vrijwillige fusies van gemeenten

Transcriptie

1 Vrijwillige fusies van gemeenten Toelichting bij het beleid van de Vlaamse Regering ter stimulering van vrijwillige fusies van gemeenten Versie 4 mei 2016 binnenland.vlaanderen.be

2 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Waarom stimuleert de Vlaamse Regering vrijwillige fusies? 4 3 Hoe stimuleert de Vlaamse Regering vrijwillige fusies? Financiële ondersteuning Fusiebonus Waarborgregeling gemeentefonds Tijdelijk groter aantal uitvoerende mandatarissen Een duidelijk regelgevend kader (Fusiedecreet) Instrumenten ter evaluatie van de eigen bestuurskracht 12 4 Wat wordt verwacht van de geïnteresseerde gemeenten? Reflectieperiode Principiële beslissing tot fusie Definitieve beslissing tot fusie: uiterlijk 31 december Publicatie van het samenvoegingsdecreet in het Belgisch Staatsblad 15 5 Implementatie van de fusie beslissing 17 6 Verdere info en contact Vrijwillige fusies van gemeenten 2/19

3 1 Inleiding De Vlaamse Regering heeft het stimuleren van vrijwillige samenvoegingen van gemeenten in haar regeerprogramma opgenomen. De Vlaamse Regering wil de fusies van gemeenten stimuleren, maar niet verplichten. Op 17 juli 2015 publiceerde de Vlaamse Regering een conceptnota die de krijtlijnen voor het Vlaamse beleid terzake uiteenzet ( vrijwillige fusies van gemeenten: begeleidende maatregelen vanuit de Vlaamse overheid ). De beleidsintenties opgenomen in de conceptnota zijn vertaald in een ontwerp van decreet vrijwillige samenvoeging van gemeenten dat tevens een duidelijk kader biedt omtrent de procedure en de voorwaarden die gepaard gaan met een samenvoeging van gemeenten. De Vlaamse Regering hechtte op 4 mei 2016 haar definitieve goedkeuring aan dit ontwerp van decreet dat vervolgens zal worden behandeld in het Vlaams Parlement. De toelichting die u hieronder kan lezen is aangepast aan het definitief goedgekeurde ontwerp van decreet. Deze nota richt zich in eerste instantie tot de lokale politiek verantwoordelijken en wil hen: duiding geven bij het Vlaamse ondersteuningsbeleid inzake vrijwillige fusies, zoals opgenomen in de boven genoemde conceptnota en in het ontwerp van decreet zoals definitief goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 4 mei 2016; inzicht verschaffen in de verschillende stappen die de gemeenten moeten zetten willen ze vanaf 1 januari 2019 fuseren, en derhalve ook genieten van een financiële bonus (een gedeeltelijke schuldovername, zie verder) die met een samenvoeging op dit moment gepaard gaat; handvaten aanreiken die hen kunnen helpen in het beslissingsproces om al dan niet een fusieoperatie aan te gaan. Deze toelichtende nota is geen operationeel draaiboek om tot de effectieve (politieke en administratieve) samenvoeging van gemeenten over te gaan. Een dergelijk draaiboek zal door het Agentschap Binnenlands Bestuur in de loop van 2016 worden opgemaakt Vrijwillige fusies van gemeenten 3/19

4 2 Waarom stimuleert de Vlaamse Regering vrijwillige fusies? De afgelopen decennia is het proces van steeds grotere verwachtingen in de (lokale) besturen onverminderd toegenomen, net als de toegenomen maatschappelijke uitdagingen met een groeiende complexiteit (milieubeleid, integratiebeleid, ) en een toegenomen complexiteit in de bestuurlijke omgeving. Bovendien is er in tal van beleidsdomeinen een zekere mate van schaalvergroting vast te stellen. Het bestuurlijk antwoord op maatschappelijke problemen wordt vaak opgenomen door instellingen die de gemeentegrenzen overschrijden. Voorbeelden hiervan zijn de hulpverleningszones en politiezones in het veiligheidsbeleid, de centra voor algemeen welzijnswerk in de welzijnssector, intergemeentelijke samenwerkingsverbanden in de nutssectoren (afval, water, energie), sociale huisvestingsmaatschappijen in de woonsector, andere tussenstructuren in het regionaal socio economisch beleid enz Binnen dit complexe kader, en in een context van een moeilijke budgettaire situatie, is de vraag of de democratisch verkozen gemeentebesturen de noodzakelijke bestuurskracht hebben, en ook in de toekomst zullen blijven behouden, om de rol te spelen die ze wensen te spelen. Deze vraag moet vooral door de lokale besturen zelf worden beantwoord. De Vlaamse Regering is ervan overtuigd dat fusies van gemeenten een antwoord kan zijn op deze vraag. De huidige Vlaamse Regering bewandelt verder de weg van de (stimulering van de) vrijwillige fusie in de vaste overtuiging dat een voldoende sterk lokaal draagvlak essentieel is voor het welslagen van een fusieoperatie. De lokale besturen moeten zelf overtuigd zijn van de meerwaarde en de voordelen van een eventuele fusie. Deze voordelen situeren zich op de volgende terreinen: Een betere interne beheersing van de gemeentelijke organisatie De mogelijkheid om de eigen organisatie sterker te maken, minder kwetsbaar te zijn en minder afhankelijk van een kleine personeelsbezetting; De mogelijkheid om schaalvoordelen en efficiëntiewinsten te genereren; Meer mogelijkheden met betrekking tot het blijvend kunnen aantrekken en behouden van bekwaam personeel; Het verminderen van de afhankelijkheid van externe dienstverleners; Een meer efficiënte en kwaliteitsvolle dienstverlening aan burgers en bedrijven Het aanbieden van publieke voorzieningen die men alleen niet kan aanbieden; Het verruimen van het bestaande voorzieningenaanbod en/of het aanbieden van een betere dienstverlening, bijvoorbeeld door meer aangepaste openingstijden; Het beter inspelen op recente evoluties en verwachtingen inzake digitalisering en gegevensdeling en e government; Vrijwillige fusies van gemeenten 4/19

