Doelgerelateerde Objecten Worden Groter Waargenomen Wanneer Men Gemotiveerd Is. Martijn Veltkamp, Ruud Custers, & Henk Aarts. Universiteit Utrecht

Transcriptie

1 Motivatie en Functionele Perceptie 1 Koptekst: MOTIVATIE EN FUNCTIONELE PERCEPTIE Doelgerelateerde Objecten Worden Groter Waargenomen Wanneer Men Gemotiveerd Is Martijn Veltkamp, Ruud Custers, & Henk Aarts Universiteit Utrecht Aantal woorden: 2502

2 Motivatie en Functionele Perceptie 2 Samenvatting In twee studies werd onderzocht of doelgerelateerde objecten (bijvoorbeeld potlood) groter worden waargenomen naarmate de motivatie om een doel (bijvoorbeeld schrijven) te bereiken sterker is. In aanvulling op onderzoek naar functionele perceptie (Bruner, 1957) bleek in Studie 1 dat de gerapporteerde grootte van objecten positief samenhing met de motivatie van de proefpersonen om die objecten te gebruiken. In Studie 2 werd gevonden, gebruikmakend van recente bevindingen over de rol die positief affect speelt bij het impliciet motiveren van doelgericht gedrag (Custers & Aarts, 2005), dat wanneer affectief neutrale gedragingen subliminaal gekoppeld werden aan positief affect, gerelateerde objecten groter werden waargenomen dan wanneer de gedragingen gekoppeld werden aan neutraal of negatief affect. Onze studies lijken er kortom op te duiden dat de motivatie om een doel te bereiken je lichaam in een staat van paraatheid brengt om het bereiken van dat doel te vergemakkelijken, namelijk door gerelateerde objecten groter waar te nemen.

3 Motivatie en Functionele Perceptie 3 Zestig jaar geleden werd de hypothese geopperd dat de motivatie om doelen te bereiken spontaan leidt tot een vergrootte waarneming van objecten die daar nuttig voor zijn, zodat het bereiken van dat wat je begeert vergemakkelijkt wordt. Dit is de functionele perceptie hypothese (zie Bruner, 1957). Zo zou je een telefoon bijvoorbeeld groter waarnemen wanneer je met spoed een vriend wilt spreken. Door de perceptuele accentuatie van de telefoon wordt deze sneller en makkelijker opgemerkt tussen andere objecten en is de kans groter dat het doel snel bereikt wordt. Hoewel er onderzoeken bestaan die bovenstaand idee ondersteunen (bijvoorbeeld Bruner & Goodman, 1947), zijn deze veel bekritiseerd (bijvoorbeeld Tajfel, 1959), waardoor empirische ondersteuning voor het idee dat motivatie grootteperceptie beïnvloed onbeantwoord blijft. Geïnspireerd door recente bevindingen van onderzoek naar onbewuste motivationele processen, wordt in dit artikel daarom in twee studies getracht eerdere kritiekpunten uit te sluiten en onderzocht of de waargenomen grootte van doelgerelateerde objecten spontaan beïnvloed wordt door doelmotivatie. Een klassiek onderzoek naar functionele perceptie is dat van Bruner en Goodman (1947), waarin kinderen werd gevraagd met een iris-diafragma de grootte van munten versus papieren schijfjes aan te geven. De verwachting dat munten groter worden waargenomen dan schijfjes van gelijke grootte, omdat de participanten waarschijnlijk gemotiveerd waren om geld te verkrijgen, kwam uit. Het effect was zelfs sterker naarmate de munten waardevoller waren, dus functioneler om het doel te bereiken, en voor arme (waarschijnlijk sterker gemotiveerde) dan voor rijke kinderen. Vergelijkbare effecten werden in ander onderzoek gevonden (zie voor een overzicht bijvoorbeeld Tajfel, 1957). Doordat functionele perceptie onderzoeken naar objectieve waarde keken (bijvoorbeeld munten) in plaats van naar de onderliggende motivatie (geld verdienen), kan niet worden uitgesloten dat perceptuele effecten niet-motivationeel zijn. Inderdaad suggereerde Tajfel (1957) dat grootteperceptie effecten te verklaren zijn doordat in

