wat betekent uitslag referendum Italië? 5 december 2016

Transcriptie

1 wat betekent uitslag referendum Italië? 5 december 2016

2 kernboodschappen inleiding we zien drie scenario s voor nabije toekomst Italië heeft in het referendum van afgelopen weekend met grote meerderheid nee gezegd tegen het voorstel van de regering om het wetgevingsproces te stroomlijnen 1. geen tussentijdse verkiezingen, huidige coalitie gaat verder 60% na de Brexit en de verkiezing van Trump zien financiële markten het referendum als een test voor de bereidheid van Italië om te hervormen 2. tussentijdse verkiezingen met middenpartijen als winnaar 30% geruststellende conclusies 3. tussentijdse verkiezingen met Beppe Grillo als winnaar 10% kans op vervroegde parlementsverkiezingen toegenomen, maar een populistische regering ligt niet voor de hand een Italiaanse exit uit de euro en/of EU is onwaarschijnlijk; hiervoor is een aanpassing van de grondwet vereist met een 2/3 e meerderheid in het parlement óf een eenvoudige meerderheid, gevolgd door een referendum. Bovendien is M5S weliswaar anti-euro, maar stuurt zij (net als de meeste Italianen) niet aan op het verlaten van de EU. negatieve de negatieve uitslag vertraagt het hervormingstempo van de regering; dit leidt tot een aanhoudende underperformance van de Italiaanse economie belangrijkste risico is de noodzakelijke sanering en herkapitalisatie van de bankensector: kan een vleugellamme regering dit proces wel tot een goed einde brengen? kans op uitstel afbouw van QE door ECB is groter geworden de nee -uitslag is minder bedreigend voor de politieke en economische stabiliteit dan velen denken van deze scenario s voor Italië politieke economische financiële markten scenario 1 scenario 2 scenario 3 2

3 economische politieke beschrijving referendum ging over andere machtsbalans parlement oude situatie, die na referendum blijft bestaan nieuw voorstel, dat nu is afgestemd ook nieuw, maar niet in referendum: Italicum Huis van Afgevaardigden (HvA) en Senaat hebben gelijke rechten; beide kamers moeten instemmen met alle wetsvoorstellen en kunnen amenderen beide kamers kunnen vertrouwen in regering opzeggen beide kamers werden direct gekozen senaat is omvangrijk (315 zetels) Uitholling bevoegdheden van de Senaat; HvA krijgt laatste woord; heen en weer sturen wetsvoorstellen tussen kamers van de baan regering hoeft alleen vertrouwen HvA te krijgen Senaat indirect gekozen via regionale besturen Senaat wordt veel kleiner (100 zetels) dit is een wijziging in kiesstelsel waarbij de grootste partij een zgn. meerderheidsbonus krijgt grootste partij krijgt 54% van de zetels in HvA voorstel wordt op rechtmatigheid getoetst door Hooggerechtshof; uitspraak na referendum wel lijkt een verschil in kiesstelsel tussen HvA en Senaat niet conform de grondwet lange doorlooptijd voor het maken van wetten versnelling doorlooptijd voor het maken van wette vergroot de kans op een populistische regering complexe coalitievorming verwatering van voorstellen meer macht van lagere overheden naar Rome vereenvoudigde coalitievorming meer kans op effectieve wetten grootste partij kan meteen regeren, maar wel (enigszins) worden tegengewerkt door de Senaat komende tijd nieuwe onderhandelingen verwacht over de meerderheidsbonus noodzakelijke hervormingen om de economie aan te zwengelen komen traag, verwaterd of helemaal niet tot stand economische achterstand Italië neemt toe meer kans op fundamentele hervormingen die de economie aanjagen, onder andere door: verbeteringen van de concurrentiepositie beter functionerende bankensector bij een populistische regering verwachten we extra economische tegenwind en een gespannen verhouding met Europa bij voortzetting huidige regering (met of zonder Renzi) zien we juist een effectiever bestuur 3