5 Het vergroten van de beleidscapaciteit Een grotere beleidsvoorbereidende capaciteit van de gemeentelijke administratie, zodat het college en de gemeenteraad beter onderbouwde strategische beleidskeuzes kunnen maken; Het beschikken over een groter grondgebied waarbinnen meer verantwoorde beleidskeuzes kunnen worden gemaakt inzake mobiliteit, ruimtelijke ordening, de inplanting van publieke voorzieningen; Het responsiever maken van het bestuur door alert in te spelen op opportuniteiten van buitenaf (van burgerinitiatieven van onderuit tot subsidiemogelijkheden vanuit Europa); Een meer strategische positionering binnen het ruimere streekgebeuren Een beter zicht krijgen op (het risicoprofiel van) de ruime perimeter van de groep gemeente in zijn totaliteit; Het beter en nauwer (beleidsmatig) kunnen opvolgen van de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en verzelfstandigde entiteiten en deze dichter brengen bij het kernbestuur; Het vergroten van de doorzettingsmacht van het bestuur binnen de regio om zo meer vat te krijgen op het ruime bovenlokale veld en de regionale strategische keuzes; Vrijwillige fusies van gemeenten 5/19

6 3 Hoe stimuleert de Vlaamse Regering vrijwillige fusies? De Vlaamse Regering kiest voor het ondersteunen van vrijwillige samenvoegingen van gemeenten. De aangeboden ondersteunende en stimulerende instrumenten zijn de volgende: 3.1 FINANCIËLE ONDERSTEUNING De Vlaamse overheid biedt financiële ondersteuning bij een vrijwillige samenvoeging van gemeenten per 1 januari 2019, onder de vorm van een schuldovername en een waarborgregeling binnen het Gemeentefonds Fusiebonus De Vlaamse overheid kent een fusiebonus toe aan die gemeenten die uiterlijk op 31 december 2017 een gezamenlijk voorstel tot samenvoeging per 1 januari 2019 indienen bij de Vlaamse Regering (zie hierna). Deze fusiebonus, opgenomen in het ontwerp van decreet, is éénmalig in die zin dat het enkel geldt voor samenvoegingen van gemeenten die doorgaan op 1 januari Deze financiële bonus neemt de vorm aan van een schuldovername. Gemeenten die zich op 1 januari 2019 samenvoegen kunnen genieten van een overname van hun schulden door de Vlaamse overheid ten belope van maximaal 500 euro schuld per inwoner van de samen te voegen gemeenten, met een maximum van euro per samenvoegingsoperatie. De term maximaal moet in die zin worden begrepen dat, indien de som van de financiële schulden van de betrokken gemeenten per 31 december 2016 lager zou zijn dan 500 euro per inwoner, dat bedrag aan lokale schulden wordt overgenomen maar ook niets meer. Het bedrag van de overgenomen schulden zal in dat geval dan ook lager zijn dan 500 euro per persoon. Als het maximale bedrag van 500 euro per inwoner van de samen te voegen gemeenten wordt overschreden, beslissen de samen te voegen gemeenten welke schulden ze overdragen aan de Vlaamse Regering. Daarbij moeten volgende modaliteiten in acht worden genomen: Welke schulden kunnen worden overgenomen? De notie schulden van de betrokken gemeenten moet ruim worden geïnterpreteerd: het betreft de financiële schulden tegenover financiële instellingen van zowel de samen te voegen gemeenten zelf als van hun OCMW s als hun eventuele publiekrechtelijke verzelfstandigde agentschappen (autonome gemeentebedrijven). Het moet wel gaan om leningen en financieringen aangegaan bij een financiële instelling, zoals leningen op lange termijn met periodieke of niet periodieke vervaldagen na de datum van schuldovername, kortlopende thesauriebewijzen ( commercial paper ), kaskredieten en andere vormen van prefinanciering met een debetpositie op de datum van schuldovername Vrijwillige fusies van gemeenten 6/19

