebedrijfjes die kapotte apparaten repareren en verkopen, aan de reparatiebedrijfjes grenzen onderdelenverkopers, aan de onderdelenverkopers grenzen metaalrecyclers en het aan de terminal gegroeide complex eindigt met de daaraan grenzende dumpplaats voor alles wat overblijft. Op die dumpplaats proberen veelal kinderen - de leeftijd neemt af in het aan de terminal gegroeide complex van markt naar dumpplaats - de laatste bruikbare componenten te verzamelen onder veelal ongezonde omstandigheden ( kabels branden ). De milieuautoriteiten in Ghana willen in principe af van de toestroom van apparaten, maar op dit moment is de wet- en regelgeving niet zodanig op orde dat dit mogelijk is. Ook speelt mee dat veel mensen er geld aan verdienen wat resolute stappen bemoeilijkt. Nederland is een belangrijk land voor de (illegale) export van apparatuur. Enerzijds omdat de (gepercipieerde) waarde van apparaten uit Nederland in Afrika hoog is. Anderzijds omdat actoren uit andere Europese landen verwerkingskosten willen ontwijken en hun afval naar Nederland sturen waar het wordt omgekat tot tweedehands goed en vervolgens naar Afrika wordt verscheept. Er zijn veel kleine handelaren in apparaten, deels wel maar grotendeels ook niet uit Nederland. Daarnaast zijn er internationaal opererende criminele organisaties die grof geld verdienen aan de handel in apparaten. Hele apparaten gaan in de regel naar Afrika. E-waste richting Azië betreft in de regel garantiegoederen, onderdelen voor metaalrecycling en geshredderd metaal. Er zijn Ghanezen die een container huren en die volgepropt met op rommelmarkten ingekochte apparaten naar Ghana sturen. Dit is lucratief gezien de aankoopprijs hier (zeg 10 per apparaat), de verkoopprijs daar (ordegrootte voor gewilde apparaten) en de kosten voor het huren en verschepen van de container die bij grote aantallen apparaten verwaarloosbaar zijn (enkele honderden ). 2

7 2. Keten en risicomomenten consumentenketen en professionele keten Aanbevolen wordt om de in bijlage 2 opgenomen ketenschema s te gebruiken bij het lezen van dit hoofdstuk. De teksten in dit hoofdstuk volgen deze schema s op de voet. 2.1 De keten van door consumenten afgedankte apparaten Consument Als de consument een gebruikt apparaat afdankt zijn verschillende overdrachten mogelijk, deels ongewenst/risicovol en deels niet risicovol. De afvalbak is uit het oogpunt van ongewenste stoffen, zoals zware metalen, en de voorkeur voor recycling ongewenst. Meegeven aan een inzamelaar/handelaar is ook ongewenst, vanwege het risico op illegale export. Niet risicovolle overdrachten zijn die van consument aan kringloopwinkel, detaillist (oudvoor-nieuw regeling) of gemeentelijke milieustraat. Kringloopwinkel Kringloopwinkels verkopen afgedankte apparaten die nog werken aan consumenten in Nederland. Dit is een niet risicovolle overdracht die goed is uit het oogpunt van hergebruik. Kringloopwinkels kunnen met defecte afgedankte apparaten drie kanten op: een inzamelaar/handelaar, de gemeentelijke milieustraat of het RSC in het kader van het door de producentencollectieven, zoals de NVMP, opgezette terugname- en verwerkingssysteem. Overdracht aan een inzamelaar/handelaar is vanwege het risico op illegale export ongewenst. Overdracht aan een gemeentelijke milieustraat of een RSC is niet risicovol. Uit onderzoek van de VROM-Inspectie onder 29 kringloopwinkels in 2010 bleek dat kringloopwinkels zich meestal via de niet risicovolle weg van e-waste ontdoen. Het onderzoek wees echter ook uit dat verkoop aan illegale inzamelaars/handelaars in vier gevallen was voorgekomen. Daarnaast stelde de VROM-Inspectie vast dat 30% van de onderzochte kringloopwinkels (een deel van) het afval afgeeft aan legale inzamelaars/handelaars buiten het door de producentencollectieven opgezette systeem om. Dit is niet verboden, maar ondergraaft wel het producentensysteem op basis van de verwijderingsbijdrage bij aankoop van een nieuw apparaat. Slechts 50% van de door VROM- Inspectie in 2009 onderzochte kringloopwinkels was aangesloten bij de Branchevereniging Kringloopwinkels Nederland (BKN), hetgeen duidt op een relatief lage organisatiegraad. Detaillist De circa Nederlandse detaillisten (landelijke winkelketens, regionale/lokale winkelketens en zelfstandige winkels) kunnen afgedankte apparaten niet risicovol overdragen aan een gemeentelijke milieustraat, een RSC of rechtstreeks aan een verwerker/recycler. Overdracht aan een inzamelaar/handelaar is uit het oogpunt van mogelijke illegale export risicovol. Dat deze overdracht toch plaatsvindt tonen handhavingsacties van de VROM-Inspectie aan. In 2005 gaf 29% van de onderzochte 3

