RV BELGICA PROGRAMMA Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD NATUUR

Transcriptie

1 RV BELGICA PROGRAMMA 2016 Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD NATUUR Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid

2

3 RV BELGICA PROGRAMMA 2016 Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD Natuur OD Natuur Meetdienst Oostende 100 Gulledelle 3de en 23ste Linieregimentsplein B 1200 BRUSSEL B 8400 OOSTENDE Tel: Tel: Fax: Fax: E mail: odnature@naturalsciences.be E mail: mso@odnature.be Website: Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen Programmatorische Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid

4

5 RV BELGICA PROGRAMMA 2016 INHOUD pagina 1. Inleiding Deelnemende instellingen en laboratoria Indeling van de campagnes Synthesetabel campagnes RV Belgica Chronologisch schema campagnes RV Belgica Werkzone en limieten van de continentale plateaus Instructies voor hoofdwetenschappers Overzicht van de programma's Fiches van de programma's Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu van het BDNZ Werking van het ecosysteem Geologische sedimentologische biogeochemische studies Visserijonderzoek Diverse onderzoeksprogramma s Educatie praktische opleiding... 77

6

7 1. INLEIDING Dit document beschrijft de meetcampagnes die tijdens het jaar 2016 zullen uitgevoerd worden met het oceanografisch onderzoekschip "RV BELGICA". De meetcampagnes worden voornamelijk uitgevoerd in Het Kanaal, in de Zuidelijke Bocht van de Noordzee en het Schelde estuarium. De campagnes hebben een dubbele doelstelling: enerzijds de opdrachten van openbaar nut met betrekking tot de monitoring van de kwaliteit van de mariene wateren en het Schelde estuarium; anderzijds fundamenteel en toegepast wetenschappelijk onderzoek. De monitoring campagnes worden o.a. uitgevoerd ter naleving van de internationale verplichtingen in het kader van de Oslo en Parijs Commissies (OSPAR), het "Joint Assessment and Monitoring Programme", de kaderrichtlijn Water (KRW) van de Europese Unie (2000/60/EG), en de kaderrichtlijn Mariene Strategie. Andere monitoring campagnes hebben betrekking op de gevolgen van diverse activiteiten op het mariene milieu: zand en grindexploitaties, stortingen van baggerspecie, inplanting van de windmolenparken, etc. De campagnes uitgevoerd in het kader van het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek betreffen enerzijds de onderzoeksprogramma s van de Programmatorische Overheidsdienst (POD) Wetenschapsbeleid. Anderzijds worden enkele campagnes uitgevoerd in het kader van diverse programma's van de Europese Commissie (FP7, ESFRI, etc.). Enkele campagnes zullen geheel of gedeeltelijk bijdragen tot de verdere uitbouw en verfijning van de mathematische modellen van de Noordzee en het Schelde estuarium. Verder worden er visserijcampagne uitegevoerd die gecoördineerd worden door de Internationale Raad voor Onderzoek der Zee (ICES) en die kaderen in de studies ter ondersteuning van de gemeenschappelijke visserijpolitiek van de Europese Unie. In dit document wordt een overzicht gegeven van de deelnemende instellingen en laboratoria. Vervolgens worden in de "Synthesetabel campagnes RV BELGICA programma 2016" het hoofdthema, de programma's, het werkgebied van elke campagne en de (eventuele buitenlandse) haven vermeld. Voor elk programma wordt de hoofdwetenschapper en vervanger vermeld, en tevens het voorziene aantal in te schepen wetenschappers. Tenslotte wordt voor elk van de deelnemende groepen een thematisch gerangschikte fiche gegeven van het programma met de toegekende campagneperioden. Deze fiche vermeldt de volgende informatie: Project Identificatie van de aanvrager Code van het programma (in de synthesetabel campagnes RV BELGICA programma 2016 wordt hier naar verwezen in de kolom programma's) Nederlands abstract Engels abstract Werkgebied Staalname Toegewezen campagneperiode en aantal deelnemende wetenschappers Eventuele opmerkingen 1

8 2. DEELNEMENDE INSTELLINGEN EN LABORATORIA De campagnes worden georganiseerd door de Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD Natuur, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen KBIN, instelling van de Programmatorische Federale Overheidsdienst (POD) Wetenschapsbeleid. De campagnes werden toegewezen aan de hieronder vermelde administraties, instellingen en universitaire laboratoria. Het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Departement Leefmilieu en Infrastructuur alsook het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) worden eveneens vermeld als opdrachtgevers. Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen KBIN Operationele Directie Natuurlijk Milieu OD Natuur Meetdienst Oostende en RV Belgica ECOCHEM: Fysico Chemie van Ecosystemen ECODAM: Dataverwerking en modellisering van ecosystemen ATECO: Aquatische en Terrestrische Ecologie BMM: Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee BIOPOLS: (Belgische) Beleidsondersteuning voor biodiversiteit Vlaamse overheid Landbouw en Visserij Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek ILVO Dier Visserij Afdeling: Aquatisch Milieu & Kwaliteit Visserij en Aquatische Productie Dienst Visserijbiologie Instituut voor Natuur en Bosonderzoek INBO Afdeling Biodiversiteit Onderzoeksgroep Ecosysteemdiversiteit Agentschap Onroerend Erfgoed AOE Federale Overheidsdienst (FOD) Economie, KMO, Middenstand en Energie Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid Dienst Continentaal Plat CSS Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Directoraat generaal Leefmilieu DG5 Inspectie Studiecentrum voor Kernenergie SCK CEN Lage Radioactiviteitsmetingen Ministerie van Defensie DGMR Mine Counter Measure KMS, Signal & Image Centre SIC CISS Department AFDOPSZEB MWU/REA Nato Mineware Mission Support Center NMWMSC Universiteit Gent UGent Vakgroep Biologie Onderzoeksgroep Mariene Biologie SMB Vakgroep Geologie en Bodemkunde Renard Centre of Marine Geology RCMG Université Libre de Bruxelles ULB Service Biogéochimie et Modélisation du Système Terre 2

9 Université de Liège ULg UR Argile, Géochimie et Environnements sédimentaires AGEs Vrije Universiteit Brussel VUB Dienst Analytische en Milieuchemie ANCH Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde Antwerpen KMDA Aquarium European Space Agency ESA TEC ETN ESA ESTEC De campagnes worden daarenboven uitgevoerd in samenwerking met een aantal nationale en internationale instellingen. Naar deze samenwerking wordt verwezen in de programmafiches. 3

10 3. INDELING VAN DE CAMPAGNES 3.1. Synthesetabel campagnes RV BELGICA 2016 PERIODE Nr Thema PROGRAMMA Aantal WERKGEBIED Nr INSTITUUT AANVRAGER code DEELNEMERS VERLOF ZEEBRUGGE ONDERHOUD DIVERSE 25 AOE PIETERS AOE MP 5 BE Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Sven Van Haelst (AOE) 2) Mevr. Ine Demerre (AOE) ZEEBRUGGE VISSERIJ 23 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, UK Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Bart Verschueren (ILVO) 2) Dr. Jochen Depestele (ILVO) ZEEBRUGGE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE, NL (Scheldt) MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 4 5 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE MONITORING 8 INBO STIENEN INBO ES 2 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Michael Fettweis (OD Nature) 2) Dhr. Joan Backers (OD Nature) ZEEBRUGGE VISSERIJ 23 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, UK Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Bart Verschueren (ILVO) 2) Dr. Jochen Depestele (ILVO) ZEEBRUGGE MONITORING 12 CSS DEGRENDELE CSS KD 3 4 BE GEOLOGIE 20 DGMR MERSCH DGMR EM GEOLOGIE 21 DGMR PEISKER DGMR CP GEOLOGIE 19 DGMR LOPERA DGMR OL GEOLOGIE 18 DGMR PAPILI DGMR SP 6 7 BE Hoofdwetenschapper 1) Mevr. Helga Vandenreyken (CSS) 2) Mevr. Sonia Papili (DGMR) ZEEBRUGGE GEOLOGIE 22 RCMG MISSIAEN RCMG TM 6 BE, NL, UK Hoofdwetenschapper 1) Dr. Tine Missiaen (UGent RCMG) 2) Dhr. Maikel De Clercq (UGent RCMG) ZEEBRUGGE MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 2 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 2 BE MONITORING 8 INBO STIENEN INBO ES 2 BE Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Nicolas Vanermen (INBO) 2) Dr. Eric Stienen (INBO) ONDERHOUD ZEEBRUGGE MONITORING 12 CSS DEGRENDELE CSS KD 3 4 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 2 BE Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Koen Degrendele (CSS) 2) Dr. Marc Roche (CSS) 4

11 PERIODE Nr Thema PROGRAMMA Aantal WERKGEBIED Nr INSTITUUT AANVRAGER code DEELNEMERS ZEEBRUGGE MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO LH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE VISSERIJ 24 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Kris Hostens (ILVO) 2) Dhr. Hans Hillewaert (ILVO) ZEEBRUGGE MONITORING 14 OD NATURE VAN LANCKER OD Nature VVL 3 5 BE MONITORING 15 OD NATURE VAN LANCKERi OD Nature VVLi 3 5 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 2 BE MONITORING 12 CSS DEGRENDELE CSS KD 3 4 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Vera Van Lancker (OD Nature) 1) Dr. Marc Roche (CSS) ZEEBRUGGE MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 4 5 BE DIVERSE 26 OD NATURE LEGRAND OD Nature SL 2 BE MONITORING 8 INBO STIENEN INBO ES 2 BE EDUCATION 29 UB CHOU DEHAIRS UB LC FD BE, NL (Scheldt) Hoofdwetenschapper 1) Dr. Michael Fettweis (OD Nature) 2) Dr. Lei Chou (ULB) ZEEBRUGGE RESERVE /ONDERHOUD ZEEBRUGGE OBSOLESCENTIE ONDERHOUD MONITORING 11 DG5 MARTENS DG5 RM BE Hoofdwetenschapper 1) Mevr. Els Monteyne (OD Nature) 2) Mevr. Sylvie Bairiot (DLD) ZEEBRUGGE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 2 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE EDUCATION 31 RBINS SEGERS RBINS HS 20 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Koen Parmentier (OD Nature) 2) Dr. Michael Fettweis (OD Nature) ZEEBRUGGE a MONITORING 16 ILVO MOREAU ILVO KM 10 BE, FR, UK DIVERSE 26 OD NATURE LEGRAND OD Nature SL 2 BE Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Kelle Moreau (ILVO) 2) Dhr. Patrick Calebout (ILVO) Great Yarmouth b MONITORING 16 ILVO MOREAU ILVO KM 10 BE, FR, UK Hoofdwetenschapper 1) Dhr Kelle Moreau (ILVO) 2) Dhr. Patrick Calebout (ILVO) ZEEBRUGGE ONDERHOUD Coördinatievergadering Ship Call a MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE VISSERIJ 24 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Kris Hostens (ILVO) 2) Dhr. Hans Hillewaert (ILVO) ZEEBRUGGE 5

