Kraakpanden: nieuws in het Brussels Gewest

Transcriptie

1 Association de la Ville et des Communes de la Région de Bruxelles-Capitale asbl Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw Kraakpanden: nieuws in het Brussels Gewest Het kraken van niet-verlaten en niet-vervallen private panden Een nieuw verschijnsel, het kraken van niet-verlaten en niet-vervallen private panden steekt de kop op. In de praktijk gaat het om panden die zich in een overgangsfase bevinden en tijdelijk leeg staan (bv. in de periode tussen het overlijden van de oorspronkelijke eigenaar-bewoner en het tijdstip van ingebruikname door de nieuwe eigenaar). Onda ndanks nks het feit dat de krakers het pand volkomen illegaal betrekken ekken, zonder titel noch recht, weigert de politie veelal tussen te komen. De bezetters blijken in de praktijk meestal huisjesmelkers te zijn die het kraakpand dan aan exorbitante prijzen verhuren aan illegalen. Het is duidelijk dat deze nieuwe vorm van kraken van een heel andere aard is dan het "idyllische, niet-offensieve" kraken van leegstaande panden. Het kraken waarmee we hier geconfronteerd worden, is "crimineel" van aard, waarbij niet alleen een niet-verlaten pand bezet wordt, maar waarbij tegelijkertijd van dit pand gebruik gemaakt wordt om andere illegale activiteiten of misdrijven te organiseren (huisjesmelkerij, mensenhandel, ). Waarom de politie niet op eenvoudig verzoek van de eigenaar kan optreden In de praktijk blijkt de eigenaar of wettelijke verkrijger van een goed vrijwel geen beroep te kunnen doen op de politie om hulp te vragen bij de uitzetting van illegale bezetters van het pand. Wat zijn hier nu de redenen voor? 1. Kraken is geen misdrijf in strafrechtelijke zin. De politie komt niet tussen in zaken die onder het burgerlijk recht vallen. Voor de politie gaat het dus om een zuiver burgerrechtelijke materie. Zij kan dus niet ingrijpen. Ook al vormt het kraken geen misdrijf in de zin van het Strafwetboek, toch lijkt dit argument ons niet helemaal gerechtvaardigd, in die zin dat het goed in kwestie veelal dient als plaats waar criminele feiten plaatsvinden (huisjesmelkerij, mensensmokkel, ). Vereniging van de Stad en de Gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vzw 1

2 Artikel 15 van de wet op het politieambt (WPA) 1 zegt nochtans het volgende: "Bij het vervullen van hun opdrachten van gerechtelijke politie, hebben (de politiediensten) als taak: 1 de misdaden, de wanbedrijven en de overtredingen op te sporen, de bewijzen ervan te verzamelen, daarvan kennis te geven aan de bevoegde overheden, de daders ervan te vatten, aan te houden en ter beschikking te stellen van de bevoegde overheid, op de wijze en in de vormen bepaald door de wet; 2 de personen in wier aanhouding door de wet wordt voorzien, op te sporen, te vatten, aan te houden en ter beschikking te stellen van de bevoegde overheden; 3 de voorwerpen waarvan de inbeslagneming voorgeschreven is, op te sporen, in beslag te nemen en ter beschikking te stellen van de bevoegde overheden; 4 het verslag van hun opdrachten en de inlichtingen die zij naar aanleiding ervan hebben ingewonnen aan de bevoegde overheden te bezorgen." Als de politie weigert in te grijpen, stelt ze in tegenstelling tot de bepalingen van artikel 15 van de wet op het politieambt (WPA) echter geen einde aan de soms zware misdrijven die in het kraakpand worden gepleegd. A fortiori zou de politie de indruk kunnen wekken dat ze dergelijke feiten tolereert of er zelfs onbewust haar medewerking aan verleent. 2. Gebrek aan bevel vanwege de overheid De politie kan in dergelijke aangelegenheden in principe enkel tussenbeide komen op vraag van of op bevel van de overheid 2. Zij is dus niet gemachtigd om op te treden als het om een privéaangelegenheid gaat. Artikel 1 van de wet op het politieambt (WPA) stipuleert nochtans: "De politiediensten vervullen hun opdrachten onder het gezag en de verantwoordelijkheid van de overheden die daartoe door of krachtens de wet worden aangewezen. Bij het vervullen van hun opdrachten van bestuurlijke of gerechtelijke politie, waken de politiediensten over de naleving en dragen zij bij tot de bescherming van de individuele rechten en vrijheden, evenals tot de democratische ontwikkeling van de maatschappij. Om hun opdrachten te vervullen, gebruiken zij slechts dwangmiddelen onder de voorwaarden die door de wet worden bepaald." Volgens deze criteria lijkt een bevel van het openbaar gezag ons niet echt noodzakelijk. De gerechtvaardigde vraag van een burger met het oog op de vrijwaring van zijn vrijheden en zijn individueel recht op eigendom lijkt ons te volstaan opdat de politie zou kunnen optreden. 1 Wet van 5 augustus 1992 op het politieambt (B.S. 22 december 1992), Inforum Zie ook voetnoot 8: art. 439 S.W., misdrijf van woonstschennis of huisvredebreuk. 2

