Jan Teunissen. Klassiek Realist. Geïnterviewd door Hilde Salverda, januari 2010

Transcriptie

1 Jan Teunissen Klassiek Realist Geïnterviewd door Hilde Salverda, januari 2010

2 2

3 Jan Teunissen (Veldhoven, 1949) Woonplaats: Best Opleiding: HTS bedrijfskunde als kunstenaar autodidact Exposities: Voor volledige lijst, zie website Website: Wat betekent beeldende kunst voor jou: een beroep, een ambacht, een hobby, een roeping, een stijl van leven of een onontkoombaar iets in je leven? Ik ben met het maken van kunst gestart als hobby. Inmiddels ben ik 26 jaar bezig met schilderen en is het een ware passie en levenswijze voor mij geworden. Beschouw je jezelf als professioneel kunstenaar, semi-professioneel kunstenaar of amateur? Ik zie mezelf meer als ambachtsman. Of mijn werk kunst is en ik daarmee een kunstenaar, laat ik liever aan de beoordeling van anderen over. Als mensen vragen wat voor beroep je hebt, wat antwoordt je dan? Dat ik vrijwel al mijn tijd besteed aan het maken van realistische schilderijen. Als ze vervolgens vragen wat je maakt, hoe leg je dat dan uit? Ik vertel dat ik realistisch werk maak, dat daar mijn passie naar uit gaat en toon hen mijn visitekaartje met een aantal voorbeelden van mijn werk, zodat men een indruk krijgt. Kun je iets vertellen over het allereerste begin? Mijn vrouw wilde een schilderij kopen van mijn buurman die amateurschilder was. Op zich vond ik dat geen slecht idee, het schilderij en ook het soort werk sprak mij zeker wel aan. Maar ik wilde graag eerst de uitdaging aangaan om zelf iets te maken. Samen met die buurman heb ik toen onderstaand schilderij gemaakt en zo ben ik met schilderen gestart. Boerderijen aan zandpad olieverf op doek, 30 x 40 cm,

4 Kom je uit een gezin waarin kunst een plaats had? Nee, kunst speelde geen enkele rol in mijn jeugd en in mijn opvoeding. Omdat ik opgegroeid ben in een groot gezin, was daar wel altijd de - uit nood geboren - drang om zoveel als mogelijk alles zelf te maken en te repareren. Waarom ben je beeldende kunst gaan maken? Mijn vader was een toegewijd timmerman en leerde mij dat je veel voldoening kunt halen uit het maken van iets moois met je eigen handen. Hij was een man met een creatieve geest, veel kennis van zaken en een eindeloos geduld in het verwerven van vaardigheden. Zonder me dat toen te realiseren, kreeg ik dat van hem mee. Achteraf kan ik zeggen dat het al dan niet kopen van een schilderij van mijn buurman, de reden is geweest dat ik - met de wijsheid van mijn vader op zak - een uitdaging zag in het zelf maken van een schilderij. Mijn voorkeur ging en gaat uit naar het Realisme en dan met name naar het Klassiek Realisme, vanwege de eigen en specifieke sfeer die door de Oude Meesters zo treffend is vastgelegd. Ik zag dat je HTS Bedrijfskunde hebt gedaan, dat is iets heel anders dan het schilderen van Klassiek Realistische werken. Heb je nog iets gedaan met je opleiding voordat je kunstschilder werd of ben je nog steeds werkzaam als bedrijfskundige? En in hoeverre beïnvloedt je oude vak, je nieuwe vak? Ja, ik heb tot 2002 als bedrijfskundige in het bedrijfsleven gewerkt. De invloed die dat heeft op mijn huidige werk is misschien wel dat ik daardoor een bredere kijk op veel zaken in het leven heb kunnen ontwikkelen. Mijn vroegere baan was voor mij puur een middel om in het onderhoud van mij en mijn gezin te kunnen voorzien. Het is nooit een passie geweest, zoals schilderen dat nu wel voor mij is. Heb je cursussen of een opleiding gevolgd? Zelfs als ik een opleiding zou hebben willen volgen, dan was ik tegen het feit opgelopen dat deze kunstvorm vrijwel nergens op academisch niveau wordt onderwezen en dat er ook nauwelijks cursussen voor zijn. Ik ben dus aangewezen op contacten met goede vakgenoten. Enkelen van hen bezoek ik met enige regelmaat en ik leer iedere keer weer bij als ik ze aan het werk zie. Ook het bestuderen en analyseren van schilderijen geeft mij veel informatie waar ik wat mee kan. Met enige terughoudendheid noem ik mijzelf daarom enigszins autodidactisch gevormd. Welk werk vind je op dit moment het meest representatief voor jouw stijl en werk? En hoe zou je je eigen werk typeren? Mijn werk is Klassiek Realistisch. Een voorbeeld dat representatief is voor mijn werk, is het schilderij Stilleven met olielampje, kandelaar en dorre rozen uit Het schilderij meet 46 x 60 cm en is, zoals vrijwel al mijn schilderijen, geschilderd in olieverf op paneel. (N.B. voor afbeelding, zie cover) Kun je wat meer vertellen over hoe je komt tot het vervaardigen van een nieuw kunstwerk? Hoe krijg je een idee? Laat je je inspireren door iets wat je ziet of tegenkomt of overvalt het je? Ideeën en inspiratie haal ik uit mijn dagelijkse leven. Hoe een idee ontstaat, daar zit niet echt een lijn in. Soms is het een idee dat er al jaren ligt en ineens komt boven- 4