4 Motivatie en Functionele Perceptie 4 functioneel perceptie onderzoek objecten werden vergeleken (bijvoorbeeld munten) waar grootte correleert met waarde (20 cent is en groter en meer waard dan 10). Participanten zouden deze informatie derhalve gebruikt kunnen hebben voor hun grootteschatting. Inderdaad merkte Tajfel op dat studies waarin objecten vergeleken werden zonder duidelijke grootte/waarde correlatie inconsistente resultaten opleverden. Verder redeneerde Tajfel dat hoewel vergelijkingsprocessen niet verklaren waarom de grootte/waarde relatie sterker is voor arme dan rijke kinderen (zie Bruner & Goodman, 1947), dit effect wel verklaard kan worden doordat rijke kinderen meer vertrouwd met munten zijn en daardoor accurater schatten. Door deze alternatieve verklaringen is er sindsdien nauwelijks onderzoek naar de relatie tussen motivatie en grootteperceptie verricht. Recente neurologische studies die het idee ondersteunen dat basale perceptuele processen beïnvloed kunnen worden door top-down invloeden, hernieuwden onze aandacht voor de vraag of motivatie grootteperceptie beïnvloedt. Vanuit neurologisch onderzoek is er evidentie dat stimuli die het oog binnenkomen door beperkte capaciteiten van het visuele systeem niet allemaal goed verwerkt kunnen worden, en dat stimuli die belangrijk voor iemand zijn prioriteit (meer hersencellen toegewezen) krijgen, waardoor deze stimuli een groter gebied van de visuele cortex in beslag nemen en groter kunnen worden waargenomen (bijvoorbeeld Bundesen, Habekost, & Kyllingsbaek, 2005). Deze bevindingen suggereren dat perceptuele processen op een heel basaal niveau al gericht zijn op objecten die gerelateerd zijn aan huidige doelen, zelfs voor men deze objecten bewust waarneemt, en dat effecten van grootteperceptie spontaan plaatsvinden en geen consequentie van expliciete processen zijn (cf. Tajfel, 1957). In dit artikel worden twee studies gerapporteerd die de hypothese toetsen dat wanneer de motivatie om gedragingen uit te voeren of doelen te bereiken sterker is, gerelateerde objecten spontaan groter worden waargenomen. In Studie 1 verkenden wij deze hypothese

5 Motivatie en Functionele Perceptie 5 door de correlatie tussen waargenomen objectgrootte en motivatie om dat object te gebruiken te berekenen. Om de vertrouwdheidsverklaring van Tajfel (1957) uit te sluiten, werd hierbij gecontroleerd voor de vertrouwdheid met de objecten. In Studie 2 manipuleerden we motivatiesterkte zonder dat participanten dit doorhadden, om zo meer evidentie te krijgen dat grootteperceptie inderdaad door doelmotivatie beïnvloed wordt en dat dit spontaan gebeurt. In beide studies werd niet gebruikgemaakt van vergelijkende oordelen, zodat een grootte/waarde relatie de schattingen niet beïnvloeden kon. Studie 1 In deze studie werd getoetst of participanten die sterker gemotiveerd zijn een object te gebruiken, dit object groter waarnemen. Het bedrag dat participanten over hadden om dat object te bemachtigen werd gebruikt als maat voor motivatiesterkte (Higgins et al., 2003). Methode Participanten. Tweeënzestig studenten participeerden in dit onderzoek waarvoor zij 2,- ontvingen. Procedure en materialen. Participanten voerden een grootte-schattingstaak uit in afzonderlijke hokjes achter een PC. Ze lazen dat zij op het computerscherm foto s van objecten zouden zien en dat zij telkens de grootte moesten schatten van het object zoals zij dat op het scherm waarnamen. Er verschenen zes, voor de generaliseerbaarheid zeer divers uitgekozen, objecten: een stoel, hotelkamer, spijkerbroek, adapter, boek en auto. Iedere keer verscheen de naam en de foto van het object op het scherm. De participant toetste zijn grootteschatting in (hoogte in centimeters, bijvoorbeeld 13,2 centimeter; vergelijk bijvoorbeeld Haber & Levin, 2001) en na op enter gedrukt te hebben verscheen het volgende object. Na de schattingstaak werd participanten voor alle zes objecten gevraagd aan te geven welk bedrag zij er maximaal voor zouden geven, wanneer het object geveild zou worden (op