8 winkels/ketens e-waste af aan niet erkende inzamelaars/handelaars. In 2006 bedroeg dit percentage 11% en in %. In het laatste geval ging het alleen nog om zelfstandige winkels, omdat de winkelketens inmiddels beducht waren (en zijn) voor negatieve publiciteit op grond van de acties van de VROM-Inspectie in 2005 en Een motief voor afgifte aan een (illegale) inzamelaar/handelaar was, naast in sommige gevallen gemakzucht, van financiële aard: bij de NVMP aangesloten detaillisten ontvingen een vergoeding van de NVMP ter hoogte van een bepaald percentage van de omzet van nieuwe apparaten, waardoor zij een prikkel hadden om oude apparaten met een positieve waarde (vooral wasmachines en fornuizen) te verkopen aan (illegale) handelaars/inzamelaars. In 2010 heeft de NVMP nieuwe contracten gesloten met detaillisten op grond waarvan zij nu een vergoeding voor daadwerkelijk afgegeven apparaten ontvangen. Kleine detaillisten ontvangen een vergoeding voor de kosten van handling en opslag die in verhouding staat met de marktprijs van afgedankte apparaten met een positieve waarde. Grote detaillisten met een eigen sorteercentrum ontvangen een vergoeding van 140 per ton. Niet alle detaillisten zijn bij de NVMP aangesloten. Gemeentelijke milieustraat De gemeentelijke milieustraat kan afgedankte apparaten niet risicovol overdragen aan een RSC of een verwerker/recycler. Aandacht verdient de overdracht van apparaten door milieustraten aan inzamelaars/handelaars. Uit onderzoek van de VROM-Inspectie uit 2009 bleek dat 12 van de 18 onderzochte milieustraten (een deel van) hun e-waste verkochten aan legale inzamelaars/handelaars (met name oudijzer- en metaalhandel) buiten het door de producentencollectieven opgezette systeem om. Dit is niet verboden, maar het ondergraaft wel de officiële terugname- en verwerkingssystemen van producentencollectieven zoals de NVMP. Aandacht verdient voorts de overdracht van (ongesorteerde partijen) apparaten door milieustraten aan kringloopwinkels, vanwege de mogelijk daaropvolgende risicovolle overdracht van defecte apparaten aan (illegale) inzamelaars/handelaars en vanwege het ondergraven van het officiële terugname- en verwerkingssysteem van producentencollectieven zoals de NVMP. Uit onderzoek van de VROM-Inspectie uit 2009 bleek dat sommige milieustraten apparaten grootschalig afgeven aan kringloopwinkels waarmee zij samenwerken. Naar verwachting zijn de overdrachten door milieustraten aan inzamelaars/handelaars en aan kringloopwinkels thans overigens sterk teruggedrongen of beëindigd, gezien het akkoord van mei 2009 tussen het producentencollectief NVMP en de NVRD (Nederlandse Vereniging van Reinigingsdirecteuren) waardoor milieustraten e-waste standaard afgeven aan RSC s of verwerkers/recyclers binnen het door de NVMP georganiseerde terugname- en verwerkingssysteem. Van dit akkoord maakt een nieuwe vergoedingsystematiek voor gemeenten deel uit: op basis van nieuwe inzamelcontracten geven gemeentelijke milieustraten afgedankte apparatuur verplicht af aan de NVMP tegen een vergoeding van 79 per ton. 4

9 Inzamelaars/handelaars In de in bijlage 2 opgenomen ketenschema s is de schakel inzamelaars/handelaars met een rode kleur aangegeven, omdat deze actoren bijzondere aandacht verdienen vanwege het risico op het bewust niet naleven van de wet- en regelgeving. Bij onderschepte verboden grensoverschrijdende transporten van e-waste is bij herhaling vastgesteld dat met name illegale inzamelaars/handelaars, die zich in allerlei verschillende gedaanten kunnen voordoen, daarbij betrokken zijn. E-waste mag alleen worden ingezameld en verhandeld door (rechts)personen die zijn geregistreerd op een landelijke lijst, de zogenoemde VIHB-lijst (vervoerders, inzamelaars, handelaren en bemiddelaars). Op die lijst staan thans ruim bedrijven (zie tekstkader legale VIHB-ers ). Illegale inzamelaars/handelaars staan daar uiteraard niet op. Volgens de in bijlage 2 opgenomen ketenschema s en de hiervoor beschreven actoren kunnen inzamelaars/handelaars e-waste aangereikt krijgen via de consument, de detaillist, de producent/importeur (het betreft dan garantiegoederen, zie paragraaf 2.2), de gemeentelijke milieustraat, de kringloopwinkel en andere handelaren in oude elektronica. Deze actoren zijn verplicht zich er, als zij zich van apparaten ontdoen en aldus e-waste overdragen aan inzamelaars/handelaars, van te vergewissen dat het legale (dat wil zeggen: op de VIHB-lijst geregistreerde) inzamelaars/handelaars betreft (zie hoofdstuk 4 wet- en regelgeving). Risico s bij