5 Stilleven met vijzel, fles en glas olieverf op paneel, 30 x 40 cm, 2009 drijven. Een andere keer is het een al dan niet zelfgemaakte foto, een voorwerp of tafereel dat mij aanspoort tot het maken van een nieuw schilderij. Ook maak ik wel werken in opdracht. Voorwaarde bij iedere opdracht is echter dat ik een eigen inbreng kan hebben qua opzet en sfeer. Heb je een la vol met ideeën? Of heb je een notitieblok waarin je ieder idee of gedachte noteert die je wilt onthouden? En in welke situaties doe je een beroep op je voorraad ideeën? Ik heb hier niet echt een systeem voor, maar ik heb wel een aantal mappen met foto s en verder veel losse foto s in allerlei laden. Daarnaast heb ik veel fotomateriaal verzameld op de computer en een aantal website-adressen van antiekhandelaren en musea waar ik goed bruikbare foto s van allerlei mooie attributen kan vinden. Ook maak ik aantekeningen als ik ergens - in een tafereel of schilderij - effecten, toepassingen of oplossingen voor een schildertechnisch probleem zie. Die aantekeningen komen vaak later weer van pas als ik zelf tegen dit schildertechnisch probleem oploop. Heb je verzamelingen? Zo ja, wat voor verzamelingen? Naast fotomateriaal heb ik inmiddels ook een aardig arsenaal aan voorwerpen verzameld. Hieruit put ik regelmatig voor een schilderij. Deze verzameling wordt nog steeds aangevuld. Zo heb ik bijvoorbeeld een grote verscheidenheid aan potjes, vaasjes en schaaltjes van verschillend materiaal, afmeting, kleur en vorm. Oude vogelnesten, vogeleieren, veren en zelfs enkele dode vogeltjes, mooie doeken, oude handgereedschappen, een oud verweerd stuk hout, verdorde en bestofte bloemen, boomschors, enzovoort. Voorwerpen die oud, verweerd, bestoft, en aangetast zijn door weersinvloeden en gebruik, kunnen mij het meest bekoren. 5

6 Als het maar enigszins mogelijk is, omring ik mijzelf met dergelijke attributen. In mijn huis en tuin doen deze voorwerpen dienst als decoratie. In hoeverre is het materiaal, kleur of de techniek op zich je inspiratiebron? Materiaal, kleur of techniek op zich, vormen nauwelijks een inspiratiebron voor me. Wel zijn ze uiteraard van groot belang bij het samenstellen van een compositie en het aanbrengen van balans in mijn schilderijen. Inspiratie haal ik voornamelijk uit sfeer, composities en vormen. Boer met Belgisch werkpaard Olieverf op paneel, 60 x 50 cm 2009 Hoe begin je om vanuit het niets iets te maken? Ik heb over het algemeen veel twijfel over wat ik zal gaan schilderen, en hoe het er precies moet gaan uitzien. Het blijft moeilijk om een ontwerp te kiezen dat goed 6

