Aandachtspunten uit de praktijk in vijf dimensies

Transcriptie

1 BIJLAGE 1 Aandachtspunten uit de praktijk in vijf dimensies Bestuurlijk (lokaal intergemeentelijk/stedelijk-vlaams-europees) - Het beleidsvoorbereidend werk gebeurt in centrumsteden vooral via deelname aan overlegorganen binnen de stedelijke cultuurdiensten; in intergemeentelijke samenwerkingsverbanden zijn raden van bestuur en soms ook stuurgroepen de legitieme beslissingsorganen. - Intergemeentelijk is ambtenarentaal, regionaal is toegankelijker. Intergemeentelijk werken is voor erfgoedcellen hetzelfde als regionaal werken. De invulling van het geografisch werkingsgebied per erfgoedcel wordt best behouden, zodat ze zowel generiek (voor de regio) als specifiek (voor één gemeente) werkzaam kunnen blijven voortbouwend op de noden die zich aandienen. Lokale projecten kunnen ook een zeer grote relevantie en belang hebben voor de regio en de regio-identiteit meebepalen bijvoorbeeld: klompen in de Kempen of de dodendraad in de grensregio s - Zeker voor kleinere regio s is de intergemeentelijke schaal interessant om een erfgoedwerking uit te bouwen. Binnen de eigen gemeente zijn er vaak te weinig erfgoedspelers en/of zijn de cultuurdiensten te klein om een eigen, gemeentelijke erfgoedwerking uit de grond te stampen. Intergemeentelijk zijn er vaak wel voldoende erfgoedspelers en -belangen om mee te investeren in een duurzaam erfgoedbeleid. - Erfgoedorganisaties en cellen hebben een zicht op wat er reilt en zeilt in het erfgoedlandschap en kunnen zo nieuwe thema s aanbrengen op de beleidsagenda. Door vernieuwende projecten uit te rollen op intergemeentelijk niveau, creëren erfgoedcellen in het bijzonder een dynamiek en stromen soms thema s zo door tot op het gemeentelijke niveau. Zo spelen ze een katalysatorrol in erfgoedbeleid. - In sommige intergemeentelijke samenwerkingsverbanden is de Raad van Bestuur heel actief betrokken bij de werking van de erfgoedcel en zijn ze ook een kanaal dat het erfgoedbeleid voedt. In andere regio s is deze wisselwerking minder sterk. Dit hangt sterk af van personen, maar eveneens (en daarmee samenhangend) van de vertrouwensband die gaandeweg groeit tussen een erfgoedcel, de lokale beleidsmakers- en de cultuurprofessionals. Daarom is een duurzame werking extra belangrijk voor het succes van een erfgoedcel. 1 Deze bijlage bevat een aantal pistes en ideeën die in de nota niet verder zijn uitgewerkt, maar wel aan bod kwamen bij de rondetafelgesprekken. Ze zijn waardevol als input maar erg verscheiden. De betrokken lokale besturen en erfgoedwerkers willen graag intensief overleg met de Vlaamse overheid. Deze rapportering wil de aanzet daartoe ondersteunen. bijlage visienota cultureel erfgoed 1/5

2 Geografisch: lokaal, bovenlokaal, regionaal, Europees - Stimuli om van een kwaliteitsvolle lokale naar regionale werking over te gaan ontbreken. De musea vrezen dat regionale museale werking op termijn verdwijnt. - Erfgoedcellen hebben een helikopterperspectief over een stad of regio en weten wat er leeft in de cultureel-erfgoedsector. Dit maakt hen vaak tot trekkers en facilitators van samenwerking, uitwisseling en afstemming op diverse niveaus. Deze netwerk- en verbindingsrol is minder zichtbaar voor het grote publiek, maar wel broodnodig. Zij kan rekenen op grote waardering van zowel lokale beleidsmakers als erfgoedwerkers zoals bleek uit het visietraject en -rapport 2 van de erfgoedcellen. Bovendien is het, belangrijk voor het draagvlak (bij politiek en middenveld) om specifieke en lokale projecten aan te pakken. Projecten