6 Motivatie en Functionele Perceptie 6 Dit bedrag werd gebruikt als maat voor motivatie. Tevens werd participanten gevraagd aan te geven hoe vaak ze ieder object dagelijks tegenkwamen (9-punts schaal: nooit-heel vaak). Deze vraag was toegevoegd om voor de relatie tussen geschatte objectgrootte en vertrouwdheid te controleren. Resultaten en Discussie De hypothese werd getoetst door correlaties te berekenen van de grootteschattingen met de motivatiescores (bedrag in euro s) en de vertrouwdheidsscores. Zoals Tabel 1 laat zien, zijn de waargenomen objectgrootte en motivatie significant en positief gecorreleerd voor alle zes objecten, maar objectgrootte en vertrouwdheid niet. Vervolgens werd een algemene correlatie tussen objectgrootte en de twee maten berekend door de zes schattingen te standaardiseren en te middelen. Zoals verwacht bleek de correlatie tussen objectgrootte en motivatie wel significant, r =.54, p <.01, maar de correlatie met vertrouwdheid niet, r =.10, p =.43. De correlatie tussen grootteschatting en motivatie bleef dan ook significant na controle voor vertrouwdheid, r =.53, p <.01. Kortom, deze resultaten ondersteunen de gedachte dat wanneer de motivatie om een object te gebruiken toeneemt, de waargenomen objectgrootte ook toeneemt. Studie 2 Deze studie breidt Studie 1 op meerdere punten uit. Ten eerste wordt de motivatiesterkte ditmaal gemanipuleerd. Van oorsprong neutrale gedragingen (bijvoorbeeld schrijven) werden in een aanpassing van een evaluatief conditioneringstaak gekoppeld aan positief, neutraal of negatief affect. Eerder onderzoek toonde aan dat het koppelen van positief affect aan neutrale gedragingen een motivatie creëert om dit gedragsdoel te bereiken, terwijl deze afwezig is bij gedragingen gekoppeld aan neutraal affect en daardoor ook niet verhoogd kan worden door negatief affect (Custers & Aarts, 2005). Wanneer gedragingen aan positief

7 Motivatie en Functionele Perceptie 7 affect gekoppeld worden zullen objecten gerelateerd aan de gedraging daarom groter waargenomen moeten worden dan bij een koppeling aan neutraal of negatief affect. Traditionele functionele perceptie onderzoekers voorspelden veelal dat alle waardevolle objecten, dus zowel negatieve als positieve, groter zouden worden waargenomen, maar bij objecten met een negatieve waarde (bijvoorbeeld hakenkruizen) werd dit niet altijd gevonden (Solley en Lee, 1955). Als grootteperceptie echter wordt beïnvloed door motivatie in plaats van waarde, zoals wij suggereren, dan zou negatief affect integendeel inderdaad geen invloed hebben. Om dit idee te toetsen is in deze studie derhalve buiten een positieve en neutrale, ook een negatief affectconditie toegevoegd. Tenslotte zijn participanten zich in deze studie, door subliminaal aanbieden van de gedragingswoorden, niet bewust van de motivatiemanipulatie, zodat eventuele effecten op grootteperceptie te wijten zijn aan spontane processen. Immers, participanten kunnen geen gebruik maken van expliciete strategieën om tot een oordeel te komen. Methode Participanten. Tachtig studenten participeerden in dit onderzoek waarvoor zij 4,- ontvingen. Materialen. Op basis van vooronderzoek werden 9 neutrale gedragingen geselecteerd (M = 4.84, 9-punts schaal) om aan positief of negatief affect te koppelen: wassen, schrijven, timmeren, rekenen, schoonmaken, schilderen, puzzelen, tuinieren en strijken. De affectieve woorden waren afkomstig van Custers en Aarts (2005). We gebruikten 4 positieve zelfstandige naamwoorden (strand, lach, vriend, zomer), 4 negatieve (afval, verdriet, dief, ziekte) en 8 neutrale bijvoeglijke naamwoorden (waarom, wanneer, alhoewel, daarom, maar, zodat, ook, omdat). Tenslotte werden voor elk van de gedragingen (bijvoorbeeld tuinieren) 3 objecten geselecteerd die sterk met de gedraging geassocieerd werden (bijvoorbeeld hark, schop en grasmaaier). Foto s van deze objecten werden in de grootte-schattingstaak gebruikt.

