Plantengroep Plantago. Zeg, ben jij familie van mij? de families..

Transcriptie

1 Zeg, ben jij familie van mij? de families..

2 Nederlandse naam Nieuwe naam karakteristieke bouw familieleden onderling : Composieten of Samengesteldbloemigen : Asteraceae (eerst Compositea) : gemakkelijk te onderscheiden van andere families : soms moeilijk van elkaar te onderscheiden grote familie (sub-)tropen : tot planten : ook bomen en struiken Nederland : ½ % ook kruidachtigen en struiken

3 bloeiwijze : 1 hoofdje (capitulum) of. meerdere hoofdjes bloembodem : waarop de bloemdelen staan (o.a. kelk, kroon, stamper) kan kegelvormig zijn kan schotelvormig zijn kan allerlei vormen hebben. komvormig, vlak kan gevuld zijn, of hol belangrijk determineerkenmerk goed te zien bij doorsnijden (van onder naar boven)

4 schijnbloem of samengestelde bloem: vele bloemetjes vormen 1 bloeiwijze enkele vormen van bloemgestellen:.. tros pluim tuil

5 meerzijdig / straalsgewijs / radiair / actinomorf symmetrisch hoe je de bloem ook draait of bekijkt de 2 helften zijn altijd elkaars spiegelbeeld

6 hoofdje, typische bouw Composiet: buisbloemen lintbloemen straalbloemen en/of en/of opbouw gewone bloem: kroon kelk schutblad (direkt onder bloem of bloeiwijze, staat in de oksel) Hoe zit dat nu bij een Composiet?

7 buisbloem A: vruchtbeginsel (onderstandig)

8 buisbloem B: kroon: vergroeid of gereduceerd - de top van de kroon : top 4-5 slipjes - de voet van de kroon: tot een buis vergroeid de top van de kroon : slipjes voet van de kroon : buis

9 buisbloem kelk?

10 buisbloem mannelijk geslacht: C: 5 meeldraden - 5 helmdraden (staan los van elkaar) - helmknoppen kleven aan elkaar vormen een kokertje - (D) stijl (vrouwtje) groeit door het helmknoppenkokertje

11 buisbloem stijltakken vrouwelijke geslacht: D: stijl met stampers (op 2 stijltakken)

12 buisbloem - kan alleen vrouwelijk zijn - kan alleen mannelijk zijn - kan tweeslachtig zijn meestal geel

13 lintbloem A: vruchtbeginsel (onderstandig)

14 lintbloem B: kelk vergroeid of gereduceerd pappus - haren - pluis van de vrucht!

15 lintbloem D: kroon vergroeide of gereduceerde bloemkroon: - buis met - 5 kroonbladen vergroeid tot 1 blad 5 slippig

16 lintbloem geel, soms lichtblauw, paars of oranje kan vrouwelijk, mannelijk of tweeslachtig zijn: bouw als bij de buisbloem

17 straalbloem lijkt erg veel op een lintbloem, maar. had 3 kroonbladeren 3 slippen bloem is vaak alleen vrouwelijk of soms zelfs geslachtsloos (steriel) lokbloem meestal wit of geel

18 welke typen bloemen komen voor op welke planten? vele combinaties zijn mogelijk! Paardebloem: Madeliefje: Boerenwormkruid: Korenbloem alleen lintbloemen buisbloemen + straalbloemen alleen buisbloemen stralende buisbloemen

19 pappus vergroeide kelk: kelkbladen (sepalen) * (petalen: kroonbladeren) pluisje om de vrucht te vervoeren Paardenbloem vrucht is een nootje Morgenster

20 stroschub schutblaadjes verschuilen zich tussen de buisbloemen belangrijk determineerkenmerk (pas goed zichtbaar bij doorsnijden bloemhoofdje) schutblad (direkt onder bloem of bloeiwijze, staat in de oksel)

21 ook: omwindsels: meerdere kransen van omwindsels in een dakpansgewijze bedekking

