BIJLAGEN. Deel 3 van dit handboek Geothermie bevat de bijlagen bij deel 1 en deel 2.

Transcriptie

1 BIJLAGEN Deel 3 van dit handboek Geothermie bevat de bijlagen bij deel 1 en deel 2. 1

2 Inhoud Bijlage 1: Vergunningsvormen voor geothermieprojecten bij tuinders 3 Bijlage 2: Eisen aan de geothermische vergunninghouder 5 Bijlage 3: Stappenplan voorbereidingsfase 7 Bijlage 4: Zelfevaluatie van het boorproces 8 Bijlage 5: richtlijn independent well examination 11 Bijlage 6: Voorbeeld VG-document voor de boorfase 13 Bijlage 7: Inhoud van een BARMM (melding) 31 Bijlage 8: Inhoud van een VG-document 32 Bijlage 9: Zelfevaluatie van het winningsproces 33 Bijlage 10: Informatieverstrekking exploitatiefase 34 Bijlage 11: Veiligheid tijdens de verschillende projectfases 35 Bijlage 12: Bow-tie 40 Bijlage 13: Risicobeoordelingsmatrix 43 Bijlage 14: Handleiding directiebeoordeling 44 Bijlage A: Tijdschema 47 Bijlage B: Voorbeeld noodplan 48 2

3 Bijlage 1: Vergunningsvormen voor geothermieprojecten bij tuinders Voor de (diverse) vergunningen voor geothermie bij tuinbouwbedrijven zijn verschillende vergunningsvormen mogelijk. EZ bereidt (begin 2013) brede communicatie voor over dit onderwerp en zal een nadere uitwerking onder andere via het Platform Geothermie bekend maken. 1. In hoofdzaak mijnbouw-locatie Bij deze optie is de gemeente het bevoegde gezag voor de bouw & aanlegfase (1e wabovergunning) en het ministerie van EZ voor de boor- & testfase (BARMM-melding) en de winningsfase (wabo oprichtingsvergunning). Deze optie kan op diverse manieren ontstaan: Tuinder X heeft een milieuvergunning of is meldingsplichtig en gaat aardwarmte ontwikkelen voor zichzelf en derden. De opbrengst uit aardwarmte voor derden is zo groot dat hij een 'in hoofdzaak mijnbouw' bedrijf wordt. De tuinder heeft dan twee keuzes: 1. Het tuinbouwbedrijf komt in zijn geheel onder het bevoegd gezag van EZ te vallen (één inrichting voor tuin en aardwarmte waarbij een VVGB ( Verklaring Van Geen Bezwaar ) van de gemeente of provincie mogelijk benodigd is), of 2. De tuinder richt een apart aardwarmtebedrijf op voor de winning en levering zodat er automatisch 2 inrichtingen ontstaan. EZ wordt dan bevoegd gezag over de aardwarmte-inrichting en de gemeente of provincie blijft dan bevoegd gezag over de tuinbouwinrichting 2. Milieuvergunning plichtig tuinbouwbedrijf met aardwarmteproject In dit geval is er al een Milieuvergunning en komt het aardwarmtedeel erbij. Er wordt in hoofdzaak aan het eigen bedrijf geleverd (niet in hoofdzaak mijnbouw). Bij deze optie wordt een revisievergunning aangevraagd bij het huidige bevoegde gezag (gemeente of provincie) en levert EZ voor het mijnbouwdeel een VVGB aan het bevoegde gezag. De gemeente of provincie blijft bevoegde gezag over de (tuinbouw)inrichting en EZ behoudt haar toezichthoudende rol op het Mijnbouwdeel. 3. Meldingsplichtig tuinbouwbedrijf volgens besluit Glastuinbouw met aardwarmteproject In dit geval is er een verschil tussen de start- en winningsfase: Fase 1: startfase (boor- en testfase) De betreffende gemeente is bevoegd gezag voor de aanvraag om een omgevingsvergunning op grond van artikel 2.1, eerste lid, onder a of c, van de Wabo, (bouwen putkelder of het aanleggen van een locatie voor een proefboring.) EZ is ook het bevoegd gezag voor de melding in het kader van het Besluit algemene regels milieu mijnbouw (BARMM). Fase 2: winningsfase Er dient in deze fase een vergunning voor het oprichten en in werking hebben van een mijnbouwwerk op grond van artikel 2.1, eerste lid, onder e, van de Wabo te worden aangevraagd. De aanvraag voor een omgevingsvergunning op grond van artikel 2.1., eerste lid, onderdeel e, van de Wabo wordt bij EZ ingediend. Dit geldt eveneens voor andere aanvragen op grond van artikel 2.1, eerste lid, of artikel 2.2 van de Wabo. De minister van EZ is het bevoegd gezag voor de hele activiteit omvattende het onderdeel glastuinbouw en het onderdeel geothermie. De meldingen op grond van het Besluit glastuinbouw en andere aanvragen om een omgevingsvergunning voor het glastuinbouwonderdeel die in deze fase worden gedaan, dienen eveneens bij de minister te worden gedaan of ingediend. 3

