Eerst en vooral wil ik de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het. Land van Waas bedanken voor de uitnodiging en de jarige proficiat

Transcriptie

1 Zondag 22 mei 2011 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR 150 jaar Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas - Sint-Niklaas Geachte dames en heren, Geachte burgemeester, geachte schepen, Eerst en vooral wil ik de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas bedanken voor de uitnodiging en de jarige proficiat wensen met het 150-jarige bestaan. Het is voor mij een hele eer om aanwezig te mogen zijn bij deze viering. Het is tegelijk een mooie gelegenheid om u iets te vertellen over een specifiek element van mijn bevoegdheid Cultuur: het cultureel erfgoed. Een element dat leeft dankzij een grote groep van enthousiaste cultureel-erfgoedzorgers en -liefhebbers. 1

2 Ook hier: de Kring wordt gedragen door mensen met een hart en een onuitputtelijke inzet voor cultureel-erfgoed. Anders hou je een werking niet 150 jaar lang draaiende. Drie keer goud, twee keer diamant, noem het zoals u wil: het is een geweldige en lovenswaardige prestatie. Het cultureel-erfgoedbeleid in Vlaanderen bestaat natuurlijk nog niet zo lang als de Oudheidkundige Kring. Maar het legde wel al een lange en vooral snelle weg af. Het beleid groeide vanuit een beperkt museumbeleid dat zich vooral op instellingen richtte (eind de jaren 90), naar een geïntegreerd en integraal cultureel-erfgoedbeleid. Daarbij focusten we op het ruime en rijke veld van heemkundige kringen, volksculturele verenigingen, musea, culturele archiefinstellingen, erfgoedbibliotheken en nog veel meer. Want zij maken het erfgoed levend én levendig! Ik ga me toespitsen op het beleid naar het lokale cultureelerfgoedveld. We doen dat vanuit 3 sporen: 2

3 1/ We ondersteunen cultureel-erfgoedorganisaties en cultureelerfgoedprojecten en sporen lokale en regionale besturen aan hetzelfde te doen; 2/ We beschermen het cultureel erfgoed (topstukken, Inventaris van immaterieel cultureel erfgoed Vlaanderen); 3/ En als actor in het veld sturen we een aantal organisaties aan (Kasteel van Gaasbeek, ), beheren we de eigen collectie van de Vlaamse Gemeenschap en kopen we cultureel erfgoed aan. Op het eerste spoor wil ik dieper ingaan. In mei 2008 werd het Cultureel-erfgoeddecreet goedgekeurd, het eerste integrale decreet voor de erkenning en ondersteuning van professionele organisaties in het hele cultureel-erfgoedveld. Musea, archieven en erfgoedbibliotheken, organisaties volkscultuur, vrijwilligers en professionelen worden als complementaire spelers erkend en ingezet, en de zorg voor en de ontsluiting van het cultureel erfgoed wordt verbeterd, ondersteund, gestimuleerd én geprofessionaliseerd. 3

4 Drie principes staan centraal: complementariteit, expertise en - om mee te beginnen - cultureel-erfgoedgemeenschap : 1. Cultureel-erfgoedgemeenschap is een internationale term en komt uit de kaderconventie van de Raad van Europa over de bijdrage van cultureel erfgoed aan de samenleving. Deze conventie van 2005, bekend als de conventie van Faro, koppelt het recht op erfgoed aan de plicht om het eigen erfgoed, én dat van anderen, te respecteren. Maar wat is een cultureel-erfgoedgemeenschap? Simpel: het is een groep van mensen en organisaties die een bijzondere waarde hechten aan bepaalde soorten of aspecten van het cultureel erfgoed. Dat gaat van het Aalsters carnaval naar de Wase reuzen, van Reynaerd de Vos tot de Sinterklaas- en Sint-Maartengebruiken. Het decreet erkent hen want het is voor en door deze cultuurerfgoedgemeenschappen dat een beleid mee wordt uitgevoerd. 4

5 2. Het tweede basisprincipe is complementariteit. Bij de voorbereiding van het nieuwe cultureel-erfgoedbeleid werd in samenwerking met de andere bestuursniveaus uitdrukkelijk gekozen voor de uitbouw van een complementair cultureel-erfgoedbeleid. Het heeft geen zin elkaar voor de voeten te lopen. De Vlaamse Gemeenschap, de provincies en de steden en gemeenten voeren elk een cultureel-erfgoedbeleid relevant voor hun bestuursniveau. Allen vanuit de gemeenschappelijke bezorgdheid: de zorg voor en de ontsluiting van het cultureel erfgoed. Van oudsher staat erfgoed dicht bij het lokale en provinciale bestuur. Afspraken tussen de bestuursniveaus over de verantwoordelijkheid ten aanzien van de veelheid aan cultureel erfgoed en de zeer diverse groep van cultureel-erfgoedspelers zijn nodig. Zo stem je de inspanningen en de instrumenten op elkaar af en creëer je synergie en meerwaarde. 5

