Eigenschappen van voeding vanuit de Chinese geneeskunde

Transcriptie

1 Eigenschappen van voeding vanuit de Chinese geneeskunde

2 Samenvatting In deze scriptie worden de eigenschappen van voeding besproken vanuit met name de Chinese geneeskunde. Daarbij spelen de fundamentele substanties, de Yin -Yang gedachte en de vijf elementen een belangrijke rol. In de huidige maatschappij krijgt voeding niet een belangrijke plaats binnen de gezondheidzorg of geneeskunde. Uit deze scriptie komt naar voren dat de eigenschappen van voeding volgens de Chinese visie gebruikt kunnen worden als belangrijke ondersteuning van de acupunctuur behandeling bij kinderen. Abstract This thesis is meant to give an insight on the properties and effects of foods from the Chinese medicinal point of view. Special emphasis is being placed on fundamental substances, the Yin -Yang philosophy and the role of the five elements. In modern society, food does not play a very prominent role in medicine. This thesis focuses on the role that foods play, as a important support mechanism for treating children with acupunture. 2

3 Samenvatting...1 Abstract...2 Voorwoord...5 Doel van deze scriptie is Inleiding De fundamentele substanties: Qi, Bloed, Jing, Shen en de vloeistoffen Qi Disharmonische patronen van Qi Verstoringen en disharmonische patronen als een Yin- of Yang toestand Bloed (xue) Vorming van Bloed Jing Shen De vloeistoffen (Jin-Ye) Yin-Yang Dieet management bij kinderen Voedingstypen Voeding voor algehele gezondheid westers en chinees gezien Onderhoudsdieet: vers, natuurlijk en organisch (biologisch) De toniserende effecten van voedsel Yin deficiëntie en Yin toniserend voedsel Yang deficiëntie en Yang toniserend voedsel Qi deficiëntie en Qi toniserend voedsel Bloed deficiëntie en Bloed toniserend voedsel Contra-indicaties van toniserend voedsel Thermoregulatoire eigenschappen van voeding Temperatuur reguleren met voeding De vijf elementen Voeding volgens de organen van de vijf elementen De smaken Zuur / Lever / Hout Bitter / Hart / Vuur Zoet /Milt /Pancreas / Aarde Scherp / Long / Metaal Zout /Nier / Water Voedsel en Seizoenen Hout en lente Vuur en zomer Aarde en nazomer Metaal en herfst Water en winter Manier van eten ) Neem genoeg tijd voor het eten ) Het tijdstip van de maaltijden ) Eet gewoontes ) Drastische veranderingen in eetgewoontes ) Variatie in eetlust ) Emoties tijdens het eten Ontregelingen geassocieerd met eten Voedseladvies voor kinderen

4 9.1 Dieetadviezen om de gezondheid te onderhouden Dieet als behandeling Voorbeeld Cases: Luchtweg infectie Acne Obesitas Conclusie: Discussie Literatuur

5 Voorwoord Deze scriptie heb ik geschreven om een duidelijk overzicht te krijgen van effecten van verschillende voedingsmiddelen op kinderen. Daarnaast vind ik het handig om voor mezelf een soort handvat te hebben in mijn aankomende acupunctuur praktijk. Het onderwerp voeding houdt me de laatste jaren erg bezig en ik ben er zelf van overtuigd dat voeding van veel grotere betekenis is dan dat er in het westen aandacht aan geschonken wordt. Veel artsen, zowel Chinese als westerse zijn er aan gewend geraakt dat hun voedingsadviezen in de wind geslagen worden. Zowel de arts als de patiënten zijn helaas te vaak van mening dat voeding weliswaar van nut kan zijn bij het voorkomen of herstellen van een ziekte, maar niet krachtig genoeg is om werkelijk ernstige disharmonieën te genezen. Naar mijn mening krijgt voeding over het algemeen een ondergeschikte plaats in de geneeskunde. Doel van deze scriptie is: het beschouwen van voeding en dieetadviezen als waardevolle ondersteuning van de acupunctuur behandeling bij kinderen. Ik heb voor kinderen gekozen omdat kinderen door hun jonge leeftijd meestal nog niet belast zijn met verstorende gedachten en verstorend voedsel. Hierdoor reageren zij vaak al snel op behandeling. De scriptie is als volgt opgebouwd: Allereerst bespreek ik een paar fundamentele Chinese kerngedachten die de basis vormen voor de Chinese geneeskunde. Dat zijn de fundamentele substanties, de Yin - Yang gedachte en de vijf elementen. Deze kerngedachten zijn van belang als later in de scriptie de eigenschappen van voeding besproken worden. Daarna bespreek ik de effecten op het kind door de manier van eten, gevolgt door dieetadviezen. Aan het einde behandel ik een drietal cases, voorbeelden van behandeling. 1. Inleiding Er zijn grote verschillen tussen westerse en oosterse geneeskunde. De westerse geneeskunde gebruikt hoog ontwikkelde chemische, biochemische, anatomische en fysiologische concepten, terwijl dit voor de Chinezen weinig belangrijk is. Waar de westerse arts zoekt naar de pathologische oorzaak van de symptomen op basis van de theorie en zijn medische kennis, kijkt de Chinese arts vaak alleen naar de patiënt met in zijn achterhoofd een paar kerngedachten. De Chinese ideeën zijn gebaseerd op een algemene cultureel bepaalde visie op gezondheid en ziekte zoals velen in China onderschrijven. Ze worden pas waardevol op het moment dat een arts de disharmonische patronen kan waarnemen en ze in een medisch verband kan plaatsen. In deze scriptie worden een aantal onderdelen uit de Chinese geneeskunde naar voren gebracht en zal aandacht worden besteed aan enkele disharmonische patronen en de daarbij behorende voedingsadviezen. 5

6 2. De fundamentele substanties: Qi, Bloed, Jing, Shen en de vloeistoffen. De Chinese geneeskunde is gebaseerd op kerngedachten. Het zijn simpele basis principes met de fundamentele substanties Qi, Bloed, Jing, Shen en de vloeistoffen die essentieel zijn voor de Chinese medische theorieën. Wanneer men naar het ontstaan van de basissubstanties kijkt, ziet men hoe belangrijk ingeademde lucht en hoe belangrijk voedsel is. 2.1 Qi De juiste definitie van Qi is moeilijk te geven, het is de basis van alles. Het is alles omvattend, in het hele universum aanwezig, organisch of anorganisch inclusief het universum zelf. En dus ook in de voeding die wij tot ons nemen. In het Chinese denken is het vooral belangrijk wat Qi doet. Volgens de chinezen bestaat deze Qi uit drie bronnen: - De Oorspronkelijke Qi (yaun-qi) of ook Prenatale Qi, deze wordt tijdens de bevruchting door de ouders aan het kind overgedragen en is voor een deel verantwoordelijk voor erfelijke eigenschappen. Het bepaalt iemands constitutie. Het bevindt zich in de nieren. - De Natuurlijke Lucht Qi (kong-qi), dat door de longen uit de ingeademde lucht wordt gehaald. - De Graan Qi (ku-qi) of de Verterings Qi, die ontstaat tijdens de spijsvertering. Deze Qi moet uit de voeding worden gehaald. Deze drie bronnen vermengen zich in het lichaam tot het Ware Qi (zhen-qi) of Gewone Qi (vanaf nu Qi) en doordringt het gehele lichaam. Qi heeft vijf functies: - Het is de bron en begeleider van elke beweging: willekeurige en onwillekeurige beweging, geestelijke activiteit, maar ook groei, ontwikkeling en levensprocessen (transport). - Het beschermt het lichaam tegen externe schadelijke invloeden zoals microorganismen, etc. - Het is de bron van harmonische transformaties: in de spijsvertering, bloed, tranen, zweet, urine, etc. - Het zorgt voor behoud van organen en substanties. Het houdt alles binnen, dus verzorgt de juiste productie van lichaamstoffen en houdt organen op hun plaats (bloed in aderen, etc), - Het houdt het lichaam op temperatuur. Qi heeft verschillende verschijningsvormen. De vijf hoofdtypen zijn: - Orgaan Qi (zhang-fu-zhi-qi): elk orgaan heeft zijn eigen Qi. - Meridiaan Qi (jing-luo-zhi-qi): kanalen waar Gewone Qi tussen organen en lichaamsdelen stroomt. - Voedend Qi (ying-qi): nauw verbonden met het bloed. Zuivere voedingsstoffen uit het eten worden met behulp van Voedend Qi getransformeerd tot bloed. Het 6