8 Motivatie en Functionele Perceptie 8 Procedure. Participanten werkten in afzonderlijke hokjes achter een computer (85-Hz scherm). Zij participeerden zogenaamd in een studie naar visuele perceptie waarbij zij afwisselend moesten trachten heel kort gepresenteerde letterrijtjes ( VVVVVV ) waar te nemen (in werkelijkheid werden hier de gedragingen aan affect gekoppeld, identiek aan Custers en Aarts, 2005) of de grootte van objecten moesten schatten. Na de instructies kregen participanten een oefenreeks waarin zowel het letterrijtjes waarnemen als het grootte schatten geoefend werd. Hierna volgden 9 experimentele reeksen. In iedere reeks werd één gedraging gekoppeld aan positief, neutraal of negatief affect, waarna driemaal een foto van een gerelateerd object verscheen waarvan de hoogte geschat moest worden. In elke reeks zaten 16 koppelingen. In de positieve en negatieve affectcondities werden gedragingen gekoppeld aan respectievelijk positieve of negatieve woorden (8 koppelingen), waarbij neutrale woorden werden gekoppeld aan niet-bestaande woorden (8 keer). In de neutrale affectconditie werden gedragingen gekoppeld aan neutrale woorden (8 keer) en niet-bestaande woorden aan positieve woorden (8 keer). De aanbiedingsvolgorde van de reeksen en koppelingen was gerandomiseerd. Na de laatste koppeling moesten participanten de grootte schatten van 3 gedragings-gerelateerde objecten, net als in Studie 1. Koppelingen werkten als volgt: een kruis midden op het computerscherm gaf het begin aan (500 ms). Dan verscheen er een rij kruisjes (500 ms) gevolgd door een gedragingswoord of niet-bestaand woord (bijvoorbeeld MJDSPO, 23 ms), waarna de rij kruisjes weer verscheen (100 ms) gevolgd door een positief, neutraal of negatief woord (150 ms). Na 23 milliseconden kon vervolgens een letterrijtje verschijnen. Participanten telden hoe vaak zo n rijtje verscheen. Design. De 9 gedragingen werden onderverdeeld in 3 groepen van 3 gedragingen. Voor iedere participant werden de 3 groepen toebedeeld aan de drie affectcondities. De mogelijke combinaties tussen groep en affectconditie werden gecounterbalanced. We

9 Motivatie en Functionele Perceptie 9 gebruikten dus een uni-factorieel (affect: positief, neutraal, negatief) binnen-proefpersonen design. Resultaten Om de hypothese te testen, werden alle grootteschattingen eerst gestandaardiseerd, waarna het gemiddelde over de drie schattingen per gedraging werd berekend, zodat we één schatting per gedraging verkregen. Vervolgens werd een ANOVA met affectconditie als onafhankelijke variabele uitgevoerd. De resultaten toonden een significant effect van affectconditie, F(2,146) = 3.10, p <.05, η 2 =.04. Voor gemiddeldes, zie Figuur 1. Contrastanalyses ondersteunden de hypothese verder. Objecten werden groter waargenomen in de positieve dan in de neutrale, F(1,73) = 5.63, p =.02, η 2 =.07, en de negatieve affectconditie, F(1,73) = 4.05, p <.05, η 2 =.05. Er was geen verschil tussen de negatieve en neutrale conditie, F(1,73) = 0.02, ns. Algemene Discussie Twee studies toetsten het functionele perceptie idee dat een toename in motivatie om doelen te bereiken de waargenomen grootte van doelgerelateerde objecten veranderd. In lijn met onze verwachtingen toonde Studie 1 aan, dat hoe groter de motivatie om objecten te gebruiken (hoe meer men voor een object betalen wilde), des te groter deze objecten ingeschat werden. In Studie 2 werd de motivatiesterkte van gedragingen buiten het bewustzijn om gemanipuleerd in een evaluatieve conditioneringstaak. In lijn met onze hypotheses lieten de resultaten zien dat wanneer gedragingen gekoppeld werden aan positief affect (waardoor de gedraging een begerenswaardig doel wordt, zie Custers & Aarts, 2005), objecten gerelateerd aan deze gedragingen groter werden waargenomen dan wanneer de gedragingen aan neutraal of negatief affect gekoppeld waren. Gezamenlijk ondersteunen de studies het idee dat doelmotivatie spontaan effecten heeft op grootteperceptie, zonder dat men zich hiervan bewust hoeft te zijn en ongeacht de inhoud van het doel.

