Paperopdracht: Architectuurtheorie, deel 2: Tendensen en vertogen,

Transcriptie

1 Paperopdracht: Architectuurtheorie, deel 2: Tendensen en vertogen, Vraag 41: In het vertoog over moderne architectuur worden vooral waarden naar voor geschoven die geassocieerd worden met mannelijkheid. Werk dit uit aan de hand van twee auteurs naar keuze. In het onderzoek naar mannelijke waarden - en de evoluerende positie van de vrouw - binnen de architectuur, is het van cruciaal belang om vanuit de heersende opvattingen over man en vrouw te vertrekken. Zo vertrekt de burgerlijke ideologie uit de negentiende eeuw traditioneel vanuit een zeer duidelijk onderscheid. Daar waar vrouwen eerder op zoek gaan naar beheersing en een zoete orde, gaan mannen net de strijd aan met gevaren om zo geborgenheid en bescherming te kunnen bieden aan hun naasten. Het is tegen deze achtergrond dat de moderniteit in de architectuur, maar ook daarbuiten een duidelijk gestalte krijgt. Mannelijke functionalisme Loos ziet bijvoorbeeld de gevolgen van de eerder aangehaalde denkwijze terug in de kledij van gerespecteerde burgers. Authenticiteit en soberheid nemen de plaats in van groteske outfits. Hermann Muthesius gaat zelfs nog een stapje verder en vermeldt in dat licht dat deze doorgedreven vereenvoudiging uit het dagelijkse leven zich ook doortrekt naar de architectuur. De verwijfde decadentie maakt stilaan plaats voor stijlkenmerken die aanleunen bij viriel, sober en mannelijk. De mening van deze twee mannen wordt bovendien door menig architect gevolgd, zo ook door onze landgenoot Henry Van De Velde. Hij is namelijk eveneens pleitbezorger voor een simpele en eerlijke architectuur als reactie tegen de verwijfde leugenachtigheid. Ware schoonheid ligt niet langer in tal van decoratieve elementen, maar wel in een overeenstemming tussen de middelen en het doel van een gebouw; in functionaliteit met andere woorden - of zoals Henry het letterlijk verwoordt: tot dusver schiep men monumenten en voorwerpen met dezelfde achteloosheid en zo kon de meest verdorven fantasie worden bevredigd.

2 We zullen waarschijnlijk nog lang moeten vechten tegen deze traditie, die het omhulsel (de uiterlijke vormgeving waaronder ons werk wordt aangeboden) scheidt van de wezenlijke inhoud 1. Samen met zakelijkheid wordt deze functionaliteit één van de kernwoorden. Intrede van de vrouw Uit het bovenstaande blijkt dus dat in tegenstelling tot wat Walter Gropius in het Bauhausmanifest laat optekenen de vrouwelijke emancipatie in de architectuur nog beperkt bleef tot toekomstmuziek. Toch zagen we hier en daar ook een uitzondering in de vorm van een moderne vrouw. Mede dankzij de eerder vernoemde intentieverklaring werden er immers enkele van deze vrouwen opgenomen in de mannenwereld uiteraard dankzij de goodwill van vooraanstaande heren. Ernst May nam bijvoorbeeld Grete Schütte-Lihotzky op in zijn team. Zij zou mede verantwoordelijk zijn voor de bouw van de Frankfurter Küche (Fig.1). Deze gerationaliseerde keuken symboliseert eigenlijk perfect de dualistische visie ten opzichte van de vrouw in de moderne architectuur. Enerzijds werden de keukenhandelingen zodanig ontleed dat ze alles zo rationeel en efficiënt mogelijk konden opbouwen. Het runnen van de keuken werd als het ware gelijkgesteld aan fabrieksarbeid en de vrouw vormde hierbij de hoeksteen. Hoewel er wel degelijk een vrouw deel van uitmaakte, duidt net dit natuurlijk weer op de vastgeroeste visie op de vrouw. Zij zijn er weliswaar wel om alles in goede banen te leiden, maar dan enkel achter het fornuis. De norm waaraan een architect dus moest voldoen, bleef erg simpel; wees een man. Fig. 1 - Frankfurter Küche, Frankfurt, Grete Schütte-Lihotzky, VAN DE VELDE, H., Prinzipielle Erklärungen (1902), in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp.48-50, p.50.