4 financiële markten maken zich druk over referendum Italië is too big to fail en kent hoge schuldquote Italië komt maar niet uit de economische crisis sterke behoefte aan structurele hervormingen 1. Duitsland 2. Frankrijk 3. Italie 4. Spanje 5. Nederland BBP 2015 (in mrd) schuldquote = 132% staatsschuld 2015 (in mrd) groei Finland Belgie Frankrijk beter dan eurozone Portugal Duitsland Ierland Nederland beter dan eurozone Spanje Italie -2 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 plaats op de WEF Global Competitiveness Index, hoe lager des te beter 6 Dui Ned Fra 29 Ier Spa Ita Bron: Blooomberg en CIA Bron: Rabobank groei Bron: World Economic Forum, Competitiveness Rankings bankensector in grote moeilijkheden meer aanhang voor populistische partij M5S van Beppe Grillo 10-jaars rente Italië loopt op; spread t.o.v. Spanje stijgt Italiaanse bankaandelen doen het slechter dan de markt Italiaanse banken hebben 3x zoveel probleemkredieten als gemiddeld in Europa bankenlandschap is gefragmenteerd bankensector weinig efficiënt % 2,2 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 Italie Spanje 110 index Europese aandelen Europese banken Intesa -11% -25% -38% herstructurering en herkapitalisatie van de bankensector dringend nodig na Brexit en verkiezing Trump is meer angst voor populisme ontstaan 0,8 Dec 2015 Dec 2016 Bron: Blooomberg 40 Dec 2015 Dec 2016 Bron: Blooomberg 4

5 wij zien drie scenario s voor Italië na nee stem geen vervroegde verkiezingen; vervroegde verkiezingen 2017; tijdelijke regering tot mei 2018 middenpartijen winnen* vervroegde verkiezingen 2017; populisten (M5S) winnen* Inhoud Beide kamers houden gelijke wetgevende en amenderende bevoegdheden en er wordt niet meer macht gecentraliseerd Impliciete motie van wantrouwen Italianen Aanpassing van de kieswet voor mei 2018 Vorming van nieuwe regering tot 2021 Beide kamers houden gelijke wetgevende en amenderende bevoegdheden en er wordt niet meer macht gedecentraliseerd Populisten worden de dominante partij in het lager huis en vormen regering tot 2021 Beide kamers houden gelijke wetgevende en amenderende bevoegdheden en er wordt niet meer macht gedecentraliseerd Voordelen Italië voorlopig geen splijtzwam; voorlopig geen populistische (en puur euro-sceptische) regering Verwaarloosbare kans op een exit uit de Europese Unie of muntunie in de komende twee jaar Kans op vormen populistische regering (M5S) kleiner gezien de vermoedelijke kieswetaanpassing Omdat hervorming van de senaat niet doorgaat heeft ook M5S niet de absolute macht gekregen in Italië want de senaat kan het (wetgevende) beleid van de regering blijven frustreren Risico s Regering is vleugellam want mist draagvlak Essentiele hervormingen vertragen ernstig Problemen in de bankensector stapelen op Italië blijft achter want het wordt dan zeer lastig om in hoger groeitraject te geraken Langdurige periode van onzekerheid als de partij van Renzi (PD) ondersteuning van kleinere partijen in de Senaat verliest. PD zal dan met meerdere partijen samenwerking moeten opzoeken (incl. Forza Italia) Problematiek rondom de nieuwe kieswet zal vormen regering uitermate moeizaam maken M5S streeft naar aanpassing grondwet om exit euro mogelijk te maken Spanningen met Europa nemen toe, de economische performance raakt verder achterop, binnenlandse onvrede wordt versterkt en macht eurosceptici groter (veroorzaakt een kettingreactie) kansverdeling 60% 30% 10% 1/2 Gevolgen van beide scenario s zijn min of meer identiek. Daarom voegen we op volgende dia scenario 1. en 2. samen * Voorwaarde is dat hooggerechtshof vervroegde verkiezingen mogelijk maakt 5

