HANDBOEK DIGITALISEREN REPRODUCTIEFONDS VLAAMSE MUSEA NV.

Transcriptie

1 HANDBOEK DIGITALISEREN REPRODUCTIEFONDS VLAAMSE MUSEA NV Abrahamstraat Gent T F Dries BEHEYDT Pagina 1 Datum creatie: 1/03/2005

2 INHOUDSOPGAVE I. VOORWOORD... 4 I.1. Situatieschets en de uitdagingen van het digitaal archiveren... 4 II. THEORETISCHE BOUWSTENEN VAN EEN DIGITAAL ARCHIEF VOLGENS DE REGELS VAN DE KUNST... 6 II.1. Inleiding... 6 II.2. Standaarden voor digitale archieven... 6 II.2.a. Het belang van standaarden... 6 II.2.b. Hiërarchie binnen de wereld van de standaarden... 7 II.2.c. Geschikte bestandsformaten voor archivering... 7 II.2.c.1. Tekstdocumenten... 8 II.2.c.1.a. Officiële standaarden...8 II.2.c.1.b. Defacto standaarden... 8 II.2.c.2. Afbeeldingen... 8 II.2.c.2.a. Bitmap/ rasterafbeeldingen... 8 II.2.c.2.a.1. Officiële standaarden... 8 II.2.c.2.a.2. Defacto standaarden... 8 II.2.c.2.b. Vectorafbeeldingen... 8 II.2.c.2.b.1. Officiële standaarden... 9 II.2.c.2.b.2. Defacto standaarden... 9 II.2.c.2.c. Meta afbeeldingen... 9 II.2.c.2.c.1. Officiële standaarden... 9 II.2.c.3. Audio... 9 II.2.c.3.a. Officiële standaarden...9 II.2.c.3.b. Defacto standaarden... 9 II.2.c.4. Video... 9 II.2.c.4.a. Officiële standaarden...9 II.2.c.4.b. Defacto standaarden... 9 II.2.c.5. Overzicht van geschikte en niet-geschikte bestandsformaten: II.3. Bepalen van een archiefstrategie II.3.a. Inleiding en stand van zaken II.3.b. Inkapseling II.3.c Welke metadata bijhouden? II.3.c.1. Archiefbeheer metadata III.3.c.2. Technische metadata III. DIGITALISEREN III.1. Inleiding III.2. Hoe succesvol digitaliseren? III.2.a. Zorg voor een goede voorbereiding III.2.b. Besteed aandacht aan de kwaliteit van de digitalisering III.2.c. Kies een geschikt digitaal archiveringsformaat III.2.d. Controleer en valideer III.3. Digitaliseren van tekst en afbeeldingen door scannen III.3.a. Typologie scantoestellen III.3.a.1. Doorvoerscanners III.3.a.2. Glasplaat- of flatbedscanners III.3.a.3. Drum-of trommelscanners III.3.b. Scannerinterfaces III.3.c. Kwaliteitsvereisten moederkopie tekst of afbeelding III.4. Digitaliseren van objecten door middel van digitale fotografie III.4.a. Evolutie van de digitale fotografie III.4.b. Typologie digitale fotocamera s De typologie van digitale fotocamera s is gelijklopend met de typologie van analoge fototoestellen. Dit is begrijpelijk aangezien de digitale fotografie haar oorsprong vindt in de analoge fotografie. We onderscheiden volgende soorten digitale camera s: III.4.b.1. Kleinbeeld digitale compactcamera s point and shoot - (35 mm) 1 6 III.4.b.2. Kleinbeeld digitale reflexcamera s dslr - (35 mm) Dries BEHEYDT Pagina 2 Datum creatie: 1/03/2005

3 III.4.b.3. Middenformaatcamera s met digitale rug III.4.b.4. Technische camera s met digitale rug III.4.c. Over resolutie en megapixels, CCD en CMOS III.4.c.1. Resolutie III.4.c.2. Megapixels III.4.c.3. CCD III.4.c.4. CMOS III.4.c.5. Overzicht van vereiste resoluties (dpi) per eindtoepassing III.4.c.6. Minimale resoluties voor off-set druk III.4.d. Kwaliteitsvereisten moederkopie tekst of afbeelding III.5. Digitaliseren van videomateriaal...20 III.5.a. Vereisten voor de digitalisering van analoog beeldmateriaal III.5.b. Typologie van randapparatuur III.5.b.1. De TV-tunerkaart III.5.b.2. Een externe omzetter III.5.b.3. Een IEEE1394-kaart III.5.c. Kwaliteitsvereisten moederkopie videomateriaal III.6. Digitaliseren van audiomateriaal...22 III.6.a. Kwaliteitsvereisten moederkopie audiomateriaal IV. ONTSLUITEN IV.1. Inleiding IV.2. Juridische aspecten verbonden aan het verwerven en ontsluiten van audiovisuele archieven IV.3. Ontsluiting door middel van software: beeldbeheer versus collectiebeheer IV.3.a. Inleiding: Software voor beeldbeheer versus software voor collectiebeheer IV.3.b. Software voor beeldbeheer IV.3.b.1. Waarom? IV.3.b.2. Aanbod op de markt IV.3.b.3. Hoe het ideale beeldbeheersysteem selecteren? IV.3.c. Software voor collectiebeheer IV.3.b.1. Waarom? IV.3.b.2. Aanbod op de markt IV.3.b.3. Hoe het ideale collectiebeheersysteem selecteren? V. ARCHIVEREN V.1. Inleiding V.2. Opslagmedia V.2.a. Magnetische opslagmedia - Hard disks (& tapes) V.2.a.1. Beschrijving V.2.a.1.a. Harde schijf V.2.a.1.b Magneetbanden V.2.b Optische opslagmedia - CD en DVD V.2.b.1. Beschrijving V.2.b.1.a. CD s V.2.b.1.b. DVD s (Digital Video Disc ) V.2.b.2. Tips en aanbevelingen V.2.c Conclusie en aanbevelingen in verband met bruikbare opslagmedia voor archivering Dries BEHEYDT Pagina 3 Datum creatie: 1/03/2005

