Naut. Natuur en techniek HANDLEIDING THEMA 4 LES 1

Transcriptie

1 Naut Natuur en techniek HANDLEIDING THEMA 4 LES 1 8

2 Thema 4 Voortplanting thema 4 Voortplanting les 1 les 2 les 3 les VOORAF Vertel dat bij voortplanting vaak wordt gezegd: dat gaat over de bloemetjes en de bijtjes. Vraag: Wat hebben die met voortplanting te maken? KIJKEN Bekijk samen de foto. Vraag: Wat zoekt de bij op de bloem? Wat zijn die korreltjes op het lijf van de bij? MENING Vraag: Zijn bijen nuttige dieren? Vertel dat als er weinig bijen zijn, er ook minder fruit komt, want bijen bestuiven de fruitbomen. Het fruit wordt dan schaars en duur. handleiding, pagina 2 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding

3 Voortplanting Als er geen voortplanting was, zouden mensen, dieren en planten uitsterven. De voortplanting is dus heel belangrijk. En wat gebeurt er met het nieuwe leven? Wat voor ontwikkeling maken planten, dieren en mensen door? Begrippen stuifmeel bestuiving zaadbeginsel knol bol levenscyclus geslachtsrijp larve metamorfose pop 73 BEGRIPPEN Laat de kinderen de introductietekst en de begrippen lezen. Vraag: Naar welke begrippen zijn jullie nieuwsgierig? ONTDEKKEN Vertel dat de kinderen in dit thema van alles te weten komen over de voortplanting en ontwikkeling van mensen, dieren en planten. 3 handleiding, pagina 3 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding

4 Les 1 Zaad, plant, boom Lesdoelen De kinderen: kunnen drie verschillende manieren noemen waarop planten hun zaad verspreiden; kunnen uitleggen wat er bij de bestuiving van planten gebeurt; kunnen een bol en een knol onder scheiden; kunnen bij een doorsnede van een bol aanwijzen dat deze uit verdikte bladeren bestaat. Begrippen stuifmeel bestuiving zaadbeginsel knol bol Lesschema (max 50 min.) Stap 1 10 min. Stap 2 12 min. Stap 3 12 min. Stap 4 10 min. Dit weet ik nu 5 min. Materialen Basis Lesboek: pagina 74 t/m 77 Werkboek: pagina 52 t/m 55 Handleiding: pagina 4 t/m 11 Meer Achtergrondinformatie: pagina 36, 37 Bakkaart 19 t/m 24 Digitaal schoolbord: les 1 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 Planten en bomen kunnen zich niet bewegen. Hoe kunnen ze zich dan voortplanten? Veel planten krijgen hulp. Nog knapper is dat de Vlaamse gaai bijna al die eikels ook weer terug kan vinden. Soms is er al een kiemplantje uit de eikel gegroeid. Kijk maar naar de foto. STAP 1 74 De eik en de Vlaamse gaai Je kunt best zeggen dat een Vlaamse gaai aan topsport doet. Om aan eten te komen moet deze vogel namelijk behoorlijk veel werk verzetten. En dat doet hij dan ook! Wist je dat een Vlaamse gaai in de herfst op één dag meer dan honderd eikels kan verzamelen? Tijdens die speurtocht vervoert hij soms wel vijf eikels tegelijk, in zijn keel, slokdarm en snavel. Een topprestatie! Een eikelvoorraad De Vlaamse gaai doet al die moeite natuurlijk niet voor niets. De vogel is verzot op eikels en alleen in de herfst zijn er meer dan genoeg. Daar maakt hij dus mooi gebruik van. Het grootste deel van de eikels begraaft de gaai in een bos, in grasland of op een akker. Zo legt hij een voorraad aan van honderden eikels. De Vlaamse gaai kan aan de kleur van de stengel zien of er een eikel aan het plantje vastzit. Als dat zo is, trekt hij het plantje met zijn snavel omhoog en bijt hij de eikel los. Het kiemplantje heeft een flink wortelstelsel en de plant groeit gewoon door. Ga naar STAP 1 in je werkboek. KIJKEN LEZEN VERTELLEN BESPREKEN Bekijk samen de twee tekeningen met de Vlaamse gaai. Vraag: Wat bedoelt de Vlaamse gaai? Is de eik zijn boom? Wat kan deze vogel voor zo n grote boom doen? Laat de kinderen de tekst zelfstandig lezen. De Vlaamse gaai is niet het enige dier dat eikels verstopt. Eekhoorns doen hetzelfde. Vraag: Waarom doen eekhoorns dat? (Om een wintervoorraad aan te leggen.) Vraag: Wat is het nut van de Vlaamse gaai voor de eik? Wat is het nut van de eik voor de vogel? 4 handleiding, pagina 4 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding

5 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 STAP 1 De eik en de Vlaamse gaai 1 Kijk naar de foto s. Herken jij deze zaden? Schrijf de naam van de zaden erbij. VOORAF Vertel dat je in de herfst van veel bomen zaden kunt vinden. Vraag: Welke voorbeelden kunnen jullie noemen? kastanje dennenappel beukennootje 2a De wilde hamster kan net als de Vlaamse gaai veel voedsel tegelijk op een speciale manier vervoeren. Weet jij waar een hamster zijn eten stopt? Zet een kruisje voor het goede antwoord. in zijn bek X in zijn wangzakken onder zijn vacht b Kan een hamster ook helpen bij de verspreiding van bijvoorbeeld beukenbomen? Beschrijf hoe dat zou kunnen gaan. Een hamster wrijft met zijn pootjes de zaden en nootjes weer uit zijn wangzak en bewaart ze. Een beukennootje dat hij na zijn winterslaap vergeet op te eten, kan uitgroeien tot een beukenboom. UITGEBREIDER Bespreek de opdracht klassikaal. Vertel dat een noot ook een soort zaad is. Vraag: Hoe groeit er uit deze zaden een plant? Laat dat eventueel tekenen bij een van de drie. BESPREKEN Vraag: Waarom verzamelen de dieren uit deze les zaden en noten? Wat heeft de boom daaraan? Wat doet een boom eraan om zich voor te planten? (Die zorgt voor lekkere en voedzame zaden en noten.) Ga naar STAP 2 in je lesboek handleiding, pagina 5 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 10

6 Les 1 Zaad, plant, boom STAP 2 Parende planten Om kinderen te krijgen, zijn een vrouw en een man nodig. Pas als het eitje van de vrouw is bevrucht door het zaad van de man, kan er nieuw leven groeien. Bij planten is er ook bevruchting, maar het gaat wel heel anders. Mensen en dieren kunnen elkaar opzoeken om te paren, maar een plant kan dat niet. Daar heeft de natuur iets op gevonden! Voor de bevruchting moet het stuifmeel van de ene plant naar de stamper van een andere plant worden gebracht. Vaak gebeurt dat door een bij of een ander insect. Deze manier van bevruchten heet bestuiving. Bevruchting Wat gebeurt er als er stuifmeel op de stamper van de bloem komt? Uit het stuifmeel groeit een buisje de stamper in. In de stamper zitten de vrouwelijke geslachtscellen. Bij mensen en dieren heten deze cellen eitjes, maar bij planten heten ze zaadbeginsels. Want uit deze cellen groeien na de stamper stuifmeelkorrel bevruchting de zaden van de plant. Best logisch dus. Pas als het buisje dat uit de stuifmeelkorrel groeit bij het zaadbeginsel komt, vindt de bevruchting plaats. De stuifmeelkorrel en het zaadbeginsel versmelten en er groeit een zaadje uit. De bloembladeren vallen ondertussen af. Die zijn niet meer nodig. vrucht vrucht vruchtbeginsel zaad zaadbeginsel Weetje: Niet elke stuifmeelkorrel kan de stamper in groeien. Als het stuifmeel van een andere plantensoort komt, kan hij niet naar binnen. Ook stuifmeelkorrels van meeldraden in dezelfde bloem kunnen niet naar de zaadbeginsels groeien. De plant wil eigenschappen met soortgenoten uitwisselen. Zo regelt hij dat! Ga naar STAP 2 in je werkboek. 75 VOORAF KIJKEN LEZEN BESPREKEN Vraag: Wat weten jullie van de voortplanting van planten? Laat de kinderen hun kennis even ophalen. Laat de kinderen de twee tekeningen met elkaar vergelijken. Vraag: Waar groeit het zaad uit? Zie je nog waar de bloem zat? Laat de kinderen de tekst zelfstandig lezen. Vraag: Waarom vallen de bloembladeren af als de bloem is bestoven? Waarvoor was de bloem nodig? (Om insecten te trekken.) 6 handleiding, pagina 6 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 11