12 PERIODE Nr Thema PROGRAMMA Aantal WERKGEBIED Nr INSTITUUT AANVRAGER code DEELNEMERS b MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE VISSERIJ 24 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE MONITORING 12 CSS DEGRENDELE CSS KD 3 4 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Kris Hostens (ILVO) 2) Dhr. Hans Hillewaert (ILVO) ZEEBRUGGE ONDERHOUD c MONITORING 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 8 10 BE MONITORING 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 0 BE VISSERIJ 24 KMDA JOUK KMDA PJ 0 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Kris Hostens (ILVO) 2) Dhr. Hans Hillewaert (ILVO) ZEEBRUGGE ECOSYSTEEM 17 SMB/VLIZ REUBENS SMB/VLIZ JR 3 4 BE MONITORING 6 OD NATURE DE MESEL OD Nature IDM 6 7 BE MONITORING 5 OD NATURE NORRO OD Nature AN 2 BE MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 2 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Ilse De Mesel (OD Nature) 2) Dr. Jan Reubens (UGent SMB) ZEEBRUGGE MONITORING 14 OD NATURE VAN LANCKER OD Nature VVL 3 5 BE MONITORING 15 OD NATURE VAN LANCKERi OD Nature VVLi 3 5 BE MONITORING 12 CSS DEGRENDELE CSS KD 3 4 BE GEOLOGIE 21 DGMR PEISKER DGMR CP GEOLOGIE 18 DGMR PAPILI DGMR SP 5 6 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Vera Van Lancker (OD Nature) 1) Dhr. Koen Degrendele (CSS) ZEEBRUGGE MONITORING 9 SMB REUBENS SMB JR 6 BE MONITORING 10 SMB REUBENS SMB JR 6 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE (MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 2 BE) Hoofdwetenschapper 2) Dr. Jan Reubens (UGent SMB) Dhr. Guy De Smet (UGent SMB) ZEEBRUGGE VERLOF ZEEBRUGGE RESERVE/ONDERHOUD VERLOF ZEEBRUGGE VERLOF MONITORING 8 INBO STIENEN INBO ES 2 BE EDUCATION 30 ULg FAGEL ULg NF BE Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Nicolas Vanermen (INBO) 2) Dr. Eric Stienen (INBO) ONDERHOUD 6

13 PERIODE Nr Thema PROGRAMMA Aantal WERKGEBIED Nr INSTITUUT AANVRAGER code DEELNEMERS ZEEBRUGGE MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 4 5 BE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE MONITORING 2 OD NATURE PARMENTIERn OD Nature KPn 2 4 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Michael Fettweis (OD Nature) 2) Dhr. Joan Backers (OD Nature) ZEEBRUGGE a VISSERIJ 23 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, UK Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Bart Verschueren (ILVO) 2) Dr. Jochen Depestele (ILVO) Southwick b VISSERIJ 23 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 8 10 BE, UK Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Bart Verschueren (ILVO) 2) Dr. Jochen Depestele (ILVO) ZEEBRUGGE MONITORING 12 CSS DEGRENDELE CSS KD 3 4 BE GEOLOGIE 20 DGMR MERSCH DGMR EM GEOLOGIE 21 DGMR PEISKER DGMR CP GEOLOGIE 19 DGMR LOPERA DGMR OL 6 7 BE Hoofdwetenschapper 1) Dr. Olga Lopera (DGMR) 2) Dhr. Koen Degrendele (CSS) ZEEBRUGGE MONITORING 1 OD NATURE PARMENTIER OD Nature KP 1 3 BE, NL (Scheldt) MONITORING 13 OD NATURE FETTWEIS OD Nature MF 1 2 BE MONITORING 7 OD NATURE HAELTERS OD Nature JH 0 BE MONITORING 8 INBO STIENEN INBO ES 2 BE Hoofdwetenschapper 1) Dhr. Nicolas Vanermen (INBO) 2) Dr. Eric Stienen (INBO) ONDERHOUD ZEEBRUGGE VERLOF Continue en automatische programma s: OD Nature LN (ICOS) (programma 27) ESA MC (GNSS) (programma 28) 7

14 sampling for SCK CEN LS 2 + sampling for KMDA PJ 3 marbiol & winmon Chronologisch schema RV BELGICA 2016 *1 Coordination Meeting Shipcall 2017 *2 Meeting Comopsnav OD Nature 8

15 4. WERKZONE EN LIMIETEN VAN DE CONTINENTALE PLATEAUS 9

16 5. INSTRUCTIES VOOR HOOFDWETENSCHAPPERS De hoofdwetenschapper is verantwoordelijk voor de coördinatie, de planning en de uitvoering van het wetenschappelijke gedeelte van de campagne. Dit zal steeds in nauwe samenwerking gebeuren met OD Natuur en aan boord met de Commandant RV BELGICA. Hiertoe zal hij/zij tijdig volgende documenten aan de Coördinator RV Belgica en OD Natuur Meetdienst Oostende bezorgen: VOORAFGAAND AAN DE CAMPAGNE: 1. Notification of Proposed Research Cruise: Voor campagnes die geheel of gedeeltelijk plaatsvinden in de territoriale wateren of op het continentale plateau van een vreemd land: het document "Notification of Proposed Research Cruise NOPRC" met alle gegevens noodzakelijk voor het aanvragen van de diplomatieke toestemming "DIPCLEAR", ten laatste 6 maand voor de aanvang van de campagne in vreemde wateren en 8 maand voor de aanvang van de campagnes in Spaanse, Portugese en Marokkaanse wateren. 2. Gedetailleerd uitvoeringsplan: Het gedetailleerde uitvoeringsplan voor de campagne, ten laatste 1 maand voor de aanvang van de campagne. Een vaste lay out voor het gedetailleerd uitvoeringsplan wordt voorzien. Om éénvormigheid na te streven en toegankelijkheid te bevorderen worden alle gedetailleerd uitvoeringsplannen opgesteld in het Engels. In het gedetailleerde uitvoeringsplan dienen de coördinaten genoteerd te worden in WGS84 coördinatensysteem volgens formaat: xx xx, xxx. Lay out: 1) General form RV Belgica 2016 De voorziene tijden voor de aanvang van de mobilisatie, van vertrek bij de aanvang van de campagne, van aankomst bij het einde van de campagne en van het einde van de demobilisatie. Noot: Voor een standaard campagneweek van maandag tot en met vrijdag is een richtlijn voor deze tijden respectievelijk: 08u00 en 10u30 op maandag en 14u00 en 16u30 op vrijdag. 2) List of participants 3) Scientific objectives 4) Research area Sampling stations Kaarten van de studiegebieden staalname stations moeten worden voorzien. Richtlijnen voor opstellen van de kaarten: 1. Coördinatensysteem: WGS84 Projectie UTM31 2. Coördinaten grid/frame met coördinatenformaat (xx xx,xxx ) 3. Bathymetrische contouren 4. Bij detailkaarten tevens een overzichtskaart voorzien met locatie van de detailkaart 5. Locaties staalnamepunten, trajecten, werkgebieden 6. Toe te voegen aan kaart: schaal, noord aanduiding, legende met o.a. symbolen/ projectie/aanmaakdatum/auteur Tevens wordt er gevraagd om de lijst met de coördinaten van de staalnamepunten, trajecten, werkgebieden door te sturen samen met het gedetailleerd uitvoeringsplan in WGS84 coördinatensysteem met formaat xx xx,xxxxx en xx.xxxxx (Excel) De nodige informatie bvb. bathymetrische data, locaties van windmolens, etc. kan verkregen worden bij OD Natuur (geocell@mumm.ac.be). 5) Operational course 6) Occupation of laboratories 7) Use of infrastructure and instrumentation 8) Sampling on board analysis 9) Automatic data acquisition: ODASIII continuous measurements (1) 10) Chemicals De lijst van de ingescheepte chemicaliën en/of gevaarlijke producten met de ingescheepte hoeveelheden, plaats van stockage aan boord etc. (1) ODASIII: Oceanographic Data Acquisition System installed aboard the RV Belgica 10

17 TIJDENS DE CAMPAGNE De hoofdwetenschapper zal tevens de nodige supervisie uitoefenen ter correcte toepassing van de richtlijnen vermeld in het boordreglement RV BELGICA. In het bijzonder dienen de richtlijnen met betrekking tot de veiligheid strikt te worden opgevolgd. Ook zal de hoofdwetenschapper alle nodige maatregelen voorzien voor het correct identificeren, stockeren, het gebruik aan boord en het in en ontschepen van gevaarlijke producten of wetenschappelijk materieel. In principe vinden RV Belgica campagnes plaats van maandag tot vrijdag, tenzij anders voorzien in het programma RV Belgica Hiervan wordt enkel afgeweken bij campagnes waarbij een touch & go nodig is in functie van wetenschappelijke experimenten, het ontschepen van studentengroepen of PR teams of in functie van vaartechnische redenen. RHIB transfers voor het aan boord of van boord brengen van wetenschappers, duikers vanaf de RV Belgica naar een nabije haven zijn enkel mogelijk bij goed weer en bij beperkt verlies aan scheepstijd (maximum 2u (incl. heen en terug transit + RHIB transfer). AANSLUITEND OP DE CAMPAGNE: 1. Cruise Evaluation Form CEF and Cruise Summary Report CSR Bij het beëindigen van de campagne zal de hoofdwetenschapper instaan voor het opstellen van het campagne evaluatieformulier (cruise evaluation form CEF ) en het Cruise Summary Report (2). - Het campagne evaluatieformulier is beschikbaar aan boord en dient te worden afgeleverd aan de OD Natuur bij het beëindigen van de campagne. Dit formulier wordt ondertekend door de hoofdwetenschapper en de Commandant van de RV Belgica. - Sinds 2010 kan de Cruise Summary Report ( CSR ) op twee manieren opgesteld worden: 1. Aan boord via OURS (Onboard Underway Registration of Samples). De informatie betreffende staalnamen en data types wordt ingegeven door de staalname verantwoordelijken. Tegen het einde van de campagne controleert de hoofdwetenschapper of de informatie van alle deelnemers correct geregistreerd werd en brengt hiervan het Belgian Marine Data Centre (bmdc@mumm.ac.be) op de hoogte. In dit geval wordt de CSR doorgezonden naar de internationale databank door BMDC. 2. In geval het CSR niet kan worden afgewerkt aan boord kan het online worden opgesteld via Login informatie kan aangevraagd worden bij OD Natuur BMDC. - Het gebruik van OURS wordt sterk aangeraden. Het biedt de wetenschappers een digitaal overzicht van de staalnamen en gerelateerde ODASIII gegevens voor o.a. gebruik in het campagnerapport. 2. Cruise report Voor het Cruise report wordt telkens een vaste lay out voorzien, waarin ondermeer de behaalde objectieven en de effectief uitgevoerde bemonsteringen en/of verrichtte opnamen beschreven worden. Het Cruise report dient binnen een termijn van 1 maand te worden overgemaakt aan de Coördinator RV Belgica (lieven.naudts@naturalsciences.be) en de OD Natuur Meetdienst Oostende (mso@odnature.be). Daarenboven dient het Cruise report, en indien gevraagd, ook het CSR, door tussenkomst van de hoofdwetenschapper te worden overgemaakt aan de instanties zoals vermeld op de diplomatieke toestemming (3) voor de betreffende onderzoekscampagne RV Belgica. (2) De CSR levert een eerstelijns inventaris van metingen en stalen op zee. De catalogus bevat informatie over campagnes uit 1873 tot vandaag van meer dan onderzoeksschepen: een totaal van bijna campagnes in wereldwijde zeeën. De catalogus is opvraagbaar via (3) De diplomatieke toestemming voor de onderzoekscampagne wordt door tussenkomst van de OD Natuur overgemaakt aan de hoofdwetenschapper. 11