4 HET OPSTARTEN VAN EEN DIGITAAL ARCHIEF: THEORETISCHE BOUWSTENEN & PRAKTISCHE WERKWIJZEN I. VOORWOORD I.1. Situatieschets en de uitdagingen van het digitaal archiveren Nu de digitalisering van diverse media sinds een aantal decennia een haast revolutionaire vlucht heeft genomen, worden we steeds vaker geconfronteerd met de alsmaar toenemende hoeveelheid digitale data. Sommige media gewagen al van een heuse digitale explosie 1. Neem bijvoorbeeld de explosieve verkoop van digitale fototoestellen gericht op de consumentenmarkt en de daarmee gepaard gaande exponentiële toename van de hoeveelheid digitale foto s die dagelijks worden genomen. Toch klagen fotofinishers over de afnemende hoeveelheid fotoprints die zij te verwerken krijgen: foto s worden niet alleen steeds vaker digitaal aangemaakt maar ze worden ook steeds vaker uitsluitend digitaal bewaard en gepresenteerd. Daar waar vroeger foto s werden afgedrukt en bewaard in fotodozen en albums worden digitale foto s momenteel bewaard als fotobestanden in één of andere bestandenstructuur op een harde schijf of op cd-rom. Daarmee is de kous niet af want vroeg of laat wordt iedereen die op dergelijke wijze bezig is geconfronteerd met een aantal cruciale vragen. Vragen zoals: Bewaren wij de foto s op datum, per onderwerp, per type foto? per toestel? Bewaren we alle beelden op de harde schijf van onze huiscomputer of maken we ook een kopie van de foto s op een cd of dvd? Maken we een archief van al onze foto s of enkel van een selectie van de allerbeste? Over het algemeen kan gesteld worden dat iedereen die digitale content genereert - zoals men dit het IT vakjargon pleegt te noemen - vroeg of laat geconfronteerd wordt met de problematiek van het digitaal archiveren. Al gauw zal de betrokkene realiseren dat een digitaal archiefdocument in heel wat opzichten verschilt van een papieren archiefdocument. Zo is een digitaal document een flink stuk minder tastbaar dan een papieren archiefdocument doordat het wordt losgemaakt van de drager. Bovendien zijn digitale archiefdocumenten niet onmiddellijk leesbaar meer maar heb je één of andere vorm van technologie nodig om de data in een leesbare vorm om te zetten. Digitale archiefdocumenten worden ook telkens in verschillende verschijningsvormen wedersamengesteld zodat bij digitale archivering in feite niet zozeer meer in termen van het origineel wordt gedacht. Telkens een digitaal document wordt opgevraagd wordt immers een kopie gemaakt van de aanwezige data/bitstream. Toch zijn er bij digitaal archiveren ook vraagstukken die al jaar en dag bij het klassiek archiveren de kop opsteken. Een van de vraagstukken heeft betrekking op de duurzaamheid van dragers waarop informatie is opgenomen. Net zoals papiersoorten verschillen in houdbaarheid, zullen ook digitale dragers zoals cd-roms verschillen in houdbaarheid. Later meer hierover. Digitale archivering is weinig vanzelfsprekend. Er kan zelfs gesteld worden dat er bij digitaal archiveren in eerste instantie meer vragen en aandachtspunten te kop opsteken dan bij klassieke archivering van papieren of analoge dragers. Waarom dan digitaal archiveren? Wel, wanneer digitale data op een eenduidige manier wordt bewaard dan wordt de raadpleegbaarheid of ontsluiting van de data een stuk sneller en minder arbeidsintensief. 1 Ter illustratie: Digitale Informatie explodeert», Wim De Preter - DE STANDAARD, Woensdag 7 maart 2007 Dries BEHEYDT Pagina 4 Datum creatie: 1/03/2005

5 Onderstaande vraagstukken moeten ons alvast wat inzicht geven in de materie van het digitaal archiveren. Een bij digitale archivaris die bij de pinken wil zijn, zoekt dus best voor elk van de vragen een antwoord, alvorens hij of zij start met het opzetten van een bruikbaar digitaal archief. - Hoe kan ik zeker zijn dat technologische evoluties in hard- en software mijn archief na verloop van tijd niet ontoegankelijk of onbruikbaar maken? - Hoe en waarop bewaar ik mijn digitale archiefdata? - Hoe breng ik structuur aan in mijn digitaal archief zonder het risico te lopen dat de gekozen structuur na verloop van tijd achterhaald is? - Hoe waarborg ik de authenticiteit van de gearchiveerde data? - Hoe maak ik op een veilige manier mijn digitaal archief toegankelijk voor anderen? Het doel van deze cursus is de lezer vertrouwd te maken met de heersende problematiek verbonden aan digitaal archiveren. Daarvoor introduceren wij de lezer eerst en vooral in de theorie van het archiefbeheer door middel van zogenaamde theoretische bouwstenen van een digitaal archief. Vervolgens bespreken we vanuit een meer praktisch oogpunt de verschillende courante archiveringstechnieken én de bruikbare opslagmedia. Aan het einde van deze studie moet de lezer in staat zijn om bovenstaande vragen te beantwoorden, rekening houdend met de particulariteiten van zijn of haar eigen situatie. Dries BEHEYDT Pagina 5 Datum creatie: 1/03/2005

6 II. THEORETISCHE BOUWSTENEN VAN EEN DIGITAAL ARCHIEF VOLGENS DE REGELS VAN DE KUNST II.1. Inleiding Vooraleer van start te gaan met digitaal archiveren is het van cruciaal belang om even stil te staan bij het concept digitaal archiveren en alles wat erbij komt kijken. Digitaal archiveren vertoont veel gelijkenissen met het klassiek archiveren van papieren dragers of materiële objecten maar het heeft ook belangrijke verschilpunten. Digitaal archiveren moet van bij de start met de nodige voorbereiding aangepakt worden zodat fundamentele problemen in een later stadium zoveel als mogelijk vermeden kunnen worden. Daarom maken we ons in dit hoofdstuk de theoretische bouwstenen van het digitaal archief eigen, zodat we met kennis van zaken de nodige software en hardware kunnen kiezen op maat van het beoogde, digitale archief. II.2. Standaarden voor digitale archieven II.2.a. Het belang van standaarden Standaarden zijn belangrijk voor het verzekeren van de leesbaarheid van digitale archiefdocumenten op lange termijn. Er bestaan verschillende oplossingen voor het lange termijn leesbaarheidsprobleem: - migratie van de archiefdocumenten; - emulatie van de nodige hard-en softwareomgeving; Bij beide oplossingen zijn standaarden van levensbelang: bij een migratie worden immers archiefdocumenten omgezet naar een geschikt archiveringsformaat, dat meteen de status van standaard krijgt. Bij emulatie worden archiefdocumenten in een gestandaardiseerd bestandsformaat opgeslagen om ze leesbaar te houden binnen de aangelegde hard-en softwareconfiguratie. Wat zijn de voordelen verbonden aan het gebruik van standaarden? 1. Men vermijdt dat digitale archiefdocumenten afhankelijk zijn van de omgeving waarbinnen ze werden gecreëerd; 2. Men vermijdt dat digitale archiefdocumenten eerst moeten worden omgezet alvorens ze naar het digitaal archief worden overgebracht; 3. De digitale archiefdocumenten worden tenslotte ook op een uitwisselbare wijze opgeslagen. Mogelijke nadelen of kanttekeningen bij standaarden zijn: 1. Standaardisatieprocedures nemen tijd in beslag; 2. Officiële standaardisatie is niet altijd gewenst door ontwerpende ondernemingen aangezien ze voor een stuk de greep op hun product verliezen; 3. Vanuit commerciële redenen worden soms extra functionaliteiten bovenop standaarden aangeboden. Soms implementeren producenten standaarden op applicatiespecifieke wijze; 4. Niet voor elke computertoepassing zijn standaarden voorhanden. Dries BEHEYDT Pagina 6 Datum creatie: 1/03/2005