inzamelaars/handelaars treden dan ook in het bijzonder op, als ontdoeners dat nalaten en afgedankte apparaten uit gemakzucht, omdat zij er geld voor krijgen, et cetera zonder VIHB-check meegeven aan inzamelaars/handelaars. Met andere woorden: als consumenten, detaillisten, producenten/importeurs, gemeentelijke milieustraten en kringloopwinkels een VIHB-check uitvoeren of ervoor zorgen dat hun afgedankte apparaten enkel bij de producentencollectieven, zoals de NVMP, terechtkomen, wordt illegale inzamelaars/handelaars de wind uit de zeilen genomen. Hun toevoer droogt dan op, wat een belangrijk mechanisme is in de strijd tegen illegale export. De LOM werkgroep e-waste heeft geconstateerd dat geld verdienen een drijvende kracht achter de illegale export van apparaten door allerhande individuele en in meer of mindere mate georganiseerde inzamelaars/handelaars is. Apparaten die in Europa zijn afgedankt, zijn vooral in Afrika gewild en leveren daar meer geld op dan er hier voor is betaald (inclusief verschepingskosten), zelfs als ze niet meer (goed) functioneren. Tabel 1 geeft een voorlopig en indicatief beeld van de lucratieve handel in e-waste. Tabel 1: Voorlopig en indicatief overzicht e-waste transacties TV s Afgifte aan een verwerker Afgifte aan NVMP Verkoop aan handelaren Verkoop door handelaren aan Afrikanen Verkoop in Afrika Kosten: 22 per kg Vergoeding: 4 per stuk Vergoeding: 4 à 10 per stuk Opbrengst handelaar: 10 à 20 per stuk Opbrengst: 50 à 100 per stuk 5

10 Koelkasten Afgifte aan een verwerker Afgifte aan NVMP Verkoop aan handelaren Verkoop door handelaren aan Afrikanen Verkoop in Afrika Verkoop in Nederlandse kringloopwinkel Kosten: 29 per stuk Vergoeding: 6 per stuk Vergoeding: 10 à 20 per stuk Opbrengst handelaar: 20 à 40 per stuk Opbrengst: 75 à 100 per stuk Opbrengst: 50 à 75 per stuk Diepvries/koelvriescombi Afgifte aan een verwerker Afgifte aan NVMP Verkoop aan handelaren Verkoop door handelaren aan Afrikanen Verkoop in Afrika Kosten: 29 per stuk Vergoeding: 6 per stuk Opbrengst: 20 à 30 per stuk Opbrengst handelaar: 40 à 65 per stuk Opbrengst: 75 à 100 per stuk Kleine elektronica (speakers, versterkers, e.d.) Afgifte aan een verwerker Afgifte aan NVMP Verkoop aan handelaren Verkoop door handelaren aan Afrikanen Verkoop in Afrika Kosten: 25 per kg Vergoeding: 1 per stuk Vergoeding 5 à 10 per stuk Opbrengst handelaar: 10 à 20 per stuk Opbrengst: 20 à 30 per stuk Legale VIHB-ers Vervoerders, inzamelaars, handelaars of bemiddelaars (VIHB-ers) van/in bedrijfs- of gevaarlijke afvalstoffen, waaronder e-waste, moeten zijn geregistreerd op een landelijke lijst, de zogenoemde VIHB-lijst. Najaar 2010 stonden er in totaal bedrijven uit verschillende landen op de VIHB-lijst. De meeste bedrijven (9.182) afkomstig uit Nederland. Ver daarna volgt Duitsland als tweede met bedrijven op de lijst. België is derde op de lijst met 964 bedrijven. Daarna volgt een tiental landen met tussen de 10 en de 100 bedrijven op de lijst: Polen, Frankrijk, Luxemburg, Tsjechië, Groot Brittannië, Oostenrijk, Zwitserland, Denemarken, Hongarije, Slovenië en Slowakije. Een twintigtal landen met minder dan tien bedrijven op de lijst sluit de rij. Hieronder Oost-Europese landen als Bulgarije en Roemenie, alsmede verre landen als Hong Kong en de Verenigde Staten. Het onderscheid tussen VIHB-ers onderling Vervoerders van afvalstoffen vervoeren voor een ander tegen vergoeding en zijn geen eigenaar van de afvalstoffen. Zij vervoeren in opdracht van ofwel de afvalproducent (de ontdoener van het afval) ofwel de afvalbe-/verwerker (de ontvanger van het afval). 6

11 Inzamelaars zijn zij die afval ophalen, sorteren en/of samenvoegen om deze verder te vervoeren. Voorbeelden zijn: (1) inzamelaars waarvoor het inzamelen de hoofdactiviteit is, (2) afvalbe-/verwerkers die zelf de afvalstoffen bij de afvalproducent (de ontdoener van het afval) ophalen om te be-/verwerken, al zijn zij eigenaar van het afval, (3) degene die afvalstoffen ophaalt bij verschillende ontdoeners, al vervoert hij de afvalstoffen in zijn eigen auto, (4) gemeenten die ingezameld huishoudelijk afval zelf naar een be-/verwerker vervoeren, (5) als een centraal afvalbeheerssysteem op een bedrijfsterrein de afvalstoffen bij de bedrijven ophaalt. Handelaren in afvalstoffen kopen en verkopen afvalstoffen voor eigen rekening. Zij hebben de afvalstoffen in eigendom, maar niet in feitelijk in bezit. Bemiddelaars treffen regelingen voor anderen voor het beheer van de afvalstoffen, zonder het bezit ervan. De VIHB aanvraag De stichting Nationale en Internationale Wegvervoer Organisatie (NIWO) behandelt de aanvraag voor vermelding op de VIHB-lijst. (Rechts)personen kunnen bij deze stichting een aanvraagformulier opvragen. De vermelding op de lijst geldt voor vijf jaar. De feitelijke aanvraag moet worden ingediend door de 'natuurlijke persoon die permanent en feitelijk leiding geeft aan de werkzaamheden van vervoeren, inzamelen, verhandelen en bemiddelen van afvalstoffen of indien van toepassing bij kredietwaardigheid de rechtspersoon'. De aanvrager moet aan NIWO de volgende documenten verstrekken: Een verklaring van goed gedrag, niet ouder dan 3 maanden (voor beoordeling betrouwbaarheid). Bedrijven uit andere landen een soortgelijke officiële verklaring omtrent betrouwbaarheid. Een accountantsverklaring, niet ouder dan 3 maanden, waaruit blijkt dat de natuurlijke persoon of rechtspersoon over minimaal eigen vermogen beschikt (voor beoordeling kredietwaardigheid). Bedrijven uit andere landen: een soortgelijke officiële verklaring omtrent betrouwbaarheid. Een vakdiploma Afvalstoffen (voor beoordeling vakbekwaamheid). Bedrijven uit andere landen: een soortgelijke officiële verklaring waaruit vakbekwaamheid op het gebied van afvalstoffen blijkt NIWO kent bij goedkeuring van de aanvraag, waarbij alle voorgaande documenten vereist zijn, een registratienummer toe. Dit nummer moet worden vermeld op de begeleidingsbrief bij het transport van afvalstoffen. Een vermelding op de VIHB-lijst is niet nodig als er sprake is van: Eigen afvalvervoer met eigen vervoermiddelen, bijvoorbeeld binnen één concern, ook tussen juridisch zelfstandige eenheden of bedrijven die afval zelf naar een centraal afvalbeheerssysteem vervoeren. Een voorbeeld is de centrale distributie door elektronicaketens, die centraal afgeven aan de NVMP vanuit de distriebutieunit waarheen zij zelf alles hebben vervoerd vanaf hun filialen. Inzamelaars die niet-beroepsmatig afvalstoffen inzamelen, bijvoorbeeld een loonwerkbedrijf dat bermen maait en het gras afvoert of een hovenier die tuinafval meeneemt; voorts bedrijven die met hun klant de afspraak hebben om verpakkingsmateriaal mee retour te nemen. Bijvoorbeeld een keukenbedrijf dat oude defecte apparaten mee terug neemt bij het plaatsen van een nieuwe keuken. Illegale afgifte door VIHB-ers Over de illegale afgifte of export van e-waste door VIHB-ers is op dit moment weinig informatie voorhanden. In volgende fasen van het LOM project zal in deze leemte worden voorzien, vooruitlopend op de eventuele intrekking van VIHB erkenningen bij illegale handel en export door VIHB-ers. RSC en verwerkers/recyclers Regionale Sorteer Centra werken op contract van de NVMP. Zij leveren in opdracht van de NVMP gesorteerde apparaten aan erkende verwerkers. In Nederland zijn zeven verwerkers 7

12 actief met elk hun eigen specialiteit. Coolrec verwerkt bijvoorbeeld koel- en vriesapparatuur en TV s, terwijl Indaver alleen gasontladingslampen verwerkt. Naast de Nederlandse verwerkers is er een Duitse verwerker in Gronau waaraan enkele RSC s koel- en vriesapparatuur overdragen. De overdracht aan verwerkers/recyclers is niet risicovol. Dit ligt anders voor de eventuele overdracht van RSC s aan kringloopwinkels die risicovol is vanwege de afgifte die vervolgens kan plaatsvinden aan handelaars/inzamelaars. NVMP en ICT Milieu De Stichting Nederlandse Verwijdering Metalektro Producten (NVMP) organiseert het Nederlandse terugname- en verwerkingssysteem voor e-waste namens de producenten/importeurs. Dit systeem wordt deels bekostigd uit de verwijderingsbijdrage die consumenten bij de aankoop van een nieuw apparaat betalen en deels uit bijdragen van de producenten en importeurs. De NVMP regelt het transport van (distributiecentra van) detaillisten en milieustraten naar de RSC s en na sortering het transport naar en de verwerking door de acht verwerkers/recyclers waarmee de NVMP een verwerkingscontract heeft. De inzameling en verwerking van ICT-apparatuur (grijs goed) wordt niet door de NVMP georganiseerd, maar door ICT Milieu. ICT Milieu regelt dat door consumenten bij milieustraten of detaillisten ingeleverde ICT-apparatuur (90% van de gemeenten werkt samen met ICT Milieu) via de RSC s terecht komt bij verwerkers/recyclers. Dit systeem kent geen zichtbare verwijderingsbijdrage en wordt bekostigd door de producenten en importeurs. In de praktijk wordt op dit moment de retourlogistiek van ICT-apparatuur vanaf de milieustraten naar de RSC s verzorgd door de NVMP op kosten van ICT milieu. Buitenland Nederlandse havens, in het bijzonder Vlissingen, Delfzijl, Amsterdam en Rotterdam, worden vanuit andere Europese landen gebruikt