Wat betekent mijn straatnaam?

Transcriptie

1 Wat betekent mijn straatnaam? Per wijk willen we een poging doen om de straatnamen te verklaren. We vonden op verschillende plaatsen informatie. In Meetjeslandse toponiemen tot 1600, deel Hansbeke, uitgegeven door de stichting Achiel de Vos, geschreven door Jan Luyssaert (1995), op de kaart van Joost De Deken senior uit 1700 en zijn zoon (1744), in de Atlas van de Buurtwegen (1846) en de Popp-kaart (1864). Verder in meerdere publicaties van Oud-Hansbeke en Albert Martens. En natuurlijk via de mondelinge overlevering Cardijnlaan De wijk Zande kende een explosieve groei aan woningen in de tweede helft van vorige eeuw. Zandekapel werd gebouwd in 1901 op de plaats van een oudere vervallen kapel aan een kruispunt van wegen. Ze was toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, maar bevat reliëfs over het heiligenleven van St.-Antonius Abt. Ze vormde tijdens de eerste zeven decennia van de twintigste eeuw een eenzaam baken in het open landschap.

2 De christelijke arbeidersbeweging stond zeer sterk in het Vlaanderen van vorige eeuw. Ze was een drukkingsgroep binnen de grootste politieke partij van het land: de CVP, nu CD&V. Hansbeke als landelijke en christelijke gemeente, was dan ook een uitstekende locatie om aan sociale woningbouw te doen. De gemeente sloot aan bij de huisvestingsmaatschappij Kleine Landeigendom Het Volk, die eerst de wijk op Zande realiseerde en daarna de Cluysewijk (zie vorig nummer). De bouw van de sociale woonwijk op Zande gebeurde in drie bouwfasen: 26 woningen in , 19 woningen in , 15 woningen in , in totaal 60 woningen. 1 Voor de naamgeving van het nieuwe stratenpatroon werd teruggegrepen naar de grote bezieler van de katholieke arbeidersbeweging, kardinaal Jozef Cardijn ( ). Hij richtte in 1925 de Katholieke Arbeidersjeugd (KAJ of Kajotters) op, later gevolgd door vrouwelijke tegenhanger (VKAJ of Kajotsters). Er was trouwens een afdeling voor de jongens én voor de meisjes in het vooroorlogse Hansbeke. VKAJ bleef zelfs bestaan tot ongeveer Het devies van Cardijn was zien, oordelen, handelen en daar kan de katholieke arbeidersbeweging, tegenwoordig beweging.net, nog altijd een boodschap aan hebben! De lus in het stratenpatroon en het doodlopende deel met pijpenkop kreeg de naam Cardijnlaan. Een gedenkplaat ter ere van E.H. Jozef Cardijn staat aan nummer 33 op de hoek met de Zandestraat. 1 Albert Martens, De Cluyse te Hansbeke, van ermitage tot sociale woonwijk, uitgave Oud-Hansbeke, 2006, p. 101.

3 Opening Cardijnlaan met raaslid Cesar Baele, minister Placide De Paepe,directeur Volkshaard knipt lint door, schepen Noël Van Heirzeele, burgemeester Boudewijn de Bousies-Borluut, schepen Etienne Goorman) Door de aanleg van de wijk verdween een groot deel van de voetweg die liep ten zuiden van de omwalde hoeve Overwaele (Rostraat 1) verder op enige afstand van Zandekapel schuin naar de Zandestraat. Die voetweg droeg de naam De Wittenswegelken, waarschijnlijk genoemd naar een aangelande die De Witte als familienaam had. Het wegelken liep zelfs haaks op de Zandestraat verder richting spoorweg achter de twee huizen (nu Zandestraat 75 en Donkerstraat14) maar werd een tiental jaar geleden afgesloten. Donkerstraat De Donkerstraat is de weg die Zandekapel verbindt met de overweg, nu tunnel, aan de Palestraat. Ze is een onderdeel van Oude Brugse Heirweg 2 die Hansbeke van west naar oost doorsnijdt (huidige Karmenhoekstraat, Reibroekstraat, Kapellenstraat, Donkerstraat, Merendreestraat). Zolang de spoorweg er niet lag heette dit deel de Merendreestraet. De verbinding Hansbekedorp naar Merendree vertrok immers op het kruispunt aan Huis D haenens/culuurhuis richting Zandekapel. Dit was een eerder smalle weg, ooit eens genoemd den Doschwegh 3 maar vooral het Merendreestraetje. Aan Zandekapel sloot ze aan op de Oude Brugse Heirweg. De naam Donkerstraat is een vrij jonge naam. Buurtbewoners spraken in hun jeugd van de Dreef omdat er bomen langs stonden of de Leegstraat omdat ze duidelijk lager lag dan de Zandestraat. In feite waren er weinig of geen huizen in de Donkerstraat. Het huis (vroeger tweewoonst) van Marnix De Volder en Martine Martens was met een lange oprit bereikbaar vanuit de Zandestraat. Als er weinig bewoning was, was er ook geen reden voor de gemeente om openbare verlichting te plaatsen. De meeste straten in de omgeving waren verlicht maar hier bleef het Donkerstraat. Marnix 2 Albert Martens, Hansbeke in 1700, uitgave Oud-Hansbeke, 2001, p Albert Martens, Kapellen en kapelletjes te Hansbeke, uitgave Oud-Hansbeke, 2010, p. 30.

