Inleiding De demografische trend... 3 Veranderingen in het Rijksbeleid... 3 Integrale aanpak... 4 Leeswijzer... 5

Transcriptie

1 Mantelzorgbeleid Borsele

2 Inhoud Inleiding... 3 De demografische trend... 3 Veranderingen in het Rijksbeleid... 3 Integrale aanpak... 4 Leeswijzer Mantelzorg de gewoonste zaak van de wereld Wat is mantelzorg Huidige mantelzorg in gemeente Borsele Wat is mantelzorgondersteuning en waardering Huidig ondersteuningsaanbod vanuit het VrijwilligersHuis Huidige mantelzorgwaardering door het VrijwilligersHuis Borselse Mantelzorgbeleid Doelstelling en doelgroep mantelzorgbeleid Realiseren van de doelstelling Verwachtingen van betrokken partijen Beleid In beeld brengen van lokale mantelzorgers Waarom in beeld brengen van mantelzorg Hoe brengen we de mantelzorger in beeld? Beleid lokale mantelzorgondersteuning Draaglast en draagkracht Een doelmatig en vraaggericht ondersteuningsaanbod Mantelzorgondersteuning in de praktijk Beleid lokale mantelzorgwaardering Mantelzorgwaardering in de praktijk Financiële paragraaf mantelzorg Overzicht Literatuurlijst

3 Inleiding Voor u ligt de nota Mantelzorgbeleid Borsele Het mantelzorgbeleid in gemeente Borsele is bedoeld om de lokale mantelzorger te voorzien van goede begeleiding, ondersteuning, waardering en afstemming tussen informele en formele hulpverlening. Op het gebied van gezondheid en welzijn verwachten wij dat mensen meer zelfregie en verantwoordelijkheid nemen als het gaat om gezond blijven, gezonder leven en beter worden. Deze verwachting ziet men niet alleen terug in verantwoordelijkheid voor eigen gezondheid, maar ook voor personen uit eigen netwerk en de omgeving. Hierdoor is mantelzorg een belangrijk onderdeel van ons zorgsysteem. Vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015 en Jeugdwet is deze belangrijke rol voor mantelzorgers vastgelegd in ons zorgsysteem. Per 1 januari 2015 is het Sociaal Domein opnieuw ingericht om, samen met de kracht van burgers en de sociale omgeving, te komen tot beter georganiseerd en meer betaalbaar zorgstelsel op het gebied van werk, inkomen en zorg 1. Mantelzorgers verlenen zorg die gebruikelijke zorg 2 overstijgt, het is extra zorg die voortvloeit uit een sociale/familiaire relatie en wordt verleend aan naasten met lichamelijke en/of psychische beperkingen en/of andere gezondheidsproblemen, in hoofdstuk 1 is mantelzorg uitgebreid beschreven. De demografische trend Door een gezondere leefstijl, goede zorg en medicijnen, technische en digitale mogelijkheden en een hoger opleidingsniveau worden we steeds ouder. Hierdoor verwachten wij een dubbele vergrijzing, dit wil zeggen dat het aantal ouderen (65+) toeneemt en ouderen ouder worden. Mede door de toename van het aantal ouderen, zien we een stijging in het aantal chronische gebreken 3. Ook zijn de eisen die mensen stellen aan kwaliteit van leven en de eisen die het Rijk stelt aan de maatschappij van invloed op mantelzorg. Mensen willen en moeten bijvoorbeeld zo lang mogelijk thuis in hun eigen omgeving wonen. Niet alleen om zo lang mogelijk zelfstandig mee te doen in de maatschappij maar ook om zorg en maatschappelijke ondersteuning betaalbaar te houden. Dit alles heeft niet alleen effect op mantelzorg aan senioren, maar op alle vormen van mantelzorg zoals aan jongeren, jonge gezinnen, personen met chronische aandoeningen, geestelijke gezondheidsproblematiek en andere gezondheidsbelemmeringen. Veranderingen in het Rijksbeleid De veranderende maatschappij en de huidige hoge zorgkosten hebben geleid tot de grote stelselherziening 4. Per 1 januari 2015 vormen de Wet langdurige zorg (Wlz), de Jeugdwet, de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (Wmo 2015) en de Zorgverzekeringswet voor een samenhangend en integraal wettelijk kader voor zorg en ondersteuning. In de Wmo 2015 is het belang van mantelzorgondersteuning opgenomen en de verplichting van het waarderen van mantelzorgers vastgelegd. 1 Beleidsnota Sociaal Domein Oosterschelderegio Gebruikelijke zorg bestaat uit de activiteiten die partners, ouders van kinderen of huisgenoten normaal gesproken geacht worden voor elkaar te doen. Welke zorg mensen elkaar moeten bieden, hangt af van hun sociale relatie. Hoe intiemer de relatie, des te meer zorg ze elkaar horen te geven Bron: Zorginstituut Nederland 3 Bron: Putters, Rijk schakeert, In 2015 ingevoerde herziening van de Nederlandse gezondheidszorg, gericht op de Wet langdurige zorg, de Jeugdwet, Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 en de Zorgverzekeringswet 3

4 Wmo 2015 Vanaf januari 2015 zijn wij verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wet maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) Deze wet is ten opzichte van de eerdere wetgeving op een aantal punten aangepast, maar uitgangspunt is en blijft dat wij als gemeente verantwoordelijk zijn voor de participatie van onze inwoners, daar waar zij het zelf of hun systeem dat niet kunnen. Burger en samenleving krijgen een grotere verantwoordelijkheid. Op gebied van de Wmo werken wij op veel onderdelen samen met de gemeenten in de Oosterschelderegio. De uitvoering van de individuele Wmo-verstrekkingen wordt voor de vijf Bevelandse gemeenten georganiseerd binnen de GR de Bevelanden, afdeling WIZ, en lokaal voert het VrijwilligersHuis het welzijnswerk uit. Wmo en mantelzorg Voor de mantelzorger bepaalt de Wmo 2015 dat wij vanaf 1 januari 2015 naast ondersteuning ook verantwoordelijk zijn voor waardering van mantelzorgers. Wij moeten in de verordening bepalen op welke wijze wij zorg dragen voor een (jaarlijkse) blijk van waardering voor de mantelzorgers. De wettelijke kaders in de Wmo 2015 voor mantelzorgbeleid: - Artikel bepaalt dat de gemeenteraad in een periodiek beleidsplan moet opnemen hoe mantelzorgers worden ondersteund - Artikel bepaalt dat in de verordening moet worden opgenomen op welke manier het college zorg draagt voor de jaarlijkse blijk van waardering voor mantelzorgers in de gemeente. - Artikel onderbouwt het belang dat de Wmo 2015 hecht aan goede ondersteuning van mantelzorgers door de verplichting om in ieder geval algemene voorzieningen te treffen die mantelzorgers ondersteunen. - Artikel en stelt dat het college zorg draagt voor het verstrekken van maatwerkvoorzieningen aan personen die daarvoor in aanmerking komen. Om te bepalen of een inwoner in aanmerking komt, volgt na een aanvraag binnen zes weken een onderzoek, beter bekend als keukentafelgesprek. In hetzelfde artikel (2.3.2) wordt gesteld dat in dit onderzoek in ieder geval aandacht moet worden besteed aan de mogelijkheden om met mantelzorg of andere hulp uit het sociale netwerk te komen tot verbetering van zelfredzaamheid of participatie. Om de mantelzorger zelf goed te kunnen ondersteunen, is het van belang om naast zijn/haar mogelijkheden en belastbaarheid ook te vragen naar eigen ondersteuningsbehoeften. Kortom: de mantelzorger wordt betrokken bij de aanvraag en het onderzoek, om zo integrale ondersteuning op maat te kunnen leveren. De essentie van het betrekken van mantelzorger(s) bij het opstellen van het zorgplan van de zorgvrager komt ook voort uit de Wet langdurige zorg en Jeugdwet. - Artikel stelt de verplichting om cliëntondersteuning te bieden zowel voor zorgvragers als voor mantelzorgers. Integrale aanpak In deze nota beschrijven we het nieuwe mantelzorgbeleid Borsele. Het Rijk stelt dat het mantelzorgbeleid moet leiden tot een hoogwaardiger niveau van mantelzorgondersteuning en -waardering, om overbelasting van mantelzorgers te verminderen. In de kamerbrief over mantelzorg en langdurige zorg 5, zijn drie belangrijke speerpunten opgesteld voor het ondersteunen van mantelzorgers: Versterken, Verlichten en Verbinden Het versterken van de positie van mantelzorgers via de nieuwe Wmo en de vernieuwde AWBZ (= Wet langdurige zorg); Het verlichten van de taak van mantelzorger om overbelasting te voorkomen; Betere verbinding en samenwerking tussen de informele en de professionele zorg. Voordat we de ondersteuning en waardering kunnen organiseren en uitvoeren is het van belang om de mantelzorgers te vinden en bereiken. Het vinden is door het Rijk als 5 Ministerie VWS, kamerbrief over mantelzorg en langdurige zorg. Versterken, verlichten en verbinden, 2013 (kenmerk: DMO) 4