18 6. OVERZICHT VAN DE PROGRAMMA'S 6.1. Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu van het Belgisch deel van de Noordzee Programma nr. en code Thema 1 OD NATURE PARMENTIER OD NATURE KP 2 OD NATURE PARMENTIERn OD NATURE KPn 3 ILVO HOSTENS ILVO KH 4 SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS 5 OD NATURE NORRO OD NATURE AN 6 OD NATURE DEMESEL OD NATURE IDM 7 OD NATURE HAELTERS OD NATURE JH 8 INBO STIENEN INBO ES 9 SMB REUBENS SMB JR 10 SMB REUBENS SMB JR 11 DG5 MARTENS DG5 RM 12 CSS DEGRENDELE CSS KD 13 OD NATURE FETTWEIS OD NATURE MF 14 OD NATURE VAN LANCKER OD NATURE VVL 15 OD NATURE VAN LANCKERi OD NATURE VVLi 16 ILVO MOREAU ILVO KM Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu in het Belgisch deel van de Noordzee en in het Schelde estuarium. NEWSTHEPS: New Strategies for monitoring and risk assessment of Hazardous chemicals in the marine Environment with Passive Samplers. Monitoring van de impact van menselijke activiteiten op het benthos en de kwaliteit van het mariene bodemecosysteem in het Belgisch deel van de Noordzee. Radiologisch toezicht en studie van de invloed van kerncentrales op het Belgisch deel van de Noordzee. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: onderwatergeluid. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: harde substraten. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: zeezoogdieren. Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken op het Belgisch deel van de Noordzee: avifauna. Monitoring van de effecten van offshore windmolenparken op het endobenthos van zachte substraten. Jaarlijkse monitoring van de Onderzoeksgroep Mariene Biologie. Chemische monitoring van de WO I toxische munitie dumping site "Paardenmarkt" voor de Belgische kust. Monitoring en kartering van de impact van zand en grindextractie in het Belgisch deel van de Noordzee. Monitoring en modellering van het cohesieve sedimenttransport en evaluatie van de effecten op het mariene ecosysteem ten gevolge van bagger en stortoperaties in het Belgisch deel van de Noordzee. ZAGRI/MOZ4: Zeebodemintegriteit en Hydrografische Condities. INDI67: Ontwikkeling van methoden om de monitoring van de KRM indicatoren 6 en 7 te verbeteren. Bestandsopname van de adulte platvisbestanden in de Noordzee in het kader van de North Sea Beam Trawl Survey. 6.2 Werking van het ecosysteem Programma nr en code 17 SMB/VLIZ REUBENS SMB/VLIZ JV Thema Onderzoek naar de ruimtelijke en temporele migraties van de Atlantische kabeljauw (Gadus morhua) in het Belgische deel van de Noordzee en de Westerschelde Gebruik van de akoestische telemetrie netwerk. 12

19 6.3. Geologische sedimentologische biogeochemische studies Programma nr en code 18 DGMR PAPILI DGMR SP 19 DGMR LOPERA DGMR OL 20 DGMR MERSCH DGMR EM 21 DGMR PEISKER DGMR CP 22 RCMG MISSIAEN RCMG TM Thema MRN15. Classificatie van de zeebodem aan de hand van een breed spectrum van parameters. MRN17: Machine Intelligence and Environmental Adaptive Mine Search. Belgische contributie aan het BURMIN project: Studie van de methoden voor detectie en neutralisatie van begraven zeemijnen. Milieueffectbeoordeling van de strijd tegen mijnen in de Belgische EEZ. Project SEARCH: de ontwikkeling van een efficiënte en optimale prospectie voor een nauwkeurige evaluatie van het onderwater archeologisch erfgoed in het Belgisch deel van de Noordzee Visserij onderzoek Programma nr en code 23 ILVO VANDERPERREN ILVO EV 24 KMDA JOUK KMDA PJ Thema Technische innovaties voor een transitie naar een duurzame zeevisserijsector & Selectief Vissen Doet Leven. Verzamelen van mariene fauna voor het aquarium van de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen Diverse onderzoekprogramma's Programma nr en code 25 AOE PIETERS AOE MP 26 OD NATURE LEGRAND OD NATURE SL 27 OD NATURE NAUDTS OD NATURE LN 28 ESA CRISCI ESA MC Thema Archaeological Heritage in the North Sea. Development of an efficient assessment methodology and approach towards a sustainable management policy and legal framework in Belgium. Improving Member States preparedness to face an HNS (Harmful Noxious Substances) pollution of the Marine System (HNS MS). ESFRI project ICOS (Integrated Carbon Observation System): contributie tot de oceaan component van ICOS via de AUMS en andere sensoren aan boord van de RV Belgica. Collection of GNSS data in the maritime environment for performance evaluation under different conditions Praktische opleiding en vorming Programma nr en code 29 UB CHOU DEHAIRS UB LC FD 30 ULG FAGEL ULG NF 31 RBINS SEGERS RBINS HS Thema Opleiding studenten Chemische Oceanografie (ULB) en 'Field Sampling' (VUB). Opleiding studenten in de Masterprogramma s Oceanografie, Geologie en Erasmus Mundus Mer Prijs wedstrijd 'akties ter ondersteuning van de biodiversiteit : deelname aan een 1 daagse bemonsteringscampagne. 13

20 7. FICHES VAN DE PROGRAMMA'S 7.1. Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu van het BDNZ Werking van het ecosysteem Geologische sedimentologische biogeochemische studies Visserij onderzoek Diverse onderzoekprogramma s Educatie praktische opleiding

21 7.1. MONITORING EN EVALUATIE VAN DE KWALITEIT VAN HET MARIENE MILIEU VAN HET BELGISCH DEEL VAN DE NOORDZEE 15

22 Programma 1 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu in het Belgisch deel van de Noordzee en in het Schelde estuarium Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECOCHEM Fysico Chemie van Ecosystemen Dr. Koen Parmentier Dhr. Marc Knockaert 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende kparmentier@naturalsciences.be mknockaert@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE PARMENTIER OD NATURE KP Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Monitoring en evaluatie van de kwaliteit van het mariene milieu in de zone van het Belgisch deel van de Noordzee 'BDNZ' in het kader van de nationale verplichtingen betreffende het Joint Assessment en Monitoring Programme (JAMP) van de OSPAR commissie en de kaderrichtlijn water (KRW) (2000/60/EG). Dit programma behelst, wat de waterkolom betreft, de bepaling van nutriëntenconcentraties, zoutgehalte, temperatuur, gesuspendeerde stoffen, opgeloste zuurstof, TOC en POC, chlorofyl a, faeofytine, optische parameters en organische contaminanten. Bovendien voorziet het de bepaling van de biomassa en soortensamenstelling van fytoplankton en benthische organismen. Verder worden sediment en biota verzameld voor de bepaling van zware metalen en organische contaminanten, in samenwerking met het ILVO Visserij (ecologische monitoring). Binnen dit project wordt een grote nadruk wordt gelegd op kwaliteitsborging en controle zowel tijdens de staalname als in het laboratorium. The project is part of the continuous surveillance and evaluation of the quality of the marine environment in the region of the Belgian part of the North Sea 'BPNS' in the framework of the national obligations toward the Joint Assessment and Monitoring Programme (JAMP) of the OSPAR commission and the Water Framework Directive of the EC (2000/60/EC). OD Nature determines nutrients, salinity, suspended matter, dissolved Oxygen, TOC and POC, chlorophyll a, phaeophytine, optical parameters and organic contaminants in the water column. Phytoplankton biomass and species composition as well as benthos species composition and biomass are also determined as part of the monitoring program. The other determinants (e.g. heavy metals and organic contaminants) in sediment and biota are determined in collaboration with ILVO Fishery (ecological monitoring). Quality assurance and quality control during sampling and in the laboratory receive a high priority within the project. Belgisch en aanpalend Nederlands van de Noordzee met inbegrip van het Scheldeestuarium. zie kaart programma 1 water: CTD, Niskin flessen (5 l en 10 l), Go Flo flessen (10l), Winchester sampler, ph meter, YSI oxygen probe sediment: Van Veen grijper en/of boxcorer materie in suspensie: doorstroomcentrifuge aan boord 16

23 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 3: * Campagne 7: * Campagne 10: * Campagne 13: * Campagne 15c: * Campagne 20: * Campagne 23: [1 3] [1 3] [1 2] [1 3] [1 3] [1 3] [1 3] Opmerkingen: Programma in samenwerking met het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek, Eenheid Dier, Visserij 'ILVO' (progr. 3), alsook met het Centrum voor Onderzoek in Diergeneeskunde en Agrochemie 'CODA' en het DG Leefmilieu, beide van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Staalnamestations programma 1 : OD NATURE KP 17

24 Programma 2 NewSTHEPS Titel project: Instelling/Aanvrager: New strategies for monitoring and risk assessment of hazardous chemicals in the marine environment with passive samplers Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECOCHEM Fysico Chemie van Ecosystemen Dr. Koen Parmentier Dhr. Marc Knockaert 3de & 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende kparmentier@naturalsciences.be mknockaert@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE PARMENTIERn OD NATURE KPn Nederlands Abstract: English Abstract: In dit onderzoeksproject worden nieuwe en geïntegreerde passive sampler (PS) gebaseerde benaderingen (via modellering en metingen) ontwikkeld voor het inschatten van zowel chemische blootstelling (monitoring) als biologisch effecten ( passive dosing ). Door het gebruik van een breed scala aan PS technieken, toepasbaar in een breed polariteitsbereik (van apolair tot polair) zal het project focussen op het kwantificeren van een uitgebreide set prioritaire en opkomende organische micropolluenten en metalen (doelgerichte benadering). Daarnaast zal een nietdoelgerichte analyse met hoge resolutie massaspectrometrie ontwikkeld worden voor kwalitatieve screening naar een virtueel ongelimiteerd aantal gekende (verdachte) en mogelijk nog onbekende contaminanten. Op een beperkt aantal geselecteerde verbindingen zullen zowel de totale concentratie als de labiele (d.i. bio beschikbare) fractie worden bepaald. In this research project, novel and integrated passive sampler (PS) based approaches (modelling and measurements) will be developed for both chemical exposure (monitoring) and biological effect assessment (passive dosing). Through the use of a broader array of PS techniques, applicable in a wide polarity range, the project will focus on the quantitation of an extended set of priority and emerging organic micropollutants and metals (targeted approach). Next to that, untargeted analysis with high resolution mass spectrometry will be performed to develop qualitative screening approaches able to detect trace levels of a virtually unlimited number of known (suspect) and possibly unknown contaminants. For a selection of compounds, both the total concentration and labile fraction (i.e. bioavailable) will be determined. Additionally, to trace the Suspended Particulate Matter (SPM) towards its origin, carbon (12C/13C) and nitrogen (14N/15N) stable isotope ratios will be measured, since organic matter from marine and terrestrial origin has a different isotopic C and sometimes N signature. In some cases, the sources of the organic matter present in the marine environment might be identified. In addition, modelling techniques will be of great support. Werkgebied: Belgisch Deel van de Noordzee zie kaart programma 1 Staalname: water: Go Flo flessen (10l) in situ metingen: CTD (saliniteit, D.O. (met behulp van draagbare oxymeters), temperatuur, OBS, lichtprofiel, diepte), Winchester sampler, Ph meter, YSI oxygen probe sediment: Van Veen grijper en/of boxcorer uitzetten van "Passive Samplers", verankerd aan boei of tripode 18

25 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 3: * Campagne 13: * Campagne 20: Geen [2 4] [2 4] [2 4] 19

