Verklarende woordenlijst Inleiding Wat is epilepsie? Epidemiologie Oorzaken Uitlokkende factoren...

Transcriptie

1 Epilepsie Inhoudsopgave Verklarende woordenlijst Inleiding Wat is epilepsie? Epidemiologie Oorzaken Uitlokkende factoren Soorten epileptische aanvallen Focale aanvallen Enkelvoudig focale aanvallen of aura s Complex focale aanvallen Secundair gegeneraliseerde aanvallen Gegeneraliseerde aanvallen Absences Myoclonische aanvallen Tonisch-clonische aanvallen Clonische aanvallen Tonische aanvallen Atone aanvallen Niet te verwarren met epilepsie Onderzoeken Bloedonderzoek MRI scan (magnetic resonance imaging) Electroencefalogram (EEG) Eerste hulp Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 1

2 10 Therapeutische benadering Medicatie Epilepsiechirurgie Nervus vagus stimulatie (NVS) Ketogeen dieet Leven met epilepsie: enkele gevolgen Rekening houden met uitlokkende factoren Veiligheid in huis Werk en rijbewijs Sporten Zwangerschap Conclusie Literatuur Datum van publicatie: juni 2013 Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 2

3 Verklarende woordenlijst Actieve epilepsie: epileptische aanvallen die herhaaldelijk optreden Biometrische onderzoeken: functieonderzoeken waarbij het functioneren van het lichaam wordt onderzocht, bijvoorbeeld een gehoortest, een longfunctieonderzoek Aura: het geheel van verschijnselen die het begin van een epileptische aanval vormen Clonus: plotselinge, voorbijgaande spiersamentrekking Convulsie: stuip, hevige onwillekeurige plotse spiercontractie Epidemiologie: de wetenschappelijke studie over het voorkomen en de verspreiding van ziekten onder de bevolking Epileptiform: gelijkend op epilepsie Epileptogeen: epilepsie veroorzakend Focaal: plaatselijk, het gebied waar de oorzaak ligt Insult: aanval Mortaliteit: sterftepercentage Postictaal: iets wat plaatsvindt na een epileptische aanval Slaapkwab: een hersenkwab, gelegen boven de oren Stroboscopisch licht: snel knipperend flitslicht Syncope: plotseling verlies van bewustzijn Tonus : spierspanning Voorhoofdskwab: een hersenkwab, gelegen ter hoogte van het voorhoofd Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 3

4 1 Inleiding Iemand verliest het bewustzijn, verstijft en maakt schokkende bewegingen. Het is dit soort aanval dat de meeste mensen vereenzelvigen met epilepsie. Maar epilepsie omvat meer Dit artikel plaatst epilepsie in een breder kader. Er wordt dieper ingegaan op wat epilepsie is, hoe vaak het voorkomt, wat de oorzaken en uitlokkende factoren zijn en welke soorten aanvallen er bestaan. Mogelijke onderzoeken die de diagnose voorafgaan, de eerste hulp en de therapeutische mogelijkheden worden eveneens beschreven. Tot slot wordt kort aangehaald welke invloed epilepsie op het dagelijkse leven kan hebben. Na het lezen van deze achtergrondinformatie is je kennis over epilepsie verruimd. Deze extra bagage kan een toegevoegde waarde betekenen tijdens de eerstehulplessen over dit onderwerp. 2 Wat is epilepsie? Epilepsie is een van de meest voorkomende hersenaandoeningen. De klinische verschijnselen van epilepsie zijn het gevolg van aanvalsgewijze veranderingen van de elektrische activiteit in de hersenen. Er treden abnormale ontladingen op in een groep zenuwcellen, kortsluitingen als het ware. Deze ontladingen resulteren in een aanval (of insult) waarvan de presentatie afhangt van de lokalisatie, de verspreiding en de intensiteit van de elektrische veranderingen. Iemand kan bijv. verstijven, vreemde geuren ruiken, ongecontroleerde bewegingen maken, even afwezig of bewusteloos zijn enz. (Oosterhuis 2000, dienst Neurologie UZ Leuven 2011, Epilepsie z.j. online). Na één aanval kan men nog niet spreken van epilepsie. Slechts wanneer iemand met enige regelmaat aanvallen heeft en onderzoek heeft uitgewezen dat de aanvallen veroorzaakt worden door een stoornis in de hersenen, is er sprake van epilepsie (Epilepsie z.j. online). De aandoening kan op iedere leeftijd ontstaan en voorkomen, maar in ongeveer 70% van de gevallen begint het voor of rond het twintigste levensjaar (Epilepsie z.j. online). 3 Epidemiologie In Vlaanderen, dat ongeveer 7 miljoen inwoners telt, zijn er ongeveer patiënten met actieve epilepsie en komen er nieuwe patiënten per jaar bij. In onze contreien gelden volgende cijfers (dienst Neurologie UZ Leuven 2011): Een op 20 mensen krijgt ooit te maken met een epileptische aanval. Een op 200 mensen heeft actieve epilepsie. Elk jaar ontwikkelt een op mensen epilepsie. Wereldwijd zijn er ongeveer 50 miljoen personen met actieve epilepsie. Het merendeel van de patiënten woont in ontwikkelingslanden (WHO 2009 online). Dit komt doordat bepaalde risicofactoren (bijv. gecompliceerde geboortes, hoofdletsels, ) daar meer voorkomen. Epilepsie kent er ook een substantiële hogere mortaliteit (Newton et al. 2012). Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 4