5 aandachtspunt gesteld, voorafgaand aan de speerpunten. Dit is een belangrijke voorwaarde om de speerpunten uit te kunnen voeren. De landelijke speerpunten vormen het kader voor ons beleid voor mantelzorgondersteuning. Onze eigen visie, zoals gesteld in de paragraaf Wmo beleid Borsele , biedt leidraad om te komen tot een lokaal ondersteuningsaanbod wat aansluit op de zorgstructuur Dorpteam Borsele 7. Samenwerken met professionals en het getransformeerde werken waarbij de focus ligt op het versterken van eigen regie bij de burger, zelfredzaamheid, participatie, sociaal netwerk en burgerkracht zijn essentieel voor de verbinding met de nieuwe zorgstructuur. Voor aansluiting op de lokale wensen en behoeften van mantelzorgers blijven we in gesprek met mantelzorgers, adviesraden en lokale professionals. In hoofdstuk 1, paragraaf 1.7 zijn de verwachtingen van betrokken partijen voor het mantelzorgbeleid uitgewerkt. Voor het organiseren van ondersteuning en waardering van mantelzorg ontvangen gemeenten per 2015 extra financiële middelen in het gemeentefonds. Naast het bestaande Wmo budget van 42,9 miljoen voor mantelzorg ondersteuning, ontvangen gemeente een extra bedrag van 70 miljoen voor de waardering van mantelzorg. Vanaf 2016 zal dit extra bedrag oplopen naar 100 miljoen euro. Vanuit de motie Van der Staaij hebben de gemeenten in 2014 al extra middelen van 6 miljoen ontvangen. Voor 2015 verwachten wij dat er voor Borsele een indicatief bedrag van ca beschikbaar is voor de mantelzorgondersteuning en waardering. De gemeenteraad heeft de uiteindelijke verantwoording over de besteding van de middelen op basis van het plan Mantelzorgbeleid Borsele. Na vaststellen van het Mantelzorgbeleid Borsele door de gemeenteraad zal een uitvoeringsplan ontwikkeld worden. Het Uitvoeringsplan Mantelzorg Borsele beschrijft concrete ondersteuningsinterventies en waarderingsvormen en een gespecificeerde begroting. Leeswijzer Hoofdstuk 1 biedt u een beschrijving en definitie van mantelzorg. Informatie over de huidige mantelzorg in gemeente Borsele en op welke wijze de ondersteuning en waardering is georganiseerd. In hoofdstuk 2 leest u de algemene doelstelling en subdoelstelling. En er is beschreven op welke manier wij deze doelstelling willen realiseren. De algemene doelstelling bestaat uit drie onderdelen, waarvoor drie aparte subdoelstelling zijn opgesteld. Elk onderdeel wordt in aparte hoofdstukken beschreven. Hoofdstuk 3 gaat in op het eerste deel van de doelstelling, het in beeld brengen van mantelzorg. We leggen het belang uit van het in beeld brengen en wat ervoor nodig is om de lokale mantelzorgers in beeld te krijgen. Het ondersteunen van mantelzorgers is het tweede onderdeel van de algemene doelstelling. Mantelzorgondersteuning vormt het onderwerp van hoofdstuk 4. Een gelijkwaardige relatie tussen informele en formele zorg vormt een belangrijk aandachtspunt in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 beschrijft het laatste onderdeel van de algemene doelstelling, het waarderen van mantelzorgers en welke waarderingsvormen passen bij gemeente Borsele. Informatie over de financiële middelen voor het mantelzorgbeleid Borsele is opgesteld in hoofdstuk 6. Als laatste geeft hoofdstuk 7 een samenvatting in een overzicht van alle beschreven onderdelen in deze nota. 6 Paragraaf van de Regionale beleidsnota Sociaal Domein 7 Het Dorpteam Borsele, verbindingsteam en steunpunten vormen de zorgstructuur in gemeente Borsele. In de notitie doorontwikkeling Dorpteam Borsele is de zorgstructuur uitgewerkt. 5

6 1. Mantelzorg de gewoonste zaak van de wereld 1.1 Wat is mantelzorg Mantelzorg is de gemeenschappelijke noemer voor een vorm van informele zorg, maar daarachter schuilt een grote variatie van verzorgers en zorgsituaties. In Nederland spreken we van mantelzorg wanneer er meer dan acht uur per week of langer dan drie maanden zorg wordt verleend, aan een persoon uit het eigen netwerk die zorg nodig heeft. Wij hanteren voor mantelzorg de volgende definitie 8 : Definitie mantelzorg: Intensieve zorg of ondersteuning, die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende, ten behoeve van zelfredzaamheid of participatie, rechtstreeks voortvloeiend uit een tussen personen bestaande sociale relatie, die de gebruikelijke hulp van huisgenoten voor elkaar overstijgt, en waarvan de behoefte met een verklaring van een huisarts, wijkverpleegkundige of andere door de gemeente aangewezen sociaal-medisch adviseur kan worden aangetoond". Mantelzorgers zijn dus geen beroepsmatige zorgverleners, maar personen die langdurig en onbetaald zorg verlenen aan een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, familielid, vriend of kennis. Meestal is de zorg kortdurend, maar wanneer het om een chronische ziekte of beperking gaat, blijft de mantelzorg vaak langer bestaan. Het is gebruikelijk dat ouders, partners, inwonende kinderen en huisgenoten in bepaalde mate de zorg voor een gezinslid of huisgenoot op zich nemen, dit noemen we gebruikelijke zorg. Bij mantelzorg gaat het om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Mantelzorg wordt vaak verleend zonder dat hier een bewuste keuze voor wordt gemaakt. Doordat er een persoonlijke relatie is met degene aan wie mantelzorgers hulp bieden, wordt de zorg vaak als vanzelfsprekend gezien. Het verschil met vrijwilligerswerk is dat een mantelzorger uit liefde of vanzelfsprekendheid zorg verleend als iemand uit zijn/haar omgeving zorg nodig heeft. Zij bieden (soms) 24 uur per dag zorg, verrichten daarbij (regelmatig) verpleegkundige handelingen en kunnen de zorg vaak niet zomaar beëindigen. Vrijwilligers kiezen ervoor om te zorgen, zij werken in georganiseerd verband, verlenen geen verpleegkundige handelingen en kunnen de zorgverlening op eigen initiatief beëindigen. 8 Bron: Paragraaf maatschappelijke ondersteuning, Borsele, , onderdeel van de regionale beleidsnota Sociaal domein Oosterschelderegio