26 Programma 3 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring van de impact van menselijke activiteiten op het benthos en de kwaliteit van het mariene bodemecosysteem van het Belgisch deel van de Noordzee Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek 'ILVO' Eenheid Dier Visserij Aquatisch Milieu en Kwaliteit Dr. Kris Hostens Dhr. Hans Hillewaert Ankerstraat Oostende kris.hostens@ilvo.vlaanderen.be hans.hillewaert@ilvo.vlaanderen.be Programmacode: ILVO HOSTENS ILVO KH Nederlands Abstract: English Abstract: Lange termijn monitoring van de impact van menselijke activiteiten (baggerlossingen, zandextracties, windmolens, visserij) op het benthos en de kwaliteit van het mariene bodemecosysteem van het Belgisch deel van de Noordzee BDNZ in het kader van (inter)nationale overeenkomsten en diverse lang en kortlopende projecten en doctoraatsstudies. Een aantal biologische populatie parameters binnen het macroendobenthos en epibenthos en de demersale visfauna worden onderzocht in relatie tot enkele omgevingsvariabelen (o.a. sedimentsamenstelling en temperatuur). Bijkomend wordt onderzoek gedaan naar viseieren en larven en naar het gelatineus zoöplankton op het BDNZ (incl. experimenteel onderzoek naar effecten van geluid). Ten tweede worden externe aandoeningen en de algemene gezondheid bij vissen onderzocht. Hiervoor worden ook otolieten van de onderzochte vissen verzameld. Vislevers die geïnfecteerd werden door nematoden worden ook bewaard. Binnen de chemische monitoring worden de gehaltes en trends van zware metalen, PCB s, PAH s in het sediment en in enkele biota bepaald, mogelijks aangevuld met emerging contaminants. Voor het onderzoek naar de aanwezigheid van microplastics in de Noordzee worden extra sedimentstalen, planktonstalen en vismagen verzameld. Het opgeviste plastic afval wordt bewaard voor het onderzoek naar vervuilende componenten op het plastic. Levende organismen worden aan land gebracht voor blootstellingproeven in het labo. Daarnaast worden biota bemonsterd ten behoeve van het verplicht radiologisch toezicht op het BDNZ door het SCK, en tevens worden levende mariene organismen voor het KMDA Aquarium verzameld. Long term monitoring of the impact of anthropogenic activities (dredge dumping, sand extraction, windmills, fisheries) on the benthos and the quality of the marine benthic ecosystem of the Belgian part of the North Sea BPNS in the frame of (inter)national commitments and several long and short term projects and PhD studies. A number of biological population parameters are investigated for the macro endobenthos and epibenthos and the demersal fish fauna, in relation to some environmental variables (e.g. sediment composition and temperature). Additionally, research on fish eggs and larvae and on the gelatinous zooplankton from the BPNS is performed (including the effects of noise). External fish diseases and the general health status of fish species will be examined. Otoliths of the investigated fish species are collected. Fish livers infected by nematode species will be preserved. For the chemical monitoring, levels and trends in heavy metals, PCBs, PAHs in sediment and certain biota are determined, possibly supplemented by the analysis of emerging contaminants. Additional sediment, plankton and fish stomach samples are collected for the investigation of microplastics in the North Sea. Marine litter is gathered for the analysis of emerging contaminants adsorbed on plastic. Living marine organisms are collected for exposure experiments with microplastics in the lab. Additional, biota is sampled for the radiological supervision of the BPNS by SCK and living marine organisms are collected for the KMDA Aquarium. 20

27 Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 3 Staalname: water: Niskin flessen (10 l), in situ metingen (CTD) macrobenthos/sediment: 0,1 m² gemodifieerde Van Veen grijper (ILVO) materie in suspensie: boordcentrifuge, Secchi schijf epibenthos demersale vis: 8 m boomkor (ILVO) met garnalennet (22 mm maaswijdte in kuil), bongonet 500 µm, plankton net 200 µm Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 9: * Campagne 15a: * Campagne 15b: * Campagne 15c: [8 10] [8 10] [8 10] [8 10] Opmerkingen: Programma in samenwerking met OD Natuur, CODA, SCK CEN (progr. 4), de vakgroep Mariene Biologie van de Universiteit Gent (SMB), INBO, de FOD Economie en de FOD Leefmilieu. Tevens in samenwerking met diverse Europese instituten: CEFAS (UK), IFREMER, ULCO LOG, CNRS (FR) en Deltares (NL). 21

28 Staalnamestations programma 3 : ILVO KH 22

29 Programma 4 Titel project: Instelling/Aanvrager: Radiologisch toezicht en studie van de invloed van kerncentrales op het Belgisch deel van de Noordzee StudieCentrum voor Kernenergie Lage Radioactiviteitsmetingen Mevr. Liesl Sneyers Mevr. Katrien Smits Boeretang Mol liesel.sneyers@sckcen.be katrien.smits@sckcen.be Programmacode: SCK CEN SNEYERS SCK CEN LS Nederlands Abstract: English Abstract: Radiologisch toezicht op het Belgisch deel van de Noordzee 'BDNZ' in navolging van nationale en internationale verplichtingen. Controle in de omgeving van de Frans Belgische grens; opsporen van de invloed van buitenlandse kerncentrales op het mariene milieu; invloed op de voedselketen. Metingen van radioactiviteit in 25 vissen, 20 waterstalen (5 zones (4x/jr) en 20 sediment stalen (5 zones, 4x/jr). Metingen: alpha spectrometrie (vis), gammaspectrometrie (vis, water en slib), alfa en beta activiteit, K 40 (water). Project in opdracht van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC). Radiological monitoring on the Belgian part of the North Sea 'BPNS' in the frame of national and international obligations. Survey in the vicinity of the Franco Belgian border; influence of aquatic releases from foreign nuclear sites on the marine environment; influence on the food chain. Radioactivity measurements on 25 fishes, 20 water samples (5 areas, 4x/y) and 20 sediment samples (5 areas, 4 x/y). Measurements: alpha spectrometry (fish), gamma spectrometry (fish, water and sediment), alpha and beta activity, K 40 (water). Program in the frame of the Belgian Federal Agency of Nuclear Control (FANC). Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaarten programma 1 en 3 Staalname: De staalnamen gebeuren door OD Nature Parmentier (progr. 1) en ILVO Hostens (progr. 3). Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 9: * Campagne 15a: * Campagne 15b: * Campagne 15c: [0] [0] [0] [0] Opmerkingen: Programma in samenwerking met het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle FANC. 23

30 Programma 5 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: onderwatergeluid Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Dr. Alain Norro Dr. Bob Rumes Gulledelle Brussel anorro@naturalsciences.be brumes@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE NORRO OD NATURE AN Nederlands Abstract: English Abstract: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het kader van de milieuvergunningen op het Belgisch deel van de Noordzee (C Power op de Thorntonbank, Belwind op de Blighbank en Northwind op de Lodewijkbank) Onderdeel: onderwater geluid. Environmental research on offshore windfarm projects in the Belgian part of the North Sea (C Power on the Thorntonbank, Belwind on the Blighbank and Northwind on the Lodewijkbank). Part: underwater noise. Werkgebied: Belgisch Deel van de Noordzee zie kaart programma 5 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Verankering van een autonoom instrument voor geluidsmeting. * Campagne 7: * Campagne 8: * Campagne 16: Wordt uitgevoerd vanaf de RHIB RV Belgica (op drift) of via tripode. [2] [2] [2] 24

31 Werkgebied programma 5: OD NATURE AN 25

32 Programma 6 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: harde substraten Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ATECO Aquatische en Terrestrische Ecologie Dr. Ilse De Mesel Dhr. Francis Kerckhof 3de & 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende idemesel@naturalsciences.be fkerckhof@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE DE MESEL OD NATURE IDM Nederlands Abstract: English Abstract: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het kader van de milieuvergunningen op het Belgisch deel van de Noordzee (C Power, Belwind en Northwind) Onderdeel: Harde Substraten Environmental research on offshore windfarm projects in the Belgian part of the North Sea (C Power, Belwind and Northwind) Part: Hard Substrates Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 6 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Hard subtidal: staalname door wetenschappelijke duikers OD Natuur Hard intertidal: schraapstalen en foto's Uitzetten van kooien voor onderzoek naar kreeften en krabben Secchi schijf * Campagne 16: [6 7] RV Belgica RHIB is noodzakelijk voor het uitvoeren van de duikwerkzaamheden. 26

33 Werkgebied programma 6: OD NATURE IDM 27

34 Programma 7 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken in het Belgisch deel van de Noordzee: zeezoogdieren Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' BMM Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee Dhr. Jan Haelters Dr. Steven Degraer 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende jhaelters@naturalsciences.be sdegraer@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE HAELTERS OD NATURE JH Nederlands Abstract: English Abstract: In het kader van de inschatting van de effecten van de constructie en exploitatie van offshore windparken op kleine walvisachtigen zet het KBIN passieve akoestische toestellen in: Porpoise Detectors (C PoDs). Een C PoD bestaat uit een hydrofoon, een processor, batterijen en een digitaal timing en logging systeem, en heeft een autonomie tot vier maanden ( De verkregen data verschaffen informatie over de (relatieve) aantallen bruinvissen in de buurt van de C PoD, tot op een afstand van 300 m. Data verkregen van verschillende C PoDs kunnen vergeleken worden zo kan de aanwezigheid van bruinvissen in windparken vergeleken worden met de aanwezigheid in referentiegebieden. In the framework of the assessment of the effects of the construction and operation of offshore wind farms on small cetaceans, the RBINS uses Passive Acoustic Monitoring Devices: porpoise detectors (C PoDs). A C PoD consists of a hydrophone, a processor, batteries and a digital timing and logging system, and has autonomy of up to four months ( Data obtained provide an indication of the (relative) abundance of harbor porpoises in the vicinity of the device, up to a distance of approximately 300m. Data obtained from one PoD can give an indication of presence/absence of porpoises, and can be compared to data obtained from PoDs moored at other locations as such, the presence of porpoise in wind farm areas can be compared to the presence of porpoises in reference areas. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 7 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: verankering en recuperatie C PODs (Cetacean Porpoise Detectors) * Campagne 3: * Campagne 7: * Campagne 8: * Campagne 13: * Campagne 15c: * Campagne 18: * Campagne 20: * Campagne 23: De verankering van de PODs zal gebeuren door de bemanning van de RV Belgica. [0] [0] [0] [0] [0] [0] [0] [0] 28

35 Werkgebied programma 7: OD NATURE JH 29

36 Programma 8 Titel project: Instelling/Aanvrager: Onderzoek naar de milieueffecten van windmolenparken op het Belgisch deel van de Noordzee: avifauna Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) Afdeling Biodiversiteit Onderzoeksgroep Ecosysteemdiversiteit Dr. Eric Stienen Dhr. Nicolas Vanermen Kliniekstraat Brussel eric.stienen@inbo.be nicolas.vanermen@inbo.be Programmacode: INBO STIENEN INBO ES Nederlands Abstract: English Abstract: Aan de hand van gestandaardiseerde zeevogeltellingen vanaf een onderzoeksschip onderzoekt het INBO de effecten van offshore windturbines op de aanwezigheid van zeevogels. Hiervoor worden elke maand vaste monitoringsroutes gevaren doorheen de impact en controlegebieden. Based on the results of standardized and ship based seabird counts, the Research Institute for Nature and Forest (INBO) investigates the effects of offshore wind turbines on the presence of seabirds. Therefore, the INBO performs monthly surveys along fixed monitoring routes through the impact and control areas. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee niet van toepassing * Campagne 3: * Campagne 7: * Campagne 11: * Campagne 19: * Campagne 23: zie kaart programma 8 [2] [2] [2] [2] [2] Opmerkingen: Zeevogeltellingen kunnen enkel uitgevoerd worden bij daglicht, van een half uur na zonsopgang tot een half uur voor zonsondergang. 30

37 Werkgebied programma 8 : INBO ES 31

38 Programma 9 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring van de effecten van offshore windmolenparken op het endobenthos van zachte substraten. Universiteit Gent 'UGent' Vakgroep Biologie Onderzoeksgroep Mariene Biologie Dr. Jan Reubens Dhr. Guy De Smet Krijgslaan 281/S Gent jan.reubens@ugent.be guy.desmet@ugent.be Programmacode: SMB REUBENS SMB JR Nederlands Abstract: English Abstract: In het kader van de offshore windmolenpark vergunningen wordt de grootschalige monitoring van het zachte substraat macrobenthos uitgevoerd op de Bligh Bank, Thorntonbank, Lodewijkbank en de Goote Bank. De baseline studies werden uitgevoerd tijdens 2005 (C Power), 2008 (Belwind) en 2010 (Northwind). In the framework of the offshore wind farm permit, the large scale monitoring of the soft substrate macrobenthos will be carried out on the Bligh Bank, Thorntonbank; Lodewijkbank and the Goote Bank. The baseline studies were carried out during 2005 (for C Power), 2008 (for Belwind) and 2010 (for Northwind). Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee macrobenthos: Van Veen grijper hyperbenthos: hyperbentische slede zie kaart programma 9 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 18: [6] Dit project vormt een deel van de grootschalige monitoring van de offshore windmolenparken. Andere betrokken instellingen zijn OD Natuur, ILVO en INBO. 32