7 II.2.b. Hiërarchie binnen de wereld van de standaarden Standaarden kunnen per type achiefdocument hiërarchisch worden ingedeeld waarbij de aangelegde hiërarchie gebaseerd wordt op de zogenaamde officiële status van de standaard. Zo onderscheiden we: - de officiële of de jure standaarden. Dit zijn standaarden vastgelegd door officiële standaardiseringsorganisaties. - de defacto standaarden. Dit zijn standaarden vastgelegd door niet-officiële standaardiseringsorganisaties of afspraken die omwille van hun wijdverspreidheid de norm geworden zijn. De defacto standaarden worden op hun beurt onderverdeeld in drie categorieën: 1. open specificaties of aanbevelingen: vastgelegd door niet-officiële normerende organisaties 2. open standaarden: afhankelijk van één of meerdere producenten, gedocumenteerd en groot marktaandeel 3. gesloten standaarden: afhankelijk van één of meerdere producenten, niet gedocumenteerd, groot marktaandeel II.2.c. Geschikte bestandsformaten voor archivering De officiële standaarden en de open specificaties en aanbevelingen genieten de voorkeur op de open en gesloten standaarden. De open en gesloten defacto standaarden zijn afhankelijk van één producent en kunnen bijgevolg te allen tijde worden gewijzigd. Open defacto standaarden zijn in tegenstelling tot gesloten defacto standaarden gedocumenteerd. OPGEPAST: voor de leesbaarheid op lange termijn biedt een officiële standaard a priori niet meer garanties dan een open specificatie of aanbeveling! Officiële standaardisatie en marktevoluties lopen immers niet altijd parallel. In veel gevallen loopt de officiële standaardisatie achter op marktevolutie zodat het soms voorkomt dat een officiële standaard bij de lancering al door gewijzigde marktomstandigheden deels achterhaald is geworden. Of een bepaalde specificatie echt als een standaard kan worden beschouwd, is bovendien afhankelijk van de implementatie door softwareproducenten en de toepassing door de eindgebruikers. De meest populaire wint! De wet van de kritische massa. Bits en bytes! Computers werken in binaire getallen. Alle informatie, gaande van tekst tot geluid, stilstaande en bewegende beelden moeten met andere woorden in binaire getallen worden omgezet. In zogenaamde codetabellen wordt vastgelegd welke alfanumerieke karakters, leestekens en controle tekens met bepaalde hexadecimale waarden overeenstemmen. MAAR, voor de meeste computertoepassingen is het louter tekstueel opslaan van gegevens conform een bepaalde codetabel niet voldoende. Naast tekstkarakters worden ook binaire tekens opgeslagen. Deze computertoepassingen maken, met andere woorden, een computerbestand waar zij vaak volgens eigen recept of methode deze gegevens in vastleggen. In principe kan elke fabrikant van computertoepassingen geheel zijn eigen zin doen. Toch zijn er in de loop der jaren, heel vaak omwille van commerciële redenen, fabrikanten op een zelfde manier computerbestanden gaan aanmaken of gebruiken, er is met andere woorden ook een vorm van standaardisatie ontstaan. In wat hierna volgt beschrijven we een aantal standaarden op het gebied van diverse computerbestanden. Dries BEHEYDT Pagina 7 Datum creatie: 1/03/2005

8 II.2.c.1. Tekstdocumenten II.2.c.1.a. Officiële standaarden - platte tekst (.txt) - Standard Generalized Markup Language (.sgml) - HyperText Markup Language (.html) II.2.c.1.b. Defacto standaarden - extensible Markup Language (.xml) - Tagged Image File Format (.tif,.tiff) - HyperText Markup Language (.html) - PostScript (.ps) - Portable Document Format (.pdf) - OpenOffice XML (Open Document) - Rich Text Format (.rtf) - MS word (.doc) II.2.c.2. Afbeeldingen De bestandsformaten voor de opslag van digitale afbeeldingen worden doorgaans in drie groepen verdeeld: de bitmap/rasterafbeeldingen (II.2.c.2.a.) de vectorafbeeldingen (II.2.c.2.b.) de meta afbeeldingen (II.2.c.2.c). II.2.c.2.a. Bitmap/ rasterafbeeldingen De bitmap- of rasterafbeeldingen worden opgeslagen als een verzameling pixels gerangschikt in rijen en kolommen. Elk punt van de afbeelding (pixel) kan met een tabelcel worden vergeleken. De bitmap bevat de afbakening van de afbeeldingsruimte en de kleuren van de pixels binnen de afbeelding. II.2.c.2.a.1. Officiële standaarden - Tagged Image File format (.tif,.tiff) - Joint Photographic Experts Group (.jpeg,.jpg) - Portable Network Graphics (.png) II.2.c.2.a.2. Defacto standaarden - Bitmap (.bmp) - Graphics Interchange Format (.gif) - Encapsulated Postscript (.eps) - Digitaal Negatief (.dng) II.2.c.2.b. Vectorafbeeldingen De vector of object-georiënteerde afbeeldingen zijn afbeeldingen die als samenstelling van vormen worden opgeslagen. Door middel van wiskundige formules wordt van elke vorm de x en y coördinaten bijgehouden. Vectorbestanden zijn met andere woorden bestanden die opgebouwd worden op basis van het verbinden van de lijnen tussen twee of meerdere punten. Zonder meer de belangrijkste eigenschap van de vectorafbeeldingen is dat dit soort afbeeldingen, in Dries BEHEYDT Pagina 8 Datum creatie: 1/03/2005

9 tegenstelling tot rasterafbeeldingen, geen vervorming vertonen bij schaling. De figuur kan met andere woorden oneindig groot worden gemaakt, er zal geen kwaliteitsverlies optreden. II.2.c.2.b.1. Officiële standaarden - NVT II.2.c.2.b.2. Defacto standaarden - Scalable Vector Graphics (.svg) - Drawing exchange Format (.dxf) - Drawing (.dwg) II.2.c.2.c. Meta afbeeldingen Meta-afbeeldingen kunnen in één en hetzelfde computerbestand zowel een raster-als vectorversie van dezelfde afbeelding opslaan. De meta-formaten hebben hierbij als doel de uitwisseling tussen toepassingen en besturingssystemen gemakkelijk te laten verlopen. II.2.c.2.c.1. Officiële standaarden - Computer Graphics Metafile (.cgm) II.2.c.3. Audio II.2.c.3.a. Officiële standaarden - MPEG-audio (.mpeg,.mpg) - Pulse Code Modulation (.pcm) II.2.c.3.b. Defacto standaarden - WAVE (.wav) - Access Unit (.au) - Audio Interchange File Format (.aiff) - Free Lossless Audio Codec (.flac) - OGG Vorbis (.ogg) II.2.c.4. Video II.2.c.4.a. Officiële standaarden - MPEG-video (.mpeg,.mpg) - Motion JPEG-2000 (.mj2,.mjp2) II.2.c.4.b. Defacto standaarden - Advanced Authoring Format (.aaf) - Material Exchange Format (.mxf) - Audio Video Interleave (.avi) - Quicktime (.qt,.mov) - Flash (.swf) Dries BEHEYDT Pagina 9 Datum creatie: 1/03/2005