7 Langlopende thesauriebewijzen ( medium term notes ) of andere financiële schulden die zijn aangegaan bij een andere schuldeiser dan een financiële instelling (bv. bij andere openbare besturen, private investeerders), of schulden die voortvloeien uit obligatieleningen, leasing of soortgelijke overeenkomsten (bv. erfpacht, recht van opstal, PPS contracten) komen niet in aanmerking voor de schuldovername. Ook leningen waaraan andere zekerheden zijn verbonden, worden uitgesloten. De Vlaamse overheid kan bepaalde voorwaarden stellen aan de schuldovername in het geval aan de over te nemen leningen structuren zijn verbonden. Hoe wordt het bedrag bepaald? Voor de bepaling van het bedrag van de over te nemen schulden van de betrokken gemeenten wordt dus het schuldniveau op 31 december 2016 als ijkdatum genomen. Op die datum wordt het schuldovernamebedrag bepaald. Dat geldt ook als de gemeenten de principiële beslissing tot samenvoeging maar zouden nemen in de loop van Het feit dat het schuldovernamebedrag wordt bepaald op 31 december 2016, betekent niet dat de schulden op dat ogenblik effectief worden overgenomen. Voor wat betreft de bepaling van het inwonersaantal en de uitstaande schulden worden de fuserende gemeenten samen genomen, dus de som van hun inwoners en hun financiële schulden. Het inwonersaantal dat in aanmerking wordt genomen voor de berekening van het schuldovernamebedrag, is het bevolkingsaantal op 1 januari 2016, zoals dat in de loop van 2016 wordt bekend gemaakt in het Belgisch Staatsblad. Wanneer wordt de schuld overgenomen? De eigenlijke overname van de schulden door de Vlaamse overheid gebeurt op het einde van de maand die volgt op de bekendmaking van het samenvoegingsdecreet. De kapitaalsaflossingen en intresten die vervallen voor de effectieve datum van de schuldovername door de Vlaamse overheid blijven ten laste van de gemeenten. Omwille van het specifieke karakter van die financieringsvorm, gebeurt de eventuele overname van kortlopende thesauriebewijzen op de eerstvolgende vervaldag na het einde van de maand die volgt op de bekendmaking van het samenvoegingsdecreet. Wat als het maximumbedrag van 200 miljoen wordt overschreden? Het maximumbedrag van over te nemen schulden door de Vlaamse overheid wordt geplafonneerd op 200 miljoen euro. Indien meerdere gemeenten willen instappen in een samenvoegingsoperatie en indien hierdoor het maximumbedrag van 200 miljoen euro wordt overschreden, dan komen slechts die gemeenten in aanmerking voor schuldovername die als eerste de principiële beslissingen tot samenvoeging hebben genomen en kenbaar gemaakt aan de Vlaamse Regering. De rechtstreekse positieve financiële impact door de schuldovername is uiteraard afhankelijk van de hoogte van het bedrag van de schuldovername Vrijwillige fusies van gemeenten 7/19

8 Bij wijze van voorbeeld en in de veronderstelling dat een fusieoperatie gepaard gaat met een schuldovername van euro met een looptijd van 15 jaar en een intrestvoet van 3,5%, dan betekent dit een jaarlijkse bijkomende beleidsmarge van 1,3 miljoen gedurende een periode van 15 jaar. Interestaflossing 3,5% Annuïteit jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar jaar Waarborgregeling gemeentefonds Bovenop de financiële bonus die aan de samen te voegen gemeenten wordt verleend, is er ook een waarborgregeling voorzien zodat de nieuw samengevoegde gemeente nooit minder zal ontvangen dan de som van de aandelen van de samen te voegen gemeenten of delen van gemeenten in het jaar dat voorafgaat aan de samenvoeging. Deze waarborg is opgenomen in het ontwerp van fusiedecreet en biedt de nieuwe gemeente een zo groot mogelijke stabiliteit op het vlak van haar aandelen uit het Gemeentefonds. Als de samenvoeging gepaard gaat met de opsplitsing van een of meer gemeenten, dan wordt voor de berekening van de gewaarborgde ontvangst van de nieuwe gemeenten het aandeel van de op te splitsen gemeenten in het jaar dat voorafgaat aan de samenvoeging eveneens opgesplitst, in dezelfde verhouding als de inwonersaantallen van de opgesplitste delen. Die gewaarborgde ontvangst wordt, vanaf het jaar van de samenvoeging, elk jaar geïndexeerd. Die indexatie is bovendien cumulatief. Als index wordt, gedurende elk jaar van de eerste bestuursperiode van de nieuwe gemeente, een percentage gebruikt dat gelijk is aan het rekenkundig gemiddelde van de percentages waarmee de aandelen van de samen te voegen gemeenten wijzigen in het laatste jaar voorafgaand aan de samenvoeging ten opzichte van het voorlaatste jaar voorafgaand aan de samenvoeging. Vanaf de tweede bestuursperiode wordt de op die manier berekende index, indien hoger dan het Vrijwillige fusies van gemeenten 8/19