10 Motivatie en Functionele Perceptie 10 Dit onderzoek ondersteunt het functionele perceptie idee dat motivatie onze waarneming van de wereld in het algemeen, maar meer specifiek van grootteperceptie beïnvloed. Daarbij wordt eerder onderzoek op meerdere punten uitgebreid. Ten eerste, door bij grootteschattingen geen gebruik te maken van vergelijkende oordelen en door te controleren voor de vertrouwdheid van participanten met objecten, worden de belangrijkste kritiekpunten op eerdere studies (Tajfel, 1957) uitgesloten. Ten tweede, door het effect van motivatie om objecten te gebruiken op perceptie te onderzoeken, in plaats van het effect van objectieve waarde op perceptie, geven de huidige data sterkere ondersteuning voor het idee dat het grootteperceptie-effect inderdaad motivationeel is. Tenslotte, in Studie 2 werd aangetoond dat effecten van motivatie op perceptie ook optreden wanneer de motivatiesterkte onopvallend werd gemanipuleerd, zodat participanten zich niet bewust van de oorsprong van de motivatie waren. Dit suggereert, in lijn met recente neuropsychologische bevindingen (Bundesen et al., 2005), dat grootteperceptie al in een zeer vroeg stadium, buiten het bereik van het bewustzijn, door motivatie beïnvloed wordt. Kortom, ons onderzoek suggereert dat het visuele, en wellicht complete mentale systeem, spontaan op zo n manier wordt beïnvloed, dat objecten gerelateerd aan die dingen die mensen graag willen bereiken makkelijker kunnen worden opgemerkt en gebruikt. Hierdoor kunnen we makkelijker onze doelen en dromen bereiken.

11 Motivatie en Functionele Perceptie 11 Referenties Bruner, J.S. (1957). On perceptual readiness. Psychological Review, 64, Bruner, J.S., & Goodman, C.C. (1947). Value and need as organizing factors in perception. Journal of Abnormal and Social Psychology, 42, Bundesen, C., Habekost, T., & Kyllingsbaek, S. (2005). A neural theory of visual attention: Bridging cognition and neurophysiology. Psychological Review, 112, Custers, R., & Aarts, H. (2005). Positive affect as implicit motivator: On the nonconscious operation of behavioral goals. Journal of Personality and Social Psychology, 89, Haber, R.N., & Levin, C.A. (2001). The independence of size perception and distance perception. Perception & Psychophysics, 63, Higgins, E.T., Idson, L.C., Freitas, A.L., Spiegel, S., & Molden, D.C. (2003). Transfer of value from fit. Journal of Personality and Social Psychology, 84, Solley, C.M., & Lee, R. (1955). Perceived size: closure versus symbolic value. American Journal of Psychology, 68, Tajfel, H. (1957). Value and the perceptual judgment of magnitude. Psychological Review, 64,

12 Motivatie en Functionele Perceptie 12 Tabel 1. Correlaties tussen motivatiesterkte, vertrouwdheid en groottewaarneming *p<.05, **p<.01, eenzijdig.

13 Motivatie en Functionele Perceptie 13 Figuur 1. Gemiddelde waargenomen objectgrootte (z-scores) per affectconditie (Studie 2) Groottewaarneming Negatief Neutraal Positief