5 4 Oorzaken Epilepsie kent verschillende oorzaken. Maar men kan in meer dan de helft van de gevallen de oorzaak niet achterhalen. Voorbeelden van mogelijke oorzaken: een zuurstoftekort voor of tijdens de geboorte een hersenletsel na een ongeval infecties zoals bijv. een hersenvliesontsteking (meningitis) een hersentumor littekenweefsel dat ontstaat na bijv. een hersenletsel, een infectie hersenbeschadiging door chronisch overmatig alcohol- of druggebruik ontwenning van medicatie of alcohol erfelijkheid Erfelijkheid Erfelijkheid speelt een rol in epilepsie. Hoe de overerving precies verloopt, is echter nog niet gekend. Er bestaan verschillende vormen van epilepsie en de kans dat een kind van wie een van de ouders epilepsie heeft, ook epilepsie krijgt, varieert van 0 tot 50 procent. Gemiddeld spreekt men van een 2 à 8% kans. Hebben beide ouders epilepsie of zijn er nog familieleden met epilepsie, dan stijgt de kans (Epilepsie z.j. online). 5 Uitlokkende factoren Slaaptekort, stress, koorts, alcohol, bepaalde medicijnen of lichtflitsen kunnen een aanval faciliteren. Soms bestaat er bij vrouwen een samenhang met de menstruele periode (Oosterhuis 2000). Af en toe is er in de media sprake van kinderen die een epileptische aanval krijgen door te gamen of naar flikkerende tv-beelden te kijken. Dit verschijnsel wordt fotosensitiviteit genoemd. Minder dan 5% van de patiënten is hier gevoelig voor, het gaat dan voornamelijk over kinderen en adolescenten. Voor hen zijn de meest voorkomende uitlokkende factoren een televisie- of computerscherm, zonlicht dat door een bomenrij schijnt en daardoor flikkert, zonlicht dat op water flikkert of stroboscopisch licht (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 5

