Van catering naar foodservice

Transcriptie

1 acilitair! MAGAZINE VAN FACILICOM GROUP JAARGANG 6, NUMMER Een broedplaats voor de circulaire economie Van catering naar foodservice Kennis delen met het Rijksvastgoedbedrijf

2 VOORWOORD! Veranderen De wereld staat voor nogal wat veranderingen. We moeten af van fossiele brandstoffen en zullen ook met andere grondstoffen erg zuinig moeten omgaan. De Nederlandse overheid heeft zelfs als streven om de Nederlandse economie geheel circulair te maken in Deze ambities lopen als een rode draad door deze editie van Facilitair! Facilicom Solutions Energiemanagement waarschuwt nog maar eens dat veel bedrijven nu al verplicht zijn om maatregelen te nemen om het energieverbruik terug te dringen. Opdrachtgever Essent is lid geworden van de Energiecoalitie die aandringt op vergroening van de economie. En ABN AMRO zet een enorme stap door een pand te realiseren dat geheel circulair is en bovendien een platform moet worden voor het delen van kennis over circulair ondernemen. In een wereld die zo sterk verandert, werken oude businessmodellen veelal niet meer. We hebben nieuwe en creatieve ideeën nodig en die komen steeds vaker tot stand door kennis te delen. We waren bij Facilicom blij verrast toen het Rijksvastgoedbedrijf het voorstel deed om eens informeel, en los van lopende opdrachten, bij te praten. Het werd een inspirerende sessie die smaakt naar meer en zeker een vervolg zal krijgen. En Albron is door kennis te delen met ziekenhuizen en ketenpartners gekomen tot vernieuwende recepturen die veel gezonder zijn omdat ze minder vet, zout en suiker bevatten. De veranderende wereld vraagt om een andere manier van werken. We kunnen de enorme uitdagingen die er liggen alleen aan als overheden, organisaties, bedrijven én mensen zich wendbaar en flexibel opstellen. Bij Facilicom zijn we al een paar jaar bezig daar organisatie op aan te passen: die wordt veel meer agile, zodat we snel kunnen inspelen op wensen en verlangens van opdrachtgevers. Nieuwe bedrijven die we acquireren worden minder strak ingepast in onze organisatie, vooral omdat ze zo beter in staat zijn om te ondernemen. We geven ruim baan aan jongeren, onder meer via Jong Facilicom, en zijn vast van plan ook echt aan de slag te gaan met de vernieuwende ideeën die er in dit netwerk opborrelen. En we hebben een heuse Innovation Board opgericht, niet als geïsoleerde ideeëngenerator maar juist bedoeld om de hele organisatie meer wendbaar, creatief en innovatief te maken. Het zou zo maar eens kunnen dat een jongere op een zolderkamer de facilitaire dienstverlening opnieuw uitvindt, en we doen er alles aan om ervoor te zorgen dat die jongere een van onze mensen is en zijn ideeën binnen ons bedrijf ontwikkelt en uitvoert.! Geert van de Laar, CEO Facilicom Group Facilitair!

3 In dit nummer Van catering naar foodservice 04 Met de samenwerking tussen Albron en Facilicom komen twee bedrijven bij elkaar die hetzelfde DNA hebben. Het nieuwe Albron is geen traditionele cateraar, maar een foodservicebedrijf dat bijna de helft van zijn omzet behaalt met commerciële concepten in de zorg, de horeca en de leisure. Kennis die uitstekend van pas komt in de personeelsrestauratieve markt. Facilicom CEO Geert van de Laar en Albron-directeur Teun Verheij over hun beweegredenen, de kansen die ze zien en de ambities die ze hebben. 04 Van catering naar foodservice 12 De ambities waarmaken bij Essent 18 Rotterdam The Hague Airport 20 Een broedplaats voor de circulaire economie 26 Energiebesparing vaak verplicht 28 Werken aan respect in Groot-Brittannië 32 Whatsupp! Leuke gadgets, handige apps en meer 34 Kennis delen met het Rijksvastgoedbedrijf 38 Huntsman: In zeven weken naar IFM 41 Column! Rogier Verbeek Ontspullen 42 Hemelbestormers 45 Fastforward! Wilde ideeën, mooie plannen en concrete initiatieven die de toekomst dichterbij brengen 46 Verantwoord! Gezond eten en drinken in het AMC Een broedplaats voor de circulaire economie ABN AMRO wil voorop lopen in de verduurzaming en bouwt daarom nu een circulair paviljoen dat als ontmoetingscentrum en broedplaats gaat dienen voor iedereen die geïnteresseerd is in de circulaire economie Kennis delen met het Rijksvastgoedbedrijf In De Marktvisie pleit het Rijksvastgoedbedrijf voor co-creatie en alliantievorming om zo de kennis, kunde en creativiteit van de markt optimaal te benutten. Dat staat of valt allemaal met kennis delen. Colofon Facilitair! is het magazine van Facilicom Group. Facilitair! verschijnt twee keer per jaar en wordt verspreid onder opdrachtgevers, relaties, studenten en andere geïnteresseerden. Facilitair! is ook op internet te vinden: Abonnementen zijn gratis en kunnen per mail worden aangevraagd o.v.v. alle adresgegevens, functie en bedrijf via Facilicom moedigt de discussie aan over de onder werpen in Facilitair! Het delen van artikelen (met bronvermelding) is toegestaan. Ook tips en reacties zijn welkom. Kijk op In zeven weken naar IFM 38 Zeven grote facilitaire dienstverleners dongen naar de hand van chemieconcern Huntsman. Ze moesten met plannen komen om de dienstverlening door te ontwikkelen van maincontracting naar IFM. Er was maar zeven weken tijd voor de tender. Dat kwam door omstandigheden, maar deze Rotterdamse manier van werken past prima bij Huntsman. Hemelbestormers 42 De jonge en talentvolle HBO ers en academici van Facilicom hebben zich verenigd in Jong Facilicom. De hemelbestormers willen inspireren en verbinden en willen de innovatie binnen het bedrijf stimuleren. Eindredactie: Geert van de Laar, Babette Sarlet en Frank Bokern Teksten: Frank Bokern, Weergaloos met Woorden, Bussum Ontwerp en lay-out: John Roobol, Facilicom Group Fotografie: Studio 38c, Albron, Twan de Veer, Shutterstock Adres: Redactie Facilitair!, Postbus 144, 3100 AC Schiedam Telefoon: Meer informatie over Facilicom is te vinden op Facilitair! 03

4 Facilitair!

5 Van catering naar foodservice Albron wilde kunnen meedingen naar IFM-contracten, Facilicom wilde ook in de catering tot de top drie in de branche behoren. Met de samenwerking die eind oktober is beklonken zijn beide ambities ingevuld. Het nieuwe Albron is geen traditionele cateraar, maar een foodservicebedrijf dat bijna de helft van zijn omzet behaalt met commerciële concepten in de zorg, de horeca en de leisure. Kennis die uitstekend van pas komt in de personeelsrestauratieve markt, waar steeds meer vraag komt naar commerciële catering Facilitair! 05