7 manifesteert zich in het bloed en stroomt via het bloed door de aderen. Voedend Qi is een belangrijk onderdeel voor het voeden van het lichaam. - Beschermend Qi (wei-qi): biedt weerstand tegen externe schadelijke invloeden. Het beweegt zich in de borstkas en buikholte en tussen de huid en de spieren. Het reguleert de zweetklieren, de poriën en bevochtigt en beschermd de huid en de haren. - Qi van de Borstkast of het Voorvaderlijke Qi (zhong-qi): staat in verbinding met de relatieve kracht en gelijkmatigheid van de ademhaling, de stem, de hartslag en de bloedcirculatie. 2.2 Disharmonische patronen van Qi Normaal gesproken stroomt de Qi van een gezonde, goed functionerende persoon. Met oefeningen, kruidentherapie, acupunctuur en bewustzijns trainingen kan de Qi stroom geoptimaliseerd worden. Voeding kan een belangrijke rol spelen om Qi te versterken. In hoofdstuk 5: Voedingstypen wordt dit verder besproken. Deficiënt Qi (qi-ku). Daar spreken we van als er onvoldoende Qi is om één van de vijf functies uit te kunnen oefenen of als er een aanwijzing is dat een orgaan zijn functie niet goed kan uitoefenen. Het kan zich bij elk van de verschillende soorten Qi voordoen, bijvoorbeeld een Deficiënt Wei Qi-afweer waardoor iemand chronisch verkouden wordt en/of spontaan zweet. Als subcategorie van Deficiënt Qi spreekt men van Verzwakt Qi. Dan is er zo weinig Qi dat de organen niet op hun plaats gehouden kunnen worden en dat uit zich bijvoorbeeld in een baarmoederverzakking of aambeien. Stagnerend Qi (qi-ni). Daar spreken we van als Qi niet meer vloeiend en/of regelmatig door het lichaam stroomt, maar stagneert in ledenmaten, meridianen of organen. Stagnerend Qi kan een orgaan verzwakken. Zo kan Stagnerend Qi in de longen tot hoesten of ademnood leiden. Als Qi niet alleen stagneert maar zelfs de andere kant op gaat bewegen en zgn. in opstand komt, dan spreken we van Rebellerende Qi, een subcategorie van Stagnerend Qi. Zo zal bij Rebellerend Maag Qi de Qi naar boven stromen (Maag Qi stroomt normaal naar beneden) dit uit zich in misselijkheid of overgeven Verstoringen en disharmonische patronen als een Yin- of Yang toestand. Alle substanties bevatten alle aspecten van Yin en Yang, maar er is er altijd één dominant. Alle disharmonische patronen kunnen beschouwd worden als een Yin- of Yang toestand. Ten opzichte van alle stoffen is Qi een Yang -stof en Deficiënt Qi een situatie waarbij Yin overheerst. Stagnerend Qi is dan een Yang toestand waarbij sprake is van oververzadiging, overdaad en/of verkeerde bewegingen. 7

8 2.3 Bloed (xue) De Chinese term Bloed of wel xue heeft een ruimere betekenis dan de rode vloeisof uit de westerse reguliere geneeskunde. In tegenstelling tot de westerse geneeskunde maakt de Chinese geneeskunde zich zelden druk over waar iets exact gelokaliseerd is. Het bloed circuleert, via welke wegen is niet geheel duidelijk. De functie van het bloed is echter zeer belangrijk. Bloed voedt en bevochtigt het gehele lichaam, in het bijzonder de pezen en de ogen. Ook hier is voeding belangrijk voor de vorming van Bloed Vorming van Bloed Voeding en drank komen in de maag waar het onder invloed van de transformatiefunctie van de Milt omgezet wordt in zuivere voedingsessentie. De Milt stuurt deze zuivere essentie omhoog naar de Longen waar het zich mengt met het heldere gedeelte van de lucht en bloed wordt geproduceerd. Tijdens het opstijgen begint de Voedend Qi met de omzetting van deze essentie tot bloed. Het Hart pompt het bloed door ons lichaam. Dus Qi zorgt ervoor dat het bloed beweegt en het bloed voedt de organen die Qi produceren. Het Bloed is sterk verbonden met het Hart, de Lever en de Milt. Het Hart zorgt ervoor dat het bloed wordt rondgepompt. Het Hart regeert het Bloed. De lever zorgt ervoor dat ten tijden van rust/slaap het rustende bloed reguleert. De Lever bewaart het Bloed. De Milt-Qi zorgt ervoor dat het bloed in de vaten blijft. De Milt beheerst het Bloed. De vloeistof bloed wordt als Yin-Substantie gezien. 2.4 Jing Jing ontwikkelt zich door de tijd heen: het is de basis voor de voortplanting, groei, rijping en vergankelijkheid. Volgens de Chinese gedachten vormen de drie substanties: Jing, Qi en Shen de constitutie (psychologisch en fysiologisch) van een persoon. Jing is de bron van het leven, Qi maakt activiteit en beweging in het leven mogelijk en Shen is de levenskracht achter Jing en Qi. Jing is ondersteunend, voedend werkzaam en de basis voor de voortplanting en ontwikkeling. Uit de wisselwerking tussen Jing en Qi ontstaat er Shen. De voorhemelse Jing is de basis voor de Shen. Na de geboorte wordt de Shen gevoed door de Nahemelse Jing. Qi is verbonden met de Long, het Hart verankert de Shen en de Nieren slaan de Jing op. Als Jing rijkelijk en van een goede kwaliteit aanwezig is, dan is er een goede werking van de Shen. En een heldere geest is een voorwaarde voor een productieve Jing. 8