3 3. Gebrek aan uitvoerbar bare titel De politie kan in een dergelijk geval enkel optreden op basis van een uitvoerbare titel (bv. een vonnis). De vraag stelt zich of een notariële akte niet kan volstaat als uitvoerbare titel. Artikel 25, 1 van de wet op het notarisambt 3 stelt immers het volgende: Alleen de grossen worden in uitvoerbare vorm afgegeven; zij hebben hetzelfde hoofd en slot als de grossen van de vonnissen van de rechtbanken. Aangenomen wordt dus dat de grosse van een authentieke akte zoals elke authentieke akte uitvoerbaar is. Een verplichte passage langs de rechtbank schijnt dan ook theoretisch niet strikt noodzakelijk te zijn, tenzij een rechterlijke controle op de authenticiteit van de grosse gewenst zou zijn. 4. Onschendbaarheid van de woning De politie is gebonden door de grondwettelijke en internationaal verdragsrechtelijke 4 beperkingen met betrekking tot de onschendbaarheid van de woning. Artikel 15 van de Grondwet zegt hierover: "De woning is onschendbaar; geen huiszoeking kan plaatshebben dan in de gevallen die de wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft." In een arrest van 21 oktober verstaat het Hof van Cassatie onder het begrip "woning" in de zin van artikel 439 van het Strafwetboek 6 de plaatsen waar de betrokkene verblijft en in deze titel recht heeft op 3 Wet van 25 ventôse jaar XI op het notarisambt, Officieuze coördinatie op 30 juni 2007 met inachtneming van de wetten van: - 22 december juli december juli maart mei juli mei oktober Zie art. 8 Europees verdrag voor de rechten van de mens (EVRM) - Recht op eerbiediging van privéleven, familie- en gezinsleven. 1. Een ieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. 2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Zie ook art. 17 Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. 1. Niemand mag worden onderworpen aan willekeurige of onwettige inmenging in zijn privé leven, zijn gezinsleven, zijn huis en zijn briefwisseling, noch aan onwettige aantasting van zijn eer en goede naam. 2. Eenieder heeft recht op bescherming door de wet tegen zodanige inmenging of aantasting. 5 Arr. Cass , blz Art. 439 S.W. Met gevangenisstraf van vijftien dagen tot twee jaar en met geldboete van zesentwintig frank tot driehonderd frank wordt gestraft hij die, zonder een bevel van de overheid en buiten de gevallen waarin de wet toelaat in de woning van bijzondere personen tegen hun wil binnen te treden, in een door een ander bewoond huis, appartement, kamer of verblijf, of in de aanhorigheden ervan binnendringt, hetzij met behulp van bedreiging of geweld tegen personen, hetzij door middel van braak, inklimming of valse sleutels. 3