9 evolutiepercentage van de hoofddotatie van het Gemeentefonds, afgetopt tot het evolutiepercentage van de hoofddotatie. Hierna volgen twee voorbeelden. 1. Het eerste voorbeeld betreft een samenvoeging van het volledige grondgebied van twee aangrenzende gemeenten op 1 januari Aandeel gemeente A in het Gemeentefonds voor 2018: euro Aandeel gemeente B in het Gemeentefonds voor 2018: euro Gezamenlijk aandeel gemeenten A en B voor 2018: euro Groeipercentage gemeente A van 2017 tot 2018: 3,5% Groeipercentage gemeente B van 2017 tot 2018: 4,5% Rekenkundig gemiddelde groeipercentages gemeenten A en B: 4% Gewaarborgd bedrag Gemeentefonds in: 2019: euro x 1,04 = euro 2020: euro x 1,04 = euro 2021: euro x 1,04 = euro 2022: euro x 1,04 = euro 2023: euro x 1,04 = euro 2024: euro x 1,04 = euro 2025: euro x 1,035 = euro 2. Het tweede voorbeeld betreft een samenvoeging die gepaard gaat met de opsplitsing van een gemeente. Aandeel gemeente A in het Gemeentefonds voor 2018: euro Aandeel gemeente B in het Gemeentefonds voor 2018: euro Aandeel gemeente C in het Gemeentefonds voor 2018: euro Gemeente A heeft inwoners en wordt opgesplitst in 2 delen waarvan 1 deel, met 6000 inwoners, samengevoegd wordt met gemeente B en een tweede deel, met 4000 inwoners, samengevoegd wordt met gemeente C. Groeipercentage gemeente A van 2017 tot 2018: 3,5% Groeipercentage gemeente B van 2017 tot 2018: 4,5% Groeipercentage gemeente C van 2017 tot 2018: 2,5% Rekenkundig gemiddelde groeipercentages gemeenten A en B: 4% Rekenkundig gemiddelde groeipercentages gemeenten A en C: 3% Berekening van het gewaarborgde bedrag voor de nieuwe gemeente B: Gezamenlijk aandeel Gemeentefonds gemeente B en af te splitsen deel gemeente A voor 2018: euro euro ( euro x 6000/10.000) = euro Gewaarborgd bedrag Gemeentefonds in: Vrijwillige fusies van gemeenten 9/19

10 2019: euro x 1,04 = euro 2020: euro x 1,04 = euro 2021: euro x 1,04 = euro 2022: euro x 1,04 = euro 2023: euro x 1,04 = euro 2024: euro x 1,04 = euro 2025: euro x 1,035 = euro Berekening van het gewaarborgde bedrag voor de nieuwe gemeente C: Gezamenlijk aandeel Gemeentefonds gemeente C en af te splitsen deel gemeente A voor 2018: euro euro ( euro x 4000/10.000) = euro Gewaarborgd bedrag Gemeentefonds in: 2019: euro x 1,03 = euro 2020: euro x 1,03 = euro 2021: euro x 1,03 = euro 2022: euro x 1,03 = euro 2023: euro x 1,03 = euro 2024: euro x 1,03 = euro 2025: euro x 1,03 = euro 3.2 TIJDELIJK GROTER AANTAL UITVOERENDE MANDATARISSEN De gemeenten zullen in de eerste jaren na de vrijwillige samenvoeging geconfronteerd worden met bestuurlijke uitdagingen van allerlei aard die een gewone gemeente niet heeft. Het is derhalve verantwoord dat in de bestuursperiode(s) na de samenvoeging het schepencollege van de nieuwe gemeente tijdelijk uit een groter aantal uitvoerende mandatarissen bestaat dan de reeds bestaande gemeenten met eenzelfde aantal inwoners. De nieuwe gemeente zal in de eerste bestuursperiode na de verkiezingen twee schepenen meer kunnen bevatten dan gelijkaardige gemeenten (dus gemeenten met een gelijkaardig inwoneraantal) die niet zijn gefuseerd. In de daaropvolgende bestuursperiode is nog één extra schepen mogelijk. Ook deze bepaling is opgenomen in het ontwerp van decreet. Deze bepaling geldt voor alle vrijwillige fusies, dus ook voor deze na 1 januari EEN DUIDELIJK REGELGEVEND KADER (FUSIEDECREET) Samenvoegingen van gemeenten zijn vandaag reeds mogelijk op basis van artikel 297 van het Gemeentedecreet. Deze decretale bepaling is evenwel bijzonder summier. Het biedt gemeenten die wensen over te gaan tot een samenvoeging onvoldoende juridische duidelijkheid Vrijwillige fusies van gemeenten 10/19