6 6 Soorten epileptische aanvallen De classificatie van epileptische aanvallen evolueert op constante basis. Onderstaande classificatie houdt onder andere rekening met het type aanval, een focale of gegeneraliseerde aanvang, oorzaken Op p. 11 vind je een schematisch overzicht van alle soorten aanvallen. Het type aanval bepaalt de keuze van anti-epileptische medicatie. We onderscheiden twee hoofdgroepen van epileptische aanvallen: focale en gegeneraliseerde aanvallen. 6.1 Focale aanvallen Bij focale aanvallen begint de stoornis in een bepaald deel van de hersenen. Op figuur 1 is een plaatselijke ontlading, veroorzaakt door overmatige ontladingen van zenuwcellen op één plek in de hersenschors, te zien. Deze plek noemt men de epileptische haard of focus. Figuur 1: Doorsnede van de hersenen met in de rode cirkel de epileptische haard (Epilepsie z.j. online) Er zijn drie soorten focale aanvallen: enkelvoudig focale, complex focale en secundair veralgemeende aanvallen (dienst Neurologie UZ Leuven 2011) Enkelvoudig focale aanvallen of aura s De aanvallen blijven beperkt tot een deel van de hersenen. Het slachtoffer blijft bewust en helder, m.a.w. het slachtoffer beseft dat hij een aanval heeft en kan beschrijven wat hij voelt. Afhankelijk van het hersengebied waar de aanval optreedt, treden er andere symptomen op (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Motorische symptomen: plotse spiersamentrekkingen of schokken, bijv. in een arm of het gelaat. Sensorische symptomen: plotse gewaarwordingen zoals tintelingen, lichtflitsen, kleuren, geuren, suizende of brommende geluiden, woorden, muziek, een onaangename reuk of smaak. Autonome symptomen: bleek of rood worden, zweten, kippenvel of hartkloppingen krijgen, hyperventileren, een 'epigastrisch aura' krijgen [dit is een raar (soms misselijk makend) gevoel in de bovenbuik dat opstijgt naar het hoofd]. Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 6

7 Psychische symptomen: een onbeschrijfbaar vreemd gevoel, een angstgevoel, een verward tijdsbesef, een déja vu, enz. Klik hier voor videobeelden van een enkelvoudige focale aanval Complex focale aanvallen Complex focale aanvallen zijn eveneens beperkt tot een deel van de hersenen. Er treedt wel een bewustzijnsdaling- of verlies op. Dit kan vanaf het begin zo zijn of pas na een tijdje optreden (wanneer de enkelvoudig focale aanval overgaat in de complexe focale aanval). Afhankelijk van het hersengebied waar de aanval optreedt, treden er andere symptomen op. De aanvallen kunnen meerdere minuten tot uren duren (Oosterhuis 2000, dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Het onvermogen om mensen te herkennen of te reageren wanneer men wordt aangesproken. Het onbewust uitvoeren van automatische of routinehandelingen, bijv. in de handen wrijven, rondlopen, stof afnemen, iets uit de kast halen, Een starende blik of vreemde bewegingen met het gezicht maken, bijv. grimassen, smakken, slikken, Steeds hetzelfde herhalen of schreeuwen. Fietsende bewegingen met beide benen maken. Tijdens een dergelijke aanval kan de patiënt zichzelf in gevaar brengen, bijv. door een warm voorwerp vast te nemen of een drukke straat over te steken. Na de aanval kan de patiënt enkele minuten verward en gedesoriënteerd zijn (post-ictale verwardheid). Tijdens de aanval raakt een eerstehulpverlener de patiënt beter niet aan aangezien deze hier onbewust agressief op kan reageren. Het is beter om gevaarlijke voorwerpen te verwijderen, op hem in te praten enz. (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Klik hier voor videobeelden van een complex focale aanval Secundair gegeneraliseerde aanvallen Deze aanvallen starten als een focale aanval maar breiden zich uit naar de gehele hersenen. Ze worden secundair genoemd omdat de aanval pas in een tweede fase algemeen wordt. De aanvallen kunnen op elk ogenblik van de dag optreden (dienst Neurologie UZ Leuven 2011, Epilepsie z.j. online). Een andere benaming is grand mal of grote aanval. Soms ervaart de patiënt vooraf een aura, bijv. lichtflitsen, een vreemde emotie, een rare geur, Wanneer dit het geval is, zoekt hij best een veilige plek op of gaat hij liggen. De eerste fase van de aanval is de tonische fase die ongeveer een halve minuut duurt. Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 7