6 1/2 scenario: middenpartijen blijven aan de macht politieke economische voor financiële markten populistische partijen blijven buiten de regering tot tenminste mei 2018 nieuwe regering samengesteld uit dezelfde partijen die min of meer het oude beleid blijven uitvoeren kans op opschuiven naar populistische gedachtengoed de nee-uitslag is minder bedreigend voor de politieke stabiliteit dan velen denken: de huidige status quo tussen het senaat en lager huis (misschien niet ideaal maar in feite zoals het lang was) blijft intact hoewel het kan leiden tot het vertrek van regeringsfunctionarissen grootste opgave is het saneren en herkapitaliseren van de bankensector de kieswet waarbij de grootste partij 54% van de parlementszetels krijgt, wordt waarschijnlijk hervormd geen exit op middellange termijn uit de Europese Unie of eurozone hervormingsbeleid weinig succesvol om 2 redenen: meer angst voor populisten door nederlaag stroperige parlementaire besluitvorming blijft Italië blijft economisch in de achterhoede van de eurozone; staatsschuld is 130% van het BBP, waardoor er weinig ruimte is om negatieve schokken op te vangen Door minder hervormingen als gevolg van de vleugellamme regering kunnen er rating downgrades volgen rating verlagingen hebben vooral voor funding van banken, terwijl deze ook al te maken kregen met een sell-off van aandelen, NPL s torenhoog zijn en de staatschuld exposure erg hoog is ( 400 mrd) economische vooruitzichten Italië verslechteren zwakte in (bank)aandelen en een negatief effect op de euro spreads Italië - Duitsland en Italië Spanje lopen beperkt op, omdat een nee-stem al grotendeels is ingeprijsd spread Spanje - Duitsland blijft stabiel (geen besmetting) markten blijven Italiaanse banken nog steeds als achilleshiel van de Italiaanse economie zien focus ECB zal zeer waarschijnlijk op substantiële stimulering blijven liggen als blijkt dat men massaal Italiaans staatspapier gaat verkopen de kans is toegenomen dat de ECB op de komende vergadering geen afbouw van het QE-programma zal aankondigen. De ECB zal er alles aan doen om de eurozone bij elkaar te houden. 6

7 3 onwaarschijnlijk scenario: populisten in nieuwe regering Kettingreactie politiek en economie voor financiële markten M5S wint steun voor beleid Populistische M5S vormt de regering 1. spreads Italië-Duitsland en Italië-Spanje lopen sterk op Anti-(Euro)pa sentiment verslechtert verder Hervormingstempo vertraagt 2. Als markten langduriger onzeker raken na de negatieve uitslag dan zijn de belangrijkste risico s: yields Italiaanse staatsobligaties zullen niet herstellen, met nadelige voor de houdbaarheid van de enorme schuldpositie van het land Economie raakt verder in het slop Relatie met Europa komt onder druk Het directe effect van de negatieve referendum uitslag op de hervormingskracht moet niet overschat worden omdat de Senaat door het tegenstemmen feitelijk haar bestaande macht behoudt Overheidsfinanciën verslechteren verder Economie komt niet snel op een hoger groeipad rating agencies zullen overgaan tot downgrades met voor spreads, met name van Italië afnemend vertrouwen van bedrijven en beleggers in de economie en de noodzakelijke sanering en herkapitalisatie van de bankensector verdere nadelige markteffecten vanwege besmettingsgevaar door cross holdings, exposures in Italiaans staatspapier, angst voor toenemende anti-euro krachten en meer onzekerheid over Europese banken in het algemeen Bankencrisis, steun EU nodig 7