6 Wie in de cateringbranche het woord kantine gebruikt, kan rekenen op een fikse tik op de vingers: cateringbedrijven exploiteren geen kantines, maar bedrijfsrestaurants. Albron maakt er echter geen geheim van waar de oorsprong van het bedrijf ligt: bij de exploitatie van schaftlokalen, koffiehuizen en kantines. Dat komt ook omdat de geschiedenis van een van de rechtsvoorgangers van het bedrijf teruggaat tot het einde van de 19e eeuw, een tijd dat er van bedrijfsrestaurants toch echt nog geen sprake was. Het is bewonderenswaardig dat een bedrijf met zo n lange historie zichzelf recent opnieuw heeft weten uit te vinden. Al snel nadat de traditionele cateringmarkt begon te krimpen is Albron gaan diversificeren. Inmiddels behaalt het bedrijf bijna de helft van de omzet in andere markten, en wel in ziekenhuizen en zorginstellingen, op evenementen en locaties als de Nijmeegse Vierdaagse, Paleis het Loo, Soldaat van Oranje en De Keukenhof en met een waaier van horecaformules in de parken van Center Parcs. Hetzelfde DNA Albron-directeur Teun Verheij en Facilicom-CEO Geert van de Laar kennen elkaar, al is het pas een jaar of twee. Teun Verheij: We zitten allebei in het bestuur van de Brede Code Verantwoordelijk Marktgedrag. Dat is niet toevallig. Beide bedrijven hebben een constructieve relatie met de bonden en opdrachtgevers, Facilicom en Albron zijn ondernemingen die het goed proberen te doen. Geert van Goed en gezond eten en drinken in de zorg Juist in de zorg is de kracht van eten, zoals Albron het noemt, heel belangrijk. Voeding speelt immers een rol bij het herstel van patiënten en bewoners, zorgt voor een positieve beleving van bezoekers en draagt bij aan de vitaliteit van de medewerkers. Albron heeft dat goed begrepen en is dan ook zeer succesvol met zijn foodservice-concepten voor de zorg. Met bijvoorbeeld Pit, een concept dat vers en gezond eten biedt voor patiënten, bezoekers en medewerkers (blader voor een portret van een Pit-restaurant door naar de rubriek Verantwoord, op de laatste spread van deze Facilitair!). Het concept A la Carte (foto) dat bijvoorbeeld met verse maaltijden voor patiënten. Of het concept Kookdames, voor kleinschalige woonzorgvoorzieningen Facilitair!

7 TEUN VERHEIJ: JAREN GELEDEN HEBBEN WE BIJ ALBRON AL NAGEDACHT OVER AANSLUITING BIJ EEN GROTER GEHEEL de Laar: Dat is ook de reden waarom de twee bedrijven zo goed bij elkaar passen: we hebben hetzelfde DNA. Facilicom is een familiebedrijf, bij Albron heeft de stichting zich altijd sterk gemaakt voor de continuïteit van de onderneming. Beide bedrijven gaan niet voor het snelle gewin, maar voor de lange termijn. Teun Verheij: Jaren geleden hebben we bij Albron al nagedacht over aansluiting bij een groter geheel. Onze conclusie was dat we het best zouden passen bij een van de bekende grote Nederlandse familiebedrijven in de facilitaire branche, en de voorkeur ging toen al uit naar Facilicom. Sterk in IFM Facilicom voegt onmiddellijk al cateringomzet toe, verklaart de Albron-directeur de voorkeur. Het bedrijf is sterk in IFM en dat komt goed uit, want bij steeds meer tenders mochten we als single service-partij niet eens meer meedoen, terwijl Facilicom daar in Nederland de grote winnaar in is. Daar komt bij dat we verder willen groeien in de zorg, en Facilicom heeft veel activiteiten en goede netwerken in die sector. Maar ook de cultuur van Facilicom past het beste bij ons: de Rotterdamse no nonsense-aanpak ligt ons wel. Geert van de Laar: Facilicom wil in alle markten waarin we actief zijn tot de marktleiders behoren. Dat waren we niet in de catering, met de samenvoeging van Prorest en Albron zijn we dat wel. Catering is heel tastbaar, heel zichtbaar en Teun Verheij en Geert van de Laar Stichting Albron blijft mede-eigenaar Met het tekenen van de samenwerkingsovereenkomst maakt Albron nu als zelfstandig foodservicebedrijf onderdeel uit van Facilicom. De circa 200 restaurants en 650 medewerkers van Prorest, samen goed voor een omzet van 40 miljoen euro, worden geïntegreerd in de organisatie. Het nieuwe Albron is daarmee actief op circa locaties, heeft een medewerkersbestand van medewerkers en een omzet van 275 miljoen euro (in 2015). Om een zorgvuldige transactie te waarborgen hebben beide partijen afgesproken dat er enige tijd wordt genomen om naar de nieuwe eigendomsverhoudingen toe te groeien. Op 1 januari 2019 zal de samenwerking zijn definitieve vorm krijgen: dan zal Facilicom 51 procent van de aandelen hebben in het nieuwe Albron, de Stichting Albron houdt de overige 49 procent Facilitair! 07

8 Keukenhof, Vierdaagse en Soldaat van Oranje Evenementencatering wordt doorgaans geleverd door gespecialiseerde cateringbedrijven. Maar het is ook een van de specialiteiten van Albron. Het bedrijf verzorgt al meer dan vijftien jaar de catering rond de Nijmeegse Vierdaagse. Het bedrijf is ook de vaste partner van Keukenhof (foto), het mooiste lentepark ter wereld, waar in het voorjaar van 2017 drie nieuwe concepten worden geïntroduceerd: een grand-café, een to-go-outlet en restaurant Blooming Dutch. Maar Albron is ook de vaste cateraar van Soldaat van Oranje in de Theater Hangaar op Vliegkamp Valkenburg in Katwijk, de musical die al zes jaar onafgebroken op deze plek wordt opgevoerd en daarmee al ruim 2 miljoen bezoekers heeft getrokken Facilitair!