8 Door een massale ontlading van de hersencellen worden alle spieren in het lichaam aangespannen waardoor het hele lichaam verstijft. Soms wordt de aanval ingeleid door een onnatuurlijke gil. Deze ontstaat door een verkramping van de ademhalingsspieren waardoor de lucht uit de longen wordt geperst. Speeksel hoopt zich op in de keel. De tong of wang kan ingeklemd raken tussen de tanden door het plots aanspannen van de kaakspieren. Deze zogenaamde tongbeet veroorzaakt een wondje aan de tong of wang, waardoor bloed uit de mond kan lopen. De tweede fase is de clonische fase (schokfase) die ongeveer een halve tot anderhalve minuut duurt. Er treedt een verdedigingsmechanisme op waardoor het lichaam gedurende korte tijd verslapt. Dit wordt gevolgd door het opnieuw opspannen van de spieren, hetgeen schokken in armen, benen en gezicht veroorzaakt. De ademhaling komt weer op gang. Het opgehoopte speeksel wordt als schuim naar buiten geblazen, soms vermengd met wat bloed. De derde fase is de verslappingsfase die een tot enkele minuten duurt. De schokken nemen geleidelijk aan af, de perioden van verslapping nemen toe totdat het gehele lichaam eindelijk ontspannen is. De huid is vaak bleek en de ademhaling is diep en rochelend. Soms treedt er urineverlies of braken op. Het einde van de aanval kan gepaard gaan met een diepe zucht. Na de aanval blijft de patiënt nog even buiten bewustzijn (door een uitputting van de hersenen), vaak gevolgd door een periode van verwardheid en hoofdpijn. Hij wil vaak meteen gaan slapen, soms gaat de toestand van bewusteloosheid zelfs meteen over in slaap. Men spreekt van een status epilepticus wanneer de tonisch-clonische aanval erg lang duurt (30 minuten) of wanneer de trekkingen direct na de aanval weer opnieuw beginnen voordat het bewustzijn is teruggekeerd. 6.2 Gegeneraliseerde aanvallen In tegenstelling tot de focale aanvallen verloopt de abnormale ontlading over de hele hersenen. Hierdoor treedt er altijd bewustzijnsdaling- of verlies op, waardoor de patiënt zich niets van de aanval herinnert. Er bestaan verschillende soorten: abcenses, myoclonische aanvallen, tonisch-clonische aanvallen, clonische aanvallen, tonische aanvallen en atone aanvallen. Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 8

9 6.2.1 Absences Absences zijn korte bewustzijnsdalingen van vijf à tien seconden die plots beginnen en plots eindigen. Tijdens deze bewustzijnsdalingen staart de patiënt voor zich uit en reageert hij niet op zijn omgeving. Abcenses treden typisch op in de kindertijd en verdwijnen meestal tijdens de puberteit (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Een andere benaming is petit mal of kleine aanval. Klik hier voor videobeelden van een abscence Myoclonische aanvallen Bij dit type aanval trekken de spieren kort samen. Dit geeft het effect van een schokje. Omdat de aanval kort duurt, is er van een bewustzijnsdaling soms nauwelijks iets te merken (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Klik hier voor videobeelden van een myoclonische aanval Tonisch-clonische aanvallen De symptomen zijn dezelfde als bij de secundair veralgemeende tonisch-clonische aanval. Het verschil zit hem in de aanvang van de aanval: deze is hier meteen over de volledige hersenen verspreid (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Klik hier voor videobeelden van een tonisch-clonische aanval Clonische aanvallen Clonische aanvallen lijken op tonisch-clonische aanvallen, er treedt alleen geen krampfase op. De schokken treden voornamelijk in de armen en benen op. Zuiver clonische aanvallen zijn zeldzaam (dienst Neurologie UZ Leuven 2011, Epilepsie z.j. online) Tonische aanvallen De patiënt verliest bij dit type aanvallen het bewustzijn en zijn spieren verstijven, waardoor hij een verkrampte en verwrongen houding aanneemt (dienst Neurologie UZ Leuven 2011) Atone aanvallen In plaats van een verkramping zoals hierboven beschreven, verslappen de spieren van de patiënt volledig. Deze patiënten verliezen dus zonder enige waarschuwing het bewustzijn en vallen als een bloemzak in mekaar. De bewusteloosheid is kort en de patiënt staat na de aanval meteen weer op (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Casus: een enkelvoudige focale aanval Een man van 40 jaar heeft sinds enkele weken aanvallen van onwillekeurige bewegingen. Eerst treden er schokken en later een kramp op in zijn rechterduim, gevolgd door zijn andere vingers. Het schokken trekt naar zijn rechterschouder, waardoor deze naar achteren wordt bewogen. Zijn hoofd schokt soms naar links. Dergelijke aanvallen duren gemiddeld tien à vijftien seconden en houden meestal vanzelf op. Soms treden er meerdere aanvallen na mekaar op met zo n tien minuten tussenpauze. Hij heeft nog nooit incontinentie of een tongbeet vertoond (Oosterhuis 2000). Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 9