4 Toelichting bij mogelijkheid 3 Het bevoegd gezag voor de minister van EZ vloeit voort uit artikel 3.3., vierde lid, van het Bor. Dit artikel bepaalt dat de Minister van Economische Zaken bevoegd is te beslissen op een aanvraag die betrekking heeft op: a. een inrichting die in hoofdzaak een mijnbouwwerk is, en b. mijnbouwwerken, niet zijnde inrichtingen Onderdeel a is niet van toepassing aangezien het geothermie-onderdeel ondergeschikt is aan het glastuinbouwonderdeel. Onderdeel b is van toepassing aangezien er sprake is van een aanvraag op grond van de Wabo. Tuinbouw en geothermie één inrichting Het glastuinbouwdeel en het geothermiedeel van een glastuinbouwactiviteit vormen één activiteit en kunnen niet los van elkaar worden beschouwd, ook al is het ene onderdeel meldingsplichtig en het andere omgevingsvergunningsplichtig. Binnen een activiteit als een glastuinbouwactiviteit kan, naast een onderdeel als het glastuinbouwonderdeel - waarvoor een meldingsplicht geldt - voor een ander onderdeel een omgevingsvergunning zijn vereist. Dit wordt ook bevestigd door de memorie van toelichting bij de Invoeringswet Wabo. Zie onder andere Kamerstukken , nr. 3, p.15 en 16 (pdf-versie). De geothermie-installatie wordt aldus geplaatst ten behoeve van de glastuinbouw. Er is, om de terminologie van het begrip inrichting uit artikel 1.1, vierde lid, van de Wm te gebruiken, sprake van een onderneming met bijbehorende `installaties die onderling technische, organisatorische of functionele bindingen hebben en in elkaars onmiddellijke nabijheid zijn gelegen. Voor wat het begrip onderneming betreft is er, ook met verwijzing naar de definitie daarvan in de Wet milieubeheer, sprake van een door de mens bedrijfsmatig of in een omvang alsof zij bedrijfsmatig was, ondernomen bedrijvigheid die binnen een zekere begrenzing pleegt te worden verricht. Het Besluit glastuinbouw is mede gebaseerd op artikelen 8.40 en 8.41 van de Wm. Artikel 8.41a Wm is daardoor van toepassing. Daarin is onder andere bepaald waar een melding gedaan dient te worden indien er voor een activiteit ook een omgevingsvergunning is vereist. Hierboven is vastgesteld dat wanneer bij een glastuinbouwbedrijf een geothermie-installatie is geplaatst, er sprake is van één activiteit. Dit brengt met zich mee dat de meldingen voor het glastuinbouwbedrijf bij hetzelfde bevoegd gezag dienen te worden gedaan als waar een aanvraag om een omgevingsvergunning wordt ingediend. Het onderdeel glastuinbouw blijft meldingsplichtig. Na toevoeging van een geothermie-installatie bij een glastuinbouwactiviteit wordt het onderdeel glastuinbouw geen inrichting in de zin van de Wabo, behalve als daarmee voldaan wordt aan de eisen van een van de categorieën van het Bor, bijlage I, onderdeel B of C. Er is geen sprake van een inrichting in de zin van de Wabo aangezien een inrichting in de zin van de Wabo een inrichting is die volgens artikel 1.1 van de Wabo behoort tot een categorie die is aangewezen krachtens artikel 1.1, derde lid, van de Wabo. Dat lid geeft aan dat bij of krachtens AMvB categorieën inrichtingen worden aangewezen als bedoeld in artikel 1.1, vierde lid, van de Wet milieubeheer (hierna: Wm) waarvan het oprichten, het veranderen of veranderen van de werking of het in werking hebben moet worden onderworpen aan een voorafgaande toetsing, gezien de aard en de omvang van de nadelige gevolgen die de inrichtingen voor het milieu kunnen veroorzaken ( ). De bedoelde AMvB is het Bor. In bijlage I, onderdelen B en C, van het Bor zijn de vergunningplichtige inrichtingen omschreven. Ervan uitgaande dat geen enkele categorie van toepassing is, is er geen sprake van een inrichting in de zin van de Wabo. 4