7 VOORAF STAP 2 Parende planten meeldraad Bekijk samen de afbeelding. Vraag: Wat is het mannelijk deel van de plant? Wat het vrouwelijk deel? Waarvoor zijn de kelk- en kroonbladeren? (Beschermen van meeldraden en stamper, insecten lokken.) 3a Schrijf de namen bij de onderdelen. b Wat is de functie van deze onderdelen? c Deze onderdelen zijn nodig voor de voortplanting van de plant. Een bij kan het stuifmeel van de ene naar de andere plant brengen. Weet jij nog een manier waarop stuifmeel van de ene plant in de andere komt? bijvoorbeeld: door andere insecten, andere dieren, de wind 4a Zet de woorden op de goede plaats. Kies uit: stuifmeelkorrels stuifmeelbuis bestuiving zaad zaadbeginsel Het overbrengen van van een meeldraad naar de stamper van dezelfde plantensoort heet. Er groeit een zaadbeginsel stuifmeelkorrels stuifmeelbuis. stamper zaad bestuiving naar het Na de bevruchting groeit hier een. UITGEBREIDER Zet diverse soorten bloemen in de klas. Laat de kinderen aanwijzen hoe een insect de bloemen bestuift. Let op: bestuiving alleen binnen een soort. BESPREKEN Laat een kind de ingevulde tekst bij opdracht 4a voorlezen. Andere kinderen vertellen bij opdracht 4b wat de niet onderstreepte woorden zijn. b Onderstreep de zaden: appel meloenpit eikel stuifmeelkorrel pinda zonnebloempit doperwt Ga naar STAP 3 in je lesboek handleiding, pagina 7 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 12

8 Les 1 Zaad, plant, boom thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 STAP 3 76 Zaden op reis Je weet al dat een vogel als de Vlaamse gaai helpt bij het verspreiden van eikels. Planten hebben nu eenmaal geen vleugels of poten. Maar er zijn nog meer natuurlijke helpers. De zaden reizen ook mee met de wind en het water, en heel af en toe lukt het de plant helemaal zonder hulp. Voor de verschillende manieren van verspreiden maakt elke plant zijn eigen speciale zaad. Reizen met de wind De wind speelt een belangrijke rol bij het verspreiden van zaad. Zaden die door de wind worden meegenomen, moeten licht zijn. Een kastanje of eikel zul je natuurlijk niet snel door de lucht zien zweven. De zaden van de esdoorn zijn wel heel geschikt. Ze zijn licht en hebben ook een soort vleugels. Als het waait komen ze los van de boom en reizen ze mee met de wind. Vaak komen ze pas ver van de boom weer op de grond. Reizen met het water Ook water kan meehelpen zaad van planten te verspreiden. Zaadjes die door het water meegenomen worden, moeten natuurlijk blijven drijven. De zaden van een gele lis hebben een kurkdroge zaadhuid. De zaden die loskomen van de plant worden met een rivier of stroompje meegevoerd. Vaak spoelen ze verderop weer aan. Op die plek groeien dan weer nieuwe gele lissen. Reizen met dieren Kijk eens naar de hond op de foto. Er hangt iets in zijn vacht. Dat is de vrucht van de grote klis. Het zaad van de klis heeft weerhaakjes en blijft daarom makkelijk in de vacht van de hond hangen, of van een ander dier dat langskomt. De klis valt ook weer een keer uit de vacht. Vaak gebeurt dat ver van de moederplant. Zelf zaadjes verspreiden Sommige planten hebben voor het verspreiden van hun zaadjes geen dier, wind of water nodig. Ze zorgen er helemaal zelf voor. De doperwt is een goed voorbeeld. De erwt heeft een heel droge vrucht. Als de peulvrucht met kracht open knapt, vliegen de zaden (of erwtjes) in het rond. Ga naar STAP 3 in je werkboek. VOORAF Vertel dat de verspreiding van zaden voor planten belangrijk is. Hun na ko - me lingen zouden elkaar anders verstikken. Groei op diverse plekken is ook goed voor de overlevingskansen van de soort. LEZEN VERTELLEN BESPREKEN Laat de kinderen steeds de tekst lezen tot een volgend kopje. Vraag na elk tekstdeel wie de plant te hulp komt en hoe de plant zijn zaden daaraan aanpast. Vertel dat veel zaden op deze manieren niet op plekken terechtkomen waar een plant goed kan groeien. Vraag: Wat moeten de planten dus doen? (Veel zaden maken.) Vraag: Kun je aan het zaad zien hoe het wordt verspreid? Maak het verband met bloemen duidelijk: vorm heeft een functie. 8 handleiding, pagina 8 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 13