9 Een geschiedenis die teruggaat tot 1899 Facilicom is al actief in de schoonmaak, de beveiliging en de bouw als het bedrijf in 1986 besluit zijn klanten ook catering te gaan aanbieden. Dat past bij het concept achter Facilicom, dat altijd erop is gericht om opdrachtgevers een totaalpakket te bieden in facilitaire dienstverlening. Prorest is in de afgelopen dertig jaar uitgegroeid tot een middelgrote speler, die mede dankzij de IFM-contracten van Facilicom ook actief is op grote en aansprekende locaties als Endemol, ESA-ESTEC en a.s.r. en zich daar weet te onderscheiden met vernieuwende concepten. De geschiedenis van Albron gaat terug tot 1899 als rechtsvoorganger de Volksbond tegen Drankmisbruik in Rotterdam een goed verwarmd schaftlokaal opent waar de werkman tegen zeer lagen prijs koffie, gekookte melk, brood, chocolade, limonade en in den winter erwtensoep vindt. In 1928 begint de andere rechtsvoorganger, de Spoorweg-Onthouders-Vereeniging, zijn eerste kantine langs het spoor. Beide bedrijven groeien uit tot middelgrote spelers in de bedrijfscatering, maar blijven elk in handen van een stichting. In 1997 hebben beide stichtingen elkaar gevonden en zijn de twee bedrijven samengevoegd tot Albron, dan het grootste zelfstandige cateringbedrijf van het land. Albron is momenteel onder andere actief bij high tech-bedrijf Thales, Danone Nutricia, de ministeries van VWS en Sociale Zaken, de gemeente Nijmegen, het AMC, het Erasmus Medisch Centrum, museum Paleis Het Loo en Paleis Soestdijk. speelt daarom in IFM-contracten vaak een dominante rol. Bij grote tenders stonden we daarin soms toch wat minder sterk. Dankzij de samenwerking kan Albron nu dus meedingen naar IFM-contracten, en staat Facilicom sterker in zijn IFM-propositie. Diversificeren Albron is ook een aantrekkelijke samenwerkingspartner omdat het bedrijf de afgelopen jaren sterk heeft gediversificeerd. Geert van de Laar: Facilicom is altijd op zoek naar verbreding. Bij Trigion hebben we bijvoorbeeld bij acquisities niet meer van hetzelfde gekocht, maar juist gezocht naar een uitbreiding van het portfolio met de acquisitie van Hoffmann Bedrijfsrecherche en de Safety Group. Ook met de oprichting van Incluzio zijn we de breedte ingegaan. Albron past in die strategie: het maakt ons sterker in de personeelsrestauratieve markt, maar het bedrijf is ook actief in de zorg en in de horeca & leisure en dat is nieuw voor Facilicom, dus een welkome verbreding van ons aanbod. Albron heeft daar overigens hard voor moeten werken. Teun Verheij: Diversificeren is moeilijk. Daar weten we bij Albron alles van, want het heeft wel even geduurd voor we het in de vingers hadden, vooral bij de overname van alle horecavoorzieningen in tien parken van Center Parcs. Het heeft jaren gekost om in de zwarte cijfers te komen. Center Parcs De horecavoorzieningen bij Center Parcs waren in 2010 aan vernieuwing toe. De aandeelhouder wilde daar liever niet zelf in investeren, en had bovendien de kennis niet in huis om nieuwe horecaformules te ontwikkelen. Albron nam alle horecavoorzieningen in de acht Nederlandse en nog eens twee Belgische parken over. Het bedrijf Fuego Adventure Grill, een van de horecaconcepten bij Center Parcs GEERT VAN DE LAAR: DANKZIJ DE SAMENWERKING KAN ALBRON NU DUS MEEDINGEN NAAR IFM-CONTRACTEN, EN STAAT FACILICOM STERKER IN ZIJN IFM-PROPOSITIE verdubbelde daarmee zo ongeveer in omvang en kreeg er in één keer medewerkers bij. Onder andere omdat het aantal bezoekers van de parken door de crisis terugliep, Albron fors moest investeren en het bedrijf kennis van Facilitair! 09

10 De beste plek voor een high tea Facilicom exploiteerde al volop bedrijfsrestaurants met een Horeca-achtige uitstraling. Met Brasserie Plato in het hoofdkantoor van a.s.r., kreeg die ontwikkeling een nieuwe dimensie, Plato is immers een echte horecazaak waar iedereen welkom is. Albron is daar nog verder in. Met de overname van Antoine Petit in 2001 (horecaoutlets in ziekenhuizen) en van alle horecazaken in tien vakantieparken van Center Parcs in 2010 heeft het bedrijf de basis gelegd voor de ontwikkeling van een heuse horecatak. Die ervaring kan worden gebruikt in de bedrijfscatering, maar heeft ook geleid tot meer mooie horecazaken, voornamelijk in de leisure. Zo exploiteert Albron geheel op eigen risico de restaurantvoorzieningen van Paleis Soestdijk, maar ook van museum Paleis het Loo (foto), door Quote uitgeroepen tot een van de tien beste plekken in Nederland voor een high tea. de commerciële horeca nog moest opbouwen, was het contract de eerste jaren verliesgevend. Het bedrijf moest zelfs de medewerkers om een bijdrage vragen, iets waar niet alleen het voltallige personeel maar ook de bonden zonder meer mee akkoord gingen. Albron noemde het een investeringspremie, het geld werd ook tot op de laatste cent geïnvesteerd in de horecaconcepten. Dit jaar wordt het laatste deel van het geld, zoals beloofd, terugbetaald aan de medewerkers. De investering heeft namelijk zijn effect gehad, het contract is inmiddels winstgevend. Teun Verheij: Horeca & leisure is heel anders dan catering. Maar nu hebben we het onder de knie en beschikken we over de kennis en kunde en de systemen, dus kunnen we verder gaan bouwen. Het is op basis van deze expertise dat we kunnen meedingen naar, bijvoorbeeld, de horecavoorzieningen op de NS-stations. Vakmanschap in de horeca De enorme omvang van het contract met Center Parcs was een risico, maar ook een kans. Teun Verheij: Daardoor hebben we binnen het bedrijf een tweede cultuur kunnen opzetten, met mensen die niet alleen aantrekkelijke commerciële horecaconcepten kunnen creëren, maar die vooral ook goed kunnen inschatten wanneer de pieken en dalen zich voordoen, en die daar de inkoop, het aanbod en de inzet van mensen voortdurend op weten aan te passen. Dat is, in essentie, het nieuwe vakmanschap dat Albron de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Een vakmanschap dat nu ook goed van pas komt bij het ontwikkelen en exploiteren van personeelsrestauratieve voorzieningen. Geert van de Laar: Opdrachtgevers willen steeds vaker de werkgeversbijdrage afbouwen of zelfs helemaal stoppen met die bijdrage en vragen dan dus om commerciële catering Facilitair!