39 Staalnamestations programma 9 : SMB JR 33

40 Programma 10 Titel project: Instelling/Aanvrager: Jaarlijkse monitoring van de Onderzoeksgroep Mariene Biologie Universiteit Gent Vakgroep Biologie Onderzoeksgroep Mariene Biologie Dr. Jan Reubens Dhr. Guy Desmet Krijgslaan 281 S Gent Programmacode: SMB REUBENS SMB JR Nederlands Abstract: English Abstract: Jaarlijks wordt er door de onderzoeksgroep mariene biologie een grootschalige staalname uitgevoerd in het Belgisch deel van de Noordzee. Dit kadert binnen een lange termijn project om de milieutoestand van het BDNZ te evalueren. Er worden water, sediment en benthosstalen ingezameld. The Marine Biology Research Group organizes a large scale monitoring campaign in the Belgian part of the North Sea on a yearly basis. This is done in the framework of a longterm project to evaluate the environmental status of the BPNS. During the campaign, water samples, sediment samples and benthos samples are gathered. Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee water: in situ metingen (CTD met OBS sensor) bodemstalen: Van Veen grijper, Reineck corer benthosstalen: hyperbentische slede vis: 3m boomkor zie kaart programma 10 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 18: [6] De monitoring vindt plaats binnen een lange termijnreeks die al jaren ingezameld wordt in de maand oktober. De staalnames moeten overdag worden uitgevoerd om uniform te blijven met eerdere staalnames. 34

41 Staalnamestations programma 10 : SMB JR 35

42 Programma 11 Titel project: Instelling/Aanvrager: Chemische monitoring van de WO I toxische munitie dumping site "Paardenmarkt" voor de Belgische kust. FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Directoraat Generaal Leefmilieu 'DG5' Dhr. Robert Martens Dhr. Peter Devlieghere Victor Hortaplein 40 bus Brussel robert.martens@health.fgov.be peter.devlieghere@milieu.belgie.be Programmacode: DG5 MARTENS DG5 RM Nederlands Abstract: English Abstract: Monitoring van de mogelijke aanwezigheid in het marien milieu van toxische stoffen voortkomend uit de, na de eerste Wereldoorlog, in zee gedumpte chemische munitie in de ondiepe zandvlakte Paardenmarkt voor de Belgische kust. Dit chemisch monitoring programma, uitgevoerd door het Laboratorium van Defensie, betreft het nagaan van de eventuele aanwezigheid van toxische stoffen afkomstig van de gedumpte munitie in het sediment. In totaal kunnen 30 à 40 stalen genomen worden ter hoogte van de Paardenmarkt site, dit op locaties waar het merendeel van de munitie werd gedumpt. De monitoring gebeurt in opdracht van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, Directoraat Generaal Leefmilieu. De analyses worden uitgevoerd door de Laboratoria van Defensie 'DLD'. Monitoring of the possible presence in the marine environment of toxic substances originating from the, after the First World War, sea dumped chemical ammunition on the sand flat Paardenmarkt in front of the Belgian coast. This chemical monitoring program is executed by the Defence Laboratory. The project aims at the detection of the possible presence of toxic elements originating from the dumped ammunition, in the sediments. In total, 30 to 40 samples will be taken at the Paardenmarkt site, there where most of the ammunition has been dumped. The monitoring is an assignment of the Belgian federal ministry of Public Health, Safety of the food chain and Environment, Directorate General for the Environment. The analyses are carried out by the Belgian Defence Laboratories 'DLD'. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 12 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: bodem en waterstalen genomen met behulp van buizen uit roestvrij staal of kunststof * Campagne 12: [10 15] Inzetten van duikers van de Marinecomponent en gebruik van de RHIB Tuimelaar (OD Natuur) voor de bebakening van de bemonsteringstations. 36

43 Staalnamestations programma 11 : DG5 RM 37

44 Programma 12 Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring en kartering van de impact van zand en grindextractie in het Belgische deel van de Noordzee Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand en Energie Algemene Directie Kwaliteit en Veiligheid Dienst Continentaal Plat Dhr. Koen Degrendele Mevr. Helga Vandenreyken NGII, Koning Albert II laan Brussel Programmacode: CSS DEGRENDELE CSS KD Nederlands Abstract: English Abstract: Dit monitoring project heeft tot doel een continu onderzoek te verrichten naar de invloed van de exploitatie van niet levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat op de sedimentafzettingen en het mariene milieu (Wet van 13 juni 1969 betreffende de exploratie en exploitatie van niet levende rijkdommen van de territoriale zee en het continentaal plat). Belgisch nationaal onderzoeksprogramma. This monitoring project aims to execute a continuous research on the effects of the exploitation of non living resources of the territorial sea and the continental shelf on the sedimentary movements and the marine environment (Law of 13 June 1969 on the exploration and exploitation of non living resources of the territorial sea and the continental shelf). Belgian national research program. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 13 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: sediment: Reineck corer, onderwatercamera en SPI geofysische opnamen: multibeam echosounder water: in situ metingen (CTD), SVP sound velocity probe, Secchi schijf * Campagne 5: * Campagne 8: * Campagne 10: * Campagne 15b: * Campagne 17: * Campagne 22: [3 4] [3 4] [3 4] [3 4] [3 4] [3 4] Opmerkingen: De multibeamopnames kunnen bij dag of bij nacht worden uitgevoerd. Er is 1 'back up' campagne voorzien om, indien een voorgaande meetcampagne niet doorgaat, de wettelijk verplichte monitoring te verzekeren. 38

45 Werkgebieden programma 12 : CSS KD 39

46 Programma 13 MOMO Titel project: Instelling/Aanvrager: Monitoring en modellering van het cohesieve sedimenttransport en evaluatie van de effecten op het mariene ecosysteem ten gevolge van bagger en stortoperaties in het Belgisch deel van de Noordzee Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Dr. Michael Fettweis Dhr. Joan Backers Gulledelle Brussel Programmacode: OD NATURE FETTWEIS OD NATURE MF Nederlands Abstract: English Abstract: Het project MOMO is een onderdeel van de algemene en permanente verplichtingen van monitoring en evaluatie van de effecten van alle menselijke activiteiten op het mariene ecosysteem waaraan België gebonden is overeenkomstig het OSPAR Verdrag (1992). Het project heeft als algemene doelstellingen om de baggerwerken op het BCP en in de kusthavens te verminderen en om een gedetailleerd inzicht te verwerven van de fysische processen die plaatsvinden in het mariene kader waarbinnen deze baggerwerken worden uitgevoerd. Dit impliceert enerzijds beleidsondersteunend onderzoek naar de vermindering van de sedimentatie op de baggerplaatsen en het evalueren van alternatieve stortmethoden. Anderzijds is onderzoek naar knelpunten voor het plannen en schatten van de effecten van de baggerwerken vereist. Dit is specifiek gericht op het dynamische gedrag van slib in de waterkolom en op de bodem en zal uitgevoerd worden met behulp van modellen en in situ metingen. The project MOMO is part of the general and permanent duties of monitoring and evaluation of the effects of all human activities on the marine ecosystem to which Belgium is committed following the OSPAR convention (1992). The general goals of the project are to reduce the dredging work on the BCS and in the coastal harbors and to obtain a detailed insight into the physical processes involved in the marine environment were the dredging works take place. This implies on the one hand policy supported research to decrease the sedimentation in the dredging areas and to evaluate alternative disposal strategies. On the other hand fundamental research on cohesive sediment dynamics is carried out in order to plan and estimate the effect of disposal of fine grained sediments on the marine ecosystem. The latter is carried out using numerical models and in situ measurements. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 13 Staalname: water: in situ metingen: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (5 l) sediment: Van Veen grijper verankerde autonome meetstations: "ADCP" en tripode met verschillende sensoren materie in suspensie: LISST100X stroom: hull mounted ADCP 40

47 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 3: * Campagne 7: * Campagne 11: * Campagne 13: * Campagne 16: * Campagne 18: * Campagne 20: * Campagne 23: [4 5] [1 2] [4 5] [1 2] [1 2] [1 2] [4 5] [1 2] Opmerkingen: In het MOMO programma van 2016 zal de continue meetreeks met behulp van een tripode ter hoogte van MOW1 verdergezet worden (met uitzondering van de periode van obsolescentieonderhoud RV Belgica). Voor het ophalen en verankeren worden 2x4 uur voorzien, afhankelijk van het getij moeten deze operaties over 1 of 2 dagen gespreid worden. De verankering en het binnenhalen van de tripode kan enkel tijdens daglicht worden uitgevoerd en dit tijdens kentering. De verankering van de tripode (buiten campagnes met 13h metingen) kan best worden voorzien aan het begin of einde van een campagne. Staalnamestations programma 13: OD NATURE MF 41

48 42

49 Programma 14 ZAGRI / MOZ4 Titel project: Instelling/Aanvrager: Zeebodemintegriteit en Hydrografische Condities Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Dr. Vera Van Lancker Dr. Dries Van den Eynde Gulledelle Brussel vvanlancker@naturalsciences.be dvandeneynde@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE VAN LANCKER OD NATURE VVL Nederlands Abstract: English Abstract: ZAGRI is een langdurig onderzoeksprogramma ter evaluatie van de invloed van de exploitatie van niet levende rijkdommen van de Belgische territoriale zee en continentaal plat. Het MOZ4 onderzoek richt zich op de hydrodynamica en sedimenttransport in ver zeewaarts gelegen concessiezones en de impact op een nabijgelegen Habitatrichtlijnengebied. De algemene doelstelling is om proces en systeemkennis te verhogen ter evaluatie van indicatoren die zijn voorgesteld in de Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie. In het bijzonder dienen veranderingen in zeebodemintegriteit en hydrografische condities worden gekwantificeerd. ZAGRI is a continuous research program on the evaluation of the effects of the exploitation of non living resources of the territorial sea and the continental shelf. MOZ4 research focuses on the hydrodynamics and sediment transport in a marine aggregate extraction zone, far offshore, and its impact on an adjacent Habitat Directive Area. Overall aim is to increase process and system knowledge of both areas, with particular focus on the compliancy of the extraction activities with respect to the European Marine Strategy Framework Directive. More specifically changes in seafloor integrity and hydrographic conditions need assessment. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 14 Staalname: water: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (5 l en 10 l), SVP Sound Velocity Probe, ph meter sediment: Van Veen grijper, Hamon grijper, Reineck corer, NIOZ boxcorer geofysische opnamen: multibeam echosounder, stroommetingen met ADCP materie in suspensie: LISST100X verankerde autonome meetstations: tripode met verschillende sensoren 3m boomkor Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 10: * Campagne 17: [3 5] [3 5] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Dienst Continentaal Plat van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, alsook met het Instituut voor Landbouw en Visserij Eenheid Dier Visserij 'ILVO'. Het is mogelijk dat er apparatuur van buitenlandse instellingen wordt ingezet tijdens de campagne. 43