4 inachtneming van zijn intimiteit, zijn rust en algemener zijn privéleven. Bovendien moet volgens het Hof van Cassatie de term "bewoond" geïnterpreteerd worden in de ruimste zin, een werkelijke en gebruikelijke bezetting veronderstellend. Artikel 26 van de wet op het politieambt (WPA) van 5 augustus 1992 luidt als volgt: "(De politieambtenaren) kunnen steeds de voor het publiek toegankelijke plaatsen alsook de verlaten onroerende goederen betreden teneinde toe te zien op de handhaving van de openbare orde en de naleving van de politiewetten en - verordeningen. (Zij) kunnen steeds diezelfde plaatsen betreden teneinde opdrachten van gerechtelijke politie uit te voeren. Met inachtneming van de onschendbaarheid van de woning kunnen zij hotelinrichtingen en andere logiesverstrekkende inrichtingen bezoeken. Zij kunnen zich door de eigenaars, exploitanten of aangestelden van die inrichtingen de inschrijvingsdocumenten van de reizigers doen overleggen." Het volstaat dus dat een gebouw ingericht is als woning opdat de grondwettelijke bescherming haar toepassing vindt. De paradox: het principe van de onschendbaarheid van de woning speelt in het voordeel van degenen die de woning betrekken zonder recht noch titel De onschendbaarheid van de woning keert zich hier precies tegen de rechthebbende en beschermt ironisch genoeg de belangen van de onrechtmatige bewoners tegen het optreden van de rechthebbenden en de overheid 7. Niet alleen speelt de bescherming van de woning in het voordeel van degene die zich er op een illegale manier meester van heeft gemaakt, maar a fortiori blijft de rechtmatige eigenaar/verkrijger burgerrechtelijk aansprakelijk voor zijn onroerend goed en dient hij daarnaast ook alle andere wettelijke verplichtingen op zich te nemen, zoals het betalen van de onroerende voorheffing. Recht op wonen versus recht r op eigendom Hierdoor is het is voor een burger, die wettelijk eigenaar is van een goed, soms moeilijk te begrijpen dat de politie niet kan tussenkomen om hem terug in het bezit te stellen van zijn pand. Dit doet niet alleen een gevoel van rechteloosheid ontstaan, maar creëert deze rechteloosheid ook de facto. Nochtans wordt het recht op eigendom van een onroerend goed door ons burgerlijk recht als een fundament van de rechtstaat beschouwd en als dusdanig ook omvangrijk beschermd. Daartoe heeft de wetgever bijvoorbeeld vastgelegd dat enkel een authentieke akte ten aanzien van derden het eigendomsrecht kan bevestigen. Die authentieke akte vormt dus de basis voor de bescherming van het recht op eigendom door de openbare macht. 7 Zie Senaat, zitting , Doc /1, 15 april 2008, Van Parys T. en Vandenberghe H. "Wetsvoorstel tot strafbaarstelling van het kraken van gebouwen en tot uitbreiding van de strafbaarstelling van woonstschennis". 4

5 Maar de Grondwet beschermt ook het recht op een behoorlijke huisvesting 8. Leidt dit niet tot een botsing tussen twee fundamentele rechten en, zo ja, welk recht primeert er dan? Het grondwettelijk recht op een behoorlijke huisvesting lijkt op het eerste gezicht in conflict te kunnen komen met het eigendomsrecht, maar in de praktijk is dit niet het geval. Het grondwettelijke recht op wonen is immers een sociaal recht, dat niet afdwingbaar is van een individuele eigenaar. Het eigendomsrecht primeert dus op het recht op wonen en de eigenaar kan altijd zijn pand terugvorderen. De wetgever onderkent het probleem: het h wetsvoorstel van 15 april Op 15 april 2008 dienden de senatoren Tony Van Parys en Hugo Vandenberghe een wetsvoorstel in tot strafbaarstelling van het kraken van gebouwen en tot uitbreiding van de strafbaarstelling van woonstschennis, dat een aanpassing van artikel 439 van het Strafwetboek beoogt en de invoeging van een nieuw artikel 439bis, dat het kraken strafbaar stelt en het begrip woonstschennis uitbreidt. Het wetsvoorstel wordt door de indieners als volgt gemotiveerd: "Het voorliggende wetsvoorstel heeft tot doel de ordediensten, de gerechtelijke overheden en de rechthebbenden van zowel leegstaande als nog op een of andere manier rechtmatig in gebruik zijnde panden een strafrechtelijk instrument te bieden om zich te wapenen tegen inbreuken op hun eigendomsrecht. Daartoe worden de bepalingen van het Strafwetboek die de onschendbaarheid van de woning waarborgen uitgebreid en een specifieke strafbaarstelling ingevoerd voor krakers die zich verzetten tegen de legitieme eisen van de rechthebbende eigenaars of huurders van de leegstaande panden." 8 Art. 23 G.W. Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden. Daartoe waarborgen de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel, rekening houdend met de overeenkomstige plichten, de economische, sociale en culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden voor de uitoefening bepalen. Die rechten omvatten inzonderheid: 1 het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke beloning, alsmede het recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen; 2 het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale, geneeskundige en juridische bijstand; 3 het recht op een behoorlijke huisvesting; 4 het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu; 5 het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing. 9 Van Parys T. en Vandenberghe H. "Wetsvoorstel tot strafbaarstelling van het kraken van gebouwen en tot uitbreiding van de strafbaarstelling van woonstschennis", ibidem. 5