9 VOORAF thema 4 les 1 Zaad, plant, boom STAP 3 Zaden op reis A les 2 C les 3 D les 4 Wijs de kinderen erop dat ze bij het maken van opdracht 5 goed naar de namen van de planten moeten kijken. Die zeggen soms al iets over de manier waarop de plant zijn zaad verspreidt. esdoorn A B D bosbes gele lis D kleefkruid C MET EEN GROEPJE Laat de kinderen de opdracht in groepjes bespreken. klis paardenbloem spuitkomkommer waterranonkel 5 Kijk naar de zaden hierboven. Hoe verspreiden ze zich, denk je? Zet de goede letter erbij. Kies uit: A zaad verspreid door de wind B zaad verspreid door de plant zelf C zaad verspreid door water D zaad verspreid door dieren 6 Wat zou er gebeuren als planten zich niet zouden verspreiden en op één vierkante meter bleven groeien? Kruis aan wat goed is. X De planten zouden niet goed kunnen groeien omdat er te weinig ruimte is voor de wortels. X De planten zouden te weinig zonlicht krijgen. De planten zouden snel uitsterven omdat ze niet meer bevrucht worden. X De planten zouden nauwelijks groeien omdat ze niet genoeg water kunnen opzuigen. ANDERE LEERSTIJL Vertel: Bij een appelboom vallen de appels direct naast de stam. Vraag: Wat gebeurt ermee? Hoe worden de zaden verspreid? Maak vervolgens de opdracht met de appelboom als voorbeeld. Ga naar STAP 4 in je lesboek handleiding, pagina 9 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 14

10 Les 1 Zaad, plant, boom Dit weet ik nu STAP 4 Voortplanting zonder bevruchting Planten kunnen zich door bevruchting voortplanten, zoals je hebt gezien, maar er zijn ook planten die zich voortplanten zonder bevruchting. Bij deze planten groeit een stukje van de plant uit tot een nieuwe plant. De aardappelplant Schil jij thuis wel eens aardappelen? Dan heb je gezien dat er soms witte sprieten uitkomen. Want als aardappelen een tijdje liggen, groeien er uitlopers aan. Dat kunnen nieuwe planten worden. De voortplanting zorgt ervoor dat mensen, dieren en planten kunnen voortbestaan. Bij planten vindt de bevruchting plaats doordat mannelijk stuifmeel wordt overgebracht naar de vrouwelijke stamper. Dit heet bestuiving. Het gebeurt meestal door insecten. Veel planten kunnen zich ook zonder bevruchting voortplanten. Een stukje van de plant zelf groeit uit tot een nieuwe plant. De uienplant Als je een volgroeide uienplant uit de grond trekt, vind je een ui aan de onderkant. Als de ui niet geoogst wordt, maar in de grond blijft zitten, dan kan er weer een uienplant uit groeien. Een ui is een bol, net als een tulp. Een bol is een stuk stengel waar de bladeren heel dicht omheen liggen. Die bladeren zitten vol reservevoedsel. Pel maar eens een ui. Je vindt blad na blad, en binnenin vind je hooguit een stukje groene stengel. Dat kan een nieuwe uienplant worden. Een aardappel is een knol. Er zit veel reservevoedsel in. Daarom kan er na de winter uit de knol zelf een nieuwe aardappelplant groeien. Daar komt dus geen stuifmeel aan te pas. Als je een aardappel in vieren snijdt, komen er zelfs vier planten. Zorg wel dat elk deel van je plant uitlopers heeft. Ga naar STAP 4 in je werkboek. 77 VOORAF Vraag: Wat zijn aardappels en uien? Zijn dat ook zaden? Kan er een nieuwe plant uit groeien? LEZEN KIJKEN BESPREKEN Laat de kinderen de tekst zelfstandig lezen. Vraag bij de bol en de knol: Waar zit het reservevoedsel? Hebben zaden ook reserve voedsel? (Ja voor een worteltje en een uitloper.) Vergelijk met de eikel bij stap 1. Vraag: Wat zijn de verschillen tussen voortplanting met zaad en met bollen/knollen? (Hoeveelheid nakomelingen/eigenschappen/ verspreiding.) 10 handleiding, pagina 10 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 15