11 De Vlaamse Regering heeft dan ook het initiatief genomen om een ontwerp van decreet vrijwillige samenvoeging van gemeenten in het Vlaams Parlement in te dienen dat de bepalingen bevat die gelden wanneer gemeenten beslissen om zich vrijwillig samen te voegen. Gemeenten zijn vrij in hun keuze van een mogelijke fusiepartner. Dit is trouwens ook de essentie van een vrijwillige fusie: het initiatief komt van onderuit. Het ontwerpdecreet legt hier enkel op dat gemeenten die zich willen samenvoegen, aan elkaar moeten grenzen. Indien een samenvoeging gepaard gaat met een opsplitsing van één of meer gemeenten legt het ontwerp ook op dat het resultaat steeds een vermindering van het aantal gemeenten moet zijn. Het ontwerp van fusiedecreet regelt dus geen loutere grenscorrecties. De gemeenten met taalfaciliteiten zijn evenwel uitgesloten van het toepassingsgebied van het ontwerp van decreet. Het betreft de randgemeenten (Drogenbos, Kraainem, Linkebeek, Sint Genesius Rode, Wemmel en Wezembeek Oppem) en Voeren en de zogenaamde taalgrensgemeenten (Bever, Herstappe, Mesen, Ronse en Spiere Helkijn). Het ontwerp van fusiedecreet bevat bepalingen over de bovengenoemde stimuleringsmaatregelen (fusiebonus, garantieregeling gemeentefonds, uitvoerende mandatarissen). Het ontwerp bevat verder gedetailleerde bepalingen over: De procedure: de beslissingen op lokaal niveau en de beslissingen op Vlaams niveau zie verder punt 4.2. en 4.3.; De periode van lopende zaken die intreedt vanaf het gezamenlijk voorstel tot samenvoeging zie verder punt 4.4. ; De algemene principes die gelden wanneer gemeenten zich samenvoegen; De verkiezing en installatie van de nieuwe gemeenteraad; Het personeel (decretale graden en het ander personeel); De planning, financieel beheer en fiscaliteit. Een samenvoeging van gemeenten kan ook impact hebben op andere gebiedsindelingen die zowel tot de Vlaamse als federale bevoegdheidssfeer behoren. Voor de Vlaamse bevoegdheden gaat het bijvoorbeeld over eventuele aanpassing van de provinciegrenzen en de grenzen van kiesarrondissementen. Deze aangelegenheden worden geregeld bij de opmaak van het samenvoegingsdecreet (zie punt 4.4). Wat de bevoegdheden van de federale overheid betreft, bijvoorbeeld inzake de organisatie van de politie en de hulpverlening en de afbakening van de gerechtelijke kantons en gerechtelijke arrondissementen, zal de Vlaamse overheid tijdig de federale overheid informeren en betrekken. Het regeerakkoord bepaalt dat de organieke regelgeving m.b.t. de lokale besturen zal opgenomen worden in een nieuw decreet lokaal bestuur dat de bestaande decreten (Gemeentedecreet, OCMW decreet en decreet intergemeentelijke samenwerking) zal vervangen. Doelstelling is om dit nieuwe decreet, na bespreking in en goedkeuring door het Vlaams Parlement, van toepassing te maken bij de start van de volgende lokale bestuursperiode op 1 januari Het (ontwerp van) decreet vrijwillige samenvoeging van gemeenten is te beschouwen als een voorafname op dit decreet lokaal bestuur. Dit om vandaag duidelijkheid te verschaffen aan de gemeenten die een fusie overwegen. Dit decreet zal in een latere fase opgenomen worden in het decreet lokaal bestuur Vrijwillige fusies van gemeenten 11/19

12 Pro memorie kan nog worden gesteld dat dit (ontwerp van) decreet uitgaat van de actuele decretale omgeving en nog GEEN rekening houdt met de geëxpliciteerde beleidsintentie tot integratie van het OCMW in de gemeentebesturen. In een latere fase, bij de opmaak en bespreking van het decreet lokaal bestuur kunnen de decretale bepalingen m.b.t. het samengaan van gemeenten die hier in dit ontwerp zijn samengebracht, worden overgenomen in het decreet lokaal bestuur, maar aangepast aan de integratie OCMW in gemeente. 3.4 INSTRUMENTEN TER EVALUATIE VAN DE EIGEN BESTUURSKRACHT Het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen (SBOV) verrichtte op vraag van de Vlaamse overheid een onderzoek naar de bestuurskracht van lokale besturen. Dit resulteerde in een bestuurskrachtmonitor die op een zo objectief mogelijke manier dit moeilijke begrip meetbaar wil maken en de lokale besturen in staat moet stellen een inschatting te maken van de eigen bestuurskracht. Het resultaat van dit onderzoek is een bundeling van een ruime set indicatoren die diverse deelaspecten van het complexe begrip bestuurskracht in beeld brengen. ABB heeft, voor zover de gegevens centraal beschikbaar zijn, deze indicatorenset voor iedere gemeente ingevuld. Deze gemeentelijke bestuurskrachtmonitor is eenvoudig te downloaden op de website van het Agentschap Binnenlands Bestuur 1. Heel wat aspecten van het concept bestuurskracht zijn echter niet of nauwelijks meetbaar. Daarom zijn aanvullende richtvragen tot zelfevaluatie opgesteld, waarmee de lokale besturen hun bestuurskrachtpotentieel in vraag kunnen stellen. Ook deze richtvragen zijn niet limitatief. 1 projecten/lokale bestuurskrachtmonitor Vrijwillige fusies van gemeenten 12/19