10 II.2.c.5. Overzicht van geschikte en niet-geschikte bestandsformaten: Data Type Text & Documenten Stabiele langetermijnformaten ASCII Text, Microsoft Rich Text Format, Adobe PDF Onstabiele langetermijnformaten Microsoft DOC Formaat, andere tekstverwerkingsformaten Beelden en Foto s PNG, TIFF, JPEG GIF, BMP Geluiden & Muziek MP3, WAV, AIFF Windows Media, AU Format, RealAudio Films & Video MPEG (version 1, 2 or 4) AVI, Quicktime, RealVideo Databases & ASCII Text, DBF-formaat Spreadsheets Bron: Excel, Access, Filemaker II.3. Bepalen van een archiefstrategie II.3.a. Inleiding en stand van zaken Met de theoretische concepten rond standaarden in het achterhoofd weten we al in welk formaat we de digitale data zullen bewaren. In een volgende stap denken we na over de manier waarop we de leesbaarheid van de volgens bepaalde standaarden opgeslagen data (bits and bytes) in de toekomst kunnen garanderen. We moeten met andere woorden een strategie vastleggen die we zullen volgen bij de aanmaak en het onderhoud van ons digitaal archief. Zonder een duidelijk beeld van de te volgen bewaarstrategie zal het immers onmogelijk zijn om de inhoud van het digitale depot op een gestructureerde manier te organiseren. Daarom staan we in dit deel stil bij de ontwikkeling van de meest ideale bewaarstrategie. Het bepalen van een ideale bewaarstrategie komt in praktijk neer op het onderzoeken van de wijze waarop in de toekomst, op basis van de gearchiveerde bits and bytes men opnieuw de digitale archiefdocumenten op scherm kan reconstrueren. De manier waarop we dit mogelijk maken kwam al ter sprake bij het onderdeel waar het belang van standaarden werd toegelicht; in het bijzonder: migratie en emulatie. Onderzoek wees namelijk uit dat migratie en emulatie op dit moment de potentieel meest geschikte bewaarstrategieën zijn. Essentieel hierbij te onthouden is dat het bij migratie en emulatie niet uitsluitend over een of-of verhaal gaat maar dat beide concepten complementair aan elkaar zijn: migratie en emulatie zijn elk het meest geschikt voor bepaalde types archiefdocumenten. Voor tekstdocumenten zal migratie de meest voor de hand liggende strategie zijn, voor dynamische archiefdocumenten echter zal een emulatie of een gecombineerde strategie van migratie en emulatie aangewezen zijn. Om zoveel mogelijk de blijvende leesbaarheid van gearchiveerde data te garanderen, is het verstandig om archiefdocumenten in zowel hun origineel bestandsformaat als hun archiveringsformaat in het digitale archief te bewaren. Wanneer er vervolgens in de nabij of verre toekomst de nodige soft-of hardware ontbreken, heeft men met deze bewaarstrategie maar liefst vier mogelijkheden om de aangelegde archiefdocumenten op scherm te reconstrueren: - emulatie van het originele bestandsformaat; - migratie van het originele bestandsformaat; - emulatie van een geschikt archiveringsformaat; Dries BEHEYDT Pagina 10 Datum creatie: 1/03/2005

11 - migratie van een geschikt archiveringsformaat. Bovengenoemde archiveringsstrategie 2 heeft talrijke voordelen: - Door zowel de originele als gemigreerde bestandsformaat in het archief mee op te nemen, anticipeert men op de technologische evolutie in de toekomst. Dit biedt de hoogst mogelijke leesbaarheidsgarantie. - Archiefgebruikers kunnen afhankelijk van hun voorkeur of de software waarover ze beschikken een digitaal archiefdocument zowel in de originele bitstream als een gemigreerde bitstream raadplegen - Door het archiveren van de originele bitstream blijft authenticatie mogelijk op basis van technologieën die gebaseerd zijn op de originele bitstreams. Originele bestanden blijven met andere woorden leesbaar in de programmatuur waarin ze initieel ook werden ingelezen. II.3.b. Inkapseling Uit het onderdeel over de standaarden in bestandsformaten hebben we onder andere geleerd dat digitale (computer)bestanden vaak uit meerdere delen bestaan. Zo hebben we bij digitale fotobestanden bijvoorbeeld niet alleen de bitstream waaruit het beeld zelf is opgebouwd maar ook de zogenaamde metadata of beschrijvende informatie bij het beeld. Bij de keuze van een archiveringsmethode is het bijgevolg van heel groot belang om stil te staan bij het correct identificeren en relateren van de verschillende componenten van een digitaal archiefdocument. Deze componenten vormen immers een logisch geheel dat na overbrenging naar een archief nooit verloren mag gaan. Het gescheiden bewaren van de componenten van een digitaal archiefdocument is heel gebruikelijk en in vele gevallen ook onoverkomelijk maar het houdt altijd een risico in. Daarom verdient het de aanbeveling om in de opbouw van een (ontdubbeld) archief steeds metadata mee op te nemen in de computerbestanden die de documenten bevatten. Het toevoegen van metadata aan computerbestanden wordt encapsulation of inkapseling genoemd. Inkapseling biedt onder meer volgende voordelen: - de metadata vormen een integraal onderdeel van het gearchiveerde digitale object en worden er onlosmakelijk mee verbonden; er moet dus niet steeds gezorgd worden voorlinks tussen digitale objecten en hun metadata. - alle componenten van een digitaal archiefdocument kunnen gemakkelijk samen worden getransfereerd of gemigreerd. - de digitale archiefdocumenten zijn zelfbeschrijvend. - de ingekapselde metadata kunnen te allen tijde van de digitale objecten worden losgemaakt of worden aangesproken (bvb Exif-readers). - inkapseling scoort beter bij risk assessment, dit houdt in dat rampgevallen minder grote impact hebben op data die op deze manier werd bewaard. In het geval bijvoorbeeld een databank met metadata crasht, zijn in het digitale depot nog steeds de ingekapselde archiefdocumenten aanwezig waaruit de metadata eenvoudig kunnen gereconstrueerd worden. 2 Deze strategie wordt onder andere door de werkgroep digitalisering DAVID, verbonden aan de Stad Antwerpen, als ideale archiefstrategie naar voren geschoven. Zie hiervoor Handboek Digitaal Archiveren in de Praktijk, F. BOUDREZ & Hannelore DEKEYSER Stadsarchief Antwerpen. Dries BEHEYDT Pagina 11 Datum creatie: 1/03/2005