7 genoeg is. Wanneer het ontwerp eenmaal op het paneel is getekend en ik begonnen ben met schilderen en de onderschildering zijn voltooïng nadert, heb ik het gevoel dat de drempel genomen is. Er ontstaat dan een soort vertrouwen dat ik de problemen die zich voordoen tijdens het schilderen, aankan. Meestal is het - als ik die drempel eenmaal genomen heb -, weer moeilijk om te stoppen met schilderen. Houdt je altijd vast aan het idee, of verandert het idee en het werk terwijl je bezig bent? Kost het je veel bloed, zweet en tranen om te realiseren wat je in je hoofd hebt? Het basisidee op zich wijzigt niet zo veel meer. De totstandkoming van het schilderij vergt gedurende het hele proces - veel concentratie en denkwerk, ook wanneer ik niet daadwerkelijk aan het schilderen ben. In gedachten ben ik dan voortdurend bezig met uit te puzzelen en te bedenken hoe ik bepaalde situaties en problemen op kan lossen op zo n manier dat mijn idee het sterkst en het best tot zijn recht kan komen. Waar haal je het meeste genot uit? Het bedenken en uitdenken, het maken of uit het eindresultaat? Ofwel, wat is belangrijker voor jezelf: het proces of het resultaat? Beiden zijn belangrijk voor me. Ik schilder altijd eerst een onderschildering, en haal er veel voldoening uit als ik er in slaag om al in het eerste stadium, de door mij beoogde sfeer te vangen. Is jouw werk altijd origineel of teken/schilder/maak je ook dingen na? Het is de vraag in hoeverre de term origineel van toepassing is op realistisch schilderen. Bij realistisch schilderen probeer je immers de realiteit zo treffend mogelijk neer te zetten. Dus kun je dan spreken van origineel? Evenmin als de oude meesters dat deden, bedenk ik voorwerpen zelf. Ik schilder dus altijd naar voorbeeld. Maar ik gebruik wel eens onderwerpen en ideeën, die door anderen ook al zijn gebruikt. Ik probeer daar dan wel altijd een heel eigen sfeer aan te geven. Meestal bestaat mijn voorbeeld uit een door mijzelf opgestelde compositie of zelfgemaakte foto. Bij het opstellen van zo n compositie ga ik heel zorgvuldig te werk, kijk of voorwerpen qua kleur en vorm bij elkaar passen, waar bepaalde voorwerpen zich ten opzichte van elkaar bevinden en hoe de zichtlijnen in de compositie lopen. Een ander belangrijk aspect in mijn werk is de uitwerking die het licht heeft op de voorwerpen en op de ruimte tussen de voorwerpen, en daarmee ook op de schaduwen en de reflecties. Het maken van een goede compositie is dan ook een zeer belangrijk en tijdrovend onderdeel van mijn werk. Hoe belangrijk vind je esthetiek, schoonheid en harmonie in je werk? Dat is het enige waar het mij om gaat. Wanneer is je werk af en klaar? En hoe weet je wanneer iets af is en je niets meer moet doen? Vernietig je bijvoorbeeld wel eens een werk? Nee, een schilderij vernietigen doe ik nooit. Ik ga altijd door met verbeteren totdat gerealiseerd is wat ik in mijn hoofd heb, en het resultaat me aanstaat. De ene keer kost dat me veel inspanning, een andere keer minder. Natuurlijk vind ik het ene schilderij beter geslaagd dan het andere. De uitdaging is voor mij niet zozeer het maken van een schilderij, maar het beter leren beheersen van het ambacht. Ik ben dus nooit klaar en een werk is eigenlijk nooit af, omdat er altijd iets te leren overblijft. Altijd zie ik wel ergens onvolkomenheden en zal ik proberen het een volgende keer beter te doen. 7