10 Figuur 2: Schematisch overzicht van alle soorten aanvallen 7 Niet te verwarren met epilepsie Soms kan epilepsie verward worden met andere aandoeningen (dienst Neurologie UZ Leuven 2011): flauwvallen (convulsieve syncope) migraine CVA (cerebrovasculair accident of beroerte) bewegingsstoornissen Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 10

11 hyperventilatie en paniekaanvallen koortsstuipen niet-epileptische aanvallen die psychisch of emotioneel van aard zijn hartritmestoornissen gepaard met bewustzijnsverlies en clonische aanvallen 8 Onderzoeken Wanneer een arts de klinische diagnose van epilepsie stelt, worden er standaard drie onderzoeken uitgevoerd om de diagnose te ondersteunen: een bloedonderzoek, een MRI scan en een EEG. Ze zijn ook richtinggevend inzake oorzaak, prognose en therapie. 8.1 Bloedonderzoek Met een bloedonderzoek wordt nagegaan of de aanvallen veroorzaakt worden door een ontsteking, infectie of toxische stoffen. Men kijkt ook naar de samenstelling van het bloed. Een tekort aan suiker of kalk kan namelijk aanvallen doen ontstaan (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). 8.2 MRI scan (magnetic resonance imaging) Een MRI scan geeft een nauwkeurig beeld van de hersenen: structurele en functionele oorzaken en gevolgen van epilepsie kunnen goed geïdentificeerd worden. Op de foto s A t.e.m. G zijn de hersenletsels die focale aanvallen veroorzaken zichtbaar (aangeduid met een pijl). Foto H toont een normale scan (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 11

12 Figuur 3: MRI scans van de hersenen (dienst Neurologie UZ Leuven) 8.3 Electroencefalogram (EEG) Een EEG meet de elektrische hersenactiviteit. Dit gebeurt door middel van elektroden die op het hoofd van de patiënt worden gekleefd. De hersenactiviteit wordt weergegeven als series van golvende lijnen. Wanneer er een ontlading optreedt, is dit zichtbaar als een piek of piekgolf. Door middel van een EEG kan men een onderscheid maken tussen epileptische of niet-epileptische aanvallen en focale of veralgemeende aanvallen. Ook de fotosensitiviteit wordt gemeten door tijdens de EEG stroboscopisch licht op de ogen van de patiënt te richten. Een 24u video-eeg laat toe de hersenactiviteit gedurende een lange periode en tijdens de slaap te bestuderen (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 12

13 Figuur 4: EEG van de hersenen met piekgolven (dienst Neurologie UZ Leuven) 9 Eerste hulp Verwijder voorwerpen waaraan het slachtoffer zich kan kwetsen. Bij een grote aanval: Indien je potentieel gevaarlijke voorwerpen niet kan verwijderen, verplaats het slachtoffer dan naar een veilige omgeving. Leg tijdens de schokkende fase een kussen onder het hoofd van het slachtoffer. Zo voorkom je extra verwondingen aan het hoofd. Stop niets in de mond van het slachtoffer, zeker je vinger niet. Een vinger, zakdoek of lepel tussen de tanden steken om een tongbeet te voorkomen, is niet nuttig. De tonische fase treedt acuut op en de kaken worden op elkaar geklemd. Men zal dus geweld moeten gebruiken om het voorwerp in te brengen. Hierdoor kan een tandelement afbreken, met aspiratie als gevolg. Bovendien kan je zelf gekwetst raken. Indien er toch een tongbeet optreedt (wat niet frequent gebeurt), dan geneest de tong doorgaans snel (Oosterhuis 2000). Zorg voor een vrije luchtweg. Als het slachtoffer na de schokkende fase bewusteloos blijft, controleer dan de ademhaling en zorg voor een vrije luchtweg. Een bewusteloos, maar normaal ademend slachtoffer, leg je in stabiele zijligging. Zorg dat het slachtoffer in een rustige omgeving kan bijkomen. Zorg voor het comfort van het slachtoffer (opfrissen, omkleden ). Registreer de kenmerken van de aanval (tijdsduur en reacties van het slachtoffer) en probeer te weten te komen of het slachtoffer een voorgeschiedenis heeft van epilepsie. Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 13