11 Daar speelden we met Prorest ook op in, maar dankzij alle ervaring in de horeca heeft Albron hier een nog veel grotere expertise in opgebouwd. Commerciële concepten Albron past deze kennis onder meer toe in het contract met de ministeries van VWS en Sociale Zaken (die tegenwoordig bij elkaar zitten). Teun Verheij: Deze twee ministeries leggen niks meer bij op de personeelsrestauratieve voorzieningen. Het is dus aan ons om de ambtenaren te verleiden met een lunchaanbod dat zo aantrekkelijk is dat ze een paar euro meer gaan betalen dan ze vroeger gewend waren, toen de bedrijfsrestaurants nog werden gesubsidieerd. We hebben het assortiment fors aangepast, gebruiken verleidingstechnieken uit de horeca, maar vooral: hebben de ureninzet veel variabeler gemaakt. Het is heel anders werken dan in de klassieke catering, en dat vraagt dus ook om een heel andere benadering. Geert van de Laar: Daar moet ik wel bij aantekenen dat commercieel werken pas mogelijk is bij een bepaalde schaalgrootte. Als er maar honderd gasten zijn, kan een commercieel cateringconcept niet uit. Teun Verheij wil de uitdaging wel aangaan: Misschien kunnen we ook voor die doelgroep een aantrekkelijk aanbod ontwikkelen. Groeien in de zorg Het nieuwe Albron kan oud én nieuw vakmanschap gebruiken in de zorg, een sector waar plaats is voor zowel traditionele catering als commerciële horeca. Het bedrijf behaalt daar inmiddels al een omzet van zo n 20 miljoen euro. Geert van de Laar: Daar willen we in groeien. De zorg is een markt waar de foodservice nog maar weinig is uitbesteed, en dat is gek: voor schoonmaak en beveiliging maken ziekenhuizen en zorginstellingen wel gebruik van de diensten van facilitaire bedrijven, maar voor catering en foodservice doen ze dat nauwelijks, terwijl die net zo min tot de core business behoren. Wij kunnen het beter en efficiënter, zeker als we dat inbedden in IFM-concepten, iets dat nog maar weinig gebeurt in de zorg. Teun Verheij: Claim van Albron is dat we met onze concepten de identiteit van de opdrachtgever versterken. Dan moet je een opdrachtgever wel goed begrijpen. Dat is belangrijk in de horeca & leisure, maar het is essentieel in de zorg. Dat vraagt om een veel intensiever klant contact, om dagelijks afstemmen, om echte samenwerking. Daar hebben we met Albron inmiddels een unieke ervaring in opgebouwd, dus ook in die sector ligt nu een goede basis voor verdere groei.! Gezonder, socialer en zonder subsidie Commerciële catering, ofwel personeelsrestauratieve voorzieningen die niet meer worden gesubsidieerd door de opdrachtgever. Facilicom speelde daar al op in met, bijvoorbeeld, het bedrijfsrestaurant in bedrijfsverzamelgebouw Willemswerf in Rotterdam. Albron gooit hoge ogen met zijn commerciële cateringconcepten voor het ministerie van Economische Zaken en voor De Resident, het gezamenlijke kantoor van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en het Ministerie van Sociale Zaken. Albron heeft hier een restaurant gecreëerd (foto) dat gezonder is en dus bijdraagt aan de vitaliteit van medewerkers en bezoekers, dat socialer is omdat het inspeelt op de Participatiewet door ruimte te bieden aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en dat bovendien voordeliger is voor de opdrachtgever omdat er geen werkgeversbijdrage meer nodig is Facilitair! 11

12 Facilitair!

13 DE AMBITIES WAARMAKEN BIJ ESSENT Tien jaar lang had Essent alle facilitaire diensten ondergebracht in één maincontract. Maar de energieleverancier wilde een hogere kwaliteit van dienstverlening, toch directer betrokken zijn en zelf meer verantwoordelijkheid nemen. Alle contracten met leveranciers zijn nu weer in eigen beheer. De grote opdrachten zijn opnieuw aanbesteed. De facilitaire afdeling is geheel vernieuwd. En met Facilicom als managing agent wordt nu hard gewerkt aan het waarmaken van de nieuwe, aangescherpte ambities Facilitair! 13

14 Dit is de beste werkplek van Nederland! Het is het eerste wat een bezoeker ziet in de hal van het hoofdkantoor van Essent in Den Bosch: het zuiltje met de Winning Workplace Award van vastgoedbeheerder JLL. Het is in ieder geval een bijzonder gebouw. In de hal is goed te zien hoe het oude pand en de nieuwbouw met elkaar zijn versmolten. De vele gaanderijen die de twee bouwdelen met elkaar verbinden vormen een schitterend lijnenspel, rond het middaguur nog eens extra geaccentueerd door al die medewerkers die via deze opengewerkte gangen op weg zijn naar het restaurant, de bistro, het terras, een lunchbijeenkomst in het vergadercentrum of naar buiten. Energielabel A kreeg het vernieuwde pand bij de oplevering, en de site van het bedrijf meldt trots dat het energieverbruik sindsdien met nog eens 21 procent is teruggedrongen. Met dat alles maakt Essent ook in eigen huis zijn propositie waar: het bedrijf wil namelijk niet zomaar een energieleverancier zijn, maar klanten helpen hun thuis comfortabeler en energiezuiniger te maken. Number one employer De circa medewerkers van Essent werken in een open en informele sfeer die een dynamisch en inspirerend werkklimaat biedt. Het is vastgelegd in een van de Facilitair!

15 JAN KLEIN GOLDEWIJK: ESSENT EN FACILICOM ZIJN NU SÁMEN VERANTWOORDELIJK ERVOOR DAT DE FACILITAIRE DIENSTVERLENING GOED IS EN DAT DE KWALITEIT OMHOOG GAAT zes maatschappelijke speerpunten van het bedrijf. De facilitaire dienstverlening speelt daarin een grote rol, beaamt hoofd Essent Facility Services Jan klein Goldewijk. Maar de dienstverlening kon wel wat beter, voegt hij er meteen aan toe. De Winning Workplace Award is uitgereikt in Sindsdien is er binnen Essent heel sterk op kosten gestuurd, ook in de facilities. Dat heeft zijn effect gehad op de kwaliteit van de dienstverlening. Het is de reden waarom het bedrijf in 2015 een nieuwe visie op de facilitaire dienstverlening heeft geformuleerd. Kosten zullen altijd belangrijk blijven, maar we willen nu ook weer gaan werken aan de kwaliteit. Moederbedrijf innogy SE wil the number one employer zijn, bij Essent willen we a great place to work zijn, dan moeten we dat ook waarmaken. En daar is nog veel in te doen. Een beetje de grip kwijt Essent was een beetje de grip op de facilities kwijtgeraakt. Daarom is afscheid genomen van de maincontractor die er tien jaar werkzaam was en zijn alle contracten nu weer in eigen beheer. We willen zelf weer beslissen met welke dienstverleners we in zee gaan en wat voor dienstverlening we van ze verlangen. Dat heeft als voordeel dat we ook meer betrokken zijn bij onze leveranciers en bij de mensen op de vloer. Alle Duurzame energie, energiemanagement en comfort Essent is onderdeel van innogy SE, een nieuw bedrijf dat is voorgekomen uit RWE. Binnen innogy zijn de activiteiten samengebracht in duurzame energie, de elektriciteitsnetwerken en de bedrijven die aan consumenten leveren. Net als innogy zet ook Essent steeds sterker in op groene stroom en gas, energie management en het bieden van comfortverhogende producten en diensten zoals isolatie, zonnepanelen en intelligente thermostaten. Essent is in Nederland ook actief onder de naam energiedirect.nl. Samen hebben ze zo n 2,5 miljoen klanten en een jaaromzet van iets meer dan 4 miljard euro. grote contracten zijn opnieuw aanbesteed en zijn de afgelopen maanden ingevuld door nieuwe aanbieders. De afdeling Essent Facility Services is geheel vernieuwd. Met deze nieuwe manier van werken hebben we immers mensen nodig met een andere expertise, mensen die de kennis en kunde hebben om dienstverleners goed aan te sturen. Zelfs Jan klein Goldewijk is onderdeel van de vernieuwing. Ik ben hier op 1 juli 2016 begonnen, dezelfde dag dat Facilicom is gestart. Hij kan de essentie van alle veranderingen in één zin samenvatten: Essent en Facilicom zijn nu sámen verantwoordelijk ervoor dat de facilitaire dienstverlening goed is en dat de kwaliteit omhoog gaat Facilitair! 15