7 1.2 Huidige mantelzorg in gemeente Borsele Veel mantelzorgers herkennen zichzelf niet als mantelzorger. Zorgen voor je kind, partner, vader of moeder is toch heel gewoon? Dit zorgt ervoor dat mantelzorgers vaak niet georganiseerd of geregistreerd zijn. Exacte lokale cijfers zijn hierdoor niet beschikbaar. Maar wanneer we uitgaan van informatie uit het lokaal rapport Gemeente Borsele 2012 en de Sociale atlas 2013, blijkt dat in gemeente Borsele ca. 19% 9, dit is ca. 1 op de 5 inwoners, mantelzorg verleent. Wie zijn de mantelzorgers Landelijk heeft zo n 71% van de mantelzorgers naast de zorg ook een betaalde baan. Door de vergrijzing zal dit aantal nog verder stijgen, de werknemer van de toekomst is steeds vaker een WERKENDE MANTELZORGER. Dit maakt de kans op overbelasting van de mantelzorgers groot, waardoor het risico op ziekteverzuim, sociale uitsluiting, emotionele kwetsbaarheid, ontspoorde zorg groot is. Ook bestaat het risico dat er dure professionele zorg ingezet moet worden. Investeren in de ondersteuning van mantelzorgers en het stimuleren van mantelzorgvriendelijk bedrijfsklimaat maakt dat inzet van duurdere professionele zorg minder tot niet nodig zal zijn. Vanzelfsprekend lijkt de zorg voor je kind op gebruikelijk zorg. Maar wanneer het kind langdurige hulp en ondersteuning nodig heeft behoort deze zorg ook tot mantelzorg. MANTELZORGERS RONDOM JEUGDIGEN zijn voor de gemeente een onbekende doelgroep in de mantelzorg. Door de nieuwe Jeugdwet en de doorontwikkeling zorgstructuur Dorpteam Borsele gaan we uit van getransformeerd werken. Waarbij net als in de Wmo 2015 de nadruk ligt op versterken van eigen regie bij de burger, zelfredzaamheid, participatie, sociaal netwerk en burgerkracht. Deze manier van werken biedt kansen voor informele zorg. De samenwerking tussen vrijwilligers, mantelzorgers en professionele zorg kan tot goede tot resultaten leiden die ieder afzonderlijk niet zou kunnen bereiken. Omdat het risico op terugval in de jeugdzorg hoog is 10, zien we ook een hoger risico op overbelasting bij mantelzorgers in de jeugdzorg. Een goede afstemming tussen informele en formele zorg is noodzakelijk en aandacht voor mantelzorgers in de jeugdzorg is gewenst om terugval te voorkomen en (het risico op) overbelasting te verminderen. Onopvallend zijn de JONGE MANTELZORGERS. Ze lopen niet te koop met hun zorgen en in veel gevallen zijn deze ook niet op school bekend. Jongeren die opgroeien met een chronisch ziek, verslaafd of gehandicapt familielid of een familielid met psychische aandoening, hebben vaak taken en zorgen die niet passen bij een normale ontwikkeling van jongeren. Deze situatie kan een grote impact hebben op hun leven. Ook is bekend dat kinderen in allochtone families vaak fungeren als mantelzorgers in het gezin. Mede omdat zij niet weten waar ze met zorgvragen terecht kunnen en ze niet vertrouwd zijn met de gang van zaken in de Nederlandse zorg. Ook taalproblemen spelen hierbij een rol. Omdat wij uitgaan van een normale ontwikkeling van onze jongeren 11, is aandacht voor het vinden van jonge mantelzorgers en bieden van voldoende ondersteuning van belang. Een groeiende groep mantelzorgers zijn OUDEREN (65+) DIE VOOR OUDEREN ZORGEN. Door de dubbele vergrijzing, en doordat er steeds minder kinderen zijn per gezin of kinderen niet in de buurt woonachtig zijn, zal hun aandeel alleen maar toenemen. Vooral de ouderen (75+) die zelf vaak ook gezondheidsproblemen hebben en voor hun partner zorgen, vormen een risicogroep jaar en ouder 10 Bron: S. Bot e.a., Terecht in Jeugdzorg, Normale ontwikkeling van onze jeugd is een uitgangspunt in de nota Integraal Jeugdbeleid, gemeente Borsele 2013/2016 7

8 De rol van de professional Zorgprofessionals zijn opgeleid om te zorgen voor mensen, om zorg uit handen te nemen en problemen op te lossen. Het betrekken van het netwerk rondom de zorgvrager stond in deze zorg niet centraal. In het getransformeerde werken heeft het sociale netwerk juist de focus. Er wordt eerst gekeken naar wat de cliënt zelf of met behulp van het eigen netwerk kan doen om zijn of haar vraag op te lossen. Mantelzorgers vormen hierdoor een belangrijk onderdeel van de huidige zorg. Dit zorgt ervoor dat het gebruik van professionele hulp minder wordt en dat zorgverleners en mantelzorgers in toenemende mate op elkaar zijn aangewezen. Professionals hebben naast de rol als zorgverlener ook een belangrijke taak in het signaleren en ondersteunen van mantelzorg. Om mantelzorgers te ondersteunen is een goede balans tussen informele en formele zorg noodzakelijk. In de kadernota Sociaal Domein Oosterschelderegio hebben wij hierover gesteld dat er een gelijkwaardige relatie moet zijn tussen de professionals vanuit de formele zorg en de partners vanuit de informele zorg (het systeem rondom de cliënt). Mantelzorgers stellen zich graag op als vaardig zorgverlener, maar ze geven zelf vaak weinig signalen als het hen te veel wordt. Voor de professionals is het de kunst om een balans te vinden tussen samenwerking en afstemming enerzijds, en tijdig signaleren en ondersteunen van de mantelzorger anderzijds. 1.3 Wat is mantelzorgondersteuning en waardering Ondersteuning en waardering, waar zit het verschil? Bij mantelzorgondersteuning gaat het erom dat wij de mantelzorgers handvatten bieden zodat zij op hun eigen wijze voor de naaste kunnen zorgen. Door handvatten te bieden als informatie, educatie maar ook een tijdelijke overname van zorg houden mantelzorgers het langer, plezieriger en gezonder vol. Met mantelzorgwaardering bedoelen wij de blijk van waardering voor het waardevolle werk wat mantelzorgers leveren aan de samenleving. Het is als het ware een schouderklopje. Mantelzorgondersteuning Mantelzorg geeft veel mensen voldoening en plezier, en kan heel vaak zonder problemen verleend worden. Naast voldoening en plezier kan mantelzorg ook leiden tot ongunstige effecten op de gezondheid van de mantelzorger, zoals overbelasting of in uiterst geval in ontspoorde mantelzorg. Met ontspoorde mantelzorg wordt goede zorg bedoeld die sluipenderwijs is omgeslagen naar verwaarlozing, verkeerde behandeling of zelfs mishandeling. In Nederland geeft één op de vijf mantelzorgers aan dat de gezondheid achteruit is gegaan door de mantelzorg 12. Dit zijn vooral de mantelzorgers die intensieve of complexe zorg bieden of die zorgen voor iemand met gedragsproblemen. Mantelzorg is divers en de ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers zijn net zo divers. Verschillende vormen van de mantelzorg vragen om andere ondersteuning. Ook de doelgroep van de mantelzorgers is bepalend voor de soort ondersteuningsbehoeften. Voorbeelden van vormen van mantelzorgondersteuning zijn: Informatie, advies en begeleiding emotionele steun educatie praktische hulp vervangende zorg (respijtzorg) financiële tegemoetkomingen materiële hulp wegnemen van belemmeringen in wet- en regelgeving 12 Bron: Gezondheid en maatschappelijke participatie Themarapport Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu 8