22 insectenlokkers: - goede landingsbaan! - nectar - vooral vliegen, kevers, korttongige bijen zelfbestuiving? nee, door bloei in fasen: eerst wordt het stuifmeel op de meeldraden rijp en wordt aangeboden daarna pas wordt de stamper rijp en ontvankelijk

23 Composieten in je medicijnkast Arcticum lappa (Grote Klis) Calendula officinalis (Goudsbloem) Echinacea purpurea (Zonnehoed) Arnica montana (Valkruid) Cichorium intybus (Wilde Cichorei/Witlof) Matricaria recutita (Echte Kamille) een van de voorkomende stoffen: sesquiterpeenlactonen : ontstekingsremmend en wondhelend maar. kruisallergie (allergisch voor 1 composiet: allergisch voor allen)

24 Composieten op je bord sommige groenten horen tot de composieten: - andijvie - witlof/roodlof/groenlof - sla - schorseneren - artisjokken

25 Oppassen! Jacobskruiskruid (Senecio jacobaea) - verspreidt tot vruchtjes per plant - zaadjes met vruchtpluis (kelk: pappus) snelle spreiding door de wind giftige alkaloȉden: - pyrrolizidine- alkaloȉden (o.a. jacobine, jaconine) - bloedingen, leverkanker paarden grazen er omheen: plant als onderdeel van hooi : dodelijk maar.. Sint-jacobsvlinder: eitjes op de plant, rupsen voeden zich ermee! (afbreken gifstoffen!)

26 Tussilago farfare: Kleine Hoefblad lage plant, kruipende wortelstok, met ondergrondse uitlopers > 1meter voorjaarsbode Kleine en Groot Hoefblad en de Herfstijlloos: bloemen en bladeren verschijnen gescheiden van elkaar

27 Tussilago farfare: Kleine Hoefblad vroege bloei: kruisbestuiving bijna onmogelijk (weinig actieve insecten) zelfbestuiving: uitgegroeide stijlen halen genoeg stuifmeel uit eigen hoofdje (wellicht met hulp van de harde voorjaarswind: schudden hoofdjes) einde bloei: bloemen vaak roodachtig hoofdjes knikken en de stengel groeit verder uit. Intussen zijn de bladeren verschenen.

28 Tussilago farfare: Kleine Hoefblad mei (nootjes rijp) hoofdje richt zich weer op, omwindsel slaat terug bolronde pluizenbol ontvouwt zich na het wegwaaien van de nootjes verwelken/vergaan de bloemstengels

29 Taraxacum of hoe Darwin de kluts kwijt raakte

30 Taraxacum Taraxacum officinale F.H. Wigg: de Gewone Paardenbloem Taraxacum: Latijn: maar van oorsprong Arabisch: tarakh-chakon (naam van een composiet) Officinale: Latijn: officina: werkplaats bij een apotheker F.H. Wigg: hij die de plant benoemd heeft

31 Taraxacum Bloem: bloei : maart tot november bloeiwijze : hoofdje (geel) bloemen : lintbloemen symmetrisch : tweezijdig kroon : vergroeid, kroonbladen: 1 of 5 kelkbladen : pappus kroon is langer dan de kelk aantal meeldraden : 5 aantal stijlen : 1 aantal stempels per stijl : 2

32 Taraxacum Hoofdje: bloemhoofdjesbodem : geen stroschubben omwindsel : veelrijig de buitenste rijen vrij kort en en vaak teruggeslagen

33 Taraxacum Blad: bladstand blad bladvorm bladoppervlak top rand nerven : rozet : enkelvoudig : lancet-of veervormig ingesneden : jongste bladeren sterk behaard : spits of stomp : getand : veernervig bladsteel steunblaadjes schede aan de bladvoet ontbreken

34 Taraxacum Blad: wordt (afhankelijk van het seizoen) 2 tot 6 maanden oud bladvorm (naargelang de leeftijd van de plant): jonge planten : weinig ingesneden blad volwassen planten : tijdens de bloem: soms diep ingesneden blad aantal bladeren: het grootst in het voorjaar na de bloei afname van het aantal bladeren het laagst in de zomer najaar: neemt weer toe soms verliezen ze alle bladeren en leven ze alleen ondergronds