9 2.5 Shen Shen is de Bezieling. Het bepaalt de persoonlijkheid en het denken. Buiten het lichaam is Shen voor de Chinese geneeskunde niet van belang. De Shen is opgeslagen in het bloed en verankerd in het Hart waardoor in tegenstelling tot de westerse geneeskunde, het begrip Geest in de Chinese geneeskunde een materieel aspect heeft. Omdat Shen de kracht heeft om te activeren, wordt het als een Yang- Substantie beschouwd. 2.6 De vloeistoffen (Jin-Ye) Jin Ye ontstaan op gelijke wijze als Qi en Bloed. Het zijn alle vochten behalve het bloed. Jin: deze vloeistoffen zijn helder en waterig. Ze verwarmen en voeden de spieren, bevochtigen de huid en doen mee aan de bloedvorming. Ye: deze zijn meer troebel en kleverig. Ye smeert de gewrichten, voedt en smeert de hersenen, het ruggenmerg en het beenmerg. Het is de taak van de vloeistoffen om het lichaam vooral vochtig te houden en voor een deel haar, huid, cellen, openingen, vlees, spieren, inwendige organen, gewrichten, hersenen, merg en botten te voeden. Vloeistoffen zijn Yin-Substanties. 1 Wanneer men naar het ontstaan van de basissubstanties kijkt, ziet men hoe belangrijk ingeademde lucht en hoe belangrijk voedsel is in de Chinese geneeskunde. Het voedsel is de basis van alle belangrijke fundamentele substanties die ons lichaam na onze geboorte vormt. Je bent wat je eet!. 3. Yin-Yang De beide eigenschappen Yin en Yang zijn in alles aanwezig: in de gehele natuur, de mens, alle levenloze en levende materie en dus ook in onze voeding. Yin en Yang eigenschappen staan in verband met elkaar. Ze scheppen elkaar, ze zijn tegen over gestelden van elkaar, maar ze kunnen ook in elkaar over gaan. Het is een vloeiend geheel, er is sprake van dynamiek en evenwicht. Dit evenwicht geeft harmonie. Het karakter Yin betekende oorspronkelijk de schaduwkant van de berg. Het karakter Yang staat oorspronkelijk voor de zonzijde van de berg. Dat houdt direct al in dat daar waar s morgens de zon scheen, er in de namiddag schaduw is. Zo zien we dat de Yang zijde in de ochtend, de Yin zijde in de namiddag wordt. Aan alles zitten twee kanten: een Yin -kant en een Yang-kant. Het is een logica die alle verschijnselen verdeelt. Elk Yin en Yang aspect kan weer opnieuw in Yin en Yang worden verdeeld. Water kan warm (yang) of koud (Yin) zijn, waarbij het warme water gloeiend heet (Yang) of behoorlijk warm (Yin) kan zijn. Een lichaam heeft een buitenkant Yang en een binnenkant Yin. Het hoofd is Yang (hemel) ten op zichten van de voeten Yin (aarde). 9

10 Iets is nooit helemaal Yang of helemaal yin. In het traditionele Chinese Yin Yang symbool, de monade is het mooi te zien: twee aanvullende krachten met in het helemaal Yin een klein stipje Yang en in het helemaal Yang een klein stipje Yin. Zie figuur 1. De monade met twee aanvullende krachten Yin en Yang. In het helemaal Yin is een klein stipje Yang en in het helemaal Yang is een klein stipje Yin. Iets is nooit helemaal Yang of helemaal Yin. Figuur 1 De monade. De Yin en Yang gedachten komen ook tot uiting in de fysiologie van het lichaam (zie tabel 1) en in ziektebeelden. Zo correspondeert Yin met het parasympathische en Yang met het orthosympathische systeem. Een Yangziekte is een exces van energie, hyperfuncties, acute ontstekingen, etc., terwijl chronische hypofuncties, uitputting of deficiëntie toestanden vooral Yin ziekten zijn. In tabel 2 staan pathologische symptomen onderverdeeld in Yin en Yang op een rij. Yin Yang Yin Yang Beneden Boven Koude Warmte Binnenkant Buitenkant Vocht Droogte Anterior-mediale zijde Posterior-laterale zijde Bleek Rood Voorkant Achterkant Leegte Volte Structuur Functie Chronisch Acuut Intern Extern Tabel 1. Yin en Yang lokalisatie m.b.t. het lichaam. Tabel 2. Pathologische symptomen opgedeeld in Yin en Yang. Er worden nu allerlei andere eigenschappen met Yin en Yang in verband gebracht. Ook voeding is op deze manier te verdelen in Yin en Yang. Hierop wordt verder ingegaan in het hoofdstuk van de voedingstypen (hoofdstuk 5). 10

11 4. Dieet management bij kinderen De westerse visie: De westerse kinderarts volgt het dieet van zuigelingen gedurende het eerste levensjaar en houdt bij hoe een kind groeit en wanneer een kind voor het eerst vaste voeding krijgt. Dit gebeurt aan de hand van groeimetingen, gewichtstoename etc. Aanpassing en dieetadviezen zijn gebaseerd op de parameters van groeicurven, zoals geslacht, gewicht, lengte. Een kind met een gemiddeld gewicht en van een gemiddelde lengte wordt als gezond ervaren, terwijl er niet naar de grens gevallen gekeken wordt. Oudere kinderen krijgen meestal een voedingsadvies op basis van de schijf van vijf: koolhydraten, vetten, eiwitten, vitaminen en mineralen. Voedingswaarden zijn op basis van caloriewaarden. Zo is 1 kg calorie de hoeveelheid energie die nodig is om 1 kg water 1 graad Celsius in temperatuur te verhogen. Proteïnen zijn nodig voor groei en onderhoud van het weefsel. Koolhydraten worden omgezet in glucose of suikers en voorzien ons van de grootste hoeveelheid energie in ons dagelijkse voedsel. Vetten zijn opgeslagen energie dat vrij kan komen als er een tekort is aan koolhydraten. Dit dieet dat gebaseerd is op calorieën houdt geen rekening met versheid, tijd van oogsten, smaak (behalve zoet), het effect van de voeding op orgaansystemen en lichaamstemperatuur. Overmaat aan zoet en junkfood worden afgeraden. In sommige gevallen zoals bij diabetes of obesitas wordt naar een diëtiste doorverwezen, die kijkt naar de kilocalorieën. Ondanks de biochemische theorieën kan de moderne westerse wetenschap nog geen verlakring geven voor obesitas of andere voedingsstoornissen. De Chinese visie: Chinese kinderartsen leggen meer nadruk op het eten in de jeugd. Zij kijken niet alleen naar wat het kind eet maar ook wanneer, waar en hoe ze eten. De Chinese geneeskunde benadrukt de relatie tussen voeding en gezondheid of ziekten. Sommige Chinese artsen schijnen zelfs te beweren dat de oorzaak van alle ziekten door slecht of niet adequaat eten komt. Voedingsadviezen bij kinderen worden vooral gebaseerd op lichamelijk effect, op de orgaanfuncties en op de manier van eten. 11