6 Dat hierbij de houder van een reëel of persoonlijk recht op een pand, het gebruik of het nietgebruik dat hij van zijn gebouw maakt niet moet verantwoorden ten aanzien van een niettoegelaten indringer, lijkt ons niet meer dan logisch. Wat kan een benadeelde eigenaar e doen in de huidige stand van zaken? Welke rol kan de gemeentelijke overheid spelen? Momenteel kan de eigenaar/verkrijger van een niet-verlaten en niet-vervallen onroerend goed volgende stappen ondernemen: a. Op strafrechtelijk vlak: - Klacht indienen bij de politie en het Parket - Klacht indienen met burgerlijke partijstelling in de handen van een onderzoeksrechter b. Op burgerrechtelijk vlak: - De rechtmatige eigenaar of de rechtverkrijgenden kunnen op basis van hun eigendomsrecht de ontruiming vragen via een procedure voor de vrederechter. Ingevolge artikel 591, 1 van het Gerechtelijk Wetboek 10 heeft de vrederechter de bevoegdheid tot uitzetting uit plaatsen zonder recht betrokken. - De bezitsvordering of reïntegranda : Een eigenaar/verkrijger die in zijn rustig en regelmatig bezit verstoord of hieruit ontzet wordt, kan hieraan een einde maken door middel van een bezitsvordering. De bezitsvordering is een handeling waarmee een persoon die uit het bezit werd gesteld van een recht, bij de rechter een maatregel van burgerlijke politie vordert die erop gericht is het verstoorde bezit te herstellen in zijn oorspronkelijke staat, vóór het gerechtelijk onderzoek van de grond van het conflict 11. Artikel 1370 van het Gerechtelijk Wetboek zegt hierover het volgende: 10 Art. 591, 1 Ger. Wb.: Ongeacht het bedrag van de vordering, neemt de vrederechter kennis: 1 van geschillen betreffende de verhuring van onroerende goederen en van de samenhangende vorderingen die ontstaan uit de verhuring van een handelszaak; van vorderingen tot betaling van vergoedingen voor bewoning van en tot uitzetting uit plaatsen zonder recht betrokken, onverschillig of die vorderingen al dan niet volgen uit een overeenkomst; van alle geschillen betreffende de uitoefening van het recht van voorkoop ten gunste van de huurders van landeigendommen. 11 Zie in dit verband: Rb. Brugge 20 juni 1997, T. Not (verkort), 82, noot LUST, A De bezitsvordering, 'reïntegrande' genaamd, kan worden ingesteld door elke houder van een onroerend goed en door elke titularis van een zakelijk onroerend recht, wiens genot door geweld of door een feitelijkheid wordt gestoord, inzonderheid degene die een onroerend goed onder zich had dat kon worden verkregen door verjaring krachtens een regelmatige titel van houderschap, maar aan wie die titel werd ontnomen (art Ger.Wb.). 6