12 Mogelijke vormen om inkapseling mogelijk te maken: 1. Metadata opnemen in de computerbestanden die één bepaalde representatie van het archiefdocument bevatten. 2. Inkapselen van de verschillende representaties van hetzelfde archiefdocument in een zogenaamd containerbestand. Vanuit technisch oogpunt is de tweede vorm van inkapseling, het aanmaken van een containerbestand, te verkiezen. Bij de eerste vorm van inkapseling, voornamelijk het invullen van metadatavelden binnen in computerbestand, botsen we immers op technische beperkingen: - de ruimte binnen metadatavelden is klassiek te klein er kan met andere woorden te weinig informatie ingevuld worden. - het aantal metadatavelden is eerder beperkt en beantwoordt niet noodzakelijk aan de noden van een digitale archivaris. - Voor het inlezen en invullen van metadata zijn specifieke programma s nodig. Niets garandeert ons dat deze programma s in de toekomst ook beschikbaar blijven. II.3.c Welke metadata bijhouden? Metadata is een abstract en vrij interpreteerbaar gegeven. Om één en ander te concretiseren bekijken we in dit hoofdstuk welke metadata we precies voor optimale archiveringsdoeleinden dienen bij te houden. II.3.c.1. Archiefbeheer metadata Als archiefdocument heeft een digitaal archiefbestand in de eerste plaats metadata nodig over de identiteit van elke archiefbestand (elk bestand moet een identiteit hebben en ook een authentiek karakter hebben zodat het van andere bestanden kan onderscheiden worden) maar ook metadata die de context beschrijven waarin het document tot stand kwam. III.3.c.2. Technische metadata Ook een aantal technische gegevens die de gearchiveerde bitstreams documenteren waaruit de archiefdocumenten op scherm gereconstrueerd worden. Bij de selectie van essentiële metadata die mee ingekapseld dienen te worden, moet een archivaris een evenwicht trachten te vinden tussen de autonomie én de beheersbaarheid van de containerbestanden. Voorbeelden van metadata die voor inkapseling in aanmerking komen zijn ondermeer: Metadata als archiefdocument Metadata als digitaal object Unieke ID Identificatie van het bestandsformaat Titel Versienummer van het bestandsformaat Onderwerp Toegepast profiel van het bestandsformaat Auteur of verzender of geadresseerde Gebruikte codetabel Datum Relaties met andere archiefdocumenten Werkproces waarbinnen archiefdocumenten werden ontvangen, opgemaakt of beheerd Dries BEHEYDT Pagina 12 Datum creatie: 1/03/2005

13 III. DIGITALISEREN III.1. Inleiding Het digitaliseren van objecten, of het nu schilderijen, kaarten, foto s, videobanden, geluidscassettes, kranten of documenten zijn, vereist in eerste instantie het gebruik van een digitaliseringsapparaat én een interface waarmee het apparaat communiceert met een computersysteem. Op die manier kan, technisch, een digitale representatie van een object worden gemaakt. Daarmee is echter de kous verre van af. Zoals we in eerdere hoofdstukken al hebben geleerd is een gebruiker, door het digitaliseren, immers niet alleen afhankelijk van de leesbaarheid van de dragers (dwz duurzaamheid van de dragers én de beschikbaarheid van apparatuur die deze dragers fysisch kunnen lezen) maar ook van de nodige softwaresystemen die de digitale bitstream kunnen interpreteren en omzetten naar een voor de mens interpreteerbare/leesbare vorm. Met het hoofdstuk over standaarden én het aanmaken van een bewaarstrategie nog fris in het hoofd is het dan ook begrijpelijk dat men bij het digitaliseren best onmiddellijk de output van de digitalisering, de zogenaamde digitale archiefdocumenten, in een geschikt lees: gestandaardiseerd- bestandsformaat te bewaren. III.2. Hoe succesvol digitaliseren? Vooraleer we een aantal technische digitaliseringsmogelijkheden bekijken, staan we even stil bij enkele tips en aanbevelingen om succesvol aan het digitaliseren te gaan. III.2.a. Zorg voor een goede voorbereiding Digitalisering is een dure en arbeidsintensieve bezigheid. Het loont daarom om vooraf te overwegen of digitalisering voor alle objecten in het archief de meest aangewezen optie is. Bij grote hoeveelheden objecten met een verschillende prioriteit kan gefaseerd tewerk worden gegaan. Besteed ook vooraf voldoende tijd aan het oplijsten van welke metadata er bij het digitale document ingekapseld zullen worden, conform de gekozen archiveringsstrategie. III.2.b. Besteed aandacht aan de kwaliteit van de digitalisering Maak een moederkopie van zo hoog mogelijke kwaliteit zodat het geschikt is voor zoveel als mogelijk toepassingen (in de toekomst) zoals bijvoorbeeld onderzoek, reproductie, uitvergrote presentatie. Indien na digitalisering bepaalde bewerkingen worden uitgevoerd op het digitaal bestand is het aangewezen ook onbewerkte versie van het moederbestand te bewaren. Besteed tenslotte ook voldoende aandacht aan de kwaliteit en de calibratie van de digitaliseringstoestellen vooraleer je begint te digitaliseren. III.2.c. Kies een geschikt digitaal archiveringsformaat Moederkopieën worden het best bewaard in een archiveringsformaat dat gestandaardiseerd en voldoende verspreid is. Het moet bovendien zorgen voor een goed gestructureerde opslag van informatie, zonder verlies door compressie én het moet de mogelijkheid bieden om (zelfgedefinieerde) metadatavelden in te kapselen. Tenslotte is een archiveringsformaat het best zoveel mogelijk onafhankelijk van specifieke dragers of inleesapparatuur. III.2.d. Controleer en valideer Controleer de gedigitaliseerde bestanden vooraleer ze worden opgeslagen op lange termijn dragers. Kijk hierbij na of de vooropgestelde bestandsformaten correct worden toegepast en of Dries BEHEYDT Pagina 13 Datum creatie: 1/03/2005