12 5. Voedingstypen 5.1 Voeding voor algehele gezondheid westers en chinees gezien Onderhoudsdieet: vers, natuurlijk en organisch (biologisch) In het westen heeft een pond verse spinazie net zoveel voedingswaarde in calorieën als een pond bevroren spinazie. In het Chinese dieet is versheid heel belangrijk omdat Qi energie komt van levend materiaal (planten en dieren). Het meeste Qi komt uit het voedsel dat net geoogst of geslacht is. Chinezen kopen hun voedsel bij zonsopgang als het voedsel net geoogst is en de vissen nog in het water zwemmen. De Qi uit het voedsel en de Qi uit de lucht wordt met elkaar vermengd tot voedzame Qi die door ons lichaam circuleert. Vanuit deze visie bevat bevroren voeding geen Qi energie. Om de toxische belasting in voedsel te minimaliseren adviseren de Chinese artsen organisch en biologische groenten die zonder pesticide gekweekt worden en dieren die zonder chemische middelen gefokt worden. In het dieet moeten de vijf smaken gebalanceerd zijn voor harmonische orgaanfuncties: scherp, zout, zuur, bitter en natuurlijk zoet De toniserende effecten van voedsel Voedsel kan toniserend werken op deficiëntie toestanden. Er zijn vier hoofdcategorieën van toniserend voedsel: Yin toniserend, Yang toniserend, Qi toniserend en Bloed toniserend. Het principe is simpel: als er een Yin deficiëntie is, geef een kind dan Yin toniserend voedsel en vermijdt het Yang voedsel en omgekeerd. Als een kind een Qi of een Bloed deficiëntie heeft, geef een kind dan Qi respectievelijk Bloed toniserend voedsel. In de volgende paragrafen worden symptomen en voorbeelden van toniserend voedsel op een rij gezet met aan het einde een overzichtstabel. Zie tabel Yin deficiëntie en Yin toniserend voedsel Kinderen zijn van nature Yin deficiënt, dit wordt erger naarmate er Yin consumerende ziekten in het spel zijn zoals ziekten met hoge koorts. Yin toniserend voedsel kan het effect hiervan minimaliseren. Voorbeelden van Yin toniserend voedsel zijn: appels, asperges, ananas, bananen, bataat, bieten, bruine bonen, citroen, dadels, druiven, doperwten, eend, galameloen, garnalen, gerst, gierst, granaatappel, honing, inktvis, kiemen, kokosnootmelk, krap, kippeneieren, mandarijnen, mango, microalgen (vooral chlorella en spirulina), mosselen, oesters, peren, rijst, sardientjes, sterfruit, snijbonen, tomaten, tofu, varkensvlees, vijgen, walnoten, watermeloen, zeekomkommer, zeeoor, zeew ier en zwarte bessen. Zie tabel 3. 12

13 5.1.4 Yang deficiëntie en Yang toniserend voedsel Kinderen hebben over het algemeen te veel Yang en te weinig Yin, ze hebben jonge Yang en jonge Yin. Soms is er toch Yang toniserend voedsel nodig bijvoorbeeld in het geval van een Milt deficiëntie, deze is namelijk vaak Yin en Yang deficiënt. Yang toniserend voedsel moet in dat geval in kleine hoeveelheden gegeven worden zodat de Yin deficiëntie niet verergert. Voorbeelden van Yang toniserend voedsel zijn: kastanjes, kaneel, kruidnagel, dille zaad, kreeft, pistache noten, frambozen en aardbeien. Zie tabel Qi deficiëntie en Qi toniserend voedsel Kinderen hebben een gevoelige Qi die gemakkelijk deficiënt kan worden door fysieke en emotionele stress, chronische ziekten, slecht dieet, te veel studeren en lichamelijke inspanningen. De symptomen zijn minder dan bij een Yang deficiëntie, ze kunnen langzaam ontstaan gedurende weken of maanden. De symptomen zijn: moeheid, een zachtere stem dan normaal, een algeheel gevoel van zwakte, slechte eetlust, abdominale zwelling, chronische zachte ontlasting, frequent verkouden al dan niet gecombineerd met infecties. Voorbeelden van Qi toniserend voedsel dat de Qi deficiëntie kan verlichten zijn: Rundvlees, kersen, kip, kokosnoot, dadels (rood en zwart), aal, ginkgo, ginseng, gans, druiven, haring, honing, zoethout, octopus, duif (eieren en vlees), aardappels (zoet en wit), konijn, rijst, suiker, haaienvin, shii-take, snijbonen(witte), steur en tofu. Zie tabel Bloed deficiëntie en Bloed toniserend voedsel Omdat Qi de drijvende kracht achter het bloed is, gaan Qi en Bloed deficiëntie vaak gepaard. Bloed deficiëntie wordt verergerd door bloedingen zoals, neus bloeding of menstruatie bij jonge meisjes. De gebruikelijke westerse diagnose in dit geval is vaak bloedarmoede. De symptomen zijn, duizeligheid, hartkloppingen, nervositeit, bleek gezicht, doof gevoel in de handen en voeten en bij jonge meisjes lichte menstruatie. Als de Shen is aangetast kan er concentratie stoornis, vergeetachtigheid en slapeloosheid ontstaan. Bloed toniserende voedingsmiddelen zijn: rundvlees, kippeneieren, druiven, ham, lychee, runder- en varkenslever, melk (borstvoeding), octopus, oesters, zeekomkommer en spinazie. Zie tabel 3. 13

14 Tabel 3 Symptomen Toniserende voeding De vijf elementen Yin deficiëntie Ziekten met hoge koorts, s nachts zweten en hete voetzolen, dorst en droge mond, schrikachtig, gering uithoudingsvermogen Fruit: ananas, appels, bananen, citroen, dadels, druiven, galameloen, granaatappel, kokosnootmelk, mandarijnen, mango, peren, vijgen, sterfruit, tomaten, watermeloen, zwarte bessen Groente: asperges, bataat, bieten, doperwten, kiemen, microalgen (vooral chlorella en spirulina), snijbonen, tofu, zeekomkommer, zeeoor, zeewier, Dierlijke producten: eend, garnalen, inktvis, kippeneieren, krab, mosselen, oesters, sardientjes, Varkensvlees Diversen: gerst, gierst, honing, bruine bonen, rijst, walnoten. Yang deficiëntie Qi deficiëntie Futloos, angsten Overgewicht, tegenzin in koude dranken en spijzen, vaak koud hebben, geen herstel door slapen Fruit: aardbeien, frambozen Groente: kastanjes Dierlijke producten: kreeft Diversen: kaneel, kruidnagel, dille zaad, pistache noten moeheid, een zachtere stem dan normaal, algehele malaise, slechte eetlust, abdominale zwelling, chronische zachte ontlasting, frequent verkouden al dan niet met infecties. Fruit: dadels (rood en zwart), druiven, kersen, kokosnoot Groente: aardappels (zoet en wit), shii-take, snijbonen(witte), steur, tofu Dierlijke producten: aal, duif (eieren en vlees), gans, haaienvin, haring, kip, konijn, octopus, rundvlees Diversen: ginkgo, ginseng, honing, rijst, suiker, zoethout Bloed deficiëntie Bloedarmoede, duizeligheid, hartkloppingen, nervositeit, bleek gezicht, doof gevoel in de handen en voeten, bij jonge meisjes lichte menstruatie Fruit: druiven, lychee Groente: zeekomkommer, spinazie Dierlijke producten: ham, kippeneieren, melk (borstvoeding), octopus, oesters, rundvlees, runder - en varkenslever Contra-indicaties van toniserend voedsel Er zijn twee contra-indicaties om toniserend voedsel te geven 1) gedurende een actieve infectie, omdat het dan erger wordt. 2) tijdens digestie problemen, omdat het toniserende voedsel niet opgenomen wordt. Het is beter om de onderliggende problematiek aan te pakken, dan om het juiste toniserende voedsel te geven. 14