16 Pleitbezorger voor het creëren van groene welvaart Het was niet onverwacht, maar baarde toch veel opzien: bedrijven die de overheid oproepen om de klimaatdoelen van Parijs te omarmen en een hoge prioriteit te geven aan de versnelling van de energietransitie. Het initiatief is van Siemens, Van Oord, Eneco, Shell en het Havenbedrijf Rotterdam, maar de zogeheten Transitiecoalitie weet zich inmiddels gesteund door een groeiende groep Nederlandse ondernemingen, waaronder bouwbedrijven, verzekeraars, banken en energiebedrijven als Essent. In de oproep van eind oktober 2016 vragen de bedrijven om een heus Deltaplan waarin niet alleen het pad wordt vastgelegd voor de einddoelen die in 2050 moeten zijn bereikt, maar ook voor het vaststellen van concrete tussendoelen die al in 2030 en 2040 moeten zijn gerealiseerd. De Transitiecoalitie wil onderdeel zijn van de oplossing en kiest ondubbelzinnig voor het versnellen van de energietransitie. Versnellen kost meer, maar levert ook meer op. Versnelling biedt Nederland de kans om koploper te zijn op het thema verduurzaming en daarmee meer groene welvaart te creëren.(-) Burgers, overheden en bedrijven moeten tempo maken en forse inspanningen leveren. De energietransitie biedt de kans om een nieuwe economie te ontwikkelen, met nieuwe verdienmodellen en nieuwe banen. In de visie van de Transitiecoalitie is daarvoor een ondernemende staat nodig, die ruimte maakt voor de markt. Een meerjarig, robuust beleidskader is essentieel voor een snelle en succesvolle uitvoering. Kwaliteitsimpuls De beweging die is gemaakt ziet hij niet als een stap terug. Het gaat er niet om of we hiermee een stap vooruit of achteruit zetten. Essent is in die tien jaar gewoon veranderd, en kiest daarom nu voor een andere manier om de facilities in te richten. Het is wel zo dat we vinden dat er een kwaliteitsimpuls nodig is. En dat komt heel mooi samen met deze verandering. De inbreng van Facilicom is, waar het gaat om de inzet van mensen, relatief klein. Van de circa 60 facilitaire medewerkers die door leveranciers worden ingezet, zijn er maar vier afkomstig van Facilicom: een facility coördinator, een hospitality manager en twee handymen. Dat had Essent misschien ook nog wel naar zich toe kunnen trekken. Jan Klein Goldewijk: Nee, dat zou in mijn ogen geen toegevoegde waarde hebben. Facilicom biedt kennis uit de markt, leert van best practices op andere locaties, en heeft bijvoorbeeld al een servicedesk. Het zou mij veel tijd en geld kosten als ik dat allemaal zelf zou moeten gaan halen en organiseren. De kennis en kunde die we bij Facilicom inkopen is ook nog eens schaalbaar: hebben we minder of meer nodig, dan kan dat makkelijk aangepast. Integraal samenwerken Facilicom werkte al voor Essent: Trigion was verantwoordelijk voor de receptiediensten. Maar Trigion heeft het contract moeten inleveren, want Essent wil niet dat de managing agent de dienstverlening invult met eigen Facilitair!

17 bedrijven. We willen heel zeker weten dat er geen belangenverstrengeling is. Ik weet wel dat Facilicom garandeert dat ze eigen bedrijven niet zullen bevoordelen, maar hier intern zou dat toch anders voelen. We willen geen gedoe, we willen de lijnen heel zuiver houden. Facilicom stuurt nu dus een baaierd van leveranciers aan, en het is aan de managing agent om van die 23 partijen één team te maken. Facilicom is gekozen omdat het bedrijf naar eigen zeggen heel goed in staat is om een team integraal te laten samenwerken. Daar reken ik op: we willen weer echt toe gevoegde waarde gaan bieden als facilities, dat is ook de opdracht die ik heb gekregen. Essent heeft bijvoorbeeld een heel sterke focus op gezondheid, daar willen we als facilities aan bijdragen. Met heel voor de hand liggende zaken als gezond eten en staand kunnen werken, maar ook met een prettig gebouw waar mensen comfort ervaren en zich prettig voelen. Dat moet in alle aspecten van de facilities naar voren komen. Daar moet je dus integraal naar kijken. Dan heb je een partij nodig die integraal denkt, een partij als Facilicom. Coachen in hospitality De nieuwe cateraar speelt veel meer in op gezondheid, een belangrijk thema binnen Essent. De schoonmakers die altijd op de achtergrond opereerden, zijn nu zichtbaar aanwezig. De handymen lopen regelmatig floorchecks en zijn dan direct aanspreekbaar. Ook de facility coördinator en de hospitality manager van Facilicom komen veel op de vloer, waarmee ze niet alleen een aanspreekpunt zijn voor pandbewoners maar ook facilitaire medewerkers on the job kunnen ondersteunen en coachen in hospitality, dat andere sterke punt waar Facilicom op is geselecteerd. Als facilitaire dienstverleners een gezicht krijgen, gaat de beoordeling vaak al meteen omhoog. Facilitaire mensen hebben altijd de neiging om achter de schermen te opereren, en dat is jammer, want zichtbaarheid zorgt voor een toegevoegde waarde en draagt bij aan de beleving, dus daar hecht ik sterk aan. Als Facilicom dan ook nog eens overal hospitality doorheen weet te vlechten, zoals bij de aanbesteding is beloofd, dan kunnen we grote stappen zetten. Echte samenwerking Er is veel te winnen, weet hij. Ik kom natuurlijk van buiten, ik kijk met een frisse blik. Voor de mensen die hier werken is wat we nu bieden de standaard, voor hun is dit al een 7, terwijl ik nog behoorlijk wat mogelijkheden zie voor verbetering. Als ik het op een 7 weet te krijgen in mijn beleving, is het voor de bewoners al een 8. Dus alleen al met het hier naar een gewoon goed niveau te krijgen, kunnen we veel wow s creëren, dat maakt deze uitdaging ook zo leuk. Dat lukt me natuurlijk niet zonder Facilicom, maar het lukt Facilicom ook niet zonder een goede inbreng van mijn afdeling. We moeten hier niet alleen in de uitvoering één team creëren, ik zou ook heel graag zien dat er een teamverband ontstaat tussen Essent Facility Services en Facilicom. Partijen spreken vaak KPI s af, maar dat is eenrichtingsverkeer: daarin is alleen vastgelegd waar een leverancier aan moet voldoen om de opdrachtgever optimaal te ontzorgen. Het is ook belangrijk om na te denken waar de facilitaire afdeling aan moet voldoen om de leverancier optimaal te ondersteunen. Het moet twee kanten op gaan, ook als het gaat om het uiten van kritiek: ik wil niet alleen kritiek geven op Facilicom, ik ontvang ook graag kritiek. Dan krijgt je echte samenwerking.! Facilitair! 17