7 Bezitsvorderingen worden slechts toegelaten onder de volgende voorwaarden: 1 mits het gaat om onroerende goederen of onroerende rechten die verkregen kunnen worden door verjaring; 2 mits de eiser bewijst gedurende ten minste een jaar in het bezit ervan te zijn geweest; 3 mits het bezit alle eigenschappen heeft, vereist bij de artikelen 2228 tot 2235 van het Burgerlijk Wetboek; 4 mits minder dan een jaar verlopen is sinds de stoornis of de ontzetting van bezit. Er moet niet worden voldaan aan de voorwaarden die onder 2 en 3 zijn gesteld, wanneer de stoornis of ontzetting van bezit veroorzaakt is door geweld of feitelijkheden. Ingevolge de bepalingen van artikel 1371 van het Gerechtelijk Wetboek 12 mogen de bezitsvordering en de eigendomsvordering niet samen worden ingesteld en kan de eiser op bezitsvordering zijn vordering niet veranderen in een eigendomsvordering tijdens de loop van het proces. De verweerder op bezitsvordering kan geen eigendomsvordering instellen vooraleer de beslissing van de rechter over de bezitsvordering in kracht van gewijsde is gegaan. c. Op administratiefrechtelijk vlak: Een ontruiming is mogelijk op bevel van de burgemeester krachtens artikel en van de Nieuwe Gemeentewet om redenen van openbare veiligheid of volksgezondheid. Dit kan gemotiveerd worden door de bouwvalligheid van het pand, eventuele slechte hygiënische omstandigheden,... De Raad van State 15 oordeelde in het kader van artikel 133, 2 en 135, 2 van de Nieuwe Gemeentewet dat de bevoegdheid van de burgemeester betrekking heeft op alle vormen van bedreigingen van de openbare veiligheid en de volksgezondheid. Hij kan zijn 12 Art Ger.Wb.: De bezitsvordering en de eigendomsvordering mogen niet samen worden ingesteld. De eiser in het eigendomsproces mag niet meer toegelaten worden tot het instellen van de bezitsvordering. De verweerder in het bezitsproces kan geen eigendomsvordering instellen, alvorens de beslissing van de rechter over de bezitsvordering in kracht van gewijsde is gegaan; indien hij in het ongelijk is gesteld, kan hij die vordering pas instellen nadat hij aan de tegen hem uitgesproken veroordelingen voldaan heeft. Evenwel, indien de partij die de veroordelingen heeft verkregen, deze te laat doet uitvoeren, kan de rechter over de eigendomsvordering voor deze uitvoering een termijn stellen, waarna de eigendomsvordering toegelaten is; hij kan zelfs in dat geval machtiging verlenen om die rechtsvordering onmiddellijk in te stellen ten einde een naderende verjaring te stuiten. 13 Art. 133, 2 NGW: "[De burgemeester] is in het bijzonder belast met de uitvoering van de politiewetten, politiedecreten, de politieordonnanties, de politieverordeningen en de politiebesluiten." 14 Art. 135, 2 NGW: De gemeenten hebben ook tot taak het voorzien, ten behoeve van de inwoners, in een goede politie, met name over de zindelijkheid, de gezondheid, de veiligheid en de rust op openbare wegen en plaatsen en in openbare gebouwen. ( ) 7 het nemen van de nodige maatregelen, inclusief politieverordeningen, voor het tegengaan van alle vormen van openbare overlast". 15 Raad van State, Suslikova, nr , 31 januari 1992, R.A.C.E

8 bevoegdheid zelfs uitoefenen buiten de openbare weg in het belang van de bewoners van het gebouw dat hij onbewoonbaar verklaart. Hij moet wel de beginselen van behoorlijk bestuur respecteren, zoals de hoorplicht en het evenredigheidsbeginsel. Besluit Rekening houdend met wat voorafgaat en het feit dat een nieuwe heel brutale vorm van kraken opduikt waarbij de gemeenten rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken kunnen zijn, en aangezien zij de plicht hebben om de openbare orde te vrijwaren, lijkt de strafbaarstelling van bepaalde vormen van kraken ons aangewezen. Daartoe lijkt het bovenvermelde wetsvoorstel ons een goede piste. Voor wat de Brusselse gemeenten betreft, zouden afspraken tussen de gemeenten en de verschillende diensten, waaronder politie en gerecht, moeten kunnen leiden tot een vooraf uitgewerkte modus operandi. 8