50 Werkgebieden programma 14: OD NATURE VVL 44

51 Programma 15 INDI67 Titel project: Instelling/Aanvrager: INDI67/MONIT.BE Part: seabed mapping for the evaluation of a Good Environmental Status Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Dr. Vera Van Lancker Dr. Michael Fettweis Gulledelle Brussel vvanlancker@naturalsciences.be mfettweis@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE VAN LANCKERi OD NATURE VVLi Nederlands Abstract: English Abstract: Binnen Europa's Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM), dient de vooruitgang in de richting van goede milieutoestand (GES) op een meest tijd en kostenbesparende manier geëvalueerd te worden. Voor de GES descriptoren 6 en 7, respectievelijk verwijzend naar zeebodemintegriteit en hydrografische condities, worden dan ook nieuwe integratieve indicatoren (m.b.t. bodemschuifspannning, troebelheid en het type zeebodem of habitat) ontwikkeld. Ter bevordering van zeebodemkartering wordt een Community of Practice (CoP) opgericht met als doel met verschillende groepen te kunnen karteren, alsook dataproducten naadloos op elkaar af te stemmen. Meer specifiek worden binnen SEACoP (CoP m.b.t. Surveying for Environmental Assessments ) de volgende doelstellingen geformuleerd: a) schatting van de precisie, gevoeligheden en herhaalbaarheid van akoestische apparatuur om veranderingen in de types zeebodem / habitat te detecteren; b) kwantificering van de externe bronnen van variantie in de akoestische opnames, inclusief de invloed van bodem en waterkolomsuspensies op backscatter gegevens; c) definitie van de beste praktijken voor terreinverificatie van het geluidssignaal, met nadruk op visuele technieken; en d) innovatie in collaboratieve zeebodemkartering. Within Europe s Marine Strategy Framework Directive (MSFD), progress towards Good Environmental Status (GES) needs monitoring in a most time and cost effective way. For the GES descriptors 6 and 7, on seafloor integrity and hydrographic conditions, respectively, new integrative indicators (i.e. bottom shear stress, turbidity and seabed/habitat type) need developing. To advance the mapping of seabed/habitat types, a Community of Practice (CoP) on seabed mapping will be established, investigating the main issues preventing joint mapping of the seabed. Within SEACoP (CoP on Surveying for Environmental Assessments ) the following objectives are targeted: a) estimation of the precision, sensitivities and repeatability of the acoustic devices to detect changes in seabed/habitat types; b) quantification of the external sources of variance in the acoustic signature, including the influence of near bed and water column suspensions on backscatter data; c) definition of best practice in groundtruthing the acoustic signal, with emphasis on visual techniques; and d) innovation in collaborative seabed mapping. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 15 45

52 Staalname: water: CTD, carrousel, PAR en OBS sensor voor CTD, Niskin flessen (5 l en 10 l), SVP Sound Velocity Probe, ph meter sediment: Van Veen grijper, Hamon grijper, Reineck corer, NIOZ boxcorer geofysische opnamen: multibeam echosounder, stroommetingen met ADCP materie in suspensie: LISST100X verankerde autonome meetstations: tripode met verschillende sensoren 3m boomkor Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 10: * Campagne 17: [3 5] [3 5] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Dienst Continentaal Plat van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, Belgische Defensie (DGMR) en het VLIZ; alsook met het Franse instituut IFREMER. Werkgebied programma 15: OD NATURE VVLi 46

53 Programma 16 Titel project: Instelling/Aanvrager: Bestandsopname van adulte platvissen in de zuidelijke Noordzee in het kader van de North Sea Beam Trawl Survey Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek 'ILVO' Eenheid Dier Visserij Groep Visserijbiologie Dhr. Kelle Moreau Mevr. Els Torreele Ankerstraat Oostende kelle.moreau@ilvo.vlaanderen.be els.torreele@ilvo.vlaanderen.be Programmacode: ILVO MOREAU ILVO KM Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staal name: ILVO onderzoeksgroep Visserijbiologie voert sinds 1985 bestandsopnamen uit van adulte platvissen (vnl. schol en tong) in de zuidelijke Noordzee. Daarbij worden telkens 62 staalnamepunten bemonsterd. Op ieder station worden alle invertebraten en vissen gesorteerd op soort, en vervolgens geteld. Alle commerciële soorten worden tevens gemeten en gewogen. Daarnaast worden otolieten van tong, schol, tarbot, griet en kabeljauw verzameld voor leeftijdsbepalingen (per soort telkens 3 otolieten per cmklasse in 14 afzonderlijke geografische eenheden). De data worden jaarlijks uitgewisseld op de Working Group on Beam Trawl Surveys (WGBEAM), gecoördineerd door de Internationale Raad voor het Onderzoek van de Zee (ICES), en worden vanaf 2012 opgeladen in de ICES databank DATRAS ( De uitvoering van de survey is een verplicht onderdeel van het Belgisch National Data Gathering Program, in uitvoering van EC Verordening no. 199/2008. Since 1985, the ILVO Fisheries Research Group on Fisheries Biology performs fisheryindependent surveys of the adult flatfish stocks (primarily plaice and sole) in the southern North Sea. Each year, 62 stations are sampled. All invertebrates and fish are sorted by species, and then counted. The commercial species are also measured for length. For plaice, sole, turbot, brill and cod, otoliths are taken for age determination (for each species 3 otoliths per cm size class in 14 separate geographical units). On an annual basis, the data are exchanged at the Working Group on Beam Trawl Surveys (WGBEAM), a group which is coordinated by the International Council for the Exploration of the Sea (ICES), and they are uploaded in the ICES database DATRAS ( from 2012 onwards. The survey is a compulsory part of the Belgian National Data Gathering Program, in fulfilment of the requirements of EC Regulation no. 199/2008. Belgisch deel van de Noordzee, het continentaal plateau van Frankrijk en van het Verenigd Koninkrijk. zie kaart programma 16 visserij/biota: 4 m boomkor Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 14a: * Campagne 14b: [10] [10] Opmerkingen: Project wordt gecoördineerd door de International Council For te Exploration of te Sea 'ICES', en wordt uitgevoerd in overleg met het Centre For Environment, Fisher es ad Aquaculture Scene 'CEFAS' (UK), het Instituten For Marine Resources ad Ecosysteem Studies 'IMARES' (NL), het Thünen Institut 'TI' (DE) en het Institut français de recherche pour l exploration de la mer 'IFREMER' (FR). 47

54 Staalnamestations programma 16 : ILVO KM 48

55 7.2. WERKING VAN HET ECOSYSTEEM 49

56 Programma 17 Titel project: Instelling/Aanvrager: Spatial and temporal migrations of Atlantic cod in the Belgian Part of the North Sea and the Western Scheldt Use of the acoustic telemetry network. Universiteit Gent Vakgroep Biologie Onderzoeksgroep Mariene Biologie Dr. Jan Reubens Dr. Klaas Deneudt Krijgslaan 281 S Gent Programmacode: SMB/VLIZ REUBENS SMB/VLIZ JR Nederlands Abstract: English Abstract: In dit project wordt de migratie ecologie van kabeljauw in kustwateren onderzocht. Kabeljauw is een soort die (grote) migraties maakt tussen voedings en voortplantings/overwinteringsgronden. Het migratorisch gedrag verschilt echter tussen verschillende subpopulaties. Dit kan resulteren in veranderingen in verspreiding van de stock. Het is van belang voor het visserij beheer om te weten waarheen vissen trekken en waarom ze dit doen. Aangezien kabeljauw een soort is met een hoge commerciële waarde en de stock onder hevige visserijdruk staat is het van belang om de populatie gedurende hun ganse levenscyclus te monitoren. Dit om correcte beheersmaatregelen te kunnen nemen. Door gebruik te maken van akoestische telemetrie kan inzicht verkregen worden in het spatio temporeel habitatgebruik van de soort. In this project the migration ecology of Atlantic cod in a coastal area is investigated. Atlantic cod is known to make (extensive) movements between feeding and spawning/wintering grounds. The extension of the movements however varies between subpopulations. Movements can result in changes in the distribution of the stock. For fisheries management purposes it is crucial to know where fish move to and whey they do so. As Atlantic cod is species with high commercial value and the stocks are subject to high fishing pressure, it is important to monitor the population through their whole life cycle, to be able to take the correct management actions. Acoustic telemetry is the most promising technique to get detailed insights in the spatio temporal habitat use of the species. Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee nemen van duikstalen telemetrisch onderzoek Secchi schijf zie kaart programma 11 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 16: [3 4] De duikstalen kunnen enkel genomen worden tijdens de beschikbare duikvensters en binnen de daglicht periode. Na de duiken, of i.p.v. duiken (slecht weer) worden meetboeien geprocessed. 50

57 Staalnamestations programma 17: SMB/VLIZ JR 51

58

59 7.3. GEOLOGISCHE SEDIMENTOLOGISCHE BIOGEOCHEMISCHE STUDIES 53

60 Programma 18 MRN15 Titel project: Instelling/Aanvrager: Bottom Type Characterization Ministerie van Defensie Marinecomponent DGMR Mine Counter Measure (RMA) Mevr. Sonia Papili MTR Christophe Peisker Marinebasis Zeebrugge, REA stafblok (A6) Graaf Jansdijk Zeebrugge sonia.papili@mil.be christophe.peisker@mil.be Programmacode: DGMR PAPILI DGMR SP Nederlands Abstract: English Abstract: De huidige doctrine over bodemtype classificatie is een erfenis van de 1950s mijnenbestrijdings en onderzeeboot oorlogsvoering). Op dat moment waren de sonarprestaties vergelijkbaar want ze beschikten over min of meer dezelfde vermogens en specificaties. Tegenwoordig is er een brede variëteit van sonarsystemen types, displays etc. (side scan, laagfrequentie breedband, hoogfrequentie breedband, Synthetic Aperture Sonar (SAS), alsook meer verfijnde forward looking sonarsystemen ). De prestaties van deze sonar tegen dezelfde doelwitten vertonen een grote variatie in dezelfde water en bodemcondities. Het doel van het huidige project is de classificatie van de zeebodem door gebruik te maken van een breed spectrum aan parameters. De verschillende parameters worden samen gecombineerd in functie van hun invloed op achtergrondruis en de weerkaatsingen in functie van verschillende instrumenten. Op die manier zullen de verschillende instrumenten degelijk en correct afgesteld worden aan de zeebodem. Als laatste resultaat, zullen de sensoren op een meer betrouwbare manier het bodemtype kunnen definiëren, zelfs in onbekende regio s. Naast de verkregen gegevens over het bodemtype, beïnvloedt de door weerkaatsing binnen de waterkolom veroorzaakt ruis ook het sonarbeeld (Lurton, 2002). Om deze component in te schatten, worden eigenschappen van de waterkolom ook geanalyseerd. The actual bottom types doctrinal is legacies from the 1950s mine warfare (NMW) and anti submarine warfare (ASW). At that time sonar systems performed similarly, having more or less the same capabilities and specifications. Nowadays, there is a wide variety of sonar systems types, displays etc. (side scan, low frequency wide band (LFWB), high frequency wide band (HFWB), Synthetic Aperture Sonar (SAS), as well as much refined forward looking sonar systems). These different sonar types can and do perform very differently against the same target in het same water and bottom conditions. The main purpose of the current work is to classify the sea bottom considering a wide spectrum of parameters. The different parameters will be combined in relation to their influence on backscatter and reverberation response on different instruments. In this way, the available instruments will be properly tuned to the seafloor. As last result, the sensors will be more reliable on defining the bottom type, even in unknown region. Beside the contribution of the sea bottom, the volume reverberation caused by the backscattering from the water column, impacts as well the sonar image (Lurton, 2002). To estimate this component, also water column properties will be analyzed. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 18 54

61 Staalname: MWDC apparatuur verankering van zeebodem monitoring instrumenten of uitzetten van AUVs multibeam echosounder Van Veen grijper, Reineck corer, Shipec grijper, multicorer B&C, NIOZ box corer SVP Sound Velocity Probe, ph meter, Secchi schijf, LISST 100X kwaliteitsevaluatie en vergelijkende studies van verschillende akoestische systemen (multibeam, Remus) met ground truthing (SPI en onderwatercamera) Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 5: * Campagne 17: [2 3] [2 3] Opmerkingen: Deze campagnes worden uitgevoerd in samenwerking met UGent, de Dienst Continentaal Plat van de FOD Economie (prog. 12) en OD Natuur VVL (progr. 14, 15). Werkgebied programma 18: DGMR SP 55