voor de export van apparaten. Dit zijn risicovolle stromen vanwege de kans dat het illegale export betreft. Risicovol om dezelfde redenen is voorts de overdracht van e-waste uit het buitenland aan Nederlandse inzamelaars/handelaars die het afval weer kunnen exporteren 1. Een andere ongewenste mogelijkheid is dat dit buitenlandse afval via inzamelaars/handelaars terecht komt in het Nederlandse terugname- en verwerkingssysteem dat voor een belangrijk deel wordt bekostigd door Nederlandse consumenten via de verwijderingsbijdrage bij aankoop van nieuwe apparaten. Naar de meeste bestemmingen buiten de OESO is het overbrengen van e-waste verboden. Naar sommige bestemmingen is de uitvoer van e-waste toegelaten, mits duidelijk is waar het wordt verwerkt, in welke vergunde inrichting en er een bindend contract is gesloten. Voor andere bestemmingen is er weer sprake van een vergunningplicht. Voor gevaarlijke afvalstoffen als CFK-houdende koelkasten of CRT beeldschermen geldt een volledig uitvoerverbod naar niet OESO landen. 1 In 2006 zijn exportcontroles uitgevoerd waarbij 57 overtredingen van export van e-waste zijn vastgesteld. Het merendeel (32 partijen, 285 ton) had betrekking op door handelaren ingezamelde apparaten en tweederde van de overtredingen had betrekking op partijen afkomstig uit andere landen (in het bijzonder Duitsland en Groot-Brittannië) die de EU via Nederland verlieten (VROM-Inspectie, Het beeld verhelderd). 8

13 2.2 De keten van door consumenten geretourneerde garantiegoederen Garantiegoederen zijn apparaten die consumenten binnen de garantietermijn retourneren aan de detaillist, omdat ze defect zijn of vanwege ontevredenheid. De detaillist retourneert garantiegoederen op zijn beurt aan de producent/importeur. Dit is niet risicovol. Ook is afgifte door de detaillist aan een inzamelaar/handelaar een optie. Deze afgifte is wel risicovol, vanwege de kans op illegale export. Producenten/importeurs kunnen (partijen) garantiegoederen retour zenden naar de initiële producent in bijvoorbeeld China. Dit wordt niet beschouwd als het overbrengen van afvalstoffen. Daarnaast komt het voor dat (partijen) garantiegoederen zonder sortering direct of via opkopers (inzamelaars/handelaars) naar een onbekende buitenlandse bestemming worden geëxporteerd. Dit lijkt niet logisch, aangezien producenten/importeurs de initiële producent zullen willen aanspreken op slechte apparatuur. De praktijk is echter dat initiële producenten 5 tot 10% extra leveren, als compensatie voor de apparaten die bij verkoop of ontvangst reeds defect zijn. Dit maakt dat in de praktijk weinig defecte elektronica terug naar de initiële producent wordt gezonden en er een markt is voor inzamelaars/handelaars en reparateurs van garantiegoederen. Onzeker is echter of de garantiegoederen in het buitenland worden gerepareerd dan wel met milieu- en gezondheidsrisico s worden verwerkt of op ongecontroleerde afvalbergen terechtkomen. 2.3 De keten van door professionele gebruikers afgedankte apparaten Professionele gebruikers Als professionele gebruikers een gebruikt apparaat afdanken zijn verschillende overdrachten mogelijk, deels ongewenst/risicovol en deels niet risicovol. De afvalbak is om redenen als omschreven bij consumenten ongewenst. Ditzelfde geldt voor het meegeven van afgedankte apparaten aan een inzamelaar/handelaar. De overdracht van apparatuur aan goede doelen die zich tot professionele gebruikers wenden is risicovol, omdat veel tussenhandelaren zich voordoen als liefdadigheidsvertegenwoordigers die bijvoorbeeld beweren computers te doneren aan scholen in ontwikkelingslanden. In het beste geval sorteren zij de computerapparatuur, verkopen zij de beste exemplaren aan Oost- Europa en verschepen zij alleen de heel oude modellen. In het slechtste geval exporteren zij alle ingezamelde computers ongesorteerd naar bijvoorbeeld China waaraan zij volgens bronnen circa 0,45 per kilogram verdienen (= per container). Voorts bestaan er verschillende stichtingen in Nederland die grotendeels draaien op door bedrijven gedoneerde computerhardware. Deze stichtingen hebben bijvoorbeeld de participatie en/of re-integratie van jongeren en ouderen tot doel. Ze demonteren, repareren, testen en verkopen apparatuur en sturen grote partijen nog werkende computers naar Afrika. Niet risicovolle overdrachten van afgedankte apparaten zijn die van professionele gebruikers aan: refurbishers in OESO landen, kringloopwinkels, producenten/importeurs/leveranciers, gemeentelijke milieustraten en RSC s. 9