4 vertelde ons dat vroegere bewoonster Maria Dewispelaere aan het einde van de jaren 70 het gemeentebestuur verzocht om een straatlantaarn te plaatsen aan haar achteruitgang en zo kwam er licht in de donkere straat. Kapellenstraat Het onderdeel van de Oude Brugse Heirweg op het grondgebied van Zande heette Kapellestraat, verwijzend naar Zandekapel. Het was de verbinding van aan de Vierweechsche ten zuiden van de kerk naar de kapel. Op het moment dat een lucide geest dacht dat de straat ook een verbinding vormde met de kapel aan de Ommegangstraat (!) op Reibroek werd er een n toegevoegd, wat tot veel vergissingen aanleiding gaf en geeft in de schrijfwijze, ook in ambtelijke stukken (Kapellestraat/Kapellenstraat). Als de planning doorgaat om een tunnel onder de sporen aan te leggen en een rondweg te voorzien, dan dreigt de Kapellenstraat gecoupeerd te worden. Dan verliest Zande zijn meest directe verbinding met Reibroek en omgekeerd. Tussen het doodlopende deel van de Cardijnlaan en de Kapellenstraat is een naamloze doorsteek voor fietsers en voetgangers. Goede suggesties om deze wegel te benoemen zijn altijd welkom bij de redactie. Palestraat De verbinding van Ro naar de Merendreestraat (overweg en nu tunnel) heeft lange tijd Zandestraat als naam gehad. De straat naar Zande dus Op het kruispunt met de weg naar Landegem stond herberg De Paele of Het Paelken reeds vernoemd in de 17 de eeuw. De naam verwijst naar een nabijgelegen paal op het grenspunt van de parochies Hansbeke, Merendree en Landegem. 4 Het meest zuidelijk deel van de huidige Palestraat was een lange tijd Nevel(e)straat. Toen de kasseiweg van de Rostraat tussen nr. 13 aan de oostzijde tot nr. 32 aan de westzijde nog niet 4 Albert Martens, Herbergen en herbergiers te Hansbeke, uitgave Oud-Hansbeke, 2004, p. 13 en p. 24.

5 doorgetrokken was, liep de vroegere Nevelstraat met een omweg over de huidige Palestraat. Dit was de straat naar Nevele. Een nog grotendeels bestaande voetweg liep van halfweg de Palestraat naar Zandekapel: de Zandekapellestraat. Het zuidelijke deel, dat nu ook Palestraat als naambord heeft loopt zigzaggend. Vanaf de kruising met De Wittenswegel liep hij rechtdoor naar de kapel. De sociale woonwijk liet een deel verdwijnen. Aan de oostzijde van de Palestraat vertrekt een brede voetweg door de kouter die aansluit op de Landegemse Leenwegel. Achter café De Paele vertrok voetweg van Paelken naar Merendree, om aan te sluiten op de Merendreese Overbroekkouterslag. Toen de sporen aangelegd werden kwam hier geen overweg door de nabijheid van de overwegen aan de Palestraat en de Grote Heirenthoek. De voetweg verdween en werd de oprit van het huis met adres Kleine Heirenthoek 20, met als oud toponiem den Ondank. Zandestraat Het eerste deel van de Zandestraat vanaf de Nevelestraat ontstond als parallelweg langs de sporen en de loskaai. Voorbij de bocht liep hier dus vroeger het Merendreestraetje (of Doschwegh?) vóór de aanleg van de sporen. De hoofdstraat van Zande, van de kapel tot De Paele, loopt over een kouterrug en droeg geruime tijd de naam Hoogstraat. Dit duidt op de hogere ligging t.o.v. de omgeving. Voorbij herberg De Paele daalt de straat en het landschap! en werd gesproken van de Leegstraat. Hier kwam later de (Landegemse) naam Heirenthoek voor in de plaats. De wijk Zande dankt haar naam aan de zandachtige, droge bodem. 5 Maar dat had iedereen wel al door wellicht We mogen al eens eindigen met een gemakkelijke naam. Zicht op Zande ca vanuit de kerktoren met vooraan rij herenhuizen Merendreestraat 8 tot 12) 5 Jan Luyssaert, Meetjeslandse toponiemen tot 1600, Hansbeke, uitgave Stichting Achiel De Vos, 1995, p.14.

6 Naschrift We hebben geprobeerd om de namen van de wegen van Hansbeke te verklaren. We deden dit in zes bijdragen om elk van de zeven wijken te beschrijven: Dorp, Leikant (Hamme én Velde), Reibroek, Ro, Voorde en Zande. Wij houden hier een sterk pleidooi bij het Nevelse gemeentebestuur om straatnaamborden voor de Hansbeekse voetwegen te voorzien. Er werd door een werkgroep een inventaris van de voetwegen gemaakt, in samenwerking met het Regionaal Landschap Meetjesland (zie adviesnota Trage Wegen Deelgemeente Hansbeke eindvergadering 8 okt. 2012, goedgekeurd door de gemeenteraad van 26 feb. 2013). Het materiaal voor de naamgeving ligt in deze twintigste jaargang van Vlakaf voor het rapen. Voor het tot stand komen van deze artikelenreeks willen wij een aantal mensen danken: Pieter Brusselman en Hilde Langeraert voor het tekenen van de straatplannen per wijk op basis van de Poppkaart, Jan Luyssaert voor het nalezen van de teksten, Antoine Maenhout voor het verlenen van documentatie, Willy Quintyn voor het bezorgen van fotomateriaal. Vele anderen voor de mondelinge informatie.