15 5.2 Thermoregulatoire eigenschappen van voeding De westerse visie: In de westerse geneeskunde is lichaamstemperatuur een indicatie voor de gezondheid (37 graden Celsius oraal gemeten). Hyperthermie of koorts duiden vaak een infectie aan en hypothermie kan een signaal zijn van blootstelling aan koud weer of chronische ziekten, zelfs kanker. Voeding wordt niet gezien als invloedsfactor bij lichaamstemperatuur. De Chinese visie: Volgens de Chinese geneeskunde heeft voeding een krachtig effect op de temperatuursregulatie, waardoor de beweging van Qi en de vloeistoffen beïnvloed worden. De thermoregulatoire eigenschappen zijn: Hitte: Yang voedsel dat Qi en de vloeistoffen naa r boven en naar buiten, naar de huid drijft, zoals: bieten, kaneel, lamsvlees, peper (zwarte, witte en cayenne), perzik en spruitjes. Warmte: minder Yang voedsel, dus met milder effect dan hitte voeding zoals: asperges, kip, pinda s en rode wijn. Neutraal: de meeste voeding valt in deze categorie, zoals: amandelen, bruine (zilvervlies) rijst, pinda s, rogge, sla, snijbiet, taro wortel, vis en zoete aardappel. Verkoelend: Yin voedsel dat de Qi en de vloeistoffen naar binnen trekt, waardoor het bovenste deel van het lichaam en de huid koud zijn, zoals: aardbeien, aubergine, gerst, tofu en varkensvlees. Koude: zoals bij verkoelend voedsel maar dan met een sterker effect zoals: appels, selderie, kwark, mosselen en zout. Zie tabel 4. 15

16 Tabel 4 Termoregulatoire eigenschappen van voedsel Koude Verkoelend Neutraal Warmte Heet Groenten Fruit Granen Zaden, Bonen Dierlijke producten Chinese kool, bonen kiemen, witte champignon, zeewier Bananen, kanteloep watermeloen, grapefruit, peer. Pompoen zaad Diversen Vitamine C, witte suiker, zout Aardappel, andijvie, aubergine, alfalfa kiemen, asperge, bamboe scheuten, biet, bloemkool, broccoli, courgette, champignon, pompoen, Romeinse sla, taugé, raap, selderij, spinazie, sla, maïs, komkommer, kool, wortel Appel, abrikoos, citroen, vijg, sinaasappel, perzik, aardbei, tomaat Gierst, gerst, spelt, tarwe, witte rijst Soja bonen, tofu, wintermeloen zaad Sla, Shii-take paddestoel, zoete aardappel, snijbiet, taro wortel Chinese dadel, mango, olijven, papaja Bruine rijst, boekweit, maïs meel, rogge, hazelnoot, rijstemout Amandel, zwart sesam zaad, pinda, doperwt, zonnebloem pitten Varken Kippen ei, krab Gelatine, oester, zuivel producten, Zeevis Boerenkool, Chinese bieslook, groene ui, mosterd, pastinaak, prei, peterselie Ananas, kersen, druiven, kokosnoot, lychee, mandarijn, pruimen, gedroogde papaja, lychee, framboos Haver, tarwekiem, tarwezemelen, zoete rijst Zwarte bonen, bruin sesamzaad, kastanje, linzen, pijnboom pitten, walnoten, pistache Rund, garnalen, kalkoen, kip, zoetwater vis Thee Honing Bruine suiker, koffie, rietsuiker melasse, rijstazijn, wijn Bieten, gember, knoflook, sjalot Lam Peper (zwarte, witte en cayenne) 16

17 5.2.1 Temperatuur reguleren met voeding De manier van kweken en de fysieke eigenschappen van planten bepaalt de themoregulatoire eigenschappen. De snelgroeiende gewassen zoals sla en radijs of de gewassen die onder invloed van kunstmest en dergelijke geteeld zijn, werken verkoelend op het lichaam. Ook kleuren hebben effect: zo zijn er koude kleuren die verkoelend werken zoals blauw, groen, paars. De warmere kleuren zoals rood, oranje of geel, werken op hun beurt verwarmend op het lichaam. De bereiding van voedsel kan ook van invloed zijn. Bij iedere handeling die het voedsel fijner maakt (snijden of hakken) komt er Qi en hitte vrij. Door kort koken/bakken gaan er relatief weinig nutriënten verloren. Lang koken/bakken op een gematigd vuur is volgens de chinezen meer verwarmend dan kort koken/bakken bij hoge temperatuur. Koken op elektriciteit genereert de minste warmte en wordt voor zwakke mensen afgeraden. De magnetron verbreekt de structuur van het voedsel en vermindert daarom Qi. Rauw voedsel heeft meer Qi nodig voor de spijsvertering en is daarom verkoelend. Een goed gebalanceerd dieet bevat warmte, neutrale en koude eigenschappen van voeding. Een te veel aan verwarmend voedsel of Hitte voedsel geeft een exces van warmte of een exces van Yang. De symptomen van exces van warmte of exces Yang kunnen zijn a.o.: - droge mond, - constipatie, - dorst, - rood gezicht, - afkeer van hitte, - zwetende handpalmen, - rode huid(uitslag), - versneld hartritme, - nervositeit, enz. Kinderen met exces van Hitte of exces Yang zouden meer verkoelend voedsel moeten eten i.p.v. veel verwarmend voedsel; meer drinken en stress verminderen. Symptomen van exces van Koude of exces Yin) kunnen zijn: - koude rillingen, - veel urineren, - waterige ontlasting, - toename in angst, - wit gezicht, - afkeer van koude, - moeilijkheden met bewegen, enz. Deze kinderen zouden meer verwarmend en minder verkoelend voedsel moeten krijgen en geen rauw of magnetron klaargemaakt voedsel. Omdat kinderen van nature vaak een Milt deficiëntie hebben, kunnen slijm, mucus of vocht vormend voedsel erg schadelijk zijn voor hen. Slijm en mucus geven vaak een obstructie van de Qi, waardoor de Milt niet zijn functie kan uitoefenen van de vorming en de omzetting van Qi tijdens de spijsvertering. 17

18 Milt deficiëntie en Vocht kunnen verantwoordelijk zijn voor respiratoire verstopping en mucus vorming. Slijm vormend voedsel: amandelen, melk - en zuivelproducten, honing, pinda s, suiker en varkensvlees. Slijm oplossend voedsel: aardappelen, aardbeien, paddenstoelen, papaja, pompoen en radijs. 18

19 6. De vijf elementen Naast de Yin-Yang gedachten is de vijf elementenleer erg belangrijk binnen het Chinese gedachtegoed. Met de vijf elementen hout, vuur, aarde, metaal en water kunnen relaties, oorzaak en gevolg verklaard worden. Ondanks dat deze theorie al duizenden jaren oud is, is het nog steeds actueel voor de huidige tijd. De elementen volgen en bevruchten elkaar in een cyclus, de zgn. Generatie-cyclus of Sheng-cyclus. Er is een zogenaamde moeder- zoon relatie, waarbij de moeder de zoon voedt. De rechtsom draaiende beweging is een activerende werking (de moeder voedt de zoon) en de linksom draaiende beweging is een remmende werking (de zoon remt de moeder). De elementen kunnen elkaar ook controleren of afremmen in de zgn. controle- of Kocyclus. Deze kan ook de andere kant op gaan. Zie figuur 2. De elementen volgen en bevruchten elkaar in een cyclus, de zgn. Generatie -cyclus of Sheng-cyclus in de moeder-zoon relatie. Hout voedt Vuur, de as van het Vuur voedt de Aarde, uit de Aarde wordt Metaal gewonnen, de mineralen uit Metaal laten het Water leven, Water voedt de planten (Hout). Rechtsom draaiende beweging (met de wijzers van de klok mee) is een activerende werking, een linksom draaiende beweging (tegen de wijzers van de klok in) is een remmende werking. Figuur 2. De Generatie-cyclus en de controlecyclus. De elementen kunnen elkaar ook controleren o f afremmen in de zgn. controle - of Ko-cyclus. Dat betekend dat Hout de Aarde remt (een boom kan de aarde openbreken), Vuur remt Metaal (door het te laten smelten), Aarde remt Water (door het te absorberen), Metaal remt Hout (een bijl hakt het hout) en Water remt Vuur (door te doven). Deze controlecyclus kan ook de andere kant op gaan bijvoorbeeld als het water te sterk is dat de aarde het water niet meer aankan (een dijkbreuk). Dat wordt het verachten genoemd, dus dat Water Aarde veracht. Binnen het Chinese gedachtegoed zijn aan ieder element andere eigenschappen verbonden. Zo kunnen alle geestelijke, emotionele, energetische en materiële verschijnselen van het universum volgens deze vijf elementen verklaard worden. De elementen corresponderen met o.a. organen, kleuren, seizoenen, windrichtingen, psychologische stemmingen, weefselstructuren, zintuigen en smaak. In de Chinese geneeskunde kijkt men naar het totaal, de zgn. functiekring van een orgaan. Als de functie van een element (bv. de Lever) wordt verbeterd dan verbeteren de andere eigenschappen van het betreffende element mee (de persoon wordt geduldiger en 19