8 Ben je in staat voldoende afstand te nemen van je eigen werk en er met een objectieve en kritische blik naar te kijken? Lijkt mij wel, ja. Wanneer beschouw je je werk als geslaagd? Wanneer ik de door mij beoogde sfeer heb weten te treffen, heb ik redelijk aan mijn uitdaging voldaan en heb ik het gevoel dat mijn werk is geslaagd. Een ander aspect wat hierbij belangrijk voor mij is, is dat ik het gevoel wil hebben dat het werken aan dit schilderij mij iets heeft opgeleverd waardoor ik een volgend schilderij nog iets meer mee kan geven. Ben je gelukkig met het werk dat je tot nu toe gemaakt hebt? Of zijn er nog dingen, vaardigheden of technieken die je toe zou willen voegen of leren om jezelf te kunnen blijven ontwikkelen? Ik ben al aardig op weg, maar nog lang niet klaar. Waar het naar toe gaat en of het ergens naar toe gaat, weet ik nog niet. Ik zie wel hoe zich dat ontwikkelt. Puttertje olieverf op doek, 20 x 15 cm, 1983 Havik olieverf op paneel, 48 x 40 cm, 2009 Je zei dat je telkens opnieuw onvolkomenheden ziet in vorig werk. Als je nu naar je eerste werk kijkt, zou je het dan anders doen? En zo ja, wat zou je anders doen? Ja, met de kennis en vaardigheden die ik inmiddels heb, zou ik het nu echt anders doen. Als dat niet zo zou zijn, dan zouden 25 jaar oefening en ervaring voor niets zijn geweest. Ik zou mijn eerste werk Puttertje nu veel realistischer en sfeervoller kunnen schilderen. Ik zou ronde voorwerpen nu ook echt rond maken, voorwerpen losser van de achtergrond laten komen en losser van elkaar, en ook de effecten van licht en donker meer laten spreken. Puur het toepassen van technische kneepjes dus. Wat zie je als je grootste zwakte binnen je werk als beeldend kunstenaar? Mijn grootste zwakte is mijn gebrek aan concentratie. Ik ben snel afgeleid, waardoor er veel tijd verloren gaat waarin ik me niet daadwerkelijk met schilderen bezighoud. 8

9 Wat zie je als je grootste kracht binnen je werk als beeldend kunstenaar? Goed kunnen waarnemen beschouw ik als mijn sterkste punt. Als ik namelijk niet in staat zou zijn om heel goed en in detail te kunnen waarnemen, zou ik geen realistische schilderijen kunnen maken. Daarnaast heb ik het talent om de juiste informatie te verzamelen waardoor ik mijn vaardigheid heb kunnen ontwikkelen, en nog steeds verder ontwikkel. Deze laatste eigenschap is ook belangrijk gebleken om de juiste en goede contacten te leggen, goede voorbeelden te zoeken, kritieken op juiste waarde te schatten, en om te weten welke vaardigheden ik moet trainen zodat ik me verder kan blijven ontwikkelen. Wat wil je teweegbrengen met je werk bij het publiek? Of ik echt iets teweeg wil brengen weet ik niet. In de eerste plaats gaat het mij er om de uitdaging te volbrengen die ik met mezelf ben aangegaan om een tafereel of sfeer te vangen in een schilderij. Mooi is het dan om te kunnen constateren dat mijn werk ook de aanschouwers ervan, op enigerlei wijze raakt. Verder wil ik met mijn werk de aandacht vestigen op de de vraag waarom kunst per definitie vernieuwend zou moeten zijn, en op de vernietigende invloed van deze stellingname op het voortbestaan van het mooie schildersambacht. Vind je het belangrijk dat een kijker het verhaal kent achter je werk? Mijn schilderijen vertellen hun eigen verhaal. Wat ik hooguit kan toevoegen is hoe en waarom ik het heb gemaakt. Als iemand je werk niks vindt, ervaar je dat dan als een persoonlijke afwijzing? Nee, op geen enkele wijze. Ik weet wat ik wel en wat ik niet kan, en welke inspanningen en investeringen daarvoor nodig zijn. Ook weet ik waar ik sta met mijn werk in relatie met dat van mijn vakgenoten. Maar, zoals eerder gezegd, ik neem alle kritieken van wie dan ook serieus in die zin dat ik mijzelf de vraag stel of die kritiek eraan bij kan dragen om mijn werk te verbeteren. Ik zou graag nog wat vragen willen stellen over welke dingen invloed hebben de inhoud van je werk en de manier waarop je werkt. In hoeverre beïnvloeden bijvoorbeeld ontwikkelingen in de samenleving je werk? Ontwikkelingen in de maatschappij hebben - net zomin als andere uitingsvormen van cultuur - invloed op mijn werk. Niet op de inhoud en niet op de kwaliteit van mijn werk. Althans, niet voor zover ik me daarvan bewust ben. Ik ben daar ook niet naar op zoek. Gebruik je je werk dan misschien om mensen en de samenleving te beïnvloeden? Is er in jouw werk bijvoorbeeld een boodschap terug te vinden? De openingszin op mijn website is: Wat je ziet is het, niet meer maar zeker ook niet minder. Wat ik daarmee wil zeggen, is dat mijn werk geen hoogdravende pseudointelligente uitleg of kunstkennis nodig heeft om begrepen of gewaardeerd te worden. Sterker nog, het geeft degenen die een dergelijke uitleg zouden ambiëren, niet echt de ruimte daartoe. In hoeverre en op welke manier beïnvloeden persoonlijke ontwikkelingen, emotionele schommelingen en je privéleven je werk? Naar mijn idee heeft dit geen enkele invloed op de aard en de kwaliteit van mijn werk, hooguit op de hoeveelheid werk die ik maak. 9