11 STAP 4 Voortplanting zonder bevruchting ANDERE LEERSTIJL Snijd verschillende bollen (ui, tulp, narcis, zo mogelijk ook enkele met uitlopers) doormidden. Laat zien waar het nieuwe plantje groeit en wat de rokken met reservevoedsel zijn. Laat daarna de vragen beantwoorden. 7 Kruis aan: waar of niet waar. Een knol is een uitgroeisel van een stengel of wortel met veel reservevoedsel. De bladeren bij een ui noem je jassen. Een bol is een stuk stengel waar bladeren dicht omheen groeien. Uit een bol of een knol die niet geoogst wordt, kan een nieuw plantje groeien. Het opgeslagen reservevoedsel is nodig voor de groei van een nieuw plantje. waar niet waar 8 Welke planten kunnen zich net als een ui zonder bevruchting voortplanten? Kruis de goede antwoorden aan. X tulpen beuken X narcissen appelbomen X X X X X BESPREKEN Bespreek de antwoorden op de opdrachten. Vraag bij opdracht 7: Wie weet hoe je de bladeren bij een en ui wel noemt? (Rokken.) TERUGKIJKEN Planten kunnen niet lopen. Vraag: Welke slimme dingen hebben ze om zich toch voort te planten en te verspreiden? Extra 1 Ontwerp en kleur een denkbeeldige plant. Gebruik je fantasie! Je mag zelf weten hoe de plant eruitziet. De plant moet zich wel voort kunnen planten, dus denk aan de bloem, de stamper, het stuifmeel en de meeldraden. 2 Maak een gedicht over een Vlaamse gaai die veel eikels in het bos heeft verstopt, maar radeloos is omdat hij ze niet meer terug kan vinden handleiding, pagina 11 Naut groep 8 Proeflessensyllabus handleiding 16

12 Naut Natuur en techniek LESBOEK THEMA 4 LES 1 8

13 thema 4 Voortplanting les 1 les 2 les 3 les 4 72 lesboek, pagina 72 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 4

14 Voortplanting Als er geen voortplanting was, zouden mensen, dieren en planten uitsterven. De voortplanting is dus heel belangrijk. En wat gebeurt er met het nieuwe leven? Wat voor ontwikkeling maken planten, dieren en mensen door? Begrippen stuifmeel bestuiving zaadbeginsel knol bol levenscyclus geslachtsrijp larve metamorfose pop 73 lesboek, pagina 73 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 4

15 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 Planten en bomen kunnen zich niet bewegen. Hoe kunnen ze zich dan voortplanten? Veel planten krijgen hulp. Nog knapper is dat de Vlaamse gaai bijna al die eikels ook weer terug kan vinden. Soms is er al een kiemplantje uit de eikel gegroeid. Kijk maar naar de foto. STAP 1 74 De eik en de Vlaamse gaai Je kunt best zeggen dat een Vlaamse gaai aan topsport doet. Om aan eten te komen moet deze vogel namelijk behoorlijk veel werk verzetten. En dat doet hij dan ook! Wist je dat een Vlaamse gaai in de herfst op één dag meer dan honderd eikels kan verzamelen? Tijdens die speurtocht vervoert hij soms wel vijf eikels tegelijk, in zijn keel, slokdarm en snavel. Een topprestatie! Een eikelvoorraad De Vlaamse gaai doet al die moeite natuurlijk niet voor niets. De vogel is verzot op eikels en alleen in de herfst zijn er meer dan genoeg. Daar maakt hij dus mooi gebruik van. Het grootste deel van de eikels begraaft de gaai in een bos, in grasland of op een akker. Zo legt hij een voorraad aan van honderden eikels. De Vlaamse gaai kan aan de kleur van de stengel zien of er een eikel aan het plantje vastzit. Als dat zo is, trekt hij het plantje met zijn snavel omhoog en bijt hij de eikel los. Het kiemplantje heeft een flink wortelstelsel en de plant groeit gewoon door. Ga naar STAP 1 in je werkboek. lesboek, pagina 74 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 4