9 Binnen onze gemeente speelt het VrijwilligersHuis een belangrijke rol in de mantelzorgondersteuning. Een deel van bovenstaande vormen van ondersteuning worden door de medewerkers van het VrijwilligersHuis georganiseerd en/of gecoördineerd. Een van de belangrijkste knelpunten bij de ondersteuning is dat mantelzorgers zelf niet snel met een hulpvraag komen. Ook niet als ze rechtstreeks gevraagd worden of ze hulp nodig hebben. Daarnaast is mantelzorg een groeiproces, de zorg bouwt zich in veel zorgsituaties langzaam op. Ook zien veel mantelzorgers zichzelf niet als mantelzorger. De rol als mantelzorger wordt vervuld uit liefde en genegenheid, vanzelfsprekendheid maar ook omdat ze zich verplicht voelen. Het organiseren van afstemming en samenwerking tussen mantelzorgers en professionals biedt een vorm van ondersteuning. De samenwerking kan leiden tot goede resultaten die ieder afzonderlijk niet zou kunnen bereiken, niet alleen voor de zorgvrager maar ook voor de mantelzorger zelf. Een gelijkwaardige samenwerking draagt bij aan hoogwaardige kwaliteit van zorg voor de zorgvrager, daarnaast kan de professional signaleren of de draaglast en draagkracht 13 van de mantelzorger in balans zijn. Indien nodig kan tijdig ondersteuning ingezet worden voor de mantelzorger. Ondersteuning aan mantelzorgers die niet in aanraking komen met zorgprofessionals is een aandachtspunt. Het betrekken van andere professionals en (lokale) vrijwilligersorganisaties kunnen hier mogelijk van betekenis zijn. In de beleidsnota Sociaal domein Oosterschelderegio , de paragraaf Maatschappelijke ondersteuning Borsele en de nota doorontwikkeling Dorpteam Borsele is het belang van en de investering voor een gelijkwaardige relatie tussen informele en formele zorg vastgelegd. In het Uitvoeringsplan Mantelzorg Borsele werken wij de concrete mantelzorgondersteuning uit. Mantelzorgwaardering BEDANKT VOOR ALLES WAT JE VOOR MIJ DOET! De zorg die de zorgvrager ontvangt van een mantelzorger is onbetaalbaar. De mantelzorger staat steeds voor de zorgvrager klaar en dat lijkt bijna vanzelfsprekend. Het bieden van een blijk van waardering, op initiatief van de zorgvrager, zorgt ervoor de zorgvrager zelf zijn of haar mantelzorger(s) in het zonnetje kan zetten. Het mantelzorgcompliment, dat per 2015 is afgeschaft, zorgde ervoor dat het initiatief van waarderen bij de zorgvrager lag. Mantelzorgers verlenen vaak onbetaald langdurig en intensief hulp, veelal uit liefde en betrokkenheid voor degene voor wie zij zorgen. Veel mensen zijn al mantelzorger en met de huidige ontwikkelingen in de zorg zien we dat deze rol als informele hulpverlener alleen maar belangrijker en intensiever wordt. Deze kracht in de samenleving is waardevol en daar moet dus zorgvuldig mee worden omgegaan, aldus de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Drs. M.J. van Rijn 14. Vanwege het belang dat mantelzorg heeft voor de samenleving is de waardering voor mantelzorgers vastgelegd in de Wmo 2015 en heeft de gemeente per 1 januari 2015 de verantwoordelijkheid om een jaarlijkse waardering te organiseren. Bij waarderen van mantelzorg gaat het er om dat de zorgvrager zijn of haar mantelzorger kan waarderen, maar vooral dat mantelzorgers zich gewaardeerd voelen. Dat we namens de gemeente en de zorgvragers laten blijken hoe belangrijk het is dat mantelzorgers er zijn in onze samenleving en dat mantelzorg helemaal niet altijd vanzelfsprekend is. Waardering heeft naast de erkenning wat we ermee uitdragen ook een andere positieve werking. Mede door het waarderen van mantelzorg houden mantelzorgers 13 Draaglast wordt bepaald door alles wat een persoon in een dag en in de 365 dagen per jaar meemaakt. Draagkracht zegt iets over de manier waarop je met situaties omgaat, het geeft aan hoe weerbaar je bent als persoon. 14 Ministerie VWS, kamerbrief over mantelzorg en langdurige zorg. Versterken, verlichten en verbinden,