5 Bijlage 2: Eisen aan de geothermische vergunninghouder De eisen die de wet aan vergunninghouders (en dus aan vergunningaanvragers!) stelt zijn divers. SodM en EZ maken onder andere gebruik van onderstaande opsomming. 1. Een operator dient te beschikken over management, dat ervaring heeft met de mijnbouwkundige activiteit die men wil gaan ontplooien. Als een operator aardolie en/of aardgas wil opsporen en winnen, dan moet de bedrijfsleiding kennis en ervaring hebben in de E&P business. Voor een zoutproducent geldt dat de leiding kennis en ervaring moet hebben op het gebied van zoutmijnbouw. 2. Een operator maakt vrijwel altijd gebruik van contractors om werkzaamheden uit te voeren. Hij moet beschikken over voldoende (staf)personeel om de contracten integraal (zowel financieel als inhoudelijk) te beheren en de contractors aan te sturen. Dat personeel moet vakbekwaam zijn, dat wil zeggen: relevante scholing hebben gehad. Bovendien moet het beschikken over relevante ervaring. De gewenste kennis en ervaring hangen samen met de mijnbouwkundige activiteiten, die de operator wil ontplooien. Voor de exploitatie van zout is een andere deskundigheid vereist dan voor de winning van aardolie. 3. Om aan de Nederlandse wet- en regelgeving te kunnen voldoen, moet de operator over personeel beschikken, dat bekend is met de Nederlandse regels. Hierbij gaat het niet alleen om de mijnbouwregels, maar ook om Arbo-regels en de milieuregels. Elke mijnbouwkundige activiteit die in tabel 1 wordt genoemd, heeft weer zijn specifieke regels. 4. In tabel 1 is specifiek aangegeven welke mijnbouwactiviteiten risicovol zijn. Hoewel de zorg voor veiligheid en milieu in de mijnbouwindustrie op een zeer hoog niveau staat, kan niet worden uitgesloten, dat er zich ooit een calamiteit voordoet. Het is van het grootste belang, dat een operator hierop daadkrachtig kan reageren. Hij moet bekend zijn met crisisbeheersing. 5. Een operator moet beschikken over een Plan van Aanpak, waaruit blijkt wat hij van plan is te gaan doen en hoe hij het wil doen. Aan de hand van dit plan kan worden beoordeeld of de wijze waarop de operator zijn activiteiten in Nederland wil organiseren realistisch zijn. 6. Een operator moet beschikken over voldoende financiële middelen om de voorgenomen activiteiten te kunnen uitvoeren. Het punt wordt aangeduid met 'p.m.', omdat het niet het onderwerp van deze notitie is. 7. Bovenstaande punten zijn nader geconcretiseerd in bijgaand invulformulier. Op basis van de antwoorden in dit invulformulier vormt SodM zich een oordeel over de technische mogelijkheden van de operator. Deze beoordeling gaat in ieder geval gepaard met een gesprek met de betreffende onderneming, eventueel aangevuld met een bedrijfsbezoek. Nadere informatie is ook te verkrijgen via onder ( aardwarmte ). Tabel 1 risicovolle activiteiten. In de volgende versie van dit Handboek zal dit nader zijn ingevuld. 5