16 STAP 2 Parende planten Om kinderen te krijgen, zijn een vrouw en een man nodig. Pas als het eitje van de vrouw is bevrucht door het zaad van de man, kan er nieuw leven groeien. Bij planten is er ook bevruchting, maar het gaat wel heel anders. Mensen en dieren kunnen elkaar opzoeken om te paren, maar een plant kan dat niet. Daar heeft de natuur iets op gevonden! Voor de bevruchting moet het stuifmeel van de ene plant naar de stamper van een andere plant worden gebracht. Vaak gebeurt dat door een bij of een ander insect. Deze manier van bevruchten heet bestuiving. Bevruchting Wat gebeurt er als er stuifmeel op de stamper van de bloem komt? Uit het stuifmeel groeit een buisje de stamper in. In de stamper zitten de vrouwelijke geslachtscellen. Bij mensen en dieren heten deze cellen eitjes, maar bij planten heten ze zaadbeginsels. Want uit deze cellen groeien na de stamper stuifmeelkorrel bevruchting de zaden van de plant. Best logisch dus. Pas als het buisje dat uit de stuifmeelkorrel groeit bij het zaadbeginsel komt, vindt de bevruchting plaats. De stuifmeelkorrel en het zaadbeginsel versmelten en er groeit een zaadje uit. De bloembladeren vallen ondertussen af. Die zijn niet meer nodig. vrucht vrucht vruchtbeginsel zaad zaadbeginsel Weetje: Niet elke stuifmeelkorrel kan de stamper in groeien. Als het stuifmeel van een andere plantensoort komt, kan hij niet naar binnen. Ook stuifmeelkorrels van meeldraden in dezelfde bloem kunnen niet naar de zaadbeginsels groeien. De plant wil eigenschappen met soortgenoten uitwisselen. Zo regelt hij dat! Ga naar STAP 2 in je werkboek. 75 lesboek, pagina 75 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 50

17 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 STAP 3 76 Zaden op reis Je weet al dat een vogel als de Vlaamse gaai helpt bij het verspreiden van eikels. Planten hebben nu eenmaal geen vleugels of poten. Maar er zijn nog meer natuurlijke helpers. De zaden reizen ook mee met de wind en het water, en heel af en toe lukt het de plant helemaal zonder hulp. Voor de verschillende manieren van verspreiden maakt elke plant zijn eigen speciale zaad. Reizen met de wind De wind speelt een belangrijke rol bij het verspreiden van zaad. Zaden die door de wind worden meegenomen, moeten licht zijn. Een kastanje of eikel zul je natuurlijk niet snel door de lucht zien zweven. De zaden van de esdoorn zijn wel heel geschikt. Ze zijn licht en hebben ook een soort vleugels. Als het waait komen ze los van de boom en reizen ze mee met de wind. Vaak komen ze pas ver van de boom weer op de grond. Reizen met het water Ook water kan meehelpen zaad van planten te verspreiden. Zaadjes die door het water meegenomen worden, moeten natuurlijk blijven drijven. De zaden van een gele lis hebben een kurkdroge zaadhuid. De zaden die loskomen van de plant worden met een rivier of stroompje meegevoerd. Vaak spoelen ze verderop weer aan. Op die plek groeien dan weer nieuwe gele lissen. Reizen met dieren Kijk eens naar de hond op de foto. Er hangt iets in zijn vacht. Dat is de vrucht van de grote klis. Het zaad van de klis heeft weerhaakjes en blijft daarom makkelijk in de vacht van de hond hangen, of van een ander dier dat langskomt. De klis valt ook weer een keer uit de vacht. Vaak gebeurt dat ver van de moederplant. Zelf zaadjes verspreiden Sommige planten hebben voor het verspreiden van hun zaadjes geen dier, wind of water nodig. Ze zorgen er helemaal zelf voor. De doperwt is een goed voorbeeld. De erwt heeft een heel droge vrucht. Als de peulvrucht met kracht open knapt, vliegen de zaden (of erwtjes) in het rond. Ga naar STAP 3 in je werkboek. lesboek, pagina 76 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 51

18 Dit weet ik nu STAP 4 Voortplanting zonder bevruchting Planten kunnen zich door bevruchting voortplanten, zoals je hebt gezien, maar er zijn ook planten die zich voortplanten zonder bevruchting. Bij deze planten groeit een stukje van de plant uit tot een nieuwe plant. De aardappelplant Schil jij thuis wel eens aardappelen? Dan heb je gezien dat er soms witte sprieten uitkomen. Want als aardappelen een tijdje liggen, groeien er uitlopers aan. Dat kunnen nieuwe planten worden. De voortplanting zorgt ervoor dat mensen, dieren en planten kunnen voortbestaan. Bij planten vindt de bevruchting plaats doordat mannelijk stuifmeel wordt overgebracht naar de vrouwelijke stamper. Dit heet bestuiving. Het gebeurt meestal door insecten. Veel planten kunnen zich ook zonder bevruchting voortplanten. Een stukje van de plant zelf groeit uit tot een nieuwe plant. De uienplant Als je een volgroeide uienplant uit de grond trekt, vind je een ui aan de onderkant. Als de ui niet geoogst wordt, maar in de grond blijft zitten, dan kan er weer een uienplant uit groeien. Een ui is een bol, net als een tulp. Een bol is een stuk stengel waar de bladeren heel dicht omheen liggen. Die bladeren zitten vol reservevoedsel. Pel maar eens een ui. Je vindt blad na blad, en binnenin vind je hooguit een stukje groene stengel. Dat kan een nieuwe uienplant worden. Een aardappel is een knol. Er zit veel reservevoedsel in. Daarom kan er na de winter uit de knol zelf een nieuwe aardappelplant groeien. Daar komt dus geen stuifmeel aan te pas. Als je een aardappel in vieren snijdt, komen er zelfs vier planten. Zorg wel dat elk deel van je plant uitlopers heeft. Ga naar STAP 4 in je werkboek. 77 lesboek, pagina 77 Naut groep 8 Proeflessensyllabus lesboek 52