10 werkruimte Speelt muziek een rol in je werk en zo ja welke? Niet in die zin dat mijn werk daardoor anders, beter of minder van kwaliteit zou worden. Als het schilderen me goed afgaat, mag er best een lekker muziekje bij. Soms ook wel op een behoorlijk volume. Het kunnen allerlei genres zijn, maar ik heb een voorkeur voor muziek uit de jaren 60-70, af en toe afgewisseld met iets klassieks. Hoe belangrijk is sfeer voor je om lekker te kunnen werken? Wat of wie moet er dan zijn, en wat of wie moet er vooral niet zijn? Ik ben niet iemand die persé anderen om zich heen nodig heeft om zich te kunnen vermaken of ergens mee bezig te zijn. Dat geldt ook voor het schilderen. Ik probeer in mijn atelier wel een warme klassieke sfeer te creëren die past bij mij en mijn werk. Grote ramen, veel licht en lichte kale wanden horen daar absoluut niet bij. Hoe ziet je werkplek eruit? Ben je omringd door allerlei voorwerpen en materialen? Mijn werkplek is sfeervol, knus, met warme kleuren en niet al te opgeruimd. Rook je, drink je alcohol of gebruik je drugs als je aan het werk bent? Nee, niets van dat alles. Nu wil ik graag nog wat vragen stellen hoe jijzelf kijkt naar kunst. Wanneer vind jij iets kunst en moet kunst nut hebben? Iets is voor mij kunst als het mij raakt en mij verrijkt in mijn beleving van sfeer en schoonheid, etcetera. Kunst moet voor mij iets toevoegen. Daarom ervaar ik een kunstwerk waarvan ik het gevoel heb dat ik zelf in staat zou zijn om dit te bedenken of te maken, dan ook niet als kunst. Simpelweg, omdat het voor mij niets toevoegt. Als kunst in staat is mensen te verrijken, heeft kunst zeker nut. 10