10 het langer vol. Door een blijk van waardering ontvangen mantelzorgers erkenning en steun. En een gewenste waardering voor de inzet draagt bij aan het behouden van voldoening en plezier. 1.4 Huidig ondersteuningsaanbod vanuit het VrijwilligersHuis De ondersteuning van mantelzorgers wordt in Borsele vorm gegeven vanuit het VrijwilligersHuis, als onderdeel van afdeling Samenleving. Al jaren geleden is besloten dat het welzijnswerk binnen de gemeentelijke organisatie zelf plaats moet vinden. De uitvoering vanuit het welzijnswerk zien wij als een belangrijk deel van de preventieve en voorliggende voorzieningen binnen de Wmo en voorkomt daardoor de inzet van dure Wmo-verstrekkingen. Het laagdrempelige welzijnswerk vanuit ons VrijwilligersHuis speelt een belangrijke rol in onder andere: de ondersteuning en/of facilitering van bewonersinitiatieven; burgers motiveren en stimuleren zich in te zetten in de samenleving, o.a. in hun sociale netwerk als vrijwilliger of als mantelzorger; samen met de partners in de zorg en maatschappelijke organisaties vorm geven aan nieuwe, vraaggerichte voorzieningen, nodig als gevolg van de drie decentralisaties; ondersteuning en voorzieningen initiëren en/of uitvoeren ten behoeve van onze inwoners die niet zelfstandig mee kunnen (blijven) doen in de samenleving; mensen met een vergrote afstand tot de arbeidsmarkt zinvolle dagbesteding (vrijwilligerswerk) bieden; actieve deelname aan het gebiedsgerichte werken (Dorpteam Borsele, steunpunten, Zorgzame Dorpen) met een bereik in al onze dorpen; preventieve voorzieningen ter voorkoming van overbelasting bij mantelzorgers in de vorm van cursussen, informatie- en themabijeenkomsten, verwendagen en lotgenotencontact aanbod gericht op preventie van eenzaamheid door o.a. inzet van de Borselse Sprinter coördinatie en uitvoering van voorliggende voorzieningen zoals maaltijdvoorziening en alarmering. 1.5 Huidige mantelzorgwaardering door het VrijwilligersHuis De Dag van de Mantelzorg is de laatste jaren traditiegetrouw, om het jaar georganiseerd voor de mantelzorgers in Borsele. Het is een echte verwendag, waar mantelzorgers even kunnen ontspannen, verwend worden en lotgenotencontacten hebben. Als zorg nodig is voor de persoon waar de mantelzorger voor zorgt, dan wordt op deze dag een vrijwilliger ingezet (vervangende zorg). Op deze manier kan de mantelzorger zonder zorgen een dagje ontspannen tijdens de Dag van de Mantelzorg. Daarnaast ontvangen alle geregistreerde mantelzorgers die tijdens de Dag van de Mantelzorg niet aanwezig kunnen zijn of opgegeven Borselse mantelzorgers een mantelzorggeschenk als blijk van waardering. Ook wordt met regelmaat een mantelzorgactiviteit georganiseerd bijvoorbeeld een wandeling. De mantelzorgactiviteit wordt altijd gecombineerd met een verwenelement bijvoorbeeld een high tea. 10

11 2. Borselse Mantelzorgbeleid Zoals in de inleiding beschreven bij onderdeel Integrale aanpak (blz 4) heeft het Rijk gesteld dat mantelzorgbeleid moet leiden tot een meer hoogwaardig niveau van mantelzorgondersteuning en waardering, om overbelasting van mantelzorgers te verminderen. Hiervoor heeft het Rijk drie speerpunten opgesteld: Versterken, Verlichten en Verbinden en is het vinden van de mantelzorger een aandachtspunt omdat dit een belangrijke voorwaarde is om de speerpunten uit te voeren. 2.1 Doelstelling en doelgroep mantelzorgbeleid Algemene doelstelling In gemeente Borsele richt het mantelzorgbeleid zich op: het realiseren van een integrale aanpak mantelzorg in Borsele, gericht op het in beeld brengen, ondersteunen en waarderen van de lokale mantelzorger, in samenwerking met (lokale) professionals, met als doel het voorkomen van overbelasting van de mantelzorger en het behouden van de voldoening en het plezier in het verlenen van mantelzorg. Omdat de algemene doelstelling zich splitst in drie onderdelen: in beeld brengen, ondersteunen en waarderen stellen we per onderdeel de volgende subdoelstellingen vast. In de volgende hoofdstukken (2,3 en 4) werken we ieder onderdeel apart uit. Subdoelstellingen In beeld brengen: Ondersteunen: Waarderen: Mantelzorgers in gemeente Borsele zijn, via lokale vindplaatsen en (zorg)professionals, bekend met het lokale mantelzorgaanbod en kunnen zich vrijblijvend registreren op eigen initiatief, op advies van een professional of door de zorgvrager via het VrijwilligersHuis 15. Het lokale mantelzorg ondersteuningsbeleid is enerzijds gericht op het bevorderen van de samenwerking en balans tussen informele en formele zorg, zodat mantelzorgers en professionele zorg elkaar aanvullen wat ten goede komt aan de kwaliteit van leven van de cliënt als aan het leveren van kwalitatief hoogwaardige zorg 16. Anderzijds gericht op het realiseren van efficiënt en vraaggericht ondersteuningsaanbod passend op de wensen en behoeften van mantelzorgers, ter voorkoming van overbelaste mantelzorgers 17. Borselse mantelzorgers ontvangen jaarlijks een blijk van waardering, voor het waardevolle werk dat mantelzorgers leveren aan de Borselse samenleving. Doelgroep Wie voor mantelzorgondersteuning in aanmerking komt, is niet goed in kwantificeerbare begrippen te vangen. Het is sterk persoons- en situatie gebonden. Er spelen feitelijke- en belevingsaspecten in mee. Overbelasting is nauwelijks objectief meetbaar. En ook een aanvaardbaar niveau van belasting vanwege mantelzorg is niet objectief vast te stellen. In ons ondersteuningsbeleid vinden wij het belangrijk dat iedere mantelzorger die behoefte heeft aan mantelzorgondersteuning, ook de ondersteuning kan ontvangen die nodig is(maatwerk). De verwachting is dat de ondersteuningsbehoefte onder mantelzorgers groeit, hierdoor is het van belang dat we de ondersteuning doelmatig inzetten. 15 Gericht op landelijk speerpunt: Vinden 16 Gericht op landelijke speerpunten: Versterken en Verbinden 17 Gericht op landelijke speerpunt: Verlichten 11

