Novgorod. Bij vertrek kooplieden uit Nowgorod kas naar Visby in de Mariakerk. 4 Sleutels: (!!!) burgemeesters van Soest, Dortmund, Visby en Lübeck

Transcriptie

1 101 Novgorod 102 Bij vertrek kooplieden uit Nowgorod kas naar Visby in de Mariakerk 4 Sleutels: (!!!) burgemeesters van Soest, Dortmund, Visby en Lübeck 1361 geheel onder controle van de Hanze 1

2 104 Stadsmuur Visby 105 2

3 Nicolaaskerk Wisby SCHONEN (Skåne) Haringmarkt en jaarmarkten 1250 Lübeck schakelt Visby uit probeert Ommelandvaarders te weren Vier Kontore eerste algemene Dagvaart (Hanzedag) in Lübeck om over de problemen in Brugge te praten = informeel begin van de Hanze 109 Na 1356 Stedenhanze als opvolger van koopliedenhanze? Beide vormen blijven naast elkaar bestaan 110 Voorbeelden optreden stedenhanze: Verplaatsing Hanzekontor Brugge tussen 1280 en 1451 (4x) Blokkades van de Sont tegen Denemarken en Holland 3

4 111 Hanze optreden tegen Waldemar IV Koning van Denemarken Bezat alleen nog Noord-Jutland Wil herstel van het koninkrijk verovert Schonen in 1360 Breekt verzet van aristocratie verovering en brandschatting van Visby Hanzevloot o.l.v. Keulen verslaat hem vrede van Stralsund

5 114 Minder macht dan vroeger gedacht - Last en ruggespraak - Veel hoofden maar weinig leden - Onbetrouwbare ratificatie - Geen gesloten front t.o.v. nieuwe staten als Denemarken, Engeland, Nederlanden, Zweden en Rusland hoogtepunt (??) maar 1397 Unie van Kalmar = een van de oorzaken van de teloorgang van de Hanze 116. Slot Kalmar 116 5

6 117 Kalmar-vlag

7 119. Wat werd er verhandeld? - Bont en was uit Nowgorod - Na 1494 via zuidelijke landroute Leipzig - Laken uit Vlaanderen, vanaf 1420 ook uit Londen - Kopererts uit Falun - (Stora Kopparberg) -transport via Stockholm helft van de gemeenteraad van Stockholm Duitse Hanzekooplieden IJzererts Zweden via Stockholm - Zout uit Lüneburg -(Alte Salzstrasse: Hamburg, Lübeck) later ook zoutmijnen bij Krakau - zeezout uit Zuid-Frankrijk en Portugal 122 VIS Uit Schonen haring - klein - makkelijk te vervoeren - gezouten 3 jaar houdbaar - grote vraag want 140 vastendagen 7

8 123. Uit Bergen stokvis Plaatselijke vissers Ruilen tegen graan en laken Stokvis naar Engeland, daar werd laken gekocht en weer met winst in Lübeck verkocht Stokvis ook naar Spanje en Portugal 124. Bier Slecht water - stedeling dronk gemiddeld literbier per jaar grondstof: schoon water en graan Locatie aan grote rivieren gunstig: Hamburg, Lübeck, Wismar, Rostock Conservering door hop. Hanzebieren daardoor geliefd Geintegreerde handel Hanzekooplieden importeerden zout en haringtonnen lieten die ter plaatse vullen en ruilden deze - in Londen tegen laken, - in Nowgorod voor was en - in het zuiden voor wijn 8

9 Hanzekoopman Holbein Kracht van Hanzekoopman: - grote warenkennis - wijdvertakt net van relaties - handelen vanuit de eigen stad - zaakwaarnemers in andere steden - zelf ook zaakwaarnemer voor collega s - basis van wederkerigheid schakel tussen het ontwikkelde en dicht bevolkte westen en het dunbevolkte en grondstofrijke oosten en noorden - beroepshandelaar - kogge: massatransport mogelijk - veel kapitaal - briefverkeer en talenkennis 9