14 de naamgeving van de bestanden verloopt volgens vooraf vastgelegde richtlijnen. Controleer ook steeds of de vereiste metadata correct en volledig is ingevuld. III.3. Digitaliseren van tekst en afbeeldingen door scannen Scannen, letterlijk vertaald als aftasten is in feite het systematisch aftasten van een reëel object om het vervolgens om te zetten in digitale data. Deze data kan opgeslagen worden op een computer, waarna de data geanalyseerd of bewerkt kan worden. Het aftasten van objecten met behulp van scanners gebeurt volgens verschillende methodes, naargelang het type scanner (technologie). Het eindresultaat is sterk verschillend naargelang het soort scanner dat gebruikt wordt. III.3.a. Typologie scantoestellen III.3.a.1. Doorvoerscanners Een typisch voorbeeld van doorvoerscanners zijn filmscanners die negatieven scannen. Een negatiefrol of een stuk van een negatiefrol wordt in het toestel getrokken waarna het scantoestel het filmoppervlak aftast. Na aftasting verschijnen de belichte delen afzonderlijk in de scannerinterface waarna de gebruiker kan selecteren welke foto s er gescand dienen te worden. III.3.a.2. Glasplaat- of flatbedscanners Een type scanner waarbij de te scannen documenten ook plat op een glazen plaat gelegd kunnen worden. Vooral handig bij afwijkende formaten en voor het scannen van bladzijden uit (dunne) tijdschriften en boeken. III.3.a.3. Drum-of trommelscanners Trommelscanners bezitten een trommel met een precieus mechanisme, waarop de opzichtoriginelen of de doorlicht-originelen bevestigd kunnen worden. Vervolgens kan alleen dun, flexibel papier of folies ingescand worden. De trommel draait bij het scannen met hoge snelheid rond terwijl een aftastelement (waarin objectief, diafragma, foto-elektrische omvormer en de lichtbron zitten) in de richting van de as verschoven wordt en het origineel punt voor punt aftast. Trommelscanners zijn duur in aankoop en worden bijgevolg vooral gebruikt voor professionele scantoepassingen of voor toepassingen waar scherpte, formaat en bitdiepte van primordiaal belang zijn. III.3.b. Scannerinterfaces Voor de koppeling met de PC zijn momenteel verschillende soorten interfaces mogelijk: 1. Parallelle printerpoort (bidirectioneel) 2. USB (versie 1 of 2 maakt veel verschil in snelheid) 3. SCSI, vooral bij de meer professionele machines 4. Firewire (IEEE 1394) 5. De Apple OS X machines en scanners werken ook veelal met USB 2.0, maar ze doen dit pas echt snel en goed vanaf Mac OS X versie 10.3 of 10.4 Voor het scannen van filmnegatieven, en diapositieven (kleinbeeld en/of middenformaat en/of grootbeeld) is het gebruik van een trommelscanner aangewezen. Sommige toestellen spannen de ekta s bovendien op onder olie. Dit zorgt voor een sterke vermindering van zichtbare stofdeeltjes op het filmoppervlak. Na het scannen is er zodoende minder manueel correctiewerk aan het digitale beeldbestand. Dries BEHEYDT Pagina 14 Datum creatie: 1/03/2005

15 III.3.c. Kwaliteitsvereisten moederkopie tekst of afbeelding Kwaliteitsvereisten moederkopie 3 : * Bestandsformaten: TIFF (versie 6.0) extensie Windows, Unix en OS/2:.TIF extensie Mac:.TIFF * Compressie: geen * Byte-volgorde: Intel TIFF * Metadatavelden in de TIFF-header voor archiefmetadata: Compression (tagnr. 259): 1 (=uncompressed) DocumentName (tagnr. 269): bijv. bestandsnaam ImageDescription (tagnr. 270): beschrijving van de afbeelding Make (tagnr. 271): fabrikant van de scanner, video, apparatuur die werd gebruikt voor het maken van de afbeelding Model (tagnr. 272): gebruikte scanner Software (tagnr. 305): software naam en versienummer van de software die werd gebruikt voor het maken van de afbeelding DateTime (tagnr. 306): datum van digitalisering (JJJJ:MM:DD UU:MM:SS) Artist (tagnr. 315): bijv. naam van de archiefbeherende instelling HostComputer (tagnr. 316): bijv. hardware, besturingssysteem CopyRight (tagnr ): houder van het copyright! Opmerking 1: Deze tags bevatten een ASCII-veld (7 bits ASCII) waarvan de laatste byte NUL moet zijn.! Opmerking 2: Een TIFF-document is in zekere zin uitbreidbaar. Organisaties kunnen zelfgekozen tags (vanaf tagnr ) aan TIFF-documenten toevoegen. Deze zogenaamde private tags worden beter vermeden, want ze kunnen immers leesbaarheids- en uitwisselingsproblemen opleveren en vereisen specifieke software. De private tags en hun inhoud kunnen verloren gaan, wanneer de afbeelding achteraf wordt bewerkt en opgeslagen met een applicatie die deze tags niet ondersteunt. Bepaalde applicaties voegen echter altijd één of meerdere private tags aan TIFF-documenten toe (bijv. PhotoShop, PageMaker, enz.). * Digitaliseringsparameters en veel gebruikte instellingen: resolutie: 400 PPI, 300 PPI, 150 PPI bitdiepte: * Kleurdiepte afbeeldingen: 24 of 48 bits/pixel * Grijswaarden afbeelding: 8 of 16 bits /pixel * Zwart-wit afbeelding: 1 bit/pixel III.4. Digitaliseren van objecten door middel van digitale fotografie Digitale fotografie gebruikt, in tegenstelling tot de analoge of klassieke fotografie, elektronische media voor het opslaan van een beeld als binaire data. Deze techniek vergemakkelijkt het bewaren en het bewerken van beelden op computers. Ook het onmiddellijk tonen van de gemaakte opname evenals de mogelijkheid om opnames eenvoudig en permanent te wissen wordt aanzien als een wezenlijk verschil (verbetering) in vergelijking met de analoge fotografie. In wat volgt bekijken we beknopt de evolutie van de digitale fotografie en staan we even stil bij een aantal kernbegrippen in verband met deze recente vorm van fotografie. Tot slot bekijken we de praktische bruikbaarheid van digitale beeldbestanden voor diverse toepassingen. 3 Bron : Dries BEHEYDT Pagina 15 Datum creatie: 1/03/2005