bekijken met een financiële bril en weegschaal volstaat niet als ambitie. - Provincies gaven slechts een klein subsidiebedrag, maar die waren wel een impuls voor/erkenning van bovenlokale werking en projecten. De doorverwijzing naar de dynamische ruimte met beperkte overheveling van middelen naar een regiodecreet baart zorgen. Het merendeel van de provinciale middelen wordt overgeheveld naar instellingen, niet naar het regiodecreet cultuur. Zo blijft er misschien wel een erfgoedlabel hangen aan de middelen maar die komen enkel musea ten goede. - Cultuurarchieven vragen om ook te investeren in de regionale rollen Sectoraal: musea, erfgoedcellen, cultureel archief, erfgoedbibliotheek - Het (ontwerp)decreet legt sterk de focus op instellingsgericht collectiebeleid. Dit is een enge interpretatie van het zgn. collectiegerichte denken. - Het kwaliteitslabel toont aan dat de betrokken stadsarchieven een op zich staande culturele-erfgoedwerking hebben. Het kwaliteitslabel wordt nu een lege doos. Wie zal er nu nog een kwaliteitslabel aanvragen? Conclusie: we willen benoemen dat we het kwaliteitslabel belangrijk vinden, maar ook de vraag stellen wat de Vlaamse Overheid biedt om de kwaliteitsvolle werking in het brede landschap te handhaven. - Erfgoedcellen werken in de eerste plaats voor, door en met het lokale beleid, de erfgoedverenigingen en -actoren. Door lokaal nieuwe of verrassende verbindingen aan te gaan, kunnen zij voorbeeldwerkingen realiseren die ook relevant kunnen zijn voor de brede sector. Essentieel blijft dat experimentele werking zich oriënteert op de kenmerken en capaciteiten van het lokale erfgoedveld. - Erfgoedcellen zorgen er mede voor dat nieuwe, vaak internationaal geïnspireerde ideeën en tendensen lokaal wortel schieten. Dit maakt hen interessant voor heel wat bovenlokale en Vlaamse erfgoedorganisaties. Geregeld krijgen zij vragen van FARO of expertisecentra om mee te werken aan een project of hun lokale erfgoedveld warm te maken voor een bepaalde thematiek. Dit toont hun landelijke relevantie en inzetbaarheid aan. Daartegenover staat dat de inzetbaarheid - naar personeel en middelen- van erfgoedcellen begrensd is. 2 Visierapport Nabij en Verbonden bijlage visienota cultureel erfgoed 2/5

3 - Op hun beurt doen erfgoedcellen vaak een beroep op de expertise van bovenlokale of Vlaamse spelers. Een doorgedreven kennisdeling en samenwerking tussen niveaus levert vaak mooie resultaten op bijvoorbeeld in immaterieel cultureel erfgoed. De voorbije jaren hebben de erfgoedcellen een dynamische werking opgezet onder meer rond de reuzencultuur, dialecten, ambachten, processies, maar evengoed rond dansen, rituelen of religieuze feesten van nieuwkomers enz. In deze werking maken erfgoedcellen dankbaar gebruik van de inzichten, instrumenten en methodes die worden aangereikt door expertisecentra en het steunpunt. En met effect: op korte termijn is het werken rond immaterieel cultureel erfgoed doorgedrongen tot op het lokale niveau én in de hoofden en harten van heel wat lokale beleidsmakers, erfgoedspelers en cultuurambtenaren. - De kunststeden geloven sterk in de piste dat de erfgoedwerking zich rond grote thema s moet focussen. Het (ontwerp)decreet moedigt dit aan. Bovendien ligt het in de lijn van de huidige beleidsprioriteiten in cultureel erfgoed voor de kunststeden. - Je hebt de dienstverlenende rollen waarin je expertise kunt bundelen. Zouden culturele stadsarchieven samen kunnen intekenen op een dienstverlenende rol? Wellicht is dit moeilijk omdat er al enkele landelijk erkende dienstverlenende