12 Met het doelmatig inzetten van ondersteuningsaanbod willen we bereiken: dat het lokaal mantelzorgaanbod voor iedere mantelzorger die een ondersteuningsbehoefte heeft beschikbaar is; dat mantelzorgers weten waar het lokale mantelzorgaanbod te vinden is en welke ondersteuning mogelijk is; dat onbekende mantelzorggroepen bereikt worden, waarbij mantelzorgers in de jeugdzorg, jonge mantelzorgers en werkende mantelzorgers de prioriteit krijgen in het proces van in beeld brengen. Dit betekent niet dat we werken met doelgroepenbeleid voor mantelzorg, het mantelzorgaanbod blijft voor alle mantelzorgers beschikbaar. Het proces van het in beeld brengen van de mantelzorg is een groeiproces, waarbij in eerste instantie de aandacht uitgaat naar bovengenoemde groepen. In principe streven we ernaar om het mantelzorgaanbod lokaal aan te bieden, maar een aantal mantelzorgers werkt over de gemeentegrenzen heen. Veel zorgpartners zijn ook werkzaam buiten onze gemeentegrenzen en aangrenzende gemeente hebben veelal een eigen mantelzorgaanbod. Op basis van maatwerk en afstemming met zorgpartners en aangrenzende gemeenten zullen we omgaan met mantelzorgsituaties over de gemeentegrenzen heen. Gepast gebruik mantelzorgaanbod We stellen het mantelzorgaanbod beschikbaar voor alle Borselse mantelzorgers die daar behoefte aan hebben. Meestal zijn mantelzorgsituaties waarbij mantelzorg intensief is, bij ons al in beeld. Vaak is er in zo n situatie een vorm van maatschappelijke ondersteuning aan de zorgvrager toegekend en/of beschikken wij al over een onderbouwing van de zorgbehoefte van de cliënt. Ook kan het zijn dat een mantelzorgsituatie al bekend is bij ons omdat de mantelzorger geregistreerd is. Voor gevallen waarin twijfel bestaat over de mantelzorgbehoefte waardoor ongepast gebruik gemaakt wordt van het mantelzorgaanbod, kan de zorgbehoefte met een verklaring van huisarts, wijkverpleegkundige of andere door de gemeente aangewezen sociaalmedisch adviseur worden aangetoond (zoals is opgenomen in de definitie mantelzorg). 2.2 Realiseren van de doelstelling Door het betrekken van lokale mantelzorgers, adviesraden en (lokale) professionals zorgen we ervoor dat er op een integrale wijze vorm wordt gegeven aan het mantelzorgbeleid. Om de doelstellingen uit het mantelzorgbeleid te bereiken, ontwikkelen we in overleg met adviesraden, lokale mantelzorgers en (lokale) professionals een doelmatig en vraaggericht mantelzorgaanbod. Voor de uitvoering van het mantelzorgaanbod is het VrijwilligersHuis en de samenwerking met lokale mantelzorgers, (lokale) zorg, welzijn en vrijwilligersorganisaties en werkgevers onmisbaar. Een doelmatig en vraaggericht aanbod wil zeggen dat een structureel aanbod de basis vormt. Onder invloed van maatschappelijke veranderingen en lokale signalen reageert het aanbod op vragen en behoeften van mantelzorgers. Het structureel aanbod is een ondersteuningsaanbod wat vanuit de Wmo 2015 verplicht is gesteld en waarvan uit onderzoek en ervaring 18 is bewezen dat het aansluit bij de ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers. Omdat mantelzorg heel divers is en de ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers net zo divers zijn, is het mogelijk dat het basisaanbod niet in elke situatie passende ondersteuning biedt. Een vraaggericht mantelzorgaanbod is hiervoor de oplossing. Op deze manier kunnen wij het ondersteuningsaanbod dicht bij de mensen organiseren, omdat het aansluit op hun wensen en behoeften. We spelen in op veranderingen en sluiten aan op maatschappelijke ontwikkelingen. Dit zorgt ervoor dat iedere mantelzorger die het nodig heeft de ondersteuning krijgt die nodig is. 18 Bronnen: Ministerie van VWS, Mantelzorgondersteuning is de basis, 2014, en 12

13 2.3 Verwachtingen van betrokken partijen In de paragraaf 2.2 beschrijven wij dat het VrijwilligersHuis en de samenwerking met (lokale)zorg, welzijn en vrijwilligersorganisaties en werkgevers onmisbaar is. Wat zijn in deze samenwerking onze verwachtingen van en aan welke verwachting kunnen wij als gemeente voldoen: VrijwilligersHuis: De uitvoering van welzijnswerk zien wij als een belangrijk deel van de preventieve en voorliggende voorzieningen binnen de Wmo en voorkomt daardoor de inzet van dure Wmoverstrekkingen. Het laagdrempelige welzijnswerk vanuit ons VrijwilligersHuis speelt een belangrijke rol in de uitvoering van de welzijnstaak. Voor mantelzorgers is het VrijwilligersHuis een herkenbaar en laagdrempelig steunpunt, zowel digitaal als fysiek. Mede doordat het VrijwilligersHuis de mantelzorgers in het Dorpteam Borsele 19 en Verbindingsteam 20 vertegenwoordigt zien wij dat het VrijwilligersHuis in de huidige zorgstructuur Dorpteam Borsele een steeds centralere functie inneemt. Het voortzetten van de mantelzorgondersteuning en waardering vanuit het VrijwilligersHuis is noodzakelijk, vanwege de laagdrempeligheid, herkenbaarheid en de centrale rol in de zorgstructuur. (Lokale) zorg en welzijn organisaties: Van professionals verwachten wij: - Betrokkenheid en samenwerking voor het in beeld brengen van lokale mantelzorgers - Bekend zijn/worden met het lokale mantelzorgaanbod en het VrijwilligersHuis. Zodat korte lijnen standhouden en ontwikkelen tussen professionals en het VrijwilligersHuis voor de uitvoering van het mantelzorgaanbod - Het adviseren van mantelzorgers en doorverwijzen naar het lokale mantelzorgaanbod - Het uitvoeren van een signaalfunctie voor het in beeld brengen van mantelzorgers en het waarnemen van mogelijke gezondheidsproblemen en kenmerken van overbelasting - Een actieve houding voor het aangaan van het gesprek met mantelzorgers over ondersteuningsbehoeften Werkgevers: Lokale bedrijven en organisaties zijn belangrijke vindplaatsen voor mantelzorgers. Samenwerking met werkgevers is van belang voor het in beeld brengen van de werkende mantelzorger. Wij verwachten dat werkgevers open staan voor informatie en advies over een mantelzorgvriendelijk bedrijfsklimaat en zich waar mogelijk en gewenst inzetten voor een mantelzorgvriendelijk bedrijfsklimaat. En tevens verwachten wij dat werkgevers meewerken om mantelzorgers te bereiken met informatie over het lokale mantelzorgaanbod. Gemeente Aan onderstaande verwachtingen gaan wij voldoen: - Wij faciliteren de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, burgers en maatschappelijke organisaties. Dat doen we door informatie beschikbaar te stellen en partijen lokaal bij elkaar te brengen. - Wij stimuleren een gelijkwaardige relatie tussen informele en formele zorg. - Wij dragen op passende wijze bij aan het in beeld brengen van lokale mantelzorgers. Bijvoorbeeld door inwoners op digitale en fysieke wijze te informeren over het laagdrempelig mantelzorgaanbod. - Het uitvoeren van de welzijnstaak, vorm gegeven door het VrijwilligersHuis als onderdeel van afdeling samenleving. 19 Het Dorpteam Borsele is een Multi Disciplinair Overleg voor de gehele gemeente 20 Casusoverleg voorliggend aan het Dorpteam om casussen in vroeg stadium onder de aandacht te brengen bij voorliggende professionals 13