35 Taraxacum Stengel: groeirichting stengeloppervlak stengeldoorsnede stengel bloeistengel : rechtopstaand : glad en kaal : rolrond : hol : eindstandig sterft af na de bloei van het hoofdje

36 Taraxacum melksap? waarom? nog steeds onduidelijk iemand een suggestie?

37 Taraxacum Wortel: penwortel kan tot 1 meter in de grond dringen (zandgrond) diep afsnijden, toch uitlopen

38 Paardenbloem? Welke Paardenbloem? Enkele soorten worden onderscheiden, maar de rest moeilijke groep planten om te determineren keuze: alle Paardenbloemen als 1 beschouwen (Heukels) Een nachtmerrie voor de botanist!

39 Paardenbloem? Welke Paardenbloem? APOMIXIS: ongeslachtelijke voortplanting zonder versmelting van gameten (mannelijke en vrouwelijke geslachtscellen) zaad wordt gevormd zonder voorafgaande bevruchting sommigen: helemaal geen stuifmeel anderen wel: nauwelijks ontwikkeld wel nectarafscheiding: gunstig lenteweer: vroeg vliegende insecten (hommels, zweefvliegen, honingbijen)

40 Paardenbloem? Welke Paardenbloem? APOMIXIS: meeste planten: 2 chromosomen (normaal bij dier en plant) asexuele Paardenbloemen: 3 heel soms: stuifmeel: gesplitste chromosomen: groep van 2 en groep van 1 als deze plant bevlogen wordt door een insect en als dat stuifmeel terecht komt op een Paardenbloem met 2: dan ontstaat er een nieuwe Paardenbloem!

41 Paardenbloem? Welke Paardenbloem? Paardenbloemen worden ingedeeld in microsoorten 250 in Nederland kloon of mengsel van klonen

42 Welke? enkele. Taraxacum paluste Taraxacum laevigatum Taraxacum obliquum Taraxacum celticum Moeraspaardenbloem (palustre=moerassig) Zandpaardenbloem (laevigatum=glad uitziend (duinen) Oranjegele paardenbloem (obliquum=schuin) Schraallandpaardenbloem

43 Fasciatie of bandvorming Plantengroep Plantago

44 Geneeskundige kracht? kruisallergie (Asteraceae/Compositeae) gebruikte delen: blad (folium) en radix (wortel) uitscheidingsstelsel: spijsverteringsstelsel: huid: bloedsomloop: laxatief, diuretisch, zoutdrijvend bevordert de galvorming eczeem, psoriasis, wratten, ouderdomsvlekken bloedzuiverend, verlaging cholesterolgehalte bladeren en wortels geven smaak aan kruidenbier en vruchtendranken wortels (geroosterd en gemalen) cafeïnevrije surrogaatkoffie

45 Taraxacum Paardenbloemen op je bord: Molsla gebleekt vroeger: gezocht in de lente in molshopen nu : speciale rassen gekweekt om te eten

46 Taraxacum belangrijke drachtplanten voor bijen (nectar) Dit kan nadelig zijn voor de boomgaard: concurrentie!

47 Wat doet hij tussen de Composieten? geen samengestelde bloem geen verband met kruisallergie geen afwijkende chromosomen Wageningse Plant Research International nakomelingen: Russische Taraxacum koksaghyz, nazaten specifieke kruisingen doel: nakomeling creëren met extra veel latex in de wortels (autobanden, zolen) bloei: liever niet: ten koste van wortelgroei Europese vraag naar rubber: 1 miljoen hectare akkerbouwgrond nodig

48 Taraxacum latex: speciale vaten vooral in de wortels: lange rubbermoleculen, gemakkelijk te winnen

49 Composieten als kind al jong ontdekt als volwassene... nader bekeken

50 Zeg, ben jij familie van mij? nice to meet you