11 Het is - gezien mijn bovengenoemde definitie - niet aan mij om te beoordelen of mijn eigen werk kunst is. Dat is dus afhankelijk van de belevingswereld van degene die er naar kijkt. Wanneer vind je een kunstwerk goed? Wanneer het voor mij iets toevoegt, en het - voor zover ik dat kan beoordelen - vakkundig gemaakt is en schildertechnisch gezien geen fouten bevat. Moet het iets hebben? En wat is dat iets? Het moet zeker wel iets hebben, ook al is dat iets soms onbenoembaar. Vaak is alleen schoonheid op zich al voldoende. Misschien is het wel net zoiets als verliefd worden? Kijk je veel naar kunst van anderen? Ja, maar voornamelijk naar werk van vakgenoten in de Realistische schilderkunst. Welke tentoonstelling heb je het laatste gezien? Solo-exposities van door mij gewaardeerde schilders zoals bijvoorbeeld Walter Elst, Eric de Vree, Cornelis Le Mair en Henk Helmantel. Daarnaast heb ik nog enkele jaarlijkse kunstbeurzen bezocht zoals bijvoorbeeld de Realistenbeurs Realism 09 in Amsterdam. Wat vond je daarvan? Exposities van de door mij genoemde schilders stellen mij zelden teleur. Op beurzen zie ik soms mooie werken die voor mij iets toevoegen, overigens meestal van mij reeds bekende schilders. Maar ook zie ik daar veel werk - meestal abstract werk - dat mij absoluut niet aanspreekt. Een kwestie van smaak misschien. Lees je over kunst en heb je kunstboeken in huis? Wanneer ik boeken over kunst aanschaf of inkijk, zijn dat meestal boeken over hedendaagse Realisten met goede foto s van hun werken. Dat boeit me, omdat ik dan kan zien hoe anderen bepaalde problemen hebben aangepakt en hoe ze om zijn gegaan met compositie, kleur en licht. Verder vind ik het ook wel interessant om iets te lezen over het leven en de visie van bepaalde kunstenaars. Wie bewonder je in de beeldende kunst en waarom? Veel bewondering heb ik voor de schilderkunst van de Hollandse en Vlaamse Meesters uit vroegere eeuwen. Daarnaast bewonder ik enkele hedendaagse Klassieke Realisten. Wie dit zijn, kun je zien op mijn website. Onder de knop Links heb ik twaalf van mijn favorieten vermeldt. Ik bewonder hen omdat ze hun vak verstaan, en ik iets van hen kan leren. Zijn er kunstenaars die je bewondert en graag zou hebben willen ontmoeten? Een aantal van de kunstenaars die ik bewonder, heb ik reeds ontmoet door ze simpelweg te benaderen of ik heb op een andere manier contact met ze gehad. Natuurlijk is er wat dat betreft nog wel wat te wensen, maar dat komt nog wel. Van welk kunstwerk gaat je hart sneller kloppen? Opnieuw noem ik hier weer het werk van mijn favorieten, maar zeker ook het werk van Oude Meesters zoals Rembrandt, Gerard Dou, Vermeer, Kalf, enzovoort. In negatieve zin gaat mijn hart sneller kloppen bij het aanschouwen van de meeste moderne kunstvormen. De kleuren zijn soms fris en de ideeén misschien origineel 11

12 maar veel meer kan mij daarin niet bekoren. Een enkele uitzondering daargelaten. Moderne kunst is dus duidelijk niet jouw cup of tea. Inderdaad is dat het geval en ik begrijp best dat smaak daarin een grote rol speelt. Waar ik groot bezwaar tegen had en heb, is dat op een gegeven moment de kunstwereld de opvatting heeft omhelsd dat kunst per definitie vernieuwend moet zijn. Vraag me niet waarom, en wat de oorsprong hiervan was. Een gevolg hiervan was echter wel dat alles wat hier niet aan voldeed, werd verbannen. Met als gevolg o.a. dat de Realistische schilderkunst uit het lessenpakket van menig kunstacademie verdween. Gelukkig lijkt er de laatste decennia een kentering gaande te zijn in bovengenoemde ontwikkeling en ik probeer met mijn werk daar een steentje aan bij te dragen. Dank voor dit interview. Bloemstilleven met meerkleurige zonnebloemen Olieverf op paneel, 50 x 60 cm, 2010 Belangrijkste exposities 2009 Het Oude Raadhuis, Warmond (ZH) Kunstroute Oirschot 2009 t Oude Raadhuis, Beek en Donk (NB) 2008 De Wandelgangen, Hilvarenbeek 2007 Streekmuseum Acht Zaligheden, Eersel 2006 Natuurhistorisch museum De Peel, Asten 2005 Kunstevent Ahoy, Rotterdam Museum Het Kruysenhuys, Oirschot 12

13 Voor meer interviews met hedendaagse kunstenaars, ga naar 13