14 Bij een slachtoffer met een epilepsieaanval is het niet altijd nodig om gespecialiseerde hulp te raadplegen. Doe dit wel als: niemand uit de omgeving het slachtoffer kent; niemand uit de omgeving vertrouwd is met een epilepsie-aanval; het slachtoffer bewusteloos blijft na de aanval; de aanval langer dan vijf minuten duurt; er telkens opnieuw een grote aanval begint (status epilepticus); het gaat om de eerste epileptische aanval van het slachtoffer; het slachtoffer onder de invloed is van alcohol of drugs; de aanval gepaard gaat met hoge koorts; het slachtoffer ernstige letsels oploopt tijdens de aanval (Rode Kruis-Vlaanderen 2011) 10 Therapeutische benadering Wat de behandeling van epilepsie betreft, wordt in eerste instantie beroep gedaan op medicijnen. In sommige gevallen kan chirurgie overwogen worden, in uitzonderlijke gevallen een speciaal dieet Medicatie Anti-epileptica genezen de patiënt niet, maar proberen te verhinderen dat er zich een kortsluiting in de hersenen voordoet. 60 à 70% van de patiënten wordt onder invloed van deze medicatie aanvalsvrij (Van Donselaar et al. 2009). Het is erg belangrijk dat de medicatie trouw wordt ingenomen. Bij een onregelmatige inname zakt de concentratie van het anti-epilepticum in het bloed en vergroot de kans op aanvallen. Het is een vaak voorkomende oorzaak van het weer optreden van insulten wanneer de aandoening onder controle leek te zijn (Oosterhuis 2000). Uiteraard spelen andere factoren hierin ook nog een rol, zoals bijv. spijsverteringsstoornissen, interactie met andere medicatie, ziektes, Epilepsiechirurgie Wanneer een intensieve medicamenteuze therapie faalt en de epileptische haard goed lokaliseerbaar is (in de slaap- of voorhoofdskwab), kan epilepsiechirurgie overwogen worden. Het is een delicate operatie die niet bij iedereen of bij elke vorm van epilepsie kan uitgevoerd worden. Daarom gebeurt er altijd vooraf een grondige prechirurgische evaluatie. Epilepsiechirurgie heeft als doel de epilepsiehaard uit te schakelen en indien mogelijk te verwijderen. De patiënt heeft nadien 60 tot 80% kans om aanvalsvrij te worden (Epilepsie z.j. online, dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 14

15 10.3 Nervus vagus stimulatie (NVS) De nervus vagus is een belangrijke hersenzenuw die de hersenen rechtstreeks verbindt met de inwendige organen en de bloedvaten. Wanneer de zenuw geprikkeld of gestimuleerd wordt, kunnen de epileptische aanvallen verminderen. Hiervoor wordt een klein apparaatje (de stimulator) onder het sleutelbeen ingeplant. Het wordt via een elektrode verbonden met de linker nervus vagus ter hoogte van de hals. De stimulator geeft op regelmatige tijdstippen een prikkel. Patiënten die een aura ervaren kunnen door middel van een magneet zichzelf ook een prikkel toedienen. NVS kan een aanvullende behandeling zijn voor patiënten die niet of onvoldoende geholpen zijn met anti-epileptica of epilepsiechirurgie. De behandeling heeft bij 2/3 van de patiënten een matig tot goed resultaat (Epilepsie Vereniging z.j. online, Epilepsie z.j. online, dienst Neurologie UZ Leuven 2011). Figuur 5 en 6: Nervus vagus stimulatie (rechts: Epilepsie Vereniging z.j. online, links: Epilepsie z.j. online) 10.4 Ketogeen dieet Een ketogeen dieet bestaat vooral uit vet en weinig uit eiwitten en suikers. Bij de afbraak van vetten ontstaan ketonen, welke een rol spelen in de vermindering van epileptische aanvallen. Het dieet is moeilijk en kan ernstige bijwerkingen hebben. Daarom wordt het enkel in specifieke gevallen voorgeschreven (dienst Neurologie UZ Leuven 2011). 11 Leven met epilepsie: enkele gevolgen 11.1 Rekening houden met uitlokkende factoren Sommige patiënten zijn gevoelig voor uitlokkende factoren (zie ook 5. Uitlokkende factoren). Zij doen er goed aan om deze factoren in de mate van het mogelijke te vermijden. Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 15