20 minder boos, problemen met de galblaas kunnen verdwijnen, de banden en pezen worden sterker, etc.). In de volgende paragrafen zullen de diverse elementen met hun relaties tot smaak uiteengezet worden. 6.1 Voeding volgens de organen van de vijf elementen De vijf smaken die corresponderen met de vijf seizoenen en de vijf elementen: zuur, bitter, zoet, scherp en zout kunnen gebruikt worden om een onbalans in een zwak orgaan op te heffen of voor het onderhouden van de gezondheid van de organen. De organen staan met elkaar in verbinding en beïnvloeden elkaar via de Sheng - en Kocyclus. Op die manier kan voeding therapeutisch gebruikt worden. Zie tabel 5 voor de onderlinge relaties. Tabel 5 De vijf elementen Element Smaak Organen Seizoen Hout Zuur Lever / Galblaas Lente Vuur Bitter Hart / Dunne darm (Kringloop / 3 -Voudige verwarmer) Aarde Zoet MiltPancreas / Maag Zomer Nazomer Metaal Pikant / Scherp Long / Dikke darm Herfst Water Zout Nier / Blaas Winter De smaken zoet en scherp worden beschouw als Yang. Ze hebben de neiging om te verwarmen en de energie naar de buitenkan t en naar de bovenkant van het lichaam te sturen. Zuur, bitter en zout worden als Yin beschouwd. Ze verkoelen en trekken de energie lager en naar binnen. 6.2 De smaken De Chinese geneeskunde beweert dat de vijf smaken ieder een eigen effect heeft op de Qi stroom, de lichaamsvloeistoffen en op de Yin-Yang en de vijf elementen cyclus. Ideaal gezien zouden kinderen een gebalanceerd dieet moeten hebben m.b.t. de vijf smaken. Een dieet met te weinig of juist te veel aan een bepaalde smaak, kan het overeenkomstige orgaan verzwakken. De leeftijd van een kind is van belang in de vatbaarheid van een onbalans door smaak. Bijvoorbeeld: een kind in de hout fase kan vatbaar zijn voor een zure smaak. Natuurlijke smaken hebben de voorkeur boven artificiële smaken, omdat het lichaam de natuurlijke verbindingen beter kan omzetten (dit wordt bij de paragraaf Zoet / Milt/ Aarde uitgebreid behandeld). Denk daarbij aan de smaak zoet van fruit en groente t.o.v. zoet van snoep en koekjes. Toch kunnen artificiële smaken (zoals zout) in mindere mate toegevoegd worden om een balans in de organen te krijgen. In het dieet van een gezonde persoon zouden de vijf smaken in balans moeten zijn met een accent op zoet, aangezien Aarde (Milt) ook de rest van het lichaam van Qi voorziet. Om die reden wordt de Milt Qi beschouwd als het meest voedzame en centrale deel van het lichaam. Milt Qi energie wordt ook de Middelste Qi genoemd. 20

21 6.2.1 Zuur / Lever / Hout Zuur is een Yin smaak en heeft een astringente werking op de lichaamsvloeistoffen en energie. Het helpt de Lever met de vertering van rijke, vet en hoog cholesterol houdend voedsel. Zuur is de minst gangbare smaak in het westerse dieet. Er zijn verschillende zuren: - citroen zuur, ascorbine zuur, tannine. Het puurste zuur is in zwarte en groene thee en bladeren van zwarte bessen. Andere zure voedingsmiddelen zijn: - meidoornbes, - citroen, - limoen, - augurken, - zuurkool, - zure appel - zure pruimen. Meeste kinderen zijn Lever Yang exces en Lever Yin deficiënt. Yin toniserend voedsel geeft een goede Yin- Yang balans in de Lever. Veel junkfood zoals patat, chips, gebakken kip zijn schadelijk voor de Lever. Een goede balans van zuur, scherp en zoet geeft een goede balans in de Ko-cyclus wat betreft Metaal, Hout en Aarde. De moeder-zoon relatie in de Shen-cyclus van Water, Hout en Vuur komt in balans door een juiste hoeveelheid van zout, zuur en bitter Bitter / Hart / Vuur Bitter is een Yin smaak, die verkoelt en Qi in het lichaam naar beneden en naar binnen brengt. Een gematigde hoeveelheid aan bitter in het eten kan symptomen van Vuur exces reduceren, terwijl een te veel aan bitter het tegengestelde effect kan geven. Symptomen van Vuur exces zijn bijvoorbeeld: - luidruchtigheid, roodheid en agressiviteit De bittere smaak kan een koorts verminderen, hitte klaren (o.a. van overvloed aan rijk voedsel) en droogte veroorzaken. De meeste medicinale voeding is bitter zoals: - alfalfa, kamille, paardebloem blad of wortel, Enchinacea, hop, Romeinse sla, rogge en valeriaan. De meeste kinderen houden niet van bitter. Veel medicijnen zijn bitter en kunnen een Vuur deficiëntie veroorzaken. Hart deficiëntie kan als moeder van de zoon Milt een Milt deficiëntie geven. Door natuurlijk zoet kan de Milt versterkt worden, terwijl artificiële zoet (geraffineerde suiker) de Milt juist verder kan verzwakken. Een kleine hoeveelheid bitter kan de hartfunctie versterken vooral bij een puber tijdens het vuurstadium van ontwikkeling. In andere gevallen kan het helpen bij symptomen van een Milt deficiëntie. Symptomen van Milt deficiëntie zijn bijvoorbeeld: 21