14 3. Beleid In beeld brengen van lokale mantelzorgers 3.1 Waarom in beeld brengen van mantelzorg Het bereiken van mensen die voor een naaste zorgen is een voorwaarde om hen te kunnen ondersteunen en te waarderen. Het in beeld brengen van mantelzorgers gaat vanzelfsprekend om het vinden van de mantelzorgers. Maar vooral het bewustmaken van de mantelzorger en bekend worden mét het mantelzorgaanbod zijn de doelen van het in beeld brengen. De doelstelling in beeld brengen : Mantelzorgers in gemeente Borsele zijn, via lokale vindplaatsen en (zorg)professionals, bekend met het lokale mantelzorgaanbod en kunnen zich vrijblijvend registreren op eigen initiatief, op advies van een professional of door de zorgvrager via het VrijwilligersHuis. Het gaat erom dat we weten waar mantelzorgers te vinden zijn, zodat wij de mantelzorgers kunnen bereiken via hun vindplaatsen. Het bereiken slaagt wanneer mensen zich aangesproken voelen, de boodschap aankomt en mensen erop reageren. Van belang hierbij is lokale samenwerking tussen gemeente, zorg- en welzijnsaanbieders en werkgevers. 3.2 Hoe brengen we de mantelzorger in beeld? Veel mantelzorgers zien zichzelf niet als mantelzorger, dit maakt het in de praktijk lastig om in contact te komen met mantelzorgers. Naast dat mantelzorgers zichzelf niet herkennen als mantelzorger, zijn ze vaak niet bekend met de lokale mantelzorgregistratie en het mantelzorgaanbod. Dit zorgt er dikwijls voor dat lokale mantelzorgers onzichtbaar blijven, waardoor het ondersteuningsaanbod ongebruikt blijft en wij het mantelzorgaanbod niet kunnen aansluiten op de wensen en behoeften. Hier willen wij graag verandering in brengen door in te zetten op de onderstaande (verbeter)punten A tot en met E. Hoe we vorm geven aan deze veranderingen wordt uitgewerkt in het Uitvoeringsplan Mantelzorg Borsele : A. Bewustwording stimuleren Mantelzorgers herkennen zich niet altijd in de term mantelzorger. Simpelweg omdat het woord niet bij iedereen bekend is; mantelzorgers de zorg vanuit vanzelfsprekendheid uitvoeren; veel mensen willen geen mantelzorger genoemd worden; en bovendien is de zorg en hulpverlening bijna altijd gericht op de zorgvrager en niet op de mantelzorger; Om een verandering in de herkenning op gang te brengen is het belangrijk mantelzorgers zich meer bewust worden van de mantelzorgrol die ze vervullen. Dat mantelzorgers betrokken worden in de zorgvraag en mantelzorgers zelf worden aangesproken. Het bewust zijn dat men mantelzorger is, verlaagt de drempel tot registratie en ondersteuning. B. Mantelzorgers bereiken dichtbij huis en het dagelijks leven via lokale vindplaatsen, professionals en werkgevers Het bereiken van mantelzorgers is een continu proces(zie model 1). Dit betekent dat het beste effect bereikt wordt als alle betrokken partijen aandacht besteden aan het in beeld brengen van mantelzorgers en dit blijvend onder de aandacht brengen. Lokale vindplaatsen Veel mantelzorgers combineren de zorgtaak met dagelijkse bezigheden zoals werk en/of school. Om mantelzorgers te bereiken is het van belang dat zij worden benaderd op plekken waar zij toch al komen vanwege hun dagelijkse bezigheden. Zowel het Expertisecentrum Mantelzorg als Mezzo hebben een overzicht opgesteld van plaatsen waar verschillende groepen mantelzorgers te vinden zijn 21. Onder andere lokale vindplaatsen voorzien van informatiematerialen draagt bij aan het proces in beeld brengen van de mantelzorgers

15 Zorgprofessionals Bewustwording gaat niet vanzelf. Professionals spelen een belangrijke rol in de bewustwording naar mantelzorgers. Mantelzorgers begeleiden de zorgvrager in veel gevallen naar (zorg)professionals, door de nieuwe zorgstructuur verwachten we ook dat er een nauwe relatie ontstaat met de professional in het zorgproces. Op verschillende manieren komen de professionals in contact met mantelzorgers. De focus bij deze contacten is veelal gericht op de zorgvrager, maar moet zich meer ontwikkelen naar een gelijkwaardige relatie tussen de professional en de mantelzorger(s). Mantelzorgers hebben een belangrijk aandeel in het welzijn van de zorgvrager, en het is belangrijk dat ze niet overbelast raken. Werkgevers Van groot belang voor het bereiken en ondersteunen van werkende mantelzorgers is dat de werkgever betrokken wordt. Mantelzorg op de werkvloer geldt nog te vaak als privékwestie. Bedrijven en organisaties kunnen werken aan een mantelzorgvriendelijk bedrijfsklimaat, waardoor de combinatie werk en zorgtaken verlicht kan worden om overbelasting te voorkomen. Dit levert niet alleen (gezondheids)winst op voor de mantelzorger, maar ook winst voor de werkgever. Omdat een mantelzorger dan productiever is, betere kwaliteit kan leveren en meer betrokken zal zijn bij het werk omdat hij/zij zich minder zorgen hoeft te maken over de combinatie mantelzorg en werk Model 1. Gemeente Lokale zorg en welzijn, en vrijwillige organisaties Mantelzorger Vrijwilligers Huis Welzijnsvoorzie ning Werkgever en/of onderwijs Zorgprofessional C. Signaleringsfunctie vergroten Door het vergroten van de signaleringsfunctie in de zorgstructuur Dorpteam Borsele organiseren wij oren en ogen in de Borselse dorpen. Het oprichten van Steunpunten dichtbij de inwoners zorgt ervoor dat signalen van onze burgers op gebied van zorg en welzijn adequaat en vroegtijdig opgepakt kunnen worden. Het signaleren van mantelzorgers draagt eraan bij dat ondersteuning georganiseerd kan worden. D. Vergroten van de zichtbaarheid Wij willen dat lokale mantelzorgers bekend zijn met de lokale ondersteuning en waarderingsvoorzieningen, zodat wij hen waar nodig kunnen ondersteunen en jaarlijks waarderen. Ook vinden wij het van belang dat mantelzorgers het lokale mantelzorgaanbod zelf op een eenvoudige manier vinden. Het vinden van het mantelzorgaanbod kan zowel fysiek via het VrijwilligersHuis als via lokale (zorg)partners en digitaal. Het realiseren van een goede informatiestructuur met de juiste toon voor de mantelzorgvoorzieningen is hiervoor essentieel. Met de juiste toon bedoelen wij het gericht aanspreken van mantelzorgers. Zorg en hulpverlening zijn vaak primair op de zorgvrager gericht. Ook werkgevers hebben vaak weinig tot geen beleid voor de werkende mantelzorger. Hierdoor worden mantelzorgers zelden rechtstreeks aangesproken, waardoor bewustwording van de mantelzorgrol te weinig aandacht krijgt en ondersteuningsbehoeften onbeantwoord blijven. In de communicatie valt nog veel te verbeteren. Dit vraagt om goede (fysieke en digitale) informatie voor de doelgroep en een alerte opstelling van (zorg)professionals en werkgevers in contacten met mantelzorgers. 15

16 E. Vrijblijvende registratie Het registreren van mantelzorgers is wenselijk, omdat registratie leidt tot een beter inzicht van het aantal mantelzorgers in de gemeente. Met inzicht op de lokale mantelzorg kunnen we hen beter bereiken, het ondersteuningsaanbod afstemmen op de ondersteuningsbehoefte en de mantelzorgers concreet informeren over de verschillende mogelijkheden. Het registreren van mantelzorgers moet vrijblijvend zijn, omdat niet alle mantelzorgers geregistreerd willen worden. Uitleg over de meerwaarde van registratie kan ervoor zorgen dat mantelzorgers zich wel gaan registreren. Mantelzorgers kunnen zich op eigen initiatief, op advies van een professional of door de zorgvrager (laten) registreren via het VrijwilligersHuis. Registratie is niet van invloed op de beschikbaarheid van de ondersteuning, ook mantelzorgers die niet geregistreerd zijn kunnen gebruik maken van de betreffende voorzieningen. Het registreren is gebaseerd op het inzicht krijgen op de lokale mantelzorg en de ondersteuningsbehoeften. 16