16 11.2 Veiligheid in huis Dagelijkse handelingen of situaties in huis kunnen potentieel gevaarlijk zijn wanneer de patiënt een aanval krijgt. Eenvoudige voorzorgsmaatregelen zorgen ervoor dat gevaar vermeden of beperkt kan worden. Enkele voorbeelden. Patiënten nemen beter een douche in plaats van een bad om verdrinkingsgevaar te vermijden. Nemen ze toch een bad, dan zorgen ze er best voor dat er altijd iemand in de buurt is. Ze doen de deur van de badkamer of de WC beter niet op slot. Een tapijt op de vloer kan verwondingen beperken bij het vallen. Ze klimmen beter niet op een ladder. Werken op een hoogte is af te raden. Waar mogelijk gebruiken ze beter plastic dan glas, bijv. kommen, flessen, (dienst Neurologie UZ Leuven 2011) Personen met een meervoudige beperking hebben meer kans op epilepsie. Ze dragen dikwijls een helm als extra veiligheidsmaatregel Werk en rijbewijs Wie aan de slag gaat bij een nieuwe firma, wordt door zijn nieuwe werkgever gevraagd om bij de arbeidsgeneesheer een voorafgaande gezondheidsbeoordeling te laten uitvoeren. Wie wordt aangeworven voor een veiligheidsfunctie 1, een functie met verhoogde waakzaamheid 2, een activiteit met een welbepaald risico of een activiteit verbonden aan voedingswaren, mag niet weigeren om deel te nemen aan dit onderzoek. Tijdens dit onderzoek zal de arbeidsgeneesheer vragen stellen over de medische voorgeschiedenis van de werknemer. Bovenop een algemeen klinisch onderzoek, zal de arts soms relevante biometrische onderzoeken doen. Wie wil toegelaten worden als piloot, moet bijv. een EEG laten nemen. Het is de arbeidsgeneesheer die beslist of het hebben van epilepsie verenigbaar is met de functie waarvoor iemand is aangeworven. Deze regelgeving zit vervat in het KB van 28 mei 2003 betreffende het gezondheidstoezicht op de werknemers (B.S ) (Werk België z.j. online). Logischerwijze is het dus niet aan te raden om een veiligheidsfunctie of een functie met verhoogde waakzaamheid uit te oefenen indien je epilepsie hebt en er bovendien nog steeds een risico bestaat 1 Veiligheidsfunctie: elke werkpost waar gebruik wordt gemaakt van arbeidsmiddelen, waar motorvoertuigen, kranen, rolbruggen, hijstoestellen van welke aard ook, of machines die gevaarlijke installaties of toestellen in werking zetten, bestuurd worden of nog waar dienstwapens worden gedragen, voor zover het gebruik van die arbeidsmiddelen, het besturen van die werktuigen en installaties of het dragen van die wapens de veiligheid en gezondheid van andere werknemers van de onderneming of van ondernemingen van buitenaf, in gevaar kan brengen. Voorbeelden: heftruckbestuurder, kraanman, treinbestuurder 2 Functie met verhoogde waakzaamheid: elke werkpost die bestaat uit het permanent toezicht op de werking van een installatie en waar een gebrek aan waakzaamheid tijdens de uitvoering van het toezicht, de veiligheid en gezondheid van andere werknemers van de onderneming of van ondernemingen van buitenaf in gevaar kan brengen. Voorbeelden: operatoren Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 16