22 - spijsverteringsproblemen, moeheid of slechte concentratie. Let op met de bittere smaak bij kinderen die de neiging hebben om kouwelijk te zijn, zwak te zijn, droogte verschijnselen te hebben of wel symptomen van een Long exces hebben. Vuur controleert het metaal en kan dus de Long inhiberen en verzwakken. Vanuit het Chinese stand punt is het dus onverstandig om bittere medicijnen te geven aan kinderen met astma, bronchitis of longontsteking Zoet /Milt /Pancreas / Aarde Zoet is de gebruikelijke smaak in de voeding van kinderen. Het is een Yang smaak, die verwarmt. Het brengt Qi in het lichaam opwaarts en naar de oppervlakte. Het bouwt weefsels en vloeistoffen op en het verbetert zo Yin deficiëntie. Van nature overheerst de zoete smaak in het dieet van veel mensen, omdat veel voedsel zoet in zich heeft, denk daarbij aan: - granen, groeten, noten, zaden en fruit. In mijn praktijk merk ik dat kinderen vandaag de dag over het algemeen een overvloed aan zoet eten tot zich nemen. Er wordt gesnoept in de vorm van snoepgoed, repen en koek, daarnaast wordt veel zoet gedronken. Er wordt nauwelijks thee zonder suiker gedronken en water drinken ze dikwijls al helemaal niet. Zelfs de zgn. gezonde snacks zijn vaak extra gezoet, over het algemeen met kunstmatige zoetstoffen. Natuurlijke suikers zijn gezonder dan kunstmatige suikers. Dit kan biochemische verklaard worden. Zowel natuurlijke als synthetische suikers hebben de wetenschappelijke formule C6H12O6. De biochemische structuur van de natuurlijk voorkomende fructose bevat een keton groep. Dit is een zeer reactieve organische verbinding met de algemene structuur R-C=O-R. R en R zijn organische radicalen en C=O is de keton radicaal. Onder normale omstandigheden oxideren ketonen snel tot H2O en CO 2 en zijn belangrijk voor het celmetabolisme. Deze natuurlijke fructose is de vorm waarin suiker voorkomt in veel vruchten en in sommige groenten. Koolhydraten (een polysaccharide) worden afgebroken tot glucose, een monosaccharide een voedingsstof voor de hersenen en de grootste bron van energie voor het lichaam. Kunstmatige suiker, in het bijzonder glazuursuiker, is daarentegen erg calorierijk, moeilijk te verteren en heeft weinig voedingswaarde. Daar heeft het lichaam dus niets aan. De belangrijkste natuurlijke voeding zijn de granen. Ze zijn rijk aan koolhydraten die omgezet worden in glucose. Andere voorbeelden zijn: - Fruit: appels, abrikozen, kersen, dadels, vijgen en papaja. - Groenten: bieten, champignon, pompoen, wortel, snijbiet, komkommer, aubergine, erwten, aardappel, shii-take, zoete aardappel. - Noten en zaden: amandelen, kastanje, kokosnoot, sesamzaad en olie, pijnboompitten, zonnebloempitten en walnoten. - Natuurlijke suikers: rietsuikermelasse, rijstsiroop en honing. Honing wordt vaak gegeven bij verstopping. Wees voorzichtig bij kinderen in een deficiëntie toestand. Doordat zoet van honing slijmoplossend is, kan dit uiteindelijk leiden tot een droogte effect waardoor Yin wordt beschadigd. 22

23 Omdat Aarde Metaal voedt, kunnen natuurlijke suikers de Long versterken vooral bij een Long deficiëntie. Natuurlijke suikers zijn ook goed voor kinderen die naar een deficiëntie neigen. Symptomen van een Long deficiëntie zijn: - droogte, kouwelijk, nerveus, mager of zwak. Kinderen met een Hout exces hebben juist baat bij vertraagde suikers. Extra gebruik van bijvoorbeeld: rijst, tarwe of haver helpen vaak in deze situatie. Symptomen van een Hout of Lever exces zijn: - agressieve, boze, onrustige en ongeduldige kinderen Kinderen met overgewicht krijgen bij zowel Chinese als westerse artsen het advies om minder zoet te eten. In het westen is dit advies gebaseerd op de hoge hoeveelheid aan calorieën. In het Chinese advies wordt meegenomen dat kinderen met overgewicht ook vaak slijmvorming en Milt deficiënt zijn. Een overmaat aan zoet geeft meer deficiëntie. Als kinderen leren om goed te kauwen op de koolhydraten en ander zoet voedsel, dan kunnen de enzymen uit het speeksel het voedsel beter afbreken waardoor het werk voor Maag en Milt verlicht wordt. Hierdoor vindt er een betere opname van het voedsel plaats. Melk en zuivelproducten worden in het westen vaak geadviseerd als een belangrijk onderdeel van de dagelijkse voeding bij kinderen. Volgens de Chinese geneeskunde veroorzaken ze slijm of Vocht, waardoor Milt beschadigd wordt. De combinatie van melk- of wel zuivelproducten (slijmvormende voeding) met kunstmatige zoetstoffen zal kinderen dan ook gevoelig maken voor een zwakke Milt energie of een Milt deficiëntie. Een zwakke Milt energie betekent een verwaarloosde Aarde op het gebied van voeding. Dit komt door onregelmatig eten, te veel suiker of te veel vet. Regelmatig kleine maaltijden eten, werkt bij aan het herstel van de energie. Tevens is een goede bereiding van het voedsel onderdeel van het genezings proces. Het voedsel moet op een gematigd vuur bereid worden. Voeding moet goed gekauwd worden zodat het goed wordt opgenomen. Een beetje slijm/mucus is nodig voor de slijmvliezen en de spijsvertering. Gematigde hoev eelheden van complexe koolhydraten (granen, groenten en peulvruchten) dragen bij aan een goede coating van het maag-darmkanaal, terwijl grote hoeveelheden juist overmatige mucus vorming veroorzaken. Overconsumptie van zuivelproducten, eieren of vlees vormen de dikste en de meest stroperige mucuslaag. Andere oorzaken van Vocht zijn: 1) Voedsel dat: geraffineerd of veel bewerkt, bedorven, muf, bespoten of chemisch bewerkt is 2) Te veel ingrediënten en slecht combineren van voedsel 3) s Avonds laat eten 4) Overeten 5) Te veel vocht als omgevingsfactor verslechteren het interne Vocht, zoals te lang op een vochtige, natte koude grond zitten Scherp / Long / Metaal 23

24 De smaak scherp heeft Yang eigenschappen. Het verwarmt het lichaam, ondersteunt de circulatie van Qi en Bloed, het stimuleert de spijsvertering, verdrijft Vocht en slijm en het dringt de Long binnen. Hoesten en slijmvormende respiratoire aandoeningen zoals luchtweg infecties, bronchitis, astma kan verslechteren als er een tekort aan scherp is. Voorbeelden van scherp of pittig voedsel dat zweten induceren zijn: - knoflook, munt, sjalot, kamille, etc. Ze werken in een vroeg stadium al gunstig op het uitdrijven van pathologie. Geef kinderen met (hoge) koorts geen pittige kruiden zoals: - Basilicum, cayenne, kaneel, knoflook, gemberwortel, uien en peper. Geef kinderen met koorts de meer verkoelende specerijen zoals: - Pepermunt, witte peper of radijs bladeren. Door het voedsel te koken wordt de medicinale werking van de scherpe specerijen verminderd. Als je Long wil versterken dan geef je het kind een gelijke hoeveelheid van natuurlijk zoet (Milt voedt Long) en pittig of scherp met een beetje bitter (Hart controleert Long). Kinderen met Nier Yang deficiëntie met symptomen zoals koude extremiteiten of algeheel kouwelijk kunnen met pittig eten (pas op voor overmaat!) geholpen omdat in de Shen-cyclus Metaal het Water voedt. Scherp eten kan ook sporadisch genuttigd worden bij kinderen met droogte en hitte symptomen. Pittig zou verminderd moeten worden bij kinderen die medicatie krijgen om verdere beschadiging van de Lever te voorkomen, omdat medicatie vaak de Lever beschadigd en Metaal Hout controleert Zout /Nier / Water Zout is op een na de meest gebruikte smaak in het moderne eten. Het zit veel in het junkfood dat kinderen zo lekker vinden: Chips en patat. Zout is een Yin smaak. Het kan het lichaam: verkoelen, bevochtigen en ontgiften. In een goede balans kan het de eetlust opwekken en de spijsvertering bevorderen. Het is goed in een droogte situatie, denk daarbij: - aan gorgelen met zout water bij een rauwe keel, - tanden poetsen met fijn zout bij gingivitis, etc. Het meeste zoute voedsel is natuurlijk zout zelf en zeewier (kelp). Ander zout voedsel zijn: miso, augurken en soja saus. Gerst en gierst zijn van nature zoet maar hebben ook een zout component. Om Nier te tonifiseren zou in het dieet van een kind een gelijke hoeveelheid zout en scherp (Long voedt Nier) en een beetje zoet (Milt controleert Nier) aanwezig moeten zijn. Bij een Nier kwaal zoals een congenitale nier afwijking, zou zoutloos gegeten moeten worden. 24