10 129. Wie het meeste weet - heeft de eerste keus. Wie de eerste keus heeft - doet de beste zaken

11 132. LANGZAAM VERVAL VAN DE HANZE Concurrentie van de Hollanders (Kogge Ommelandvaart): Vrachtschipper werd koopman later reder die investeerde in produktie Holland+Zeeland werden Bourgondisch: sterkere staat als rugdekking Moderner:vroegkapitalisme 133. Haring naar Noordzee Hollandse steden: meer eigen exportartikelen dan de IJsselsteden (Hanze) kaas, boter, laken, schepen en zeep Opkomst Antwerpen en A dam (Zwin verzandt) 134. Opkomst nationale staten en verlies stedelijke autonomie Na 1648 is de Oostzee machtsgebied van Denemarken, Zweden, Polen en Rusland De Reformatie Middenklasse en het proletariaat steunen Luther. Veel stadsoproeren Uitwas wederdopers Münster

12 Lambertikirche Munster 135 Taüferkäfige Munster

13 jarige oorlog Hanzesteden geen eenheid. Hamburg en Bremen zoeken steun bij Engeland en Nederland Stralsund zoekt steun Zweden. Na 1648 Oost- en Noordzeekust Zweeds Veel handel tussen Nederland en Danzig, Königsberg en Riga 138. Danzig - vlag

14 Hanzevlag van Danzig Danzig

15 Raadhuis Danzig 141 Renaissance-stadspoort Danzig

16 Neptunusbron Danzig 143 Köningsberg / Kaliningrad

17 Kaliningrad koningspoort 145 Köningsberg / Kaliningrad

18 Kant 147 Kaliningrad baksteengothiek

19 Kaliningrad Riga

20 Riga Riga skyline

21 Riga dom 153 Riga kruittoren

22 155. Hoge inflatie (goud/zilver) - relatieve achteruitgang Hanzesteden Hamburg overzeehandel, meer contacten met Hollandse steden Rijn wordt belangrijker. Frankfurt/Main Messe: Knooppunt O/W en N/Z - Tweede Messestad: Leipzig 156 Hanze probeert reorganisatie 1559 Aanstelling Heinrich Südermann syndicus: functionaris met juridische en diplomatieve bevoegdheden Statuut met 10 artikelen o.a. Contributie Gezamenlijk militair optreden mogelijk Süderman

23 158 Een echt bondgenootschap (?) met vastomlijnde verplichtingen Tragiek ervan: het komt te laat Laatste Hanzedag Nog maar 6 steden aanwezig Nationale staten beschermen onderdanen in buitenland 159. Hanzekontore Definitief uit Brugge weg Oosters Huis In Antwerpen (80x62 m) Stad betaalt ⅓ van de bouwkosten 1585, val van Antwerpen, opgeheven Oostershuis Antwerpen

24

25 163. Nowgorod 1494 gesloten Handel verplaatst naar Tallinn en Riga 1598 Staalhof (Londen) gesloten (1863 gesloopt) 1754 Tyske Brygge door Bergen overgenomen Nu op Unesco Werelderfgoedlijst Hier ook het Hanzemuseum 164 Tyske Brygge

26

27 167. Hamburg, Bremen en Lübeck blijven Hanzebelangen behartigen. Samen bond vrije Hanzesteden. VRIJE RIJKSSTAD 1226 Lübeck 1741 Bremen, 1768 Hamburg Tot 1920 eigen vertegenwoordiging in Berlijn! 168. Hanze, een taai bestaan 2010 kentekenplaat HH, HB, HL, HRO, HG Ook;

28 170 Hanze, Kunst en Wetenschap Er was geld voor kunst Invloeden uit Vlaanderen (schilderkunst), Frankrijk (gotiek) Italië Nuchter en zakelijk 171. Literatuur; Reynke de Vos 1498 Lübeck Origineel Frans: Le roman de Renard Via Vlaanderen: Van den vos Reinaarde Hoogduits: Reineke Fuchs Echt volksboek geworden Reijnaart de Vos