62 Programma 19 MRN17 Titel project: Instelling/Aanvrager: MIEAMS: Machine Intelligence and Environmental Adaptive Mine Search Ministerie van Defensie DGMR Mine Counter Measure Signal and Image Centre CISS Department Koninklijke Militaire Academie Dr. Ir. Olga Lopera MTR Christophe Peisker Renaissancelaan Brussel olopera@elec.rma.ac.be christophe.peisker@mil.be Programmacode: DGMR OL DGMR OL Nederlands Abstract: English Abstract: Dit project legt de focus op 3 punten: (i) hhet in kaart brengen van een Confidence Level (CL) van verschillende delen van de zeebodem om zo de Computer Aided Classification (CAC) te kunnen voorspellen, rekening houdend met de omgeving, gedrag van de apparatuur en verzamelde data. Hierbij worden diverse elementen die de kwaliteit van de resultaten kunnen beïnvloeden geanalyseerd. (bv. bodemgesteldheid, staat van de zee, navigationele precisie); (ii) het vergroten van de accuraatheid van classificatie van mijnen tegenover het verminderen van de classificatietijd en het aantal manoeuvres daarvoor benodigd; (iii) het analyseren van de behoefte aan menselijke interventie en de toegevoegde waarde van CAC algoritmen bestuderen. Dit werk is gebaseerd op de studie van hoge resolutie sonarbeelden (van de synthetic aperture sonar SAS en de side scan sonar SSS ), verzameld bij verschillende bodemgesteldheden en met verschillende soorten doelen. This project focuses on three points: (i) to determine a confidence level map of the seafloor, in order to predict Computer Aided Classification (CAC) performance given the ocean environment, vehicle behavior and data collected, by analyzing some of the elements that affect image quality (e.g. seafloor roughness, sea state, navigation accuracy; (ii) to improve the classification accuracy while minimizing the classification time and number of maneuvers; and (iii) to analyze when human intervention is required and to study the added value of CAC algorithms. This work is based on the study of high resolution sonar images (from synthetic aperture sonar SAS and side scan sonar SSS), collected over different seafloors and with different bottom targets. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 19 Staalname: verankering van zeebodem monitoring instrumenten en/of uitzetten van AUVs kwaliteitsevaluatie en vergelijkende studies van verschillende akoestische systemen (multibeam, Remus) met ground truthing (SPI en onderwatercamera) Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 5: * Campagne 22: [2 3] [2 3] Opmerkingen: Deze campagnes worden uitgevoerd in samenwerking met CSS Degrendele (programma 12) en OD Nature Van Lancker (programma 14, 15). 56

63 Werkgebieden programma 19: DGMR OL 57

64 Programma 20 Titel project: Instelling/Aanvrager: Studie van de methoden voor detectie en neutralisatie van begraven zeemijnen Ministerie van Defensie DGMR Mine Counter Measure Koninklijke Militaire Academie Signal and Image Centre CISS Department Dr. Eric Mersch MTR Christophe Peisker Renaissancelaan Brussel eric.mersch@elec.rma.ac.be christophe.peisker@mil.be Programmacode: DGMR MERSCH DGMR EM Nederlands Abstract: English Abstract: De doelstelling van het UMS project BURMIN is om de technologische kloof te elimineren op het gebied van de detectie en neutralisatie van bodem/begraven mijnen en het stellen van gemeenschappelijke normen voor de toekomstige European Unmanned Maritime Systems. Het project zal toegepast en experimenteel onderzoek doen naar: sensortechnologie om begraven mijnen op te sporen; methoden ontwikkelen om sensor output te combineren in een samenhangend beeld van de situatie; ontwikkeling van toepassingen om tegenmaatregelen te nemen en effectoren te gebruiken. De uitvoering van het project zal worden geëvalueerd in reële omgevingen tijdens proefvaarten. The objective of UMS project BURMIN is to eliminate technological gaps in the field of bottom/buried mine detection and neutralization, and establish common standards for the future European Unmanned Maritime Systems. The project will conduct applied and experimental research on: sensor technology for buried mines detection; methods for combining sensor outputs into a fused coherent picture of the situation; development of product application to countermeasures and effectors. The performance of the project will be evaluated in real environments during sea trials. Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 20 Staalname: kwaliteitsevaluatie en vergelijkende studies van verschillende akoestische systemen (multibeam, Remus) met ground truthing (SPI en onderwatercamera) Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 5: * Campagne 22: [2 3] [2 3] Opmerkingen: Deze campagnes worden uitgevoerd in samenwerking met diverse Ministeries van Defensie (FR, DE, PL, NL) en verschillende firma's o.a. Thales Underwater System, ECA Robotics, Atlas Elektronik GmbH, en diverse instituten Fraunhaufer ICT, Institute of Photonic Technology Jena, R&D Maritime Technology Centre en de Nederlandse Organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO). 58

65 Werkgebied programma 20 : DGMR EM 59

66 Programma 21 Titel project: Instelling/Aanvrager: Environment Assessment for Mine Counter Measure in the Belgian EEZ. Ministerie van Defensie COMOPSNAV AFDOPSZEB MWU/REA (Mine Warfare Unit/Rapid Environmental Assessment) NMWMSC (Natio Mine Warfare Mission Support Centre) MTR Christophe Peisker 1MC Gino Deceuninck Graaf Jansdijk Zeebrugge christophe.peisker@mil.be gino.deceuninck@mil.be Programmacode: DGMR PEISKER DGMR CP Nederlands Abstract: English Abstract: Verzamelen van bathymetrische zeebodemgegevens in de Belgische EEZ met behulp van EM 3002D Multibeam Echo Sounder, SHADOWS Synthetic Aperture Sonar en SEAQUEST Gradiometer in gebieden met PRIO 1 voor het NMWMSC. Tevens fine tuning van software gebruik en opstellen van richtlijnen voor het gebruik van betreffende systemen toegeschreven aan de upgrade van het Mine Warfare Data Center (MWDC). De meeste van onze klanten, de Belgische en Nederlandse mijnenjagers alsook de onze NATO partners komen oefenen in deze gebieden. Om een zodanig groot mogelijk beeld te krijgen van wat ze kunnen verwachten moeten wij over zoveel mogelijk gegevens kunnen beschikken. De gegevens worden ook gebruikt om het aanmaken van onze "Additional Military Layers' (AML s). Collection of bathymetric seabed information of Belgian EEZ with the use of EM 3002D Multibeam Echo Sounder, SHADOWS Synthetic Aperture Sonar and SEAQUEST Gradiometer in areas with priority 1 for the NMWMSC. Meanwhile fine tuning of software and procurement of procedures for use of the systems for upgrade of the Mine Warfare Data Center (MWDC). Most of our clients, Belgian and Dutch minehunters as our NATO partners come to exercise into these areas. Therefore our intention is to procure them a picture of all the possible items that they can encounter within these waters. With this project we are going to try to have as much as possible information about these areas. The information is also used to produce Additional Military Layers (AML s). Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 21 Staalname: MWDC apparatuur multibeam SVP Sound Velocity Probe kwaliteitsevaluatie en vergelijkende studies van verschillende akoestische systemen (multibeam, Remus) met ground truthing (SPI en onderwatercamera) Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 5: * Campagne 17: * Campagne 22: [2 3] [2 3] [2 3] Opmerkingen: Deze campagnes worden uitgevoerd in samenwerking met het Signal and Image Centre van de Koninklijke Militaire School. 60

67 Werkgebieden programma 21 : DGMR CP 61

68 Programma 22 SEARCH Titel project: Instelling/Aanvrager: Archeologisch erfgoed in de Noordzee Universiteit Gent 'UGent' Vakgroep Geologie en Bodemkunde Renard Centre of Marine Geology 'RCMG' Dr. Tine Missiaen Dhr. Oscar Zurita Hurtado Krijgslaan 281/S Gent arch.be Programmacode: RCMG MISSIAEN RCMG TM Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Het onderwater erfgoed in het Belgisch deel van de Noordzee is grotendeels onbekend, maar wordt in grote mate bedreigd door de stijgende commerciële activiteiten op zee. Het SEARCH project heeft als doel om een efficiënte prospectiemethodiek te ontwikkelen die moet toelaten om het aanwezige erfgoed in en onder de zeebodem accuraat in te schatten. Dit moet uiteindelijk een duurzaam beheer toelaten van het onderwater erfgoed in de Noordzee. Tegelijk wil het project een archeologische verwachtingskaart ontwikkelen van het BCP. Hiervoor is een optimale bedekking van het BCP cruciaal. Daarom is het nodig om de bestaande lacunes in het seismisch netwerk in te vullen. The underwater heritage in the Belgian part of the North Sea is up to now largely unknown; however it is seriously threatened by the increasing commercial activities at sea. The goal of the SEARCH project is to develop an efficient prospection methodology for accurate assessment of the submerged heritage. This should at length allow a sustainable management of the underwater heritage in the North Sea. At the same time the project aims to develop archaeological potential maps of the BCP. For this an optimal seismic coverage of the BCP is crucial. This means that existing low density areas in the seismic network must be filled in. Belgisch en aanpalend Nederlands en Engels deel van de Noordzee niet van toepassing zie kaart programma 22 * Campagne 6: [6] Project wordt uitgevoerd in samenwerking met het Agentschap Onroerend Erfgoed, de Universiteit Gent Vakgroep Geografie, het VLIZ en tevens met DELTARES (NL). 62

69 Werkgebied programma 22 : RCMG TM 63

70

71 7.4. VISSERIJONDERZOEK 65

72 Programma 23 Titel project: Instelling/Aanvrager: Technische innovaties voor een transitie naar een duurzame zeevisserijsector & Selectief Vissen Doet Leven Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek 'ILVO' Eenheid Dier Visserij Visserij en Aquatische Productie Mevr. Els Vanderperren Dhr. Bart Verschueren Ankerstraat Oostende els.vanderperren@ilvo.vlaanderen.be bart.verschueren@ilvo.vlaanderen.be Programmacode: ILVO VANDERPERREN ILVO EV Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Op 14 juli 2011 publiceerde de Europese Commissie (COM) haar voorstel voor een nieuw GVB ter vervanging van de huidige basisverordening (EG) nr. 2371/2002. Eén van de belangrijkste wijzigingen die de COM voorziet in haar voorstel is het invoeren van een discard ban (teruggooiverbod), dit onder de vorm van een geleidelijke invoering van een aanlandingsverplichting per soort vanaf Tegen 2016 zou dit moeten leiden tot een aanlandingsverplichting voor bijna alle soorten. Onderzoek naar het verbeteren van de selectiviteit van gesleept vistuig zowel naar lengte als naar soortensamenstelling is daarom zeer actueel. De volgende paar jaar zal de beschikbare tijd van de onderzoeksgroep op onderzoekingsvaartuigen hoofdzakelijk daartoe ingezet worden (vnl. via TECHVIS een project gefinancierd door IWT, SDVO en de visserijsector). On July 14, 2011 the European Commission (COM) published the proposal for a new CFP to replace the current Regulation (EC) No 2371/2002. One of the main changes is to introduce a discard ban in the form of a gradual introduction of an obligation to land starting in By 2016, this should lead to an obligation to land for almost all species. Research on improving the selectivity of towed gears to both length and species composition is therefore necessary. The next few years, the time available on the research vessels will be used mainly for that purpose (mainly through TECHVIS, a project funded by IWT, SDVO and the fisheries sector). Belgisch deel van de Noordzee en het continentaal plat van het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk zie kaart programma 23 sleepnetvisserij met 8 m boomkor Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: * Campagne 2: * Campagne 4: * Campagne 21a: * Campagne 21b: [8 10] [8 10] [8 10] [8 10] Opmerkingen: Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Stichting voor Duurzame Visserijontwikkeling 'SDVO' en tevens in nauw overleg met de Nederlandse visserijsector. 66

73 Werkgebied programma 23 : ILVO EV 67

74 Programma 24 Titel project: Instelling/Aanvrager: Verzamelen van mariene fauna voor het aquarium van de Zoo van Antwerpen Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen KMDA Aquarium Dr. Philippe Jouk Dhr. Peter Van den Eijnde Koningin Astridplein Antwerpen Programmacode: KMDA JOUK KMDA PJ Nederlands Abstract: English Abstract: Verzamelen van levende vissen en invertebraten ter aanvulling van de bestaande aquariumpopulatie. Collection of living fishes and invertebrates to complete the existing aquarium population. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee idem als programma 3 (ILVO HOSTENS) * Campagne 9: * Campagne 15a: * Campagne 15b: * Campagne 15c: zie kaart programma 3 (ILVO Hostens) [0] [0] [0] [0] Opmerkingen: Dit project is volledig geïntegreerd in programma 3 (ILVO HOSTENS). 68