6 Dit complementair cultureel-erfgoedbeleid en de taakafspraken zijn verankerd in een protocol tussen de Vlaamse Gemeenschap en de vertegenwoordigers van provincies en steden en gemeenten. Elke partner is verantwoordelijk om op zijn niveau een cultureelerfgoedbeleid en de daarbij horende instrumenten te ontwikkelen om de cultureel-erfgoedorganisaties die relevant zijn voor zijn of haar werkingsgebied te ondersteunen. Het Land van Waas is trouwens een uitstekend voorbeeld van die complementariteit: verschillende gemeenten werken al jàren goed samen over hun eigen (gemeente-)grens heen. Het beste bewijs is dat we met de Vlaamse overheid het allereerste intergemeentelijke erfgoedconvenant met het Land van Waas hebben afgesloten. Het verbaast me niet dat ik in jullie beleidsplan lees: Overleg en afstemming met de (erfgoed)actoren in het Land van Waas is dan ook essentieel. Dat maakt jullie (overigens) een voorbeeld voor de rest van Vlaanderen. 6

7 3. Een derde belangrijk aspect in het decreet is het inzetten op begeleiding en expertise op verschillende niveaus. Dat is een vraag zowel vanuit de verdere professionalisering van het veld als vanuit de groeiende aandacht voor erfgoed daarbuiten. Want veel soorten cultureel erfgoed vragen soms specifieke achtergrondkennis. Daarom zetten we in op de creatie van een netwerk van kennis en expertise. Twee sporen zijn hiervoor belangrijk: het verspreiden van expertise in het veld en het inschakelen in internationale netwerken (binnenhalen). Verschillende organisaties doen dit al. In de eerste plaats - overkoepelend - is er FARO, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed. Hun missie en taken verwijzen ernaar: praktijkontwikkeling, praktijkondersteuning en sensibilisering. Hun klanten zijn de erfgoedactoren en iedereen die vragen heeft over de zorg voor en de 7

8 ontsluiting van cultureel erfgoed. Het steunpunt is de expertisedraaischijf bij uitstek naar de sector en naar de overheid. Tegelijk is er veel deskundigheid in het cultureel-erfgoedveld zelf: bij musea, culturele archiefinstellingen en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Deze deskundigheid zit niet alleen bij professionelen, maar ook bij de talrijke vrijwilligers in het veld, zoals jullie allemaal is trouwens het Europees jaar van de vrijwilliger. Dus dit jaar worden jullie nog eens extra in de bloemetjes gezet. Een slimme overheid weet dat vrijwilligers onbetaalbaar zijn en stimuleert ze zoveel als mogelijk, niet tijdelijk maar op een duurzame manier. Ter ondersteuning van een aantal bredere thema s of sectoren zijn er afzonderlijke landelijke expertisecentra, zoals het Centrum voor Agrarische Geschiedenis en het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur. Specifiek naar het veld van heemkundige en oudheidkundige kringen, zoals KOKW, is er Heemkunde Vlaanderen. 8

9 Complementair met deze landelijke expertisekernen is er de eerstelijnszorg van de cultureel-erfgoedcellen op het lokale bestuursniveau en in de provincies, zoals de erfgoedcel Interwaas, waarmee jullie zeer nauw samenwerken, en de erfgoedconsulenten van de provincie Oost-Vlaanderen. Een deel van de voorwerpencollectie van het KOKW is bijvoorbeeld ontsloten via een instrument van de provincie: het project Musea Oost-Vlaanderen in Evolutie (MovE). Ook via de beeldbank van de erfgoedcel, Erfgoedbank Waasland ( kunt u de collectie zien. Wie dat bekijkt, ziet direct: het Land van Waas is eigenlijk Vlaanderen in het klein. Een zeer diverse, rijke en boeiende microkosmos in een gordel van stromen geprangd, (zoals het in het Waaslandlied gaat). Dames en heren, 9

10 Voor ons lokaal cultureel-erfgoedbeleid hebben we een hedendaags beleidsinstrument gekozen: het cultureel-erfgoedconvenant. Zoals we met het Land van Waas hebben afgesloten. Een convenant is een contract, een resultaatsverbintenis tussen twee partijen. De cultureel-erfgoedconvenants met steden, gemeenten of intergemeentelijke samenwerkingsverbanden kunnen de zorg voor en het ontsluiten van het lokale cultureel erfgoed realiseren. Want de gemeenten en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden zijn het best geplaatst om een lokaal cultureel-erfgoedbeleid vorm te geven: zij zitten het dichtst bij het veld. Het lokaal cultureel-erfgoedbeleid versterken doe je nog altijd het best door de ontwikkeling van kennis en expertise en door de uitwisseling tussen de lokale cultureel-erfgoedactoren te stimuleren. De Oudheidkundige Kring werkt zo ook mee aan projecten van de erfgoedcel, zoals de essaywedstrijd Wase identiteit, het vertellen van de Wase Griezelverhalen over heksen, weerwolven of duivels of de organisatie van de studiedag rond industrieel erfgoed in het Waasland. 10