3 Niet enkel wezenlijke realisaties getuigen van dit beeld, maar ook de geschriften over architectuur wijzen in die richting. Tot op het eind van de twintigste eeuw wordt er met bijna geen woord gerept over de vrouwelijke architecten. Het gebruik van een vrouwelijke muze als inspirator voor de bouwheren suggereert natuurlijk ook al in wat voor mannenwereld we ons bevinden. Natuurlijk zijn er steeds uitzonderingen op de regel te vinden. Zo had je bijvoorbeeld Sibyl Moholy-Nagy die in Native Genius in Anonymous Architecture het bouwen van een huis met een wel zeer specifieke vrouwelijke taak vergelijkt: wij aanvaarden dat het bouwen van huizen te vergelijken is met het voldragen van een kind: een creatief proces dat niet kan worden versneld zonder vernietigende gevolgen. Beide hebben consequenties die tot ver in de toekomst voortduren. 2 Monumentale mannen en huiselijke vrouwen? De vraag blijft natuurlijk in welke mate je de mannelijke visie op architectuur ook terugziet in de bouwwerken. Opvallend is dat er hier lang sprake is van een tweesprong. Zo had je aan de ene kant de woonhuizen. Het hoeft geen betoog dat zulke bouwwerken tot de privésfeer behoorden; de sfeer van de vrouw dus. Dit idee wordt kracht bijgezet door Benjamin, die het heeft over het huis als moederschoot, en Gaston Bachelard, die het vergelijkt met een wieg. Grote mannelijke architecten hielden zich hier dus niet mee bezig, maar richtten zich eerder op het bouwen van monumentale verwezenlijkingen. Het is dan ook hier dat we de disciplinerende kracht, de logica en de zakelijkheid terugvinden. Pas op het eind van de twintigste eeuw begint deze tweedeling zijn eerste barsten te vertonen. Een eerste reden hiervoor was dat moderne architecten zich steeds meer gingen richten op het gewone wonen. Je hoefde niet langer iets monumentaal te bouwen om geapprecieerd te worden als architect. Dit brengt ons meteen bij de tweede reden; niet enkel de prestigieuze gebouwen blijken het bestuderen waard te zijn. Deze vernieuwde visie wordt mooi geïllustreerd door Hannes Meyer die verklaart dat de nieuwe architect een organisator moet zijn van het dagelijkse leven. Het is dus met andere woorden niet langer louter een kunstenaar. 2 MOHOLY-NAGY, S., Native Genius in Anonymous Architecture (1957),in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp ,p.317.

4 Door het verkleinen van de kloof tussen woonhuizen en monumenten, gaat men natuurlijk ook automatisch de kloof tussen man en vrouw verkleinen. Ook Charlotte Perriand, een Franse architecte, deelde deze mening: The first of these is the tendency to see women architects as victims, whose talent and vital contributions have been suppressed by their male collaborators or associates. This interpretation had a certain strategic value in the 1970s and 1980s, alerting architects to the shortcomings of the Modern masters and bringing the issue of gender discrimination to the fore. No doubt there were disturbing inequities in the profession, as is clearly evident in Le Corbusier s oftquoted, dismissive response to Perriand We don t embroider cushions in my atelier when she first asked him for a job there. However, Perriand s deep admiration for Le Corbusier, her insistence that being a woman did not interfere with her career, and her pleasure in seeing her work as part of a collaborative process all suggest that this characterization of women designers as victims, at least in Perriand s case, has been overstated 3. En nu? Er is natuurlijk altijd nog wel ruimte voor verbetering. Zoals zo vaak blijft er immers een discrepantie tussen woord en daad. Mark Wigley legt in dat opzicht perfect de vinger op de wonde: het genderverschil zit ingebakken in de architectuur. Hiermee bedoelt hij dat niet enkel dat architectuur beïnvloed wordt door het genderverschil, maar ook dat het dienst doet als katalysator; dat het zulke verschillen voedt. Dit gebeurt onder meer onder het mom van aanstellingspraktijken, canonvorming, bibliografieën, salarisstructuren en anderen. Het zijn zulke dingen die er in de twintigste eeuw voor zorgden dat de vooroordelen betreffende gender in stand gehouden werden binnen de architectuur, maar ook daarbuiten. We kunnen dus zeker concluderen dat vrouwen niet langer louter slachtoffer zijn van architectuur, maar geleidelijk aan hun plaats opeisen in het mannenbastion. 3 MCLEOD, M., Harvard Design Magazine, Internet, 2004, geraadpleegd op 3 april 2016,

5 Bibliografie Boeken VAN DE VELDE, H., Prinzipielle Erklärungen (1902), in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp , p.50. MOHOLY-NAGY, S., Native Genius in Anonymous Architecture (1957), in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp ,p.317. LOOS, A., Ornament und Verbrechen (1913) in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp.63-66, p.65. WIGLEY, M., Architecture of deconstruction: Derrida s haunt (1993), in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp , p.649. Artikels MUTHESIUS, H., Architektonische Zeitbetrachtungen. Ein Umblick an der Jahrhundertwende (1900), nr. 21/24, in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp.32-36, p. 35. MEYER, H., Bauen (1928), nr. 3, in Hilde Heynen e.a. (red.), Dat is architectuur. Sleutelteksten uit de twintigste eeuw, nai010, Rotterdam, 2014, pp , p.182. Websites MCLEOD, M., Harvard Design Magazine, Internet, 2004, geraadpleegd op 3 april 2016,