18 Objectnummer Facilitair!

19 Zestienhoven werd de luchthaven na de opening in 1956 al snel genoemd, naar de locatie, de Zestienhovenpolder. Maar de officiële naam was Gemeentelijke Lucht haven Rotterdam. Nu kennen we de luchthaven die op 1 oktober 2016 zijn 60-jarig bestaan vierde als Rotterdam The Hague Airport. Een economische motor voor de regio met zo n 1,7 miljoen passagiers, medewerkers en veel indirecte werkgelegenheid. De luchthaven wil de service bieden van een vijfsterrenhotel, zo is te lezen in het artikel Een gastvrij Gom op Rotterdam The Hague Airport op gom.nl. Om dienstverlening op dat niveau te bieden heeft de luchthaven een Gastvrijheidsacademie opgezet. En daar volgen ook alle medewerkers van ketenpartners programma s. Koren op de molen van Gom, dat deze opdracht ziet als een voorbeeldproject voor gastvrij schoonmaken. Gom ziet zijn klanten vanzelfsprekend niet als een nummer. Maar bij Rotterdam The Hague Airport is het objectnummer interessant: 157. In de archieven is niet meer terug te vinden wanneer het eerste contract met Gom is afgesloten. Maar met klantnummer 157 moet dat niet lang na de oprichting van Gom zijn geweest in Gom is dus al in de veertig jaar verantwoordelijk voor het schoonhouden van de luchthaven. De veertien medewerkers van Gom zijn opgeleid in hostmanship, maar gaan ook naar de Gastvrijheidsacademie. Net als de 130 medewerkers van Trigion, dat hier sinds 1 februari 2016 weer verantwoordelijk is voor de veiligheid. Schoonmaakmedewerkers en beveiligers zijn aanwezig zolang de luchthaven open is. En ze zijn zichtbaar aanwezig. Daarom is gastvrijheid zo belangrijk: ze vormen deels het gezicht van de luchthaven. Mensen begroeten, de weg wijzen, helpen: de schoonmaakmedewerkers doen het allemaal. Ook beveiligen gaat hier met een glimlach: bij het uitvoeren van security checks, bij de bagagecontrole en bij de controle van mensen en voertuigen die het terrein achter de douane opgaan. Alle beveiligers zijn bovendien BHV er, zodat ze handelend kunnen optreden bij calamiteiten. Ze rijden de bussen die passagiers over het luchthaventerrein vervoeren. En ze strooien ze bij gladheid. Ze zijn allemaal even trots op hun werk hier. Zoals heel groot-rotterdam trots op deze luchthaven lijkt te zijn. Dat is ook te zien op rotterdamthehagueairport.nl/60-jaar. Een aanrader: het is een site vol met foto s, herinneringen en anekdotes van omwonenden, passagiers en oud-medewerkers.! Facilitair! 19

20 Facilitair!

21 De hele Nederlandse economie moet in 2050 circulair zijn, is het streven van de overheid. Al in 2030, dus over dertien jaar, mogen we nog maar half zoveel afval produceren als nu. ABN AMRO wil voorop lopen in die verduurzaming en zet daar met de bouw van een paviljoen op het Gustav Mahlerplein aan de Amsterdamse Zuidas een belangrijke nieuwe stap in. Het pand is zo goed als volledig circulair gebouwd en gaat als ontmoetingscentrum en broedplaats dienen voor iedereen die geïnteresseerd is in de circulaire economie. Een broedplaats voor de circulaire economie Facilitair! 21

22 ABN AMRO wil de overgang naar een duurzamere maatschappij versnellen, ook om te voldoen aan de afspraken in het Energieakkoord. We willen bovendien zelf herkend en erkend worden als duurzame onderneming, zegt Mark van Rijt, directeur Facility Management van de bank. Dus zet het bedrijf ook in eigen huis grote stappen. Bijvoorbeeld in vastgoed. De bouw produceert immers het meeste afval, stoot het meeste CO 2 uit en gebruikt de meeste materialen. ABN AMRO is flink aanwezig in die markt: de bank bewoont zo n 300 panden, samen goed voor een kleine m 2. Veel panden met een slecht energielabel hebben we inmiddels duurzamer gemaakt: meer dan de helft heeft inmiddels label A of hoger. BREEAM In Use Award Een mooi voorbeeld is het hoofdkantoor aan de Zuidas, met m 2 een van de grootste kantoren van Nederland. Het pand is alweer achttien jaar oud en droeg ook het stempel uit die tijd. Dat is natuurlijk de grootste uitdaging die we hebben: het verduurzamen van bestaande kantoren. Daar hebben we hier fors in geïnvesteerd. Het is zelfs het eerste kantoorpand in Nederland dat het certificaat BREEAM in Use Excellent heeft gekregen, we hebben er in 2016 bovendien de internationale BREEAM In Use Award mee gewonnen. Nog zo n mooi voorbeeld is het regiokantoor in Alkmaar. Dat pand stamt uit 1965 maar is in 2015 zo opgewaardeerd dat het zelfs energieneutraal is. En dan praten we niet over een klein bankfiliaal maar over een kantoor van m 2. Huurpanden opwaarderen Het hoofdkantoor en het kantoor in Alkmaar zijn eigen bezit, dat maakt het makkelijk om maatregelen te nemen. Maar de bank stuurt ook bij huur aan op duurzaamheid. Afgelopen december hebben we een bestaand kantoorpand aan de Koningskade in Den Haag in gebruik genomen. Een huurpand, maar ook dit is fors aangepakt. Het had energielabel D, en dat wilden we niet, dat mag bovendien vanaf 2023 niet meer, dus zijn we in overleg gegaan met de verhuurder en hebben we samen maatregelen genomen. Het pand is MARK VAN RIJT, DIRECTEUR FACILITY MANAGEMENT VAN ABN AMRO: VEEL PANDEN MET EEN SLECHT ENERGIELABEL HEBBEN WE INMIDDELS DUURZAMER GEMAAKT: MEER DAN DE HELFT HEEFT INMIDDELS LABEL A OF HOGER Facilitair!

23 Wegwijzer circulair ondernemen HOME VOORWOORD AGRIFOOD BOUW & INFRA ENERGIE, WATER & AFVAL ELEKTRONICA INTERIEUR PAPIER & DRUK RECYCLING TEXTIEL COLOFON opgewaardeerd tot energielabel A+ en heeft nu het certificaat BREEAM In Use Excellent. Er wordt vaak gezegd dat maatregelen treffen lastig is als je huurt, maar dat bestrijd ik. De verhuurder heeft immers ook belang bij verduurzaming. Als hier niks was gebeurd had hij het kantoor over een paar jaar niet meer kunnen verhuren en was de waarde aanzienlijk gedaald. De volgende stap Volgend stap is circulair bouwen. Dat is volgens ons de toekomst, dus willen we daar een voortrekkersrol in spelen. Een van de redenen is dat we iets goeds willen doen voor mens en maatschappij, daar is een bank óók voor. Door ermee aan de slag te gaan doen we bovendien kennis op, en die kunnen we delen met onze klanten, zodat zij zich optimaal kunnen voorbereiden op de circulaire economie. Maar er is ook een veel directer belang. ABN AMRO is een van de grootste financiers van vastgoed, dus er is ons veel aan gelegen om te stimuleren dat al dat vastgoed duurzaam wordt, want dan behoudt het zijn waarde. Dus ook daarom willen we bedrijven inspireren en motiveren om te investeren in verduurzaming en circulair bouwen. Uitleg, handvatten en inspiratie ABN AMRO, ING Bank en Rabobank maken zich alledrie sterk voor een circulaire economie en hebben daartoe in januari 2016 de handen ineen geslagen. De grootbanken willen bedrijven bijstaan bij de uitwerking van hun circulaire businessplan. Dat doen ze onder meer omdat circulair ondernemen om heel andere vormen van financiering vraagt. Maar ze doen het ook omdat circulair ondernemen voor nieuwe kansen zorgt. Zo heeft adviesbureau McKinsey uitgerekend dat een circulaire economie in de EU wel miljard euro kan opleveren tegen De banken helpen bedrijven onder meer met praktische tools. Handig is de Circulaire Economie Guide van ABN AMRO. De gids biedt uitleg, handvatten en inspiratie en is te downloaden op facilitaironline.nl. Daar is ook de folder Nieuwe ronde, nieuwe kansen te vinden waarin MVO Nederland en de drie grootbanken bedrijven uitnodigen om samen te gaan pionieren in circulair ondernemen. Ook op facilitaironline.nl: het boekje met 50 best practices, van Nederland Circulair! Circular Economy Guide NIeuwe rondes Maak de transitie Naar de circulaire economie samen Met uw bank NIeuwe kansen CIRCULAIR ONDERNEMEN? 50 Best Practices Hergebruik levert ons veel geld op > WE WILLEN EEN VOORTREKKERSROL SPELEN IN DE CIRCULAIRE ECONOMIE. EEN VAN DE REDENEN IS DAT WE IETS GOEDS WILLEN DOEN VOOR MENS EN MAATSCHAPPIJ, DAAR IS EEN BANK ÓÓK VOOR Facilitair! 23