14 Refurbishers Refurbishers zijn bedrijven in belangrijke mate stichtingen/leerwerkbedrijven voor jongeren zonder opleiding of langdurig werklozen die economisch afgeschreven apparatuur van overheden en bedrijven inzamelen, opknappen en opnieuw verkopen aan bijvoorbeeld scholen en maatschappelijke instellingen die geen budgetten hebben voor nieuwe apparatuur. Risicovol is de mogelijke overdracht/export van niet opknapbare apparatuur van refurbishers naar onbekende (buitenlandse) bestemmingen. Kringloopwinkels Hiervoor geldt wat is beschreven onder kringloopwinkels in de consumentenketen (paragraaf 2.1). Detaillist / Leveranciers business to business Hiervoor geldt wat is beschreven onder detaillist in de consumentenketen (zie paragraaf 2.1). Gemeentelijke milieustraat Hiervoor geldt wat is beschreven onder gemeentelijke milieustraat in de consumentenketen (zie paragraaf 2.1). Inzamelaars/handelaars Hiervoor geldt wat is beschreven onder inzamelaars/handelaars in de consumentenketen (zie paragraaf 2.1). RSC en verwerkers/recyclers Hiervoor geldt wat is beschreven onder RSC en verwerkers/recyclers in de consumentenketen (zie paragraaf 2.1). NVMP, ICT Milieu en RTA De NVMP heeft een inzamel- en verwerkingssysteem opgezet voor afgedankte professionele apparatuur afkomstig van bijvoorbeeld reparatie- en installatiebedrijven, groot- en detailhandelaren en eindgebruikers van professionele apparatuur. Het gaat bijvoorbeeld om verkoopautomaten, koelingen, voelselverwerkende apparatuur, medische apparatuur en meet- en controle-instrumenten. Deze bedrijven kunnen direct aanleveren bij de RSC of via de NVMP een container plaatsen die periodiek wordt opgehaald en getransporteerd naar een RSC. ICT-apparatuur kunnen professionele gebruikers gratis voor verwerking laten ophalen door ICT Milieu. Ook voor ICT-apparatuur die professionele gebruikers bij de gemeentelijke milieustraat hebben ingeleverd regelt ICT Milieu doorgaans via de RSC s van de NVMP de verwerking/recycling. 10

15 De Stichting Recycling Technologische Apparatuur (RTA) is opgericht in 2004 en organiseert de terugname en verwerking van professionele technologische apparaten, waarbij moet worden gedacht aan bijvoorbeeld meet- en regelapparatuur en medische apparatuur. De RTA heeft een contract afgesloten met een landelijk opererende afvalinzamelaar en afvalverwerker. Buitenland Hiervoor geldt wat is beschreven onder buitenland in de consumentenketen (zie paragraaf 2.1). 2.4 De keten van door professionele gebruikers geretourneerde garantiegoederen Voor garantiegoederen professioneel geldt, met uitzondering van de omvang, wat is beschreven onder garantiegoederen consumenten (zie paragraaf 2.2). 3. Omvang e-waste FFACT heeft in opdracht van de VROM-Inspectie een eerste aanzet gegeven tot een balans voor Nederland van afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (concept, versie 1.0, 2 december 2010). FFACT benadrukt dat relatief veel gegevens thans ontbreken om een adequate balans te kunnen maken. FFACT verwacht in dit verband veel van het voorgenomen brede kwantitatieve onderzoek van de producentenorganisaties NVMP en ICT-Milieu. 3.1 Wat komt er vrij aan afgedankte apparaten en garantiegoederen? Schattingen van de totale hoeveelheid afgedankte apparaten die bij consumenten en bedrijven in Nederland vrijkomt worden uitgedrukt in kilogram per inwoner. Voor Nederland lopen de schattingen uiteen. De United Nations University komt op 22,7 kg/inwoner voor 2010 (totaal 378 Kton), het CBS op 15,7 kg/inwoner in 2008 (totaal 262 Kton) en Witteveen & Bos op 18,5 kg/inwoner in 2008 (totaal 309 Kton). FFACT heeft niet of nauwelijks kunnen achterhalen via welke routes deze totale hoeveelheden worden afgedankt. Met andere woorden: inzicht in de hoeveelheden die door consumenten worden opgeslagen op zolder of worden afgegeven aan bijvoorbeeld kringloopwinkels of inzamelaars/handelaars ontbreken en worden door FFACT ook grotendeels niet verkenbaar geacht. Ditzelfde geldt voor bedrijven waarvan het zicht op hoe zij zich precies van apparatuur ontdoen eveneens grotendeels ontbreekt. CREM betoogde in 2008 in een studie dat het beeld voor bedrijven zelfs lastiger te verkrijgen is dan het beeld voor consumenten, omdat er van bedrijven minder apparaten via het georganiseerde inzamel- en verwerkingssysteem bij de verwerkers terecht zouden komen en relatief veel apparaten (vooral ICT-apparatuur) terecht zouden komen bij goede doelen, refurbishers en inzamelaars/handelaars waarbij het (onder andere vanwege ontbrekende en ook niet verplichte registraties) onduidelijk is wat er precies mee gebeurt. 11