13 4 Wat wordt verwacht van de geïnteresseerde gemeenten? Opdat gemeenten, vrijwillig, zouden samengaan op 1 januari 2019 en dus in aanmerking komen voor de boven geschetste fusiebonus (zie punt 3.1.) zijn er enkele strikte voorwaarden naar procedure (beslissingen van de betrokken gemeenteraden) en timing (enkele cruciale mijlpalen). De opeenvolgende beslissingen van de gemeenteraden zijn overigens niet vrijblijvend, telkens zijn er bepaalde (rechts )gevolgen aan gekoppeld. 4.1 REFLECTIEPERIODE Uiteraard zal een eventuele beslissing tot samenvoeging van gemeenten door de lokale besturen niet lichtzinnig worden genomen. De lokale besturen hebben volledige autonomie in de wijze waarop ze desgevallend invulling geven aan dit beleids en beslissingsproces. Vanuit de Vlaamse overheid worden enkele instrumenten ter beschikking gesteld die de lokale besturen hierbij willen ondersteunen. In het kader van het beslissingsproces is het wellicht aangewezen om de belangrijkste variabelen van elk van de potentieel deelnemende gemeenten in kaart te brengen, zowel variabelen die te maken hebben met het gemeentebestuur zelf als omgevingsvariabelen. Dit alles om een realistische inschatting te bekomen van de mogelijke synergiën die een samenvoeging van gemeenten kan opleveren als van de (te overwinnen) moeilijkheden die met een eventuele fusie gepaard zullen gaan. Veel van deze basisinformatie is beschikbaar op de website van het Agentschap voor Binnenlands Bestuur: Variabelen OMGEVING Demografische indicatoren Beschikbaar bij de Vlaamse overheid Gemeentelijke profielschetsen Socio economische indicatoren Gemeentelijke profielschetsen Deelname in samenwerkingsverbanden (IGS, Regioscreening andere, ) Staat van infrastructuur/ onderhouds en investeringsprogramma BESTUUR Financiële indicatoren (AFM, schuld, risico s, ) Financiële profielen Fiscale reglementen / retributie / aanslagvoeten Databank lokale belastingen Personeelsbestand / pensioenverplichtingen DIBISS Huisvesting ambtenaren Belangrijkste dienstverlening in diverse domeinen (inclusief betrokken ICT systemen) Belangrijkste algemene contracten (verzekering, ) Algemene organisatiebeheersing (in voorkomend geval) Rapporten Audit Vlaanderen Vrijwillige fusies van gemeenten 13/19

14 Het resultaat van dit reflectieproces mondt idealiter uit in het expliciteren, voor zichzelf, van de potentiële voordelen die een fusie voor de betrokken besturen kan opleveren. Inspiratie daarvoor kan gevonden worden in hoofdstuk 2 van deze nota. 4.2 PRINCIPIËLE BESLISSING TOT FUSIE Het formele proces van de samenvoeging van gemeenten start met een gezamenlijke intentie tot samenvoeging die blijkt uit principiële beslissingen van de respectievelijke gemeenteraden van de betreffende gemeenten die wensen samen te gaan. Een gemotiveerde principebeslissing van elk van deze gemeenteraden is essentieel alvorens de definitieve voorbereidende besprekingen voor een samenvoeging van start gaan. Deze gemeenteraadsbeslissingen, die ter kennis moeten worden gebracht van de Vlaamse Regering, bevatten ook de door de beide gemeenten gewenste datum waarop de samenvoeging ingang zal vinden. Er is geen uiterste datum bepaald voor het nemen van de principiële beslissing tot samenvoeging. Het spreek voor zich, met het oog op een degelijke voorbereiding, dat deze principiële beslissing toch een zekere tijd voor het gezamenlijk voorstel wordt genomen.. Deze principiële beslissing genereert de volgende gevolgen (opgenomen in het ontwerp van het decreet vrijwillige samenvoeging van gemeenten ): De samen te voegen gemeenten kunnen vanaf heden beheersovereenkomsten sluiten om voor bepaalde functies een beroep te doen op elkaars personeelsleden. De betrokken gemeenten gaan in onderling overleg over tot de aanstelling van een secretariscoördinator en een financieel beheerder coördinator als transitiemanagers voor de samenvoegingsoperatie op ambtelijk vlak. Het is namelijk van belang dat een definitieve beslissing tot samenvoeging niet alleen berust op en geëxpliciteerde beleidsmatige doelstellingen, maar evenzeer op een deugdelijke manier beheersmatig wordt geïmplementeerd. Het maximumbedrag van over te nemen schulden door de Vlaamse overheid wordt geplafonneerd op 200 miljoen euro. Indien meerdere gemeenten willen instappen in een samenvoegingsoperatie en indien hierdoor het maximumbedrag van 200 miljoen euro wordt overschreden, dan komen slechts die gemeenten in aanmerking voor schuldovername die als eerste de principiële beslissingen tot samenvoeging hebben genomen en kenbaar gemaakt aan de Vlaamse Regering. 4.3 DEFINITIEVE BESLISSING TOT FUSIE: UITERLIJK 31 DECEMBER 2017 Indien de gemeenten op basis van de resultaten van het voorbereidend onderzoek effectief tot een samenvoeging willen overgaan, keuren zij het gezamenlijk voorstel tot samenvoeging goed. Onder gezamenlijk voorstel wordt een identiek voorstel verstaan. In concreto betekent dit dus meerdere gemeenteraadsbesluiten over eenzelfde voorstel Vrijwillige fusies van gemeenten 14/19