8 exit Italië lijkt niet aan de orde, wel meer onzekerheid 1. kleine meerderheid van de Italianen is pro-euro 2. euro referendum is nu illegaal 3. nieuwe verkiezingen pas in H Vraag: bent u voor of tegen een monetaire unie met de euro? weet niet 7% 2% 3% tegen 13% 21% 20% voor 80% Ier 77% 77% 4% 5% 6% 5% 11% 20% 22% 24% 27% 35% 76% 73% 70% 68% 54% Ned Bel Fin Dui Fra Spa Ita Bron: Eurobarometer, Europese Commissie, voorjaar onzekerheid rond Italië was en blijft groot 100% 5. referendum over internationale verdragen, zoals de EU of de euro, is in strijd met de Italiaanse grondwet Eurosceptische partijen moeten eerst de verkiezingen winnen met een absolute meerderheid daarna dienen ze de grondwet aan te passen, waarvoor een 2/3 e meerderheid nodig is of een gewone meerderheid, gevolgd door een referendum over de grondwetaanpassing eventuele exit-referendum laat dus nog lang op zich wachten Five Star Movement neemt de macht niet snel over voor HvA geldt vanaf juli 2016 een meerderheidsbonus Senaat behoudt het proportionele systeem Hooggerechtshof vindt dit verschil ongrondwettelijk eerst aanpassing nodig van de kieswet; hiervoor is langdurig politiek proces nodig voordat verkiezingen kunnen plaatsvinden spoedige exit van Italië is onwaarschijnlijk (zie de punten 1., 2., 3. en 5.) underperformance economie blijft (zie punt 4.) herstructurering en herkapitalisatie banken is noodzakelijk, maar blijft een lastige opgave hervormingsproces komt tot stilstand sanering overheidsfinanciën loopt vertraging op protest partijen hadden de komende verkiezingen alleen kunnen winnen bij een ja uitslag nu dat niet gebeurd is, wordt eerst een nieuwe kieswet gemaakt protestpartijen komen niet op korte termijn aan de macht underperformance Italiaanse economie gaat door bankensector blijft een risicofactor omdat de meerderheidsbonus in de Italiaanse politiek omstreden is, is de verwachting dat deze wordt aangepast op een manier dat één partij geen grote parlementaire meerderheid kan verwerven 8

9 disclaimer Deze presentatie is samengesteld door ASR Vermogensbeheer, een 100% dochter van ASR Nederland. ASR Vermogensbeheer staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten ( AFM ) te Amsterdam en beschikt over een vergunning voor het beheren van beleggingsinstellingen op grond van art. 2:65 Wft. Het is ASR Vermogensbeheer toegestaan om onder haar vergunning de volgende beleggingsdiensten te verlenen: het beheren van een individueel vermogen, het verstrekken van beleggingsadvies en het ontvangen en doorgeven van orders met betrekking tot financiële instrumenten. ASR Vermogensbeheer is opgenomen in het register als bedoeld in artikel 1:107 Wft. De inhoud van deze presentatie is gebaseerd op betrouwbaar geachte informatiebronnen. Er wordt echter geen garantie of verklaring gegeven omtrent de juistheid, volledigheid en actualiteit van die informatie, noch uitdrukkelijk, noch stilzwijgend. De verstrekte informatie is uitsluitend indicatief en aan verandering onderhevig. Prognoses vormen geen betrouwbare indicator voor toekomstige resultaten. Aan de inhoud van deze presentatie, waaronder eventuele berekende waardes en weergegeven resultaten, kunnen geen rechten worden ontleend. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Alle copyrights en overige informatie in deze presentatie is eigendom van ASR Vermogensbeheer. De informatie is alleen bedoeld voor bepaalde (ontvangende) partijen en is vertrouwelijk. De in/via deze presentatie verstrekte informatie is geen aanbod, beleggingsadvies of financiële dienst. De informatie is ook niet bedoeld om enig persoon of instantie aan te zetten tot het kopen of verkopen van enig financieel product, waaronder rechten van deelneming in een beleggingsfonds, of tot het afnemen van enige dienst van ASR Vermogensbeheer, noch is de informatie bedoeld als basis voor een beleggingsbeslissing. Voor de toepasselijke voorwaarden en risico s van de in deze presentatie vermelde ASR Vermogensbeheer beleggingsfondsen wordt verwezen naar de prospectussen, fondsvoorwaarden en essentiële beleggersinformatie (EBI) van deze fondsen. Exemplaren hiervan en van de jaarverslagen zijn verkrijgbaar via waar ook alle gegevens van ASR Vermogensbeheer B.V. kunnen worden geraadpleegd. 9