17 4. Beleid lokale mantelzorgondersteuning 4.1 Draaglast en draagkracht Bij het verlenen van mantelzorg gaat het om het bieden van iets extra s, iets wat de normale gang van zaken overstijgt. Mantelzorgers bieden naast de dagelijkse bezigheden extra tijd, hulp en/of zorg aan de zorgvrager. Het moeten bieden van extra tijd, hulp en zorg levert regelmatig situaties op waarbij de mantelzorger in de knel komt tussen de dagelijkse activiteiten 22, maatschappelijke verantwoordelijkheden 23 en persoonlijke voorkeuren. Hierdoor wordt de draaglast 24 van de mantelzorger groter. Gelukkig ondervinden lang niet alle mantelzorgers problemen met het geven van mantelzorg. Het levert mensen vaak ook voldoening en plezier. Het ervaren van draaglast is daarom voor iedere mantelzorger anders. Dit heeft te maken met de draagkracht 25 van de mantelzorger. Mantelzorgondersteuning moet eraan bij dragen dat er evenwicht ontstaat tussen de draagkracht en draaglast van mantelzorgers. Dit kunnen wij bereiken door aan de ene kant in te zetten op het behouden van voldoening en het plezier in het verlenen van mantelzorg, wat bijdraagt aan het vergroten van de draagkracht. En aan de andere kant door de draaglast te verminderen, door ondersteuning te bieden om (het risico op) overbelasting van mantelzorgers te voorkomen. 4.2 Een doelmatig en vraaggericht ondersteuningsaanbod Er verandert voortdurend veel in de zorg en hulpverlening. We zien steeds meer digitale producten en domotica 26 die zorgtaken ondersteunen of zelfs overnemen. Daarnaast zien we dat door de veranderingen in de zorg de nadruk ligt op het getransformeerde werken en een betrokken samenleving. Hierdoor wordt de rol van mantelzorg bij ondersteuning van mensen in de eigen omgeving groter. Dit heeft als gevolg dat een gelijkwaardige relatie tussen informele en formele zorgverleners nodig is, zodat informele zorgverleners en professionals elkaar aanvullen. De ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers veranderen continue. De dubbele vergrijzing 27 en ontgroening 28 spelen hier een rol. Niet alleen de voortdurende veranderingen in de maatschappij zijn van invloed op de ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers. Door de diversiteit van mantelzorg is er een grote variatie in de ondersteuningsbehoeften. Om aan de ondersteuningsbehoeften te voldoen ontwikkelen wij een doelmatig mantelzorgaanbod, aangevuld met vraaggerichte ondersteuning. Dit mantelzorgaanbod biedt ondersteuning die de draagkracht van mantelzorgers vergroot, of de draaglast verlicht. Met als doel evenwicht in de draagkracht en draaglast van de mantelzorger. Het aanbieden van laagdrempelige ondersteuning is van groot belang, omdat veel mantelzorgers het vragen naar ondersteuning lastig vinden. De zorgstructuur Dorpteam Borsele levert een bijdrage in het doorverwijzen naar het ondersteuningsaanbod en in het betrekken van de mantelzorger bij de zorg. Het VrijwilligersHuis speelt een belangrijke rol in de coördinatie en uitvoering van het mantelzorgaanbod door het bieden van onder andere laagdrempelig welzijnswerk. 22 Handelingen die mensen dagelijks in het gewone leven verrichten 23 Maatschappelijke verantwoordelijkheden: de verantwoordelijkheden die burgers hebben om zelf vorm te geven aan zijn/haar toekomst en bij te dragen aan de samenleving 24 Draaglast duidt het geheel van lasten aan waar de mantelzorger mee te maken heeft 25 Draagkracht duidt op het vermogen van de mantelzorger hoe met deze lasten om te gaan 26 Huisautomatisering 27 er komen meer ouderen en ouderen worden steeds ouder 28 het afnemen van het aandeel jongeren in de bevolking als gevolg van afname van het geboortecijfer en wegtrekken van jongeren uit de gemeente 17

18 Samenwerking informele en formele zorg Het creëren van samenwerking tussen informele en formele zorg is onmisbaar in het realiseren van een doelmatig en vraaggericht ondersteuningsaanbod. Samenwerking tussen mantelzorgers en professionals kan tot goede resultaten leiden die ieder afzonderlijk niet zou kunnen bereiken. De doorontwikkeling van deze samenwerking is een onderdeel van de transformatie in het Sociaal Domein en kost tijd en inzet. Met de veranderingen in de zorgstructuur is per 2015 het getransformeerde werken in gang gezet, waarin onder andere een gelijkwaardige relatie tussen informele en formele zorg heel belangrijk is. Getransformeerd werken vraagt om samenwerking en daarvoor zijn besef, communicatieve vaardigheden en signaleringsvermogen nodig. Het besef bij professionals dat zij vanuit een andere optiek kijken en zich realiseren dat de mantelzorger van toegevoegde waarde is, is van groot belang. Er is tevredenheid over de samenwerking wanneer formele en informele zorg gebruik maken van elkaars mogelijkheden, veel met elkaar bespreken en er aandacht is voor de ondersteuningsbehoefte van de mantelzorger. Het bereiken van deze samenwerking vraagt aandacht en aanmoediging vanuit de gemeentelijke organisatie, inclusief het VrijwilligersHuis. 4.3 Mantelzorgondersteuning in de praktijk Doelmatig en vraaggerichte ondersteuning, dit wil zeggen dat een structureel ondersteuningsaanbod de basis vormt. Daarnaast moeten we ook rekening houden met de invloed van maatschappelijke veranderingen, mantelzorg vragen en de signalen, waardoor het aanbod moet reageren op wensen en behoeften van mantelzorgers. Het structureel aanbod is een ondersteuningsaanbod wat vanuit de Wmo 2015 verplicht is 29 en waarvan uit onderzoek en ervaring 30 is bewezen dat het aansluit op de behoefte van mantelzorgers. Omdat mantelzorg heel divers is en de wensen van mantelzorgers net zo divers zijn, is het mogelijk dat het structureel aanbod niet in elke situatie passende ondersteuning biedt. Een vraaggericht, op maat gemaakte ondersteuning, is hiervoor de oplossing. Vraaggericht werken vraagt om een bepaalde relatie: de zorgprofessional respecteert de normen, waarden en levenswijze van de zorgvrager en diens mantelzorger, en staat open voor de wensen en behoeften. Daarbij is het wel belangrijk dat de professional eigen professionele standaarden en kennis mee laat werken. Communicatieve- en sociale vaardigheden zijn nodig om gezamenlijk de vraag te verhelderen en de ondersteuningsbehoefte te bepalen. STRUCTUREEL AANBOD In het structureel aanbod behouden wij de volgende ondersteuning of organiseren wij nieuwe vormen: Informatie en advies Vervangende zorg (respijtzorg) Mantelzorgwoningen Bevorderen van de gelijkwaardige relatie tussen informele en formele zorg & afstemmen van wet- en regelgeving en de praktijk Wmo voorzieningen 29 Artikel van de Wmo 2015 verplicht de gemeente om in ieder geval algemene voorzieningen te treffen die mantelzorgers ondersteunen 30 Bron: Ministerie van VWS, Mantelzorgondersteuning is de basis, 2014, en 18