15 Dit gezamenlijk voorstel bevat de volgende elementen: De kadastrale gegevens waaruit de grenzen van de nieuwe gemeente blijken; Het voorstel van naam van de nieuwe gemeente; De beoogde samenvoegingsdatum; Als de samen te voegen gemeenten niet tot dezelfde provincie behoren, kan het gezamenlijk voorstel ook een passus bevatten omtrent de provincie tot dewelke de nieuwe gemeente zou willen behoren; Als de samen te voegen gemeenten niet tot dezelfde politiezone, hulpverleningszone of gerechtelijk kanton behoren, kan het gezamenlijk voorstel ook hieromtrent een voorstel bevatten. Voor de gemeenten die tot samenvoeging hebben beslist, betekent dit het sluitstuk van de procedure op lokaal niveau. Het gezamenlijk voorstel moet bij de Vlaamse Regering worden ingediend uiterlijk op 31 december van het tweede jaar voorafgaand aan de samenvoeging. Voor samenvoegingen die ingaan op 1 januari 2019 betekent dit dat het gezamenlijk voorstel moet worden ingediend uiterlijk 31 december Ook deze beslissing genereert gevolgen: vanaf dit moment treedt een overgangsperiode in tijdens dewelke de betrokken gemeenten alleen maar handelingen kunnen stellen die betrekking hebben op de lopende zaken en handelingen die niet tot de lopende zaken behoren mogen pas worden gesteld na een verplicht overleg tussen de gemeenten. Het indienen bij de Vlaamse Regering van het gezamenlijk voorstel tot samenvoeging vormt de formele basis voor het verdere regelgevende werk die de Vlaamse Regering en het Vlaams Parlement zal ondernemen. 4.4 PUBLICATIE VAN HET SAMENVOEGINGSDECREET IN HET BELGISCH STAATSBLAD De procedure opgenomen in het ontwerp van decreet vrijwillige samenvoeging van gemeenten bepaalt dat, nadat de Vlaamse Regering een gezamenlijk voorstel tot samenvoeging heeft ontvangen van de gemeentebesturen, ze dit voorstel tot samenvoeging als ontwerp van samenvoegingsdecreet zal indienen bij het Vlaams Parlement. Verwacht mag worden dat het Vlaams Parlement dit decreet voor het zomerreces van 2018 zal behandelen. Een dergelijk ontwerp van samenvoegingsdecreet zal de volgende elementen bevatten: De naam van de samen te voegen gemeenten; De samenvoegingsdatum; De naam en de aanduiding van de grenzen van de nieuwe gemeente; Als de samen te voegen gemeenten niet tot dezelfde provincie behoren, de provincie tot dewelke de nieuwe gemeente behoort; Vrijwillige fusies van gemeenten 15/19

16 Als de samen te voegen gemeenten niet tot hetzelfde provinciedistrict behoren, bevat het samenvoegingsdecreet ook de nodige bepalingen over de aanpassing van de bijlage bij het Lokaal en Provinciaal Kiesdecreet van 8 juli De goedkeuring van dit decreet door het Vlaams Parlement (en de publicatie ervan in het Belgisch Staatsblad) genereert opnieuw enkele gevolgen waaronder het opstarten van de voorbereidingen van de lokale verkiezingen 2018 van de nieuwe fusiegemeente door het gemeentebestuur van de gemeente van wie de secretaris aangeduid is als secretaris coördinator Vrijwillige fusies van gemeenten 16/19