19 Naut Natuur en techniek WERKBOEK THEMA 4 LES 1 8

20 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 STAP 1 De eik en de Vlaamse gaai 1 Kijk naar de foto s. Herken jij deze zaden? Schrijf de naam van de zaden erbij. 2a De wilde hamster kan net als de Vlaamse gaai veel voedsel tegelijk op een speciale manier vervoeren. Weet jij waar een hamster zijn eten stopt? Zet een kruisje voor het goede antwoord. in zijn bek in zijn wangzakken onder zijn vacht b Kan een hamster ook helpen bij de verspreiding van bijvoorbeeld beukenbomen? Beschrijf hoe dat zou kunnen gaan. Ga naar STAP 2 in je lesboek. 52 werkboek, pagina 52 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek 0

21 STAP 2 Parende planten 3a Schrijf de namen bij de onderdelen. b Wat is de functie van deze onderdelen? c Een bij kan het stuifmeel van de ene naar de andere plant brengen. Weet jij nog een manier waarop stuifmeel van de ene plant in de andere komt? 4a Zet de woorden op de goede plaats. Kies uit: stuifmeelkorrels stuifmeelbuis bestuiving zaad zaadbeginsel Het overbrengen van van een meeldraad naar de stamper van dezelfde plantensoort heet. Er groeit een naar het. Na de bevruchting groeit hier een. b Onderstreep de zaden: appel meloenpit eikel stuifmeelkorrel pinda zonnebloempit doperwt Ga naar STAP 3 in je lesboek. 53 werkboek, pagina 53 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek 1

22 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 STAP 3 Zaden op reis esdoorn bosbes gele lis kleefkruid klis paardenbloem spuitkomkommer waterranonkel 5 Kijk naar de zaden hierboven. Hoe verspreiden ze zich, denk je? Zet de goede letter erbij. Kies uit: A zaad verspreid door de wind B zaad verspreid door de plant zelf C zaad verspreid door water D zaad verspreid door dieren 6 Wat zou er gebeuren als planten zich niet zouden verspreiden en op één vierkante meter bleven groeien? Kruis aan wat goed is. De planten zouden niet goed kunnen groeien omdat er te weinig ruimte is voor de wortels. De planten zouden te weinig zonlicht krijgen. De planten zouden snel uitsterven omdat ze niet meer bevrucht worden. De planten zouden nauwelijks groeien omdat ze niet genoeg water kunnen opzuigen. Ga naar STAP 4 in je lesboek. 54 werkboek, pagina 54 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek 2

23 STAP 4 Voortplanting zonder bevruchting 7 Kruis aan: waar of niet waar. Een knol is een uitgroeisel van een stengel of wortel met veel reservevoedsel. De bladeren bij een ui noem je jassen. Een bol is een stuk stengel waar bladeren dicht omheen groeien. Uit een bol of een knol die niet geoogst wordt, kan een nieuw plantje groeien. Het opgeslagen reservevoedsel is nodig voor de groei van een nieuw plantje. waar niet waar 8 Welke planten kunnen zich net als een ui zonder bevruchting voortplanten? Kruis de goede antwoorden aan. tulpen beuken narcissen appelbomen Extra 1 Ontwerp en kleur een denkbeeldige plant. Gebruik je fantasie! Je mag zelf weten hoe de plant eruitziet. De plant moet zich wel voort kunnen planten, dus denk aan de bloem, de stamper, het stuifmeel en de meeldraden. 2 Maak een gedicht over een Vlaamse gaai die veel eikels in het bos heeft verstopt, maar radeloos is omdat hij ze niet meer terug kan vinden. 55 werkboek, pagina 55 Naut groep 8 Proeflessensyllabus werkboek 3