16 De hoeveelheid garantiegoederen die retour komt bij detaillisten is onbekend. Het aandeel garantiegoederen binnen het totale aantal verkochte goederen is over het algemeen afhankelijk van het merk. In de markt gaat wel rond dat aandelen van 20 tot 30% bij B- merken geen uitzondering zijn. Bij A-merken zou het aandeel garantiegoederen lager liggen. Daarnaast is bekend dat bij de import van bepaalde goederen, zoals DVD-spelers, 90 tot 95% in rekening wordt gebracht of 5 tot 10% extra gratis wordt geleverd, omdat 5 tot 10% verlies door handling en transport gangbaar zou zijn. Samengevat kan de hoeveelheid garantiegoederen aanzienlijk zijn, als voornoemde percentages juist zijn en worden toegepast op de totale hoeveelheid nieuwe apparatuur die jaarlijks op de markt komt: circa 30 kg/inwoner in 2010 (totaal circa 500 Kton). Bij 10% gaat het dan al om in totaal 50 Kton. Afgedankte apparaten en garantiegoederen opgeteld, bedraagt de totale hoeveelheid e- waste die jaarlijks in Nederland vrijkomt naar schatting door FFACT ordegrootte 425 Kton. 3.2 Wat wordt er ingezameld en verwerkt of legaal geëxporteerd? FFACT schat dat van de naar raming circa 425 Kton e-waste die jaarlijks in Nederland vrijkomt in ieder geval circa 288 Kton e-waste wordt ingezameld en verwerkt of legaal geëxporteerd. Deze 288 Kton is opgebouwd uit 33 Kton die wordt verbrand (e-waste dat in de afvalbak terecht is gekomen), 127 Kton die via de NVMP en ICT-Milieu is ingezameld en verwerkt en 128 Kton die met een ontvangstmelding is gemeld bij het LMA (AMICE). Beide laatstgenoemde hoeveelheden zullen elkaar overigens behoorlijk overlappen, omdat NVMP en ICT-Milieu verwerkers ook melding doen bij het LMA (AMICE) van de ontvangen hoeveelheden. Niettemin denkt FFACT dat genoemde 288 Kton een onderschatting is van de totaal ingezamelde en verwerkte hoeveelheid, omdat bepaalde grote leveranciers van ICTapparatuur, zoals IBM en Dell, eigen oud-voor-nieuw systemen hebben voor de zakelijke markt en cijfers daarvan ontbreken. Ook inzicht in de tweedehands markt (ingezamelde apparaten die legaal worden geëxporteerd) ontbreekt. Weliswaar is op grond van gegevens uit Sagitta bekend dat circa 39 Kton aan apparaten wordt geëxporteerd naar landen buiten de EU, maar onderscheid tussen nieuwe en oude apparaten wordt in Sagitta niet gemaakt en het belangrijkste deel van genoemde 39 Kton lijkt volgens FFACT te bestaan uit nieuwe apparaten. 3.3 Welke hoeveelheid is thans buiten beeld? Het vorenstaande betekent volgens FFACT, dat op dit moment van zo n 137 Kton e-waste per jaar (425 minus 288) onbekend is waar het is en blijft. Een deel hiervan zal illegaal worden verwijderd/geëxporteerd. Naarmate in de komende jaren de hoeveelheden formeel ingezamelde en verwerkte apparaten door de NVMP en ICT-Milieu zullen stijgen en aanvullend de cijfers van de grote leveranciers voor de zakelijke markt en de omvang van de tweedehand markt bekend worden, zal de hoeveelheid e-waste die buiten beeld is (thans circa 137 Kton) kleiner worden en zich door het hogere aandeel dat zich dan naar verwachting in het formele inzamelcircuit bevindt in hogere mate in het illegale circuit bevinden. 12

17 3.4 Welke hoeveelheid wordt illegaal geëxporteerd? De hoeveelheid die totaal illegaal wordt geëxporteerd is onbekend. Voor enig cijfermatig gevoel ter zake is het zinvol om de bij zeehavencontroles onderschepte hoeveelheden illegaal geëxporteerde e-waste te vermelden en te relateren aan voornoemde circa 137 Kton die thans buiten beeld is. In 2008 zijn zeehavencontroles uitgevoerd in Vlissingen, Delfzijl, Amsterdam en Rotterdam. Daarbij is van 35 partijen e-waste (waaronder ook partijen garantiegoederen) illegale export naar niet OESO landen vastgesteld. In totaal ging het om kg / 0,171 Kton, waarvan overigens slechts 33% / kg / 0,057 Kton afkomstig uit Nederland. In 2006 ging het bij een vergelijkbaar onderzoek om 32 partijen en in totaal kg. In relatie tot voornoemde circa 137 Kton aan e-waste die thans buiten beeld is, kunnen deze cijfers van zeehavencontroles in principe twee dingen betekenen: a. bij zeehavencontroles wordt slechts het topje van de ijsberg van illegale export van e- waste ontdekt en dus zal intensivering van zeehavencontroles leiden tot onderschepping van grotere hoeveelheden e-waste, mogelijk oplopend tot meerdere tientallen Ktonnen. b. de totale hoeveelheid e-waste die thans buiten beeld is komt desondanks grotendeels legaal terecht, want de hoeveelheden illegaal geëxporteerde e-waste die bij zeehavencontroles worden ontdekt zijn relatief gezien gering: circa 137 Kton e-waste buiten beeld versus 0,2 tot 0,3 Kton e-waste onderschept bij recente zeehavencontroles. Met betrekking tot de verklaringen a en b voor het verschil tussen de circa 137 Kton e-waste die buiten beeld is en de 0,2 tot 0,3 Kton e-waste die bij recente zeehavencontroles is onderschept, hecht de LOM werkgroep e-waste op grond van de kennis en ervaring van betrokkenen de meeste waarde aan verklaring a. Waarschijnlijk is wat we onderscheppen het topje van de ijsberg. Een gezamenlijke ketenaanpak is nodig om zicht en greep op de e- waste keten te krijgen. 