17 dat je een aanval met verminderd bewustzijn kunt krijgen. Epilepsie heeft dus een invloed op de beroepskeuze. Een epilepsiepatiënt die aan de slag wil in een functie waarvoor een rijbewijs nodig is, zal moeten voldoen aan een aantal voorwaarden. Rijden nadat men een of meer aanvallen van epilepsie gehad heeft, houdt meer risico in dan wanneer men nooit aanvallen gehad heeft. In het Belgisch verkeersreglement (KB 15 september 2010) staat het als volgt omschreven: Zowel kandidaten met epilepsie als kandidaten die een epileptische aanval hebben gehad, worden in principe altijd als niet rijgeschikt beschouwd. De wet voorziet echter heel wat situaties waarin kandidaten voor een rijbewijs van groep één 3 of kandidaten voor een rijbewijs van groep twee 4 wel rijgeschikt kunnen worden bevonden. De situaties waarvan sprake kunnen geconsulteerd worden op Sporten Ook bij het sporten kan het nuttig zijn voor de epilepsiepatiënt om voorzorgsmaatregelen te nemen: Zwemmen kan alleen wanneer er toezicht is. Bij het fietsen is het dragen van een fietshelm zeker aangeraden. Bij sommige sporten is er een grote kans op kwetsuren in het geval men een aanval krijgt, bijv. bij paardrijden, turnen, bergbeklimmen, Deze sporten zijn af te raden. (dienst Neurologie UZ Leuven 2011) 11.5 Zwangerschap Vrouwen die anti-epileptica nemen, hoeven hun kinderwens niet op te bergen. Hun medicatie wordt in de meeste gevallen wel aangepast om de kans op een aangeboren afwijking te beperken. De meerderheid van de zwangerschappen verloopt normaal (Epilepsie z.j. online). 3 Groep 1 (personenauto s en motors - categorieën A3, A, B, B+E of G) 4 Groep 2 (vrachtwagens en bussen categorieën C, C+E, D of D+E en subcategorieën C1, C1+E, D1 of D1+E - vervoer in opdracht van een werkgever). Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 17

18 12 Conclusie Epilepsie is een aandoening die zich uit in de vorm van aanvallen die veroorzaakt worden door veranderingen van de elektrische activiteit in de hersenen. Afhankelijk van de lokalisatie, de verspreiding en de intensiteit van de elektrische activiteit treden er allerhande klinische verschijnselen op, zoals vreemde geuren ruiken, even afwezig zijn, ongecontroleerde bewegingen maken, bewustzijnsverlies Vlaanderen telt ongeveer patiënten. De oorzaak van deze aandoening is vaak moeilijk te achterhalen. Bepaalde factoren zoals slaaptekort, stress kunnen een aanval uitlokken. Er zijn twee hoofdgroepen van epileptische aanvallen: focale en gegeneraliseerde aanvallen. Het onderscheid tussen de beide groepen ligt in de start van de aanval. Bij focale aanvallen begint de stoornis in een bepaald hersendeel. Bij gegeneraliseerde aanvallen verloopt de abnormale ontlading meteen over beide hersenhelften. Elke hoofdgroep bestaat nog verschillende subgroepen. Een bloedonderzoek, een MRI en een EEG kunnen een vermoeden van epilepsie bevestigen en zijn richtinggevend over oorzaak, prognose en therapie. Wat behandeling betreft, wordt in eerste instantie beroep gedaan op anti-epileptica. 60 à 70% van de patiënten raakt hierdoor aanvalsvrij. In andere gevallen kan epilepsiechirurgie, een nervus vagus stimulator of een ketogeen dieet aangeraden zijn. De aandoening heeft duidelijke gevolgen op het dagelijkse leven van een epilepsiepatiënt. Literatuur Dienst Neurologie UZ Leuven. Epilepsie. Leuven: UZ Leuven, Epilepsie. z.j., online, laatst geraadpleegd op Epilepsie Vereniging. z.j., online, laatst geraadpleegd op Oosterhuis H.J.G.H. Klinische neurologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, Rode Kruis-Vlaanderen. Help! Eerste hulp voor iedereen. Mechelen: Rode Kruis-Vlaanderen, Van Donselaar CE, Carpay JA. Epilepsie van aanval tot zorg. Ned Tijdschr Geneeskd 2009, 153:B327. Wegcode. 2010, online, laatst geraadpleegd op Werk België. z.j., online, laatst geraadpleegd op WHO. 2009, online, laatst geraadpleegd op Rode Kruis-Vlaanderen Kruisband Epilepsie 18