organisaties zijn zoals Archiefbank Vlaanderen. Bovendien is het artificieel om de culturele archiefwerking te scheiden van de bestuurlijke archiefwerking. - De stadsarchieven kunnen een rol spelen in de idee Collectie Vlaanderen zeker voor het behoud en bewaren van kleine collecties. Ook bij de oprichting van regionale archiefdepots kunnen zij een unieke rol spelen. En culturele archieven zijn belangrijke partners in de werking van erfgoedcellen. - In welke mate zouden erfgoedcellen bepaalde expertiserol kunnen opnemen in culturele archiefwerking die anders verloren dreigt te gaan? Erfgoedcellen kunnen voor een bepaalde beleidsperiode inderdaad bijkomend inzetten op archivalische collecties. Met het decreet stelt het departement CJM echter dat thematische werking na afloop van een gemeentelijke legislatuur lokaal verankerd moet zijn. En zo komen we opnieuw uit bij het belang van de culturele werking van een bestuurlijk archief. - In digitalisering is er zeker een Vlaamse regierol te spelen, als tegengif voor versnippering. Ook een aantal Vlaamse initiatieven (VIAAA, DAV) zouden meer op elkaar moeten worden afgestemd. Ons advies is dat de bevoegde minister van Binnenlands Bestuur en Cultuur hierover afspraken maken. - Er is ook een nood aan een duurzaam digitaal archief. Investeringen in digitalisering van erfgoed zijn niet duurzaam als er geen digitaal duurzaam archief is. Er zijn wel enkele digitale depots, maar die zijn heel specifiek. - De samenwerking tussen lokale en bovenlokale of Vlaamse erfgoedactoren bewijst zijn waarde en relevantie voor het erfgoed en voor de organisaties die zorg dragen voor dat erfgoed. Maar de onderlinge samenwerking kan efficiënter en transparanter. Rond drie thema s vragen erfgoedorganisaties van steden en gemeenten dringend meer afstemming en een structurele samenwerking: depotbeleid, digitaal depot en digitalisering en religieus erfgoed. bijlage visienota cultureel erfgoed 3/5

4 - De rol van de erfgoedbibliotheken is heel divers. Er zitten ook documentaire collecties bij openbare bibliotheken waarvoor de stadsarchieven ook een rol opnemen. Toch zijn er mindere erfgoedbibliotheken dan culturele archieven stedelijk verankerd. - De versmalling en onduidelijke toewijzing van rollen en taken die het (ontwerp)decreet introduceert, wordt als een bedreiging ervaren voor het fijnmazig werkveld en erfgoedlandschap dat Vlaanderen kenmerkt. Transversaal: kunsten, OE, cultuur, toerisme, onderwijs, jeugd, welzijn - Als het gaat om experimenten die interessant zijn voor Vlaanderen, liggen er vele kansen in het transversaal samenwerken. - Erfgoedorganisaties zijn ervan overtuigd dat het lokale niveau ideaal is als laboruimte op dit vlak om via trial and error goede praktijk te ontwikkelen die innoveert en inspireert. Vanuit sectorperspectief maken erfgoedcellen hier vooral een verschil. Juist omdat erfgoedcellen zo verknoopt zijn in allerhande lokale netwerken kunnen ze gemakkelijk samenwerking/partnerships met anderen aangaan. De werkrelatie met de gemeenten (en de gemeentelijke diensten) helpt hen verbanden te leggen met jeugdwerk, onderwijs, integratie, welzijn Erfgoedcellen in het bijzonder worden aangemoedigd/uitgedaagd door hun lokale besturen om daarin een stap verder te zetten. Zij geloven in de kracht van transversale samenwerking. In hun visienota Nabij en verbonden gaven zij aan dat zij hierop meer willen inzetten en hierrond proeftuinen willen ontwikkelden, relevant zowel voor gemeenten als Vlaanderen. Het is jammer dat het (ontwerp)decreet zulke transversale samenwerkingen