4. Wet- en regelgeving Op e-waste is diverse wet- en regelgeving van toepassing die hierna per betrokken actor beschreven staat. Cruciaal bij het toepassen van de wet- en regelgeving voor e-waste is de beoordeling of er sprake is van een afvalstof of niet. Daarom wordt daarop eerst ingegaan. 4.1 Afval of niet? Apparaten waarvan consumenten of professionele gebruikers zich ontdoen het is dan afval worden verderop in de keten soms toch weer gezien als tweedehands goed. Na sorteren, testen en repareren kan het stempel afval vervallen. In 2009 deed de VROM-Inspectie onderzoek naar 20 bedrijven (faillissementenhandel, refurbishers, reparatiebedrijven, handelaren) die inzamelen/handelen. Slechts één van deze bedrijven beschikte over een VIHB-registratie. De bedrijven die deze registratie niet hadden gaven als motief dat het niet zou gaan om afval, maar om tweedehands goed. Dit illustreert de problematiek waar handhavers mee te maken hebben. 13

18 Van afval is volgens de VROM-Inspectie, op grond van nationale en Europese jurisprudentie en overleg met de beleidsdirectie van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, in ieder geval sprake als: Apparaten na het ontdoen niet zijn gesorteerd en getest. Apparaten defect zijn c.q. niet meer voldoen aan de technische productspecificaties van de oorspronkelijke producent. Een kleuren TV waarvan het kleurenkanon defect is, moet daarom worden aangemerkt als afval. Er geen markt meer is voor de tweedehands apparatuur. Er sprake is van een handelsverbod, zoals in het geval van (H)CFK houdende koelkasten. Apparaten zodanig zijn verpakt, bijvoorbeeld los gestort, dat ze tijdens vervoer beschadigd zullen raken. Garantiegoederen vergen qua definitie enige nadere aandacht. Van garantiegoederen is uitsluitend sprake als deze direct en onder toezicht terugreizen naar de producent of importeur met de doelstelling de goederen te repareren en te gebruiken voor het oorspronkelijke doel. Garantiegoederen die na retournering door de consument of de professionele gebruiker ongetest en niet gerepareerd worden doorverkocht, moeten als afval worden behandeld. Pas na bewerkingen als testen en repareren kan er sprake zijn van een tweedehands goed dat vrij kan worden verhandeld. 4.2 Producenten/importeurs, NVMP en ICT-Milieu Richtlijn 2002/96/EG (WEEE Directive), BEEA en REEA Richtlijn 2002/96/EG (Waste of electrical and electronic equipment WEEE Directive) betreft afgedankte elektrische en elektronische apparatuur. Kern van de richtlijn is dat de producent verantwoordelijk wordt gesteld voor de bekostiging en de inzameling, recycling en verwerking van de in het afvalstadium terechtgekomen producten en materialen die door hem in de handel zijn gebracht. De richtlijn heeft tot doel om aan de voorkant, voordat het afval ontstaat, de verantwoordelijke (producent) voor de inzameling en verwerking aan te wijzen (regelen producentenverantwoordelijkheid). Nederland heeft de WEEE Directive geïmplementeerd via het Besluit beheer elektrische en elektronische apparatuur (BEEA) en de Regeling elektrische en elektronische apparatuur (REEA). Op grond van het BEEA en de REEA zijn producenten/importeurs die in Nederland elektrische en elektronische apparaten in de handel brengen verantwoordelijk voor de (bekostiging van de) inzameling, recycling en verwerking van deze apparaten in het afvalstadium. De REEA bevat minimum taakstellingen voor de producenten/importeurs voor de per kalenderjaar bij de verwerking te realiseren percentages nuttige toepassing en hergebruik. De REEA schrijft verder voor dat producenten/importeurs elk jaar, binnen zes maanden na afloop van ieder kalenderjaar, moeten rapporteren over de behaalde verwerkingsinspanningen en -resultaten en de hoeveelheid op de markt gebrachte apparatuur in het betreffende kalenderjaar. De overgrote meerderheid van de producenten/importeurs die in Nederland actief zijn hebben zich voor het nakomen van hun producentenverantwoordelijkheid zoals geregeld in het BEEA en de REEA aangesloten bij de uitvoeringsorganisaties Stichting Nederlandse 14