25 Water controleert Vuur, daarom moet er opgepast worden met een overmaat aan zout bij kinderen in de ontwikkelingsfase van Vuur zoals pubers. In dat geval kan een overmaat aan zout een negatief effect op het Hart hebben. 6.3 Voedsel en Seizoenen De vijf elementenleer met de vijf seizoenen en de Yin-Yang gedachte zijn met elkaar verbonden. Yang is als drager van de levenskracht van belang voor de mens en de natuur voor stabilisatie en gezondheid. Met het toenemen van Yang in het voorjaar, beginnen planten en bomen weer uit te lopen. In de zomer zijn ze op het hoogtepunt, wanneer Yang ook op het hoogtepunt is. In de herfst wanneer de bladeren afvallen en Yin aan het toenemen is maken de planten en bomen zich op voor de winter wanneer yang op zijn laagst is en yin maximaal wordt. De planten en bomen komen in een rust situatie met opgeslagen energie, die ze weer kunnen gebruiken in de lente als het Yang weer toeneemt. De klassieke Chinese gedachte gaat er van uit dat het cyclische effect van de seizoenen van diepgaand belang is voor de groei, de ontwikkeling en het welzijn van de mens. De mens wordt beïnvloed door de klimaatsveranderingen en zou hiermee in harmonie moeten leven. In het westerse dieet wordt er weinig aandacht besteed aan voedsel in relatie met de seizoenen. Omdat we tegenwoordig kunnen invriezen en kunnen importeren is het altijd mogelijk om van alles te eten wanneer we maar willen, onafhankelijk van het seizoen. In de Chinese gedachte en geneeskunde is de mens een onderdeel van de natuur, een microkosmos in een macrokosmos. Door kinderen seizoensproducten te geven, stemmen ze beter af op het ritme van de natuur en met de natuurlijke cyclus van de vijf elementen Hout en lente Lente staat voor jong, vernieuwing en groei. Een jonge boom die met zijn wortels nutriënten uit de aarde haalt en naar de hemel wil groeien. Een goed lente dieet bevat dan ook natuurlijke zoetstoffen van de aarde, groene bladgroente, kiemen en zaden en rauwe of zachte jonge groente zoals jonge worteltjes en kleine bietjes. Verminder voedsel dat Lever / Hout belast: vet, vetrijk voedsel, chemische substanties (denk vooral aan medicijnen, die worden voornamelijk in de Lever afgebroken) alcohol en geraffineerd voedsel (de kant-en-klaar producten). Kinderen in de Hout-fase van ontwikkeling zijn heel kwetsbaar, daarom kunnen tieners en volwassenen beter tegen alcohol dan jonge kinderen. Koken in de lente zou met een aantal beetje pittige kruiden en specerijen kunnen, zoals: Basilicum, laurier blad, karwij (kummel), dille, venkel, majoraan en rozemarijn. Het eten zou kort bereidt moeten worden bij een hoge temperatuur: geroerbakt, zacht braden met weinig olie (om Lever niet te beschadigen), gestoomd of licht gesudderd. Omdat lente voor Hout, groei en beweging staat, zouden kinderen in deze tijd fysiek actief moeten zijn. Zie tabel Vuur en zomer 25

26 Zomer is het meeste Yang van alle seizoenen. Kinderen zouden veel buiten moeten spelen, in de schaduw moeten zitten om op natuurlijke wijze af te koelen en veel water moeten drinken om uitdroging te voorkomen. Ze zouden fel gekleurd fruit en groente van het seizoen moeten eten en: - lichte maaltijden zoals salade met kiemen, alfalfa en komkommer, - groente zoals tofu, - fruit zoals watermeloen, appels en citroen - drinken zoals limonade (liefst zelf gemaakte) en appelsap Voedsel zou snel en bij een hoge temperatuur bereidt moeten worden. Vermijdt: zwaar eten zoals: - vlees en eieren, - een overmaat aan noten, z aden en granen. Een beetje scherp eten kan voordelig zijn omdat het het zweten activeert. Denk aan: - cayenne, verse gember (niet gedroogd), mierikswortel en peper (zwarte, maar ook Spaanse, groene of rode pepertjes) De gedachte hierachter is dat het lichaam weer op temperatuur komt. De poriën worden geopend waardoor het lichaam kan afkoelen en zich kan aanpassen aan het hete weer. Dit voelt voor het lichaam comfortabel aan. Dat is ook de reden waarom ze in tropische landen vaak heel pittig eten. Let op dat kinderen geen overmaat krijgen aan scherp voedsel, dan koelen ze te veel af als de koele seizoenen, de herfst en de winter, aanbreken. De Chinese visie: In tegenstelling tot wat er in de Westerse visie gebruikelijk is, worden ijskoude dranken of ijskoud voedsel afgeraden, zelfs bij de warmste dagen. Deze ijskou gaat naar de maag, waardoor deze samentrekt (verkrampt) en de spijsvertering wordt afgeremd. Vervolgens knijpen de poriën samen, zodat er geen zweetsecretie plaats kan vinden. Men komt al vlug in een koortsachtig gevoel terecht. Het is een soort verkramping of wel shock, die ook ontstaat als men snel van een stevig aircogekoelde ruimte naar buiten in de hitte gaat. Een van de slechtste dranken voor kinderen zijn de drankjes met fijngemalen ijs en limonade; het bevat ijs, suiker en kunstmatige kleurstoffen. Zowel suiker als kunstmatige kleurstoffen bevatten een organisch aldehyde radicaal, die hetzelfde effect heeft als alcohol. Zie tabel Aarde en nazomer Dit is het seizoen van de oogst en de overgang van Yang (groei) naar Yin (rust). Kinderen moeten langzaamaan doen en matigen. Moedig gedurende dit aardeseizoen de kinderen aan om rustige activiteiten te doen om meer naar binnen gekeerd te raken (meer gecentreerd te raken). Kinderen moeten meer aarde kleuren eten, natuurlijk zoet voedsel zoals: - wortelen, maïs en gele pompoen (squash); rond voedsel om te centreren zoals abrikozen, kool, ronde meloen, kastanje, hazelnoot, gierst, erwten, rijst en sojabonen. 26