75 7.5. DIVERSE ONDERZOEKPROGRAMMA S 69

76 Programma 25 Titel project: Instelling/Aanvrager: Archaeological Heritage in the North Sea. Development of an efficient assessment methodology and approach towards a sustainable management policy and legal framework in Belgium Agentschap Onroerend Erfgoed Maritieme Archeologie Dr. Marnix Pieters Dhr. Sven Van Haelst Koning Albert II laan 19 bus Brussel marnix.pieters@rwo.vlaanderen.be sven.vanhaelst@rwo.vlaanderen.be archeologie.be / arch.be Programmacode: AOE PIETERS AOE MP Nederlands Abstract: English Abstract: Dit onderzoeksproject heeft drie wetenschappelijk hoofddoelen: 1. Een betrouwbare prospectiemethodologie opstellen gebaseerd op geofysische en remote sensing technieken, die toelaat om een precieze en kosteneffectieve evaluatie te maken van het archeologisch potentieel van mariene gebieden die ontwikkeld worden. 2. Een omvattend voorstel uitwerken voor een transparant en duurzaam beleid en voor de verdere ontwikkeling en implementatie van het wettelijk kader gekoppeld aan cultureel erfgoed onder water in België. 3. Aangepaste begeleiding ontwikkelen voor de mariene industrie, de overheidsinstellingen, de visserij, de havenautoriteiten om het draagvlak te versterken in relatie tot cultureel erfgoed onder water This research project has three main scientific objectives: 1. To develop a reliable survey methodology based on geophysical and remote sensing techniques that allow accurate and cost effective evaluation of the archaeological potential of marine areas under development. 2. To work out comprehensive proposals for a transparent and sustainable management policy and for further development and implementation of a legal framework related to underwater cultural heritage in Belgium. 3. To develop proper guidance for the marine industry, government agencies, fisheries, harbor authorities to increase the general awareness with regard to underwater cultural heritage Werkgebied: Belgisch deel van de Noordzee zie kaart programma 25 Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Duikonderzoek scheepswrakken: nemen van onderwaterbeelden, plaatdiktemetingen met de Cygnus Dive ultrasoon plaatdiktemeter, nemen van stalen Hamon Grab monsters en dreggen met de Gilsondreg * Campagne 1: [5] Dit project wordt uitgevoerd in samenwerking met de Sectie Mariene Biologie (UGent) en het VLIZ en tevens met DELTARES (NL). 70

77 Werkgebied programma 25 : AOE MP 71

78 Programma 26 HNS MS Titel project: Instelling/Aanvrager: Improving Member State Preparedness to Face a HNS pollution of the Marine System Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' ECODAM Dataverwerking en modellering van ecosystemen Dr. Sébastien Legrand Dr. Michael Fettweis Gulledelle Brussel slegrand@naturalsciences.be mfettweis@naturalsciences.be Programmacode: OD NATURE LEGRAND OD NATURE SL Nederlands Abstract: English Abstract: Het HNS MS project streeft ernaar een geïntegreerde HNS beslissingsondersteunend middel one stop shop te ontwikkelen waarbij het mogelijk is om drift, bestemming en gedrag van HNS lozingen onder realistische milieuomstandigheden te voorspellen. Daarnaast tracht het om belangrijke productinformatie af te leveren om het begrip en de evaluatie van een HNS lozingssituatie in het veld en de milieu en veiligheidsgebonden vraagpunten die op het spel staan, te verbeteren. Meer informatie over de objectieven van het project zijn beschikbaar op de website: and objectives. Het onderwerp van de gevraagde campagnes is de opstelling en de recuperatie van verschillende drifters van welke het traject nuttig kan zijn om het vermogen van het mathematisch model, om de drift van HNS lozingen, te valideren. HNS MS aims at developing a one stop shop integrated HNS decision support tool that is able to predict the drift, fate and behavior of HNS spills under realistic environmental conditions and at providing key product information drawing upon and in complement to existing studies and databases to improve the understanding and evaluation of a HNS spill situation in the field and the environmental and safety related issues at stake. More information on the project objectives is available on the project website: ms.eu/background and objectives.the object of the requested campaign(s) is the deployment and the recuperation of several drifters whose trajectories will be useful to validate the ability of the mathematical model to forecast the drift of HNS spills. Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Belgisch deel van de Noordzee uitzetten en recupereren van 3 tot 6 drifters * Campagne 11: * Campagne 14a: zie kaart programma 26 [2] [2] Opmerkingen: Volgens de richting en de intensiteit van de wind, is het niet onmogelijk dat de boeien buiten het BDNZ drijven. Dus het is niet onmogelijk dat de recuperaties van de boeien zullen gebeuren in mariene wateren onder de jurisdictie van andere landen. Project in samenwerking met DG Leefmilieu en volgende Franse instellingen: Cedre (Centre de documentation, de recherche et d'expérimentations sur les pollutions accidentelles des Eaux), Ecole des Mines d'alès et Alyotech Technologies. 72

79 Werkgebied programma 26: OD NATURE SL 73

80 Programma 27 ICOS Titel project: Instelling/Aanvrager: ICOS (Integrated Carbon Observation System) Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen 'KBIN' Operationele Directie Natuurlijk Milieu 'OD Natuur' Meetdienst Oostende & RV Belgica Dr. Lieven Naudts 3de en 23ste Linieregimentsplein 8400 Oostende Programmacode: OD NATURE NAUDTS OD NATURE LN Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Het AUMS systeem is geïnspireerd door het succes van soortgelijke systemen gebruikt op diverse schepen in het kader van het EU project Ferrybox ( De instrumentatie zal de continue metingen aanzienlijk verbeteren door gebruik te maken van de belangrijke technologische verbeteringen sinds het ontwerp van de bestaande systemen (zoutgehalte, temperatuur, fluorescentie) (cfr. ICOS Standaarden). In het bijzonder kunnen nu veel nieuwe parameters continu gemeten worden, waaronder belangrijke ecosysteem parameters zoals nitraat, ammoniak, silicaat, opgeloste zuurstof en CO2, turbiditeit, alkaliniteit en fytoplankton pigmenten. Daarnaast maakt de nieuwe apparatuur automatische acquisitie en bewaring van waterstalen mogelijk, waardoor de RV Belgica operaties aanzienlijk efficiënter worden door het verminderen van het wetenschappelijk personeel aan boord. De gegevens zullen beschikbaar zijn in near real time via de publieke website van de OD Natuur en na de kwaliteitscontrole, door de Belgian Marine Data Centre. Sinds 2015 worden de AUMS data ook toegeleverd voor het EC ESFRI Project ICOS. The AUMS system is inspired by the success of similar systems deployed on various ships of opportunity in the framework of the European Union FerryBox project ( The instrumentation will greatly enhance the continuous oceanographic measurements made by RV Belgica by taking advantage of the significant technological improvements since the design of the existing (salinity, temperature, fluorescence) systems (cfr. ICOS Standards). In particular, many new parameters can now be measured continuously including important ecosystem parameters such as nitrate, ammonia, silicate, dissolved oxygen and CO2, turbidity, alkalinity and phytoplankton pigments. In addition, the new equipment allows automatic acquisition and preservation of water samples, rendering RV Belgica operations significantly more efficient by reducing onboard human resources. Data will be available in near real time via the public website of OD Nature and following quality control, from the Belgian Marine Data Centre. Since 2015, the AUMS data are also delivered to the EC ESFRI Project ICOS. werkgebied RV Belgica continue metingen Autonoom en continu programma Geen 74

81 Programma 28 GNSS Titel project: Instelling/Aanvrager: GNSS (Global Navigation Satellite System) Maritime Data Collection European Space Agency TEC ETN ESA ESTEC Dr. Massimo Crisci Dr. Marc Porretta Keplerlaan AZ Noordwijk Nederland +31(0) (0) massimo.crisci@esa.int marco.porretta@esa.int Programmacode: ESA CRISCI ESA MC Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Het verzamelen van GNSS data in de maritieme omgeving voor evaluatie van de prestaties onder verschillende omstandigheden. Collection of GNSS data in the maritime environment for performance evaluation under different conditions. Werkgebied RV Belgica niet van toepassing Autonoom en continu programma Geen 75

82

83 7.6. EDUCATIE PRAKTISCHE OPLEIDING 77

84 Programma 29 Titel project: Opleiding studenten Chemische Oceanografie (ULB) en 'Field Sampling' (VUB) Instelling/Aanvrager: Université Libre de Bruxelles Service de Biogéochimie et Modélisation du Système Terre Prof. Lei Chou Ing. Nathalie Roevros Campus de la Plaine, CP 208 Boulevard du Triomphe 1050 Brussel Vrije Universiteit Brussel VUB Onderzoeksgroep Analytische en Milieuchemie ANCH Prof. Dr. Frank Dehairs Dr. Martine Leermakers Pleinlaan Brussel fdehairs@vub.ac.be Programmacode: UB CHOU DEHAIRS UB LC FD Nederlands Abstract: English Abstract: Werkgebied: Staalname: Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: Het doel van deze aanvraag is een 1 tot 3 dagen praktische training te organiseren in het kader van de cursus «GEOL F 418 Chemische Oceanografie» (Titularis: L. Chou, ULB, Master in de Geologie, Master in Milieuwetenschap en beheer) en de cursus Field Sampling (Titularis: F. Dehairs, Master in de Chemie). The purpose of this application is to organize a one to 3 day session of practical training for the course «GEOL F 418 Océanographie chimique» (Titular: L. Chou, ULB, Master in geological sciences, Master in environmental sciences and management) and for the course «Field Sampling» (Titular: F. Dehairs, VUB, Master in chemistry). Belgisch en aanpalend Nederlands deel van de Noordzee met inbegrip van het Scheldeestuarium zie kaart programma 29 water: Niskin flessen (10l), in situ metingen: CTD, PAR en OBS sensor voor CTD, Secchi schijf, Ph meter, YSI oxygen probe sediment: Van Veen grijper, Reineck corer, NIOZ boxcorer materie in suspensie: boordcentrifuge plankton: planktonnet, Bongonet * Campagne 11: [24 36] Geen 78

85 Staalnamestations programma 29 : UB LC FD 79

86 Programma 30 Titel project: Instelling/Aanvrager: Opleiding studenten in de Masterprogramma s Oceanografie, Geologie en Erasmus Mundus Mer Université de Liège Département de Géologie Argile, Géochimie et Environnements sédimentaires (AGEs) Dr. Nathalie Fagel Dr. Sylvie Gobert B18, Allée du 6 Août, Sart Tilman 4000 Liège nathalie.fagel@ulg.ac.be sylvie.gobert@ulg.ac.be Programmacode: Ulg FAGEL Ulg NF Nederlands Abstract: English Abstract: Deelname aan een oceanografische onderzoekscampagne aan boord van de RV Belgica voor studenten ingeschreven in de Masteropleiding Oceanografie, Masteropleiding Geologie en het internationale Masterprogramma Erasmus Mundus Mer aan de Universiteit van Luik. Initiation for an oceanographic research cruise on board of the RV Belgica for Master students in Oceanography, Geology and the international Masterprogramme Erasmus Mundus Mer at the University of Liège. Werkgebied: Staalname: Belgisch deel van de Noordzee water: Niskin flessen (5l), in situ metingen: CTD + carrousel sediment: Van Veen grijper, Reineck corer, multicorer B&C geofysische opname: multibeam echosounder plankton: planktonnet 3m boomkor zie kaart programma 30 Campagneperiode en [#] aantal deelnemers: Opmerkingen: * Campagne 19: [24 36] Geen 80

87 Staalnamestations programma 30: Ulg NF 81