24 Een energieneutraal bankkantoor uit 1965 Het bankkantoor aan de Bagijnstraat in Alkmaar was al vijftig jaar oud toen ABN AMRO samen met het Green Team van het duurzaamheidsinitiatief The Green Quest besloot tot verduurzaming. Op het dak staan nu vijfhonderd zonnepanelen, genoeg om het hele kantoor van elektriciteit, licht en warmte te voorzien. Dankzij de elektrische warmtepomp is er zelfs geen aansluiting meer nodig op het aardgasnet. Het beetje CO 2 -uitstoot dat er nog plaatsvindt wordt gecompenseerd, waardoor de uitstoot tot nul is teruggebracht. Ook hier zorgen PCM s of Phase Changing Materials ervoor dat de ruimtes constant op 21 graden worden gehouden. De vloerbedekking is volledig cradle to cradle omdat deze is gemaakt van visnetten en oude tapijten. Het bouwafval dat bij de renovatie ontstond is bij de bron gescheiden waardoor een optimaal hergebruik mogelijk was. Om verduurzaming van de bestaande bouw te stimuleren geeft de bank vastgoedeigenaren het right to copy : alle kennis en ervaring die hier is opgedaan wordt gedeeld, op verzoek krijgen geïnteresseerden zelfs inzicht in de boeken. Living lab Het grote voorbeeld moet het circulaire paviljoen van ABN AMRO worden aan het Gustav Mahlerplein in Amsterdam. Het aantal bewoners van het hoofdkantoor is zo ongeveer verdubbeld, daarom was er behoefte aan extra vergaderruimte. De bank had vergunning om hier te bouwen, ook omdat het plein een vierde wand ontbeerde, en daarmee ontstond een schitterende zichtlocatie. Van Rijt: We kunnen wel rapporten schrijven over de circulaire economie die eraan komt, maar het is natuurlijk veel beter om er zelf ervaring in op te doen. Het paviljoen wordt een living lab. We halen heel veel nieuwe technologieën in huis die we hier gaan uitproberen. Werkt het niet, dan kunnen we onze klanten dat vertellen, werkt het wel, dan schrijven we er een mooie businesscase over die ze kunnen gebruiken. Het comfort ervaren De bank maakt meteen een dubbelslag. Het paviljoen wordt niet alleen het eerste circulaire gebouw van Nederland, het wordt ook een ontmoetingscentrum en broedplaats voor iedereen die geïnteresseerd is in de circulaire economie. In de publiek toegankelijke brasserie kunnen mensen ervaren hoe het is om in een circulair pand te verblijven. Veel duurzame maatregelen De kroon op het Plan Zuid van Berlage De bouw van het circulaire paviljoen van ABN AMRO en daarmee de voltooiing van het Gustav Mahlerplein, is in zekere zin ook de kroon op het Plan Zuid van H.P. Berlage. De visionaire architect voorzag al in 1914 de behoefte aan een groot Zuiderstation op deze plek, hoewel hier pas 64 jaar later de eerste treinen zouden stoppen. Berlage kreeg gelijk: het NS-station was bij de opening in 1978 weliswaar uiterst bescheiden van opzet, maar is inmiddels na het Centraal Station het belangrijkste vervoersknooppunt van de hoofdstad. Het Zuidplein en het Gustav Mahlerplein aan weerszijden van Station Amsterdam Zuid, zoals het nu heet, vormen de entree van het station en zijn uitgegroeid tot het kloppend hart van de Zuidas. maken het verblijf in een pand namelijk erg comfortabel. Zo is de geluidsabsorptie in het paviljoen optimaal door het zand in de houten vloeren. Klimaatbeheersing vindt plaats middels PCM, Phase Changing Materials, een uniek en nog weinig gebruikt materiaal. Verwarming en koeling komen van twee bodemwarmtewisselaars. Samen zorgen deze materialen en technieken het hele jaar door voor een heel behaaglijk binnenklimaat. Alles moet demontabel zijn De hoofdconstructie van het pand is van hout. De balken zijn overmaats gemaakt, net iets meer dan de gangbare maat van 20 bij 30. Straks kunnen ze dus aan alle kanten worden bijgeschaafd, dan zijn ze weer als nieuw en kunnen ze in een ander pand opnieuw worden gebruikt. De balken zijn ook makkelijk weer te demonteren, een andere voorwaarde voor hergebruik. Zo is bij alles nagedacht over soort materiaal, herkomst, herbruikbaarheid en montage. Dat is voor iedereen nieuw: voor ons, voor de ArchitektenCie, voor BAM, Traject, voor de TU Delft en voor al die kleinere leveranciers waar we mee werken en die ons helpen met slimme circulaire oplossingen. We doen de bouw en de engineering ook tegelijkertijd. Vandaag bedenken we iets, volgende maand wordt het al gebouwd. Dat is wel spannend. Anders werken, anders denken Natuurlijk blijft het prijskaartje een rol spelen. Het moet zo circulair mogelijk worden, maar niet tot elke prijs. Het moet niet zo duur zijn dat bedrijven het niet kunnen kopiëren. Zo bestaat het beton dat we gebruiken voor 35 procent geupcycled materiaal, meer is lastig en zou het heel prijzig maken. Als iets tien keer zo duur is omdat er nog geen markt voor is, dan moet je je afvragen of je het wilt toepassen. Het is heel anders werken, maar ook heel anders denken. Zo hebben we veel materiaal toegepast van een afgebroken ziekenhuis en een afgebroken school, dat was prima opnieuw te gebruiken. Ook bijzonder: het pand krijgt een netwerk met laagvoltage gelijkspanning, zodat lampen, Facilitair!