11 Voor die uitwisseling is er natuurlijk hulp nodig. Professor Verberckmoes wees er al op hoe belangrijk de rol van verenigingen is. Als overheid moet je hen ondersteunen, permanent! Vaak hebben gemeenten al een eigen reglementering vanuit het cultuurbeleid. Zo kunnen ze zowel structureel als voor projecten logistiek (lokalen, materiaal), financieel en met personeel bijspringen. Ook de ondersteuning van lokale publicaties volkscultuur valt hieronder. Zo ontvangt de KOKW voor de publicatie van de Annalen via het cultureel-erfgoedconvenant een subsidie. Binnen het cultureel-erfgoedconvenant Waasland werd een projectsubsidiereglement uitgewerkt en een reglement voor eenmalige publicaties. Ook met de provincies sluit de Vlaamse overheid cultureelerfgoedconvenants. Zo zetten de provincies onder meer in op de ondersteuning van musea en culturele archiefinstellingen die 11

12 ingedeeld zijn bij het regionale niveau en op de uitbouw van een regionaal depotbeleid. Ze doen dat uiteraard in overleg met de lokale besturen en de cultureel-erfgoedorganisaties. Eén van de grootste uitdagingen in het cultureel-erfgoedveld is net die depotproblematiek. Tal van cultureel-erfgoedorganisaties, groot of klein, kampen met onvoldoende ruimte, gebrek aan selectiecriteria, nood aan expertise over behoud en beheer, onvoldoende klimatisering en beveiliging De uitdagingen zijn zo enorm dat samenwerking en coördinatie zich opdrong. De provincies nemen nu een regiefunctie op voor depotwerking. Afstemming tussen de noden is essentieel. De provincies zullen in overleg met de lokale besturen en de lokale cultureelerfgoedbeheerders het geheel in kaart brengen en naar oplossingen zoeken. Zij zullen optreden als coördinator, moderator door in te spelen op wat bestaat; door het cultureel erfgoed dat dezelfde zorg vraagt samen te brengen bv. één depot voor paneelschilderkunst, 12

13 door thematisch te bundelen bv. één depot voor het kerkelijk cultureel erfgoed of geografisch te bundelen: inzetten op regionale depots in samenwerking met de lokale besturen. Of door interprovinciaal te werken Dames en heren, Het Cultureel-erfgoeddecreet van 2008 is uiteraard geen eindpunt. Er zijn steeds nieuwe uitdagingen. De meest recente ontwikkeling is de uitbouw van een immaterieel cultureel-erfgoedbeleid in Vlaanderen, waarover ik eind december 2010 een visienota voorstelde. Voor materiële zaken hebben we misschien moeite om een depot te vinden, of de juiste klimatisering maar... voor ons niet-materiële erfgoed, hebben we enkel ons (levend) geheugen en de mensen die dagelijks die activiteiten uitoefenen of uitgeoefend hebben - u dus. Daarom moeten we die verhalen, tradities zeker bijhouden, koesteren en valoriseren; anders wordt het immaterieel erfgoed definitief vermalen door de tand des tijds. 13

14 Dames en heren, Met de Vlaamse Gemeenschap wil met zijn Cultureel-erfgoedbeleid de noden in het veld zo goed mogelijk opvangen. Maar een duurzaam kwalitatief beleid veronderstelt van ons ook ogen en oren te hebben voor de ontwikkelingen in Vlaanderen en in het buitenland. U hebt als 150-jarige het verleden én de toekomst. Ga door met hetzelfde aanstekelijke enthousiasme en inzet. Het Mercatorjaar in 2012 wordt daarbij zeker en vast een boeiend jaar! En nu we toch onder elkaar zijn. Jullie kijken hier in het Waasland ook over grenzen. Zou het niet mooi zijn - ik denk aan de Sinterklaas- en Sint-Maartensgebruiken, die al op onze Vlaamse inventaris van het immaterieel cultureel erfgoed staan - om samen met Nederland (die de Unesco-conventie uit 2003 nog moet ratificeren) een dossier bij Unesco in te dienen? Uw buren van Aalst (Carnaval) en Dendermonde (Ros Beiaard en de reuzen) prijken al op de Unescolijst voor het immaterieel cultureel erfgoed. Sint-Niklaas kan toch niet achterblijven? 14

15 Ik dank u. Joke Schauvliege Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 15