24 Naut Natuur en techniek ANTWOORDENBOEK THEMA 4 LES 1 8

25 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 STAP 1 De eik en de Vlaamse gaai 1 Kijk naar de foto s. Herken jij deze zaden? Schrijf de naam van de zaden erbij. kastanje dennenappel beukennootje 2a De wilde hamster kan net als de Vlaamse gaai veel voedsel tegelijk op een speciale manier vervoeren. Weet jij waar een hamster zijn eten stopt? Zet een kruisje voor het goede antwoord. in zijn bek X in zijn wangzakken onder zijn vacht b Kan een hamster ook helpen bij de verspreiding van bijvoorbeeld beukenbomen? Beschrijf hoe dat zou kunnen gaan. Een hamster wrijft met zijn pootjes de zaden en nootjes weer uit zijn wangzak en bewaart ze. Een beukennootje dat hij na zijn winterslaap vergeet op te eten, kan uitgroeien tot een beukenboom. Ga naar STAP 2 in je lesboek. 52 antwoordenboek, pagina 52 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek

26 STAP 2 Parende planten meeldraad stamper 3a Schrijf de namen bij de onderdelen. b Wat is de functie van deze onderdelen? Deze onderdelen zijn nodig voor de voortplanting van de plant. c Een bij kan het stuifmeel van de ene naar de andere plant brengen. Weet jij nog een manier waarop stuifmeel van de ene plant in de andere komt? bijvoorbeeld: door andere insecten, andere dieren, de wind 4a Zet de woorden op de goede plaats. Kies uit: stuifmeelkorrels stuifmeelbuis bestuiving zaad zaadbeginsel Het overbrengen van van een meeldraad naar de stamper van dezelfde plantensoort heet. Er groeit een zaadbeginsel stuifmeelkorrels stuifmeelbuis. zaad bestuiving naar het Na de bevruchting groeit hier een. b Onderstreep de zaden: appel meloenpit eikel stuifmeelkorrel pinda zonnebloempit doperwt Ga naar STAP 3 in je lesboek. 53 antwoordenboek, pagina 53 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek

27 thema 4 les 1 Zaad, plant, boom les 2 les 3 les 4 STAP 3 Zaden op reis A C D esdoorn A B D bosbes gele lis D kleefkruid C klis paardenbloem spuitkomkommer waterranonkel 5 Kijk naar de zaden hierboven. Hoe verspreiden ze zich, denk je? Zet de goede letter erbij. Kies uit: A zaad verspreid door de wind B zaad verspreid door de plant zelf C zaad verspreid door water D zaad verspreid door dieren 6 Wat zou er gebeuren als planten zich niet zouden verspreiden en op één vierkante meter bleven groeien? Kruis aan wat goed is. X De planten zouden niet goed kunnen groeien omdat er te weinig ruimte is voor de wortels. X De planten zouden te weinig zonlicht krijgen. De planten zouden snel uitsterven omdat ze niet meer bevrucht worden. X De planten zouden nauwelijks groeien omdat ze niet genoeg water kunnen opzuigen. Ga naar STAP 4 in je lesboek. 54 antwoordenboek, pagina 54 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek

28 STAP 4 Voortplanting zonder bevruchting 7 Kruis aan: waar of niet waar. Een knol is een uitgroeisel van een stengel of wortel met veel reservevoedsel. De bladeren bij een ui noem je jassen. Een bol is een stuk stengel waar bladeren dicht omheen groeien. Uit een bol of een knol die niet geoogst wordt, kan een nieuw plantje groeien. Het opgeslagen reservevoedsel is nodig voor de groei van een nieuw plantje. waar X X X X niet waar X 8 Welke planten kunnen zich net als een ui zonder bevruchting voortplanten? Kruis de goede antwoorden aan. X tulpen beuken X narcissen appelbomen Extra 1 Ontwerp en kleur een denkbeeldige plant. Gebruik je fantasie! Je mag zelf weten hoe de plant eruitziet. De plant moet zich wel voort kunnen planten, dus denk aan de bloem, de stamper, het stuifmeel en de meeldraden. 2 Maak een gedicht over een Vlaamse gaai die veel eikels in het bos heeft verstopt, maar radeloos is omdat hij ze niet meer terug kan vinden. 55 antwoordenboek, pagina 55 Naut groep 8 Proeflessensyllabus antwoordenboek 0