6 Invulformulier voor operators (Niet alle onderwerpen zijn relevant voor elk type operator) Information / document Administratieve gegevens -Naam(handelsnaam), adres -Telefoonnummer, Fax, -Vestiging(en) in Nederland: adres(sen) Bedrijfsgeschiedenis: informatie over de operator-ervaring van het bedrijf Management samenvatting van de jaarrapporten over de afgelopen drie jaar Een lijst van lidmaatschappen van branche-organisaties (zoals NOGEPA) Olie & Gas Zout Aardwarmte X X X X X X X X X Personele gegevens -Organogram X X X - CV s van managers en key personnel X X X Plan van Aanpak voor de uit te voeren werkzaamheden Expertise: Een lijst van in-house beschikbare expertise en van expertise die van buiten gehaald moet worden Een lijst van (vermoedelijk) in te schakelen contractors Veiligheidsbeleid X X X X X X X X X X X Veiligheids- en gezondheidsysteem X X X Kwaliteitsborgingssysteem voor construction X X X engineering en/of drilling engineering Bedrijfsvoering (operaties)- en onderhoudsbeleid X1 X1 X1 Rampenplan X X X Doelmatige winning Reservoir management beleid X1 : alleen voor winnings- en opslagactiviteiten. X2 : alleen voor winningsactiviteiten X2 6

7 Bijlage 3: Stappenplan voorbereidingsfase De voorbereidingsfase kent de volgende stappen: Geologische quick-scan Onafhankelijke audit van het VG-zorgsysteem 1 Aanvraag opsporingsvergunning, waarbij de aanvrager aantoont voldoende technische kennis en financiële draagkracht te hebben voor het aardwarmteproject. De aanvrager geeft tevens de beschrijving van zijn VG-zorgsysteem (op hoofdlijnen), en hoe hij deze voor de (komende) fasen van het project zal gaan inrichten Geologisch onderzoek incl. kansinschatting aanwezigheid olie/gas Opstellen basis voor putontwerp (uitgangspunten > basisontwerp > risicoanalyse) Verificatie boortraject en kans op aantreffen olie/gas door SodM (laat dit uitvoeren door TNO) Locatieonderzoek (bodemtechnische en milieutechnische aspecten i.r.t. de boorstelling, putbehuizing, technische ruimte, leidingtracés, voorzieningen en onderhoud) Aanvragen van vergunningen buiten de Mijnbouwwet (zoals de Wabo) Opstellen en indienen detailontwerp van putten Selecteren boorfirma, materiaalleveranciers en servicebedrijven Opstellen en indienen meet- en monitoringsprogramma, waarbij mudlogging verplicht is en nadere metingen moeten zijn vermeld welke zijn voorzien voor onvoorziene situaties, inclusief een risicoanalyse voor het uitvoeren van de metingen en het opstellen van de beheersmaatregelen Opstellen testprogramma (incl. beheersing van effecten van thermische en/of hydraulische fraccing en het behandelen en/of afvoeren van het testwater) Opstellen pompconfiguratie Opstellen ontwerp aanleg boorlocatie en bovengrondse installatie inclusief regeltechniek Opstellen organisatie en autorisatieprocedures boorfase Geologische risk-assessment o.b.v. worst-case scenario Toetsing boorontwerp door een independent well examiner (zie bijlage richtlijn independent well examination ) Opstellen exploitatieplan (onderhoud, vervanging, monitoring, rapportage) Selectie boorfirma Opstellen boorprogramma (incl. toetsingsrapport van de well examiner, overzicht van competentie van stafpersoneel, toezicht, calamiteitenbeheersing) Opstellen van het veiligheids- en gezondheidsdocument voor alle soorten van werkzaamheden in en aan boorgaten en putten (met overbruggingsdocument) en het betrekken van alle relevante contractors en hun experts in de gevarenanalyses, risico-evaluaties en opstellen van beheersmaatregelen, rollen en verantwoordelijkheden, toezicht, coördinatie, communicatie en afstemming van systemen, etc. Indienen van boorprogramma en VG-document uiterlijk vier weken vóór de boring Inspectie van boorinstallatie door een externe inspectieorganisatie (wet en internationale standaarden, aanwezigheid veiligheids- en gezondheidsdocument) Finale afstemming operator en contractors Of deze stappen goed en gedocumenteerd doorlopen zijn, is vast te stellen aan de hand van de bijlage zelfevaluatie van het boorproces en de externe audit van het VG-zorgsysteem. Het verdient sterk de aanbeveling óók de zelfevaluatie van het winningsproces door te nemen, (bij voorkeur zes maanden vóór de start van de winningsfase, om voldoende tijd te hebben voor aanpassingen, het indienen en de behandeling door de overheid.) 1 Een mijnbouwonderneming gericht op geothermie, die niet frequent booractiviteiten uitvoert en binnen het bedrijf onvoldoende experts heeft voor het afgeven van een second opinion over het boorprogramma, dient ruim voorafgaand aan nieuwe boringen (ca. zes maanden) het VG-zorgsysteem te laten auditen door een onafhankelijke externe partij. 7