25 Circulaire activiteiten vooralsnog bescheiden De Radboud Universiteit Nijmegen doet op dit moment landelijk onderzoek naar de circulaire economie. Doel van het onderzoek is inzicht te krijgen hoe bedrijven circulaire ideeën en principes in hun bedrijfsprocessen inzetten. De eerste uitkomsten zijn niet zo gunstig. De Radboud heeft afgelopen najaar een working paper uitgebracht naar aanleiding van een pilotonderzoek en daaruit blijkt dat de Nederlandse economie nog dominant lineair is, en dat is iets waar veel bedrijven mee worstelen. Nederland circulair in 2050 De activiteiten op het gebied van circulaire economie (of CE, zoals de onderzoekers zeggen) zijn dan ook vooralsnog (-) relatief bescheiden. De bijna explosieve toename van aandacht in de media voor de CE lijkt niet gelijk op te gaan met een transitie binnen organisaties en al helemaal niet met het in evenredigheid zoeken naar samenwerkingsvormen tussen organisaties. Working paper, cases en allerlei andere interessante informatie is te vinden op de site van het onderzoeksteam: circulaire businessmodellen.nl. De site biedt tevens toegang tot de enquête waar elk bedrijf aan mee kan doen. De working paper is ook te vinden op facilitaironline.nl Van lineaire naar circulaire economie Lineaire economie Grondstoffen Productie Gebruik Restafval Hergebruik economie Grondstoffen Recycling Productie Gebruik Restafval Grondsto Circulaire economie Recycling en Productie Gebruik Energiebesparing vaak verplicht laptops en smartphones direct kunnen worden ingeplugd en er geen energie verloren gaat door trafo s en omvormers. Circulaire dienstverlening Ook de exploitatie moet zo circulair mogelijk worden. We verwachten dat partijen met ons meegaan. Ze hoeven er nog niet te zijn, maar moeten wel de ambitie hebben verder in die richting te gaan. Dat vinden we ook leuk: we willen zulke partijen helpen te ontwikkelen en zo een beweging in de keten te veroorzaken. Dat is nog best lastig in de dienstverlening, maar Mark van Rijt heeft wel wat ideeën. Leveranciers moeten met zo min mogelijk materialen het maximale resultaat halen. Het energieverbruik kan worden teruggedrongen. De hoeveelheid afval kan minder, eigenlijk moet er helemaal geen afval meer zijn. En bij de inzet van mensen kun je denken aan duurzame inzetbaarheid, bedrijven kunnen ervoor zorgen dat er ander werk is voor mensen voor wie hun gewone baan te zwaar wordt. Dat is óók circulair ondernemen.! Facilitair! 25

26 Energiebesparing vaak verplicht Veel bedrijven en organisaties zijn verplicht energiebesparende maatregelen te nemen. Ook kantoren moeten aan steeds strengere richtlijnen voldoen. Al in 2014 waarschuwde Selina Roskam van AgentschapNL (nu: Rijksdienst voor Ondernemers) in Facilitair! dat de overheid strenger zou gaan handhaven. Dat is nu een feit. Afgelopen november heeft minister Blok per onmiddellijk twintig extra toezichthouders aangesteld bij de Omgevingsdiensten, de diensten die organisaties hierop controleren Facilitair!

27 De twintig extra toezichthouders zullen zichzelf meer dan terugverdienen: minister Blok van Wonen & Rijksdienst verwacht dat de strengere controles die hij wenst zullen leiden tot energiebesparing van maar liefst 16 petajoule per jaar. De extra handhaving is aangekondigd in een Kamerbrief van 28 november jl. Daarin legt de minister organisaties, of eigenlijk kantoren, bovendien een nieuwe verplichting op tot energiebesparing: alle kantoren moeten namelijk in 2023 minimaal energielabel C hebben. Dat klinkt weinig ambitieus, maar dat is schijn, zegt Joost Ploos van Amstel van Facilicom Solutions Energiemanagement. In 2050 moeten we een CO 2 -neutrale samenleving hebben. Alle kantoren naar energielabel C in 2023 is een kleine stap op weg naar dat doel, maar wel een goede stap. De minister heeft gelijk als hij zegt dat soms alleen het aanpakken van verlichting al voldoende is. Joost Ploos van Amstel: Verlichting heeft een groot aandeel in het energieverbruik van kantoren. Bedrijven die nu nog ouderwetse TL-verlichting hebben en die inruilen voor ledlampen, kunnen 50 procent of meer besparen op hun energieverbruik voor verlichting. Hij zegt dat hij ervan geschrokken is hoeveel bedrijven nog die ouderwetse TL-lampen hebben. Ze investeren daar niet in omdat veel bedrijven een terugverdientijd van achttien maanden of korter eisen. Zo werkt het niet: als je alle armaturen moet vervangen, en dat kan niet anders bij de overstap van TL naar led, moet je toch denken aan een terugverdientijd van een jaar of vijf. Is die terugverdientijd maximaal vijf jaar, dan zijn veel organisaties verplicht dit soort energiebesparende maatregelen te nemen. Alle bedrijven die meer dan kwh aan elektriciteit of m 3 aardgasequivalenten per jaar verbruiken zijn namelijk verplicht alle energiebesparende maatregelen te nemen met een terugverdientijd tot en met vijf jaar. Dat gebeurt nog maar weinig, maar de verwachting is dat dat snel zal veranderen nu de minister extra toezichthouders inzet. De toezichthouders gaan overigens ook handhaven op de EED, een Europese Richtlijn die al sinds 2012 geldt voor organisaties met minimaal 250 medewerkers, maar waar pas vanaf dit jaar streng op wordt gecontroleerd in Nederland. In het kader de belangrijkste verplichtingen op een rij.! Alle kantoren energiezuiniger Alle kantoren moeten in 2023 minimaal energielabel C hebben. Alleen voor heel kleine kantoren en monumentale panden geldt na 2023 nog een uitzondering. De maatregel is aangekondigd in de Kamerbrief Energiemaatregelen gebouwde omgeving en die is te vinden op facilitaironline.nl Meer dan kwh Organisaties die meer dan kwh aan elektriciteit of m 3 aardgasequivalenten per jaar verbruiken, zijn verplicht alle energiebesparende maatregelen te nemen die op de erkende maatregelenlijst staan en een terugverdientijd hebben tot en met vijf jaar. Meer informatie is te vinden op de overheidswebsite infomil.nl Meer dan kwh Organisaties die meer dan kwh aan elektriciteit of m 3 aardgasequivalenten per jaar verbruiken, zijn verplicht een actueel energiebesparingsplan te hebben met daarin alle maatregelen met een terugverdientijd tot en met vijf jaar. Ook moeten ze vastleggen wanneer ze die maatregelen gaat uitvoeren. Kijk op infomil.nl Meer dan 250 medewerkers De Europese Richtlijn EED verplicht alle organisaties die commercieel actief zijn en meer dan 250 medewerkers hebben tot het opstellen van een structureel energiemanagementsysteem. Ze moeten bovendien elke vier jaar een energie-audit laten uitvoeren. Anders dan menigeen denkt, geldt de EED ook voor bijvoorbeeld gemeenten (die parkeermeters exploiteren en daarmee dus commercieel actief zijn) en zorginstellingen (die omzet maken door hun restaurant open te stellen voor buurtbewoners). Kijk op facilitaironline.nl voor een handige folder van Facilicom Solutions Energiemanagement over de EED. Lees ook het artikel Elk kantoor kan 15 procent energie besparen uit 2014 op facilitaironline.nl Facilitair! 27