16 III.4.a. Evolutie van de digitale fotografie Digitale fotografie werd al gebruikt in de astronomie lang vóór het door het grote publiek werd gebruikt. De technologie voor beeldweergave en opslag, de zogenaamde CCD s, die in astronomie wordt gebruikt is vrijwel gelijkaardig aan die gebruikt in digitale consumentencamera s, maar dan met als grootste verschil dat zij over het algemeen uitsluitend zwart-witbeelden weergeven en de beeldsensor met vloeibare stikstof wordt gekoeld om beeldstoringen veroorzaakt door hitte te vermijden of te verminderen; vele astronomische instrumenten hebben immers een complete serie aan CCD s, soms tot bijna één miljard pixel. Vandaag de dag gebruiken amateurastronomen ook eerder gewone digitale camera s verkrijgbaar op de consumentenmarkt en zelfs webcams voor het uitoefenen van hun hobby. Hoewel digitale fotografie al een tijdje bestond, bleef het in eerste instantie een fenomeen dat zich leek te beperken tot gebruik in bepaalde sectoren. De jaren 2000 brachten echter verandering in dit gegeven en waar digitale fotografie eerst aarzelend werd geïntroduceerd als nog een nieuwe fototechniek veranderde snel in een heuse revolutie waarbij de analoge fotografie steeds verder in de verdrukking kwam te staan. Eind 2002, waren al 2 megapixel camera s te koop voor een prijs beneden 100 $. Tegelijkertijd werd ook de afdrukkwaliteit van digitale beelden verbeterd omdat meer en meer fotolaboratoria over de technologie konden beschikken om digitale prints op de klassieke (chemische) manier af te drukken op echt fotopapier. De kwaliteit en de duurzaamheid van deze afdrukken was een flinke stap vooruit in vergelijking met de vergankelijke inkjetprints die tot op dat moment werden gemaakt. Naarmate cameraproducenten de productie van de digitale fototoestellen verplaatsten naar Azië, bvb China) werden de toestellen steeds goedkoper om maken waardoor de toestellen snel de status van massaconsumptiegoed verwierven, vergelijkbaar met de opkomst van GSM-toestellen. Vele GSM-toestellen beschikken momenteel zelfs over een ingebouwde digitale camera. De opmars van digitale toestellen was niet meer te stuiten en de gevolgen voor de analoge markt waren dramatisch. De grote namen uit de analoge wereld zoals KODAK, AGFA, MINOLTA kondigden de bijna volledige stopzetting aan van hun activiteiten in de branche van de analoge fotografie. Zo besloot Kodak begin 2004 om niet langer meer analoge fototoestellen te produceren. Twee jaar later volgde Nikon het voorbeeld van Kodak en kondigde het aan dat het enkel nog twee types analoge toestellen zou produceren: één instapmodel voor amateurfotografen (F10) en één professioneel toestel (F6). III.4.b. Typologie digitale fotocamera s De typologie van digitale fotocamera s is gelijklopend met de typologie van analoge fototoestellen. Dit is begrijpelijk aangezien de digitale fotografie haar oorsprong vindt in de analoge fotografie. We onderscheiden volgende soorten digitale camera s: III.4.b.1. Kleinbeeld digitale compactcamera s point and shoot - (35 mm) Digitale compactcamera s zijn, zoals het woord al zegt, fototoestellen die de klemtoon leggen op hun draagbaarheid en compactheid. Het zijn toestellen voor een brede consumentenmarkt met heel vaak een overdaad aan automatische functies om het nemen van geslaagde foto s zonder al te veel voorkennis mogelijk te maken. Dergelijke toestellen hebben heel vaak niet de mogelijkheid om ongecomprimeerde beeldbestanden te genereren (zogenaamde RAW-bestanden) waardoor ze gecomprimeerde bestanden opleveren zonder eigen, ingekapselde metadata, meestal in het formaat.jpeg. Dit soort toestellen is daardoor, als enige van de toestellen uit deze typologie, af te raden voor wat betreft de aanmaak van digitale beeldbestanden voor een digitaal archief. Dries BEHEYDT Pagina 16 Datum creatie: 1/03/2005

17 III.4.b.2. Kleinbeeld digitale reflexcamera s dslr - (35 mm) Een DSLR (Digitale Single Lens Reflex camera) of digitale spiegelreflexcamera is een fototoestel waarbij gebruikgemaakt wordt van dezelfde mechanische en optische principes als de analoge spiegelreflexcamera's (SLR's). Het verschil tussen de beide typen camera's is dat de klassieke achterwand met negatiefhouder vervangen wordt door een achterwand met een beeldsensor. Veel fabrikanten van dslr's borduren voort op hun al bestaande conventionele SLR-systemen, waarbij accessoires als objectieven, flitsers en dergelijke op zowel "film" als digitale camera bruikbaar zijn. Bij gebruik van een analoge lens op een digitale reflexcamera waarvan de beeldsensor niet van het full-frame type is, moet rekening gehouden worden met een verlies aan breedhoek van de betreffende lens. In dit geval zal een 28mm lens bijvoorbeeld een 42mm lens worden. III.4.b.3. Middenformaatcamera s met digitale rug Een middenformaatcamera is een fotocamera die gebruik maakt van een groter negatiefformaat dan een kleinbeeldcamera, en kleiner dan een technische camera. Bij middenformaat spreekt men klassiek over een formaat van 6x6. Dit betekent dat met negatieven in vierkante vorm wordt gewerkt met een afmeting van 6 cm x 6 cm. Producenten zoals PhaseOne en Imacon hebben voor dergelijke camera s (bijvoorbeeld Hasselblad) zogenaamde digitale ruggen of achterwanden ontwikkeld. Dit is een gekoelde console die op de camera wordt bevestigd op de plaats van de klassieke achterwand met het filmtransportmechanisme. Daarbij is de oppervlakte en de vorm van de beeldsensor op deze achterwond gelijk aan een filmnegatief bij de analoge versie. III.4.b.4. Technische camera s met digitale rug Een technische camera is een type camera waarvan de opbouw bestaat uit twee delen: 1. Een optische balk of loopbodem, waarbij de loopbodem iets beperkter kan (maar niet hoeft te) zijn. Een loopbodem kan vaak opgeklapt worden tot een kleiner en makkelijker transporteerbaar pakket. 2. Daarop een filmhouder en een lenshouder, verbonden met elkaar door een balg. Door de lenshouder te verplaatsen kan de (verwisselbare) lens gefocust (scherpgesteld) worden op het filmvlak, of helemaal de basis van beeld vormen. III.4.c. Over resolutie en megapixels, CCD en CMOS III.4.c.1. Resolutie De resolutie drukt het scherpteniveau van een afdruk op papier of een beeldscherm uit. De beeldresolutie op een scherm wordt uitgedrukt in het aantal pixels per lijn, vermenigvuldigd met het aantal lijnen per beeld. Bijvoorbeeld: een resolutie van 1024 x 768 betekent dat er op elk van de 768 lijnen van het scherm 1024 pixels voorkomen. Bij printers of scanners spreekt men van pixels of dots (beeldpunten) per inch (ppi of dpi). Een doorsnee laserprinter heeft een resolutie van 300 dpi, dus dots per vierkante inch. III.4.c.2. Megapixels Een megapixel is gelijk aan 1 miljoen pixels. De resolutie van een digitale camera wordt doorgaans in megapixels aangegeven. Dit is dan de resolutie (of het aantal pixels) die op de digitale beeldsensor voorkomen. Om het correcte aantal pixels te weten vermenigvuldig je het Dries BEHEYDT Pagina 17 Datum creatie: 1/03/2005