eerder lijkt af te remmen dan aan te moedigen; hopelijk zullen uitvoeringsbesluiten hierop bijsturen en remediëren. - Belangrijk is de symbiose van culturele archiefwerking met spelers die geen erfgoedspelers zijn (onderwijs, academies, jeugdverenigingen ). Zij kloppen aan om hen te helpen bij het beheer van hun collecties. Omgekeerd worden archiefcollecties ingezet als grondstof voor anderen (onderwijs, welzijn ). - De zgn. dynamische ruimte zou kansen kunnen bieden voor transversale samenwerking via de intergemeentelijke erfgoedconvenants. Maar niet iedere gemeente valt onder een convenant. Bovendien zijn stadsarchieven langs deze weg verplicht om intergemeentelijk te werken. De samenwerking tussen een stadsarchief en een erfgoedconvenant biedt een oplossing, maar is bestuurlijk omslachtig en biedt geen garantie voor duurzame verankering. - Het verhaal van het digitale depot kan worden gespiegeld aan het analoge depot. Het probleem is dat er amper investeringsmiddelen zijn vanuit Vlaanderen voor depotwerking. Dit is een oud zeer. Vanuit FOCI zouden meer middelen kunnen worden toegekend, ook voor depots met een regionale werking. Belangrijk is alleszins betere afstemming tussen digitaal en analoog, tussen onroerend en cultureel erfgoed Complementariteit in ondersteuningsinstrumenten - De relevantie voor gemeenten ligt vooral in de inhoudelijke erfgoedwerking en publiekswerking van erfgoedorganisaties. Ondersteuning is daarin erg belangrijk als bijlage visienota cultureel erfgoed 4/5

5 instrument. Een ondersteuningsbeleid is natuurlijk ruimer dan enkel gesubsidieerde projecten. Maar voor sommige lokale besturen zijn begrippen zoals expertisedeling, netwerking moeilijk te bevatten. - Voor de kunststeden is het een ander verhaal: de erfgoedcel is er ingebed en geïntegreerd in de cultuurdienst, -directie of departement. De erfgoedcel speelt er een initiërende en coördinerende rol. Het ondersteuningsbeleid voor het middenveld (zo belangrijk voor de IGS en) wordt hier vooral opgenomen via het lokaal cultuurbeleid. - Kunststeden vatten een regionale dienstverlening hoofdzakelijk op als een dienstverlening binnen het eigen grondgebied met zijn diverse districten of deelgemeenten. Wat niet wegneemt dat ze open willen staan voor vragen van omliggende gemeenten en [occasioneel] willen samenwerken. - Collectiebeherende instellingen zullen nooit een ondersteunende rol voor alle lokale erfgoedorganisaties opnemen. Je kan niet verwachten dat een collectiebeherende instelling zo flexibel kan inspelen op de noden en vragen van lokale besturen en diverse erfgoedactoren want ze zijn als instelling gebonden aan hun missie [én aan één lokaal bestuur]. Een intergemeentelijke erfgoedcel is in dit opzicht neutraler. - Organisaties die willen intekenen op een dienstverlenende rol op Vlaams niveau, zouden in hun aanvraag moeten aantonen dat ze een dienstverlening willen uitbouwen die ook relevant is voor de lokale besturen en lokale erfgoedactoren. Dit kan in de beoordeling van het aanvraagdossier worden verrekend. Uiteraard willen lokale erfgoedorganisaties daarin hun verantwoordelijkheid nemen. Zij kunnen helpen om instrumenten te vertalen op maat van de gemeentelijke of intergemeentelijke erfgoedcontext. Zij kunnen instrumenten helpen verspreiden en ingang doen vinden. - Collectiebeherende organisaties en erfgoedcellen mogen geen concurrenten zijn [of door het Vlaams beleid in zo n concurrentiepositie worden geduwd]. Ze zijn hoogstens concullega s, maar vooral partners van elkaar. bijlage visienota cultureel erfgoed 5/5