17 5 Implementatie van de fusie beslissing Ook al moet een samenvoegingsproces doordacht gebeuren, het is onmogelijk dat alle mogelijke vragen die een samenvoeging van gemeenten met zich mee zullen brengen (voor het personeel, voor de bewoners, voor de verenigingen en bedrijven) op dat moment reeds kunnen beantwoord worden. Daarom is in het ontwerp van fusiedecreet vastgelegd dat, behalve in geval van andersluidende bepalingen (bijvoorbeeld voor de fiscaliteit, het organogram en de rechtspositieregeling), de besluiten, reglementen en verordeningen van toepassing blijven op het grondgebied waarvoor ze zijn uitgevaardigd, tot op de dag dat ze door de bevoegde overheid worden opgeheven. Om de lokale besturen te ondersteunen bij het traject van de implementatie van de samenvoeging per 1 januari 2019 (een fusie die overigens gepaard zal gaan met de inkanteling van het OCMW in de gemeente) zal het Agentschap Binnenlands Bestuur einde 2016 een gedetailleerd draaiboek ter beschikking stellen die de samenvoeging van de twee of meer gemeenten moet vergemakkelijken op ambtelijk, administratief en juridisch vlak. Het is niettemin wenselijk en noodzakelijk dat de lokale verantwoordelijken reeds in de loop van 2016 een zicht hebben op de essentie van de uitdagingen waarmee men zal geconfronteerd worden. Hierna geven we de belangrijkste elementen aan die tijdens deze fase aan bod moeten komen. In het draaiboek zal dit in meer detail worden uitgewerkt: Dienstverlening Het is wenselijk dat na de samenvoeging van de gemeenten men op zijn minst de kwaliteit en continuïteit van de bestaande dienstverlening kan garanderen. De bouw van een nieuwe gemeente biedt kansen om de dienstverlening opnieuw in te richten, te verbeteren, uit te breiden, uit te besteden of juist zelf op te nemen, gebruik makend van de sterktes van beide gemeenten. Organisatie Er wordt een ontwerp van organisatiemodel opgemaakt dat geënt is op de beoogde dienstverlening en de kwaliteit ervan. Personeel Op basis van de gewenste dienstverlening wordt een raming gemaakt van de personeelsbehoefte die nodig is voor de invulling van het organisatiemodel. Een actualisatie van de functiebeschrijvingen zal zich bovendien opdringen. Binnen een jaar na de samenvoegingsdatum moet de gemeenteraad van de nieuwe gemeente het nieuwe organogram en een nieuwe rechtspositieregeling vaststellen. Financiën Er moet een grondige analyse worden gemaakt van de financiële positie van de nieuw op te richten gemeente, gaande van de schuldpositie en het financieel vermogen, over de staat en het investeringsprogramma van het patrimonium en de infrastructuur, tot het gebruik van ICTpakketten. Dit mede met het oog op het opmaken van een nieuw budget en meerjarenplan voor de nieuwe gemeente Vrijwillige fusies van gemeenten 17/19

18 Fiscaliteit Het ontwerpdecreet vrijwillige samenvoeging van gemeenten bepaalt dat de nieuwe gemeente na de samenvoegingsdatum maximaal één jaar de tijd heeft om een geldig belasting en/of retributiereglement goed te keuren. De nodige aandacht moet ook gaan naar de aanvullende belasting op de personenbelasting en de opcentiemen op de onroerende voorheffing (te beslissen tegen 31 januari van het aanslagjaar vanaf de samenvoeging). Juridische aspecten Afsluiten contracten nieuwe gemeente Er kan nagegaan worden of bepaalde contracten heronderhandeld of stopgezet kunnen worden, of er kan overwogen worden aan te sluiten op de raamcontracten van de Vlaamse overheid 2. Verzelfstandiging en samenwerking Door het nieuwe gemeentebestuur kan gebruik gemaakt maken van de wettelijke bepalingen met betrekking tot de verzelfstandigings en samenwerkingsvormen om orde op zaken te stellen binnen het ruime landschap van lokale satellieten, met specifieke aandacht voor de relatie tot de politiezone, hulpverleningszone en besturen van de erediensten. Huisvesting en facility De keuzes over de huisvesting kunnen niet los gezien worden van de keuzes die gemaakt worden rond dienstverlening, organisatie, en informatie en ICT. Daarnaast zijn er tal van andere zaken die vallen onder facility : drukwerk, beveiliging, schoonmaak, beheer van gebouwen en kantoorartikelen, maaltijdvoorziening,. Informatie en ICT Er is een steeds toenemende automatisering van de kernactiviteiten en elke gemeente beschikt over heel wat applicaties die nodig zijn om onderling en met de belanghebbenden te kunnen communiceren. Het harmoniseren van al die systemen en informatie is een belangrijke opportuniteit. 2 facilitair management/raamcontracten Vrijwillige fusies van gemeenten 18/19

19 6 Verdere info en contact Alle documenten die in deze toelichtende nota zijn vermeld, alsook andere informatie over fusies van gemeenten, zijn eenvoudig te consulteren en te downloaden op de website van het Agentschap Binnenlands Bestuur 3. Met vragen of opmerkingen kunt u op dit generiek mailadres terecht: fusies@vlaanderen.be. 3 projecten/fusie Vrijwillige fusies van gemeenten 19/19