18 aantal horizontale lijnen met het aantal verticale lijnen van de digitale foto. Zo is dus een camera die een foto produceert met een resolutie van 1280 x 960 pixels een 1.3 Megapixel camera en een 5 Megapixels camera zal dan een foto produceren van 2560 x 1920 pixels. Om technische redenen is het aantal pixels van de sensorchip vaak wat groter dan het effectieve aantal dat in de opnames gebruikt wordt; de randpixels worden dan niet gebruikt. Hierdoor kan het zijn dat een als 2,1 Megapixel geadverteerde camera toch foto's van maximaal 1600 x 1200 = 1,92 Megapixel maakt. Een camera met een sensor van 6,31 Megapixel ( ) heeft bijvoorbeeld een maximum opnameformaat van 3008 x 2008 pixels (6,1 Megapixel) III.4.c.3. CCD CCD staat voor Charge Coupled Device, en is het eerste courante type van digitale beeldsensoren in camera s. Een chip die wordt gebruikt in digitale (video)camera s en scanners, ter vervanging van de opnamebuis of film. De CCD bevat fotodiodes die licht omzetten in een elektronisch signaal. Hoe hoger de intensiteit van het ontvangen licht, des te sterker het omgezette elektrische signaal. Op die manier worden lichte en donkere partijen in een beeld omgezet in een variabel elektrisch signaal. III.4.c.4. CMOS In 2003 begon de CMOS aan een opmars vooral op de markt van amateurtoestellen. CMOS is een beeldsensor die kleiner en zuiniger is dan de CCD. Vooral de kleinere oppervlakte maakt echter ook dat de CMOS in vergelijking met de CCD minder gevoelig is, meer ruis veroorzaakt en een lager dynamisch bereik heeft. Canon maakt gebruik van de CMOS technologie. Van CCD en CMOS worden ondertussen al verschillende types aangeboden, vaak als middel voor de producent om zich op technisch én marketinggebied te onderscheiden van andere producenten. Zo brengt Fuji al geruime tijd camera s op de markt met de zogenaamde Super CCD. Dit zou een digitale sensor zijn waarvan de pixels in een honingraatstructuur op de sensor zijn geplaatst. Deze plaatsing zou een fijner, gedetailleerder beeld opleveren, omzeggens de producent. III.4.c.5. Overzicht van vereiste resoluties (dpi) per eindtoepassing Toepassing Resolutie (DPI) Formaten Online toepassingen Online catalogi, screensavers, cdrom/dvd toepassingen Zeefdruk Bedrukking van objecten (tassen, T- shirts, ), kleine oplagen, extra grote formaten 72 Schermformaten: 800x x1200 (pixels) A6-36m² Off-set druk Grote oplagen, hoge kwaliteit 300 A6 - A1 Dries BEHEYDT Pagina 18 Datum creatie: 1/03/2005

19 III.4.c.6. Minimale resoluties voor off-set druk Megapixels voor verschillende afdrukformaten aan een resolutie van 300 dpi. Formaat (aan een resolutie van 300 dpi) Megapixels A6 2,2 A5 4,4 A4 8,7 A3 17,5 A2 34,8 A1 70,0 Afhankelijk van het soort toepassing, dit wil zeggen het minimum of maximum gewenste en/of bruikbare formaat, zal een cameratype moeten gekozen worden. In de onderstaande figuur worden cameratypes weergegeven in functie van de formaten en resoluties die de respectieve toestellen kunnen genereren. Resolutie in Megapixel Digitale ruggen voor grootformaat camera s 150 Scanning 100 A1 50 Point & shoot Digitale SLR (semi-)professioneel 1-shot / 3-shot 3-shot A2 A3 A4 A5 A6 III.4.d. Kwaliteitsvereisten moederkopie tekst of afbeelding Kwaliteitsvereisten moederkopie 4 : * Bestandsformaten: TIFF (versie 6.0) extensie Windows, Unix en OS/2:.TIF extensie Mac:.TIFF * Compressie: geen * Byte-volgorde: Intel TIFF * Metadatavelden in de TIFF-header voor archiefmetadata: Compression (tagnr. 259): 1 (=uncompressed) DocumentName (tagnr. 269): bijv. bestandsnaam ImageDescription (tagnr. 270): beschrijving van de afbeelding Make (tagnr. 271): fabrikant van de scanner, video, apparatuur die werd gebruikt voor het maken van de afbeelding Model (tagnr. 272): gebruikte scanner Software (tagnr. 305): software naam en versienummer van de software die werd gebruikt voor het maken van de afbeelding 4 Bron : Dries BEHEYDT Pagina 19 Datum creatie: 1/03/2005

20 DateTime (tagnr. 306): datum van digitalisering (JJJJ:MM:DD UU:MM:SS) Artist (tagnr. 315): bijv. naam van de archiefbeherende instelling HostComputer (tagnr. 316): bijv. hardware, besturingssysteem CopyRight (tagnr ): houder van het copyright! Opmerking 1: Deze tags bevatten een ASCII-veld (7 bits ASCII) waarvan de laatste byte NUL moet zijn.! Opmerking 2: Een TIFF-document is in zekere zin uitbreidbaar. Organisaties kunnen zelfgekozen tags (vanaf tagnr ) aan TIFF-documenten toevoegen. Deze zogenaamde private tags worden beter vermeden, want ze kunnen immers leesbaarheids- en uitwisselingsproblemen opleveren en vereisen specifieke software. De private tags en hun inhoud kunnen verloren gaan, wanneer de afbeelding achteraf wordt bewerkt en opgeslagen met een applicatie die deze tags niet ondersteunt. Bepaalde applicaties voegen echter altijd één of meerdere private tags aan TIFF-documenten toe (bijv. PhotoShop, PageMaker, enz.). * Digitaliseringsparameters en veel gebruikte instellingen: resolutie: 400 PPI, 300 PPI, 150 PPI bitdiepte: * Kleurdiepte afbeeldingen: 24 of 48 bits/pixel * Grijswaarden afbeelding: 8 of 16 bits /pixel * Zwart-wit afbeelding: 1 bit/pixel III.5. Digitaliseren van videomateriaal III.5.a. Vereisten voor de digitalisering van analoog beeldmateriaal In dit onderdeel behandelen we de omzetting van analoog videomateriaal (bijvoorbeeld 8mm, Hi- 8, VHS, Betacam, video 2000) naar digitaal materiaal. Voor deze bewerking, die ook wel digitizing of sampling wordt genoemd is het belangrijk om te beschikken over: - een voldoende krachtig computersysteem, waarmee we meer specifiek een krachtige processor (minimum Pentium IV) en voldoende werkgeheugen (minimum 1 GB) bedoelen; - randapparatuur die zorgt voor de communicatie tussen het analoge bronmateriaal en het computersysteem waar dit materiaal, in digitale vorm, op moet terechtkomen. III.5.b. Typologie van randapparatuur Analoog videomateriaal kan op verschillende manieren op een computersysteem worden gebracht. Hierna volgen beknopt enkele mogelijkheden: III.5.b.1. De TV-tunerkaart Het apparaat dat van uw computer een digitale mediarecorder maakt, gaat door het leven als de tv-tunerkaart. In de meest eenvoudige vorm is het een kaartje dat een analoog antennesignaal omzet in digitale informatie. Daartoe bezit de kaart een aantal ingangen (Composite In, S-video en Line In audio) die door middel van een Scart-Cinch kabel o.a. met een videorecorder worden verbonden. Dit soort kaarten wordt in de meeste gevallen met opnamesoftware geleverd om beelden op te nemen en op DVD te branden. Installatie van een dergelijke kaart en software doet men het best op een computer met krachtige processor, voldoende RAM-geheugen en voorzien van een DVD-brander. Dries BEHEYDT Pagina 20 Datum creatie: 1/03/2005