29 173. Tijl Uilenspiegel Geschreven omstreeks 1500 in Braunschweig Sterk maatschappijkritisch Ca 1850 door Charles de Kostervertaald en bewerkt en gesitueerd in Damme 174 Tijl Uilenspiegel Ootmarsum

30 175. Begin van stadskronieken 176. ARCHITECTUUR Doelmatigheid en schoonheid harmonisch verenigd Hoge kerktorens: imponeren! Koopmanshuizen, vergaderzalen, raadhuizen in baksteengotiek Stadspoorten svp voor de sier In gildekapellen meest anoniem beeldhouwwerk 177. MUZIEK In de kerken wordt al in de volkstaal gezongen Luther bouwt hierop voort 178. SCHOLEN Eerst onderwijs vanuit de kerk Nu meer invloed van de kooplieden hierop. Armen ook beperkt onderwijs Eerste universiteit 1419 in Rostock Vroeger: Bologna, Parijs of Praag 179. MODERNE DEVOTIE EN REFORMATIE Geert Grote, bekering 1374 Sticht orde van de Broeders des Gemeenen levens Huis in Deventer eerst voor vrouwen: Zusters des Gemeenen levens 180. Doelen: zuivering van de geestelijkheid bestrijding van ruwe volkszeden Blijven binnen de kerk: verkloostering 1386 Hof te Wildesheim 30

31 Brüder vom gemeinsamen Leben / Windesheimer Chorherren Brethren of common life / Congregation of Windesheim Broeders des Gemeenen levens Verspreiding over het hele Hanzegebied Hun school in Deventer bakermat van Nederlands humanisme Wegbereider van de reformatie? 183. Moderne Devotie: Zelf verantwoordelijk voor je zieleheil Kerk is wel nodig Een eigen gebedsleven heel belangrijk Ingetogen leefstijl 31

32 184. Reformatie vooral in NW Europa en het Oostzeegebied Thomas à Kempis bezoekt de school In Deventer schrijft (later) de Imitatio Christi 185. In Rijnland en Westfalen zette de reformatie niet door In Oostzeegebied gaf de secularisering van de Duitse Orde -staat het grote voorbeeld ter navolging (1525) Geestelijkheid verliest bevoorechte positie 186. Bezit van de kerk in handen van het stadsbestuur Bestemming voor de armen Stedelijke middengroepen krijgen meer invloed op stadsbestuur Wederdopers worden vervolgd: Giftige plaag onder de eenvoudigen en onervarenen 187 NEDERLAND EN DE HANZE Ligging tussen het Hanzegebied en Vlaamse gebied (later Vlaams-Hollandse): SCHARNIERFUNCTIE NB Hollandse steden hoorden nog bij het Duitse Rijk! 32

33 Hanzevergadering 188 Detail 1 Nederlandse steden

34 Detail Pas na 1400 ging men uiteen Nu 2 concurrerende gebieden! Aansluiting om toch Hanzeprivileges te krijgen of te houden Nijmegen, 1402; Zwolle, 1406; Groningen, 1422; Kampen, Arnhem, Roermond 1441 Deventer, Zutphen en Harderwijk nooit formeel opgenomen 34

35 192. Lid of lid geweest: Stavoren, Elburg, Bolsward, Venlo Groningen lang erin en eruit 1463 daar een Hanzedag Doel bemiddelen tussen Hamburg en Lübeck In conflict met Hollandse steden 193. Hollanders willen een overman De Hamburgers en Lübeckers vinden deze niet onpartijdig Onverrichter zake retour 194. LANGS DE IJSSEL ook geen eenheid Kampen: Verre handel en rederij koos vaak de Hollandse kant Deventer: regionaal centrum door 4 jaarmarkten Zutphen: vooral verzorgingsgebied voor de omgeving 35

36 Deventer Lebuïnuskerk

37 Deventer 197 Schoolplaat

38 Hanzesteden aan de IJssel Zwolse specialiteiten: Bentheimer zandsteen en slachtvee uit Noord-Duitsland en Denemarken Jaarmarkten in onderling overleg Na 1648 moet men zich wel oriënteren op het westen 38