8 Bijlage 4: Zelfevaluatie van het boorproces De zelfevaluatie bevat de volgende hoofdstukken: A. Ontwerp van boorgaten (well design) B. Aanleg van boorgaten (well construction) C. Beheersing en beveiligingen bij de aanleg van boorgaten (well control) D. Reactie op noodsituaties (emergency response) E. Algemene aspecten F. Conclusies A. Zelfevaluatie - Ontwerp van boorgaten (well design) A1. Het vaststellen of er voldoende kennis en ervaring bestaat voor het ontwerpen van boorgaten. Collegiale toetsingen, beoordeling van bestaande omliggende boorgaten (offset well review), hazids/ hazops, pre-spud meetings, eindbeoordelingen (end of well reviews); autorisatie/goedkeuringsproces, onafhankelijke controle op ontwerp en aanleg van boorgaten (independent well examination), input van de boorcontractor en andere dienstverlenende bedrijven, input van de productiefaciliteit ontwerper en operationeel stafpersoneel, het adequaat anticiperen op de puttestfase, de completionfase, de tijdelijkeen permanente buitengebruikstellingsfase van het boorgat etc. A2. Geschiktheid van bedrijfsspecifieke barrière filosofie (bedrijfseigen standaarden) voor alle mogelijke situaties. Met inbegrip van, maar niet beperkt tot: tijdelijk buitengebruikstellingsfase, gasdichte verbindingen in de tweede barrière, liner met tie-back naar de oppervlakte ten opzichte van volledige verbuizingen, de verschillende wijze van testen van barrières en hun acceptatiecriterium, het gebruik van diverters in het tophole-gedeelte etc. A3. Nauwkeurigheid van poriëndrukgegevens (van RFT s, omliggende boorgaten etc.), met name indien er hogere drukken worden verwacht in vergelijking tot de hydrostatische druk. Hoe wordt de nauwkeurigheid van de poriëndruk zeker gesteld (10% - 50% - 90% waarschijnlijkheid)? Welke waarschijnlijkheid wordt gebruikt in het ontwerp van het boorgat? A4. Bedrijfsspecifieke ontwerpregels en belastinggevallen (load cases) voor het verbuizingontwerp (casing design); Specificeer de worst case evacuation, verbuizingsschoen selectie criteria (casing shoe selection criteria), ontwerpfactoren (design safety factors), kick tolerances, keuze van verbuizingen en hun connecties, omliggende casing schema s (offset casing schemes), maximale doglegs, beoogde toekomstige putoperaties en interventies, influx tolerances voor elke gatsectie, limit testen of leak of testen etc. B. Zelfevaluatie - Aanleg van boorgaten (well construction) B1. Toegepaste procedures & voorzorgmaatregelen als een boorgat naar een vloeistof wordt gecirculeerd waarmee dat boorgat in onderbalans komt (er ontstaat een minder dan hydrostatische overdruk in het boorgat). Demonstreer hoe de barrières in het boorgat worden getest voordat er naar een onderbalansvloeistof wordt gecirculeerd; wat zijn de maatregelen als een barrière mocht falen; wat is het plan waar men op terug kan vallen? B2. Cement-ontwerp: hoe wordt zeker gesteld dat een boorgat niet in een onderbalanssituatie terecht komt bij het cementeren van verbuizingen (liners of casings). De quality assurance van het cementatieontwerp en de uitvoering daarvan, etc. B3. Cementatie-operaties: het vaststellen dat alle procedures, recommended practices en industry practices, worden toegepast. 8

9 De toepassing van cementatiematerieel zoals centralisers en stop collars, backup plan indien het float equipment mocht falen, hoe wordt er op de zonal isolation gecontroleerd, het beleid ten aanzien van cement bond logs voor kritische cementaties, overwegingen in het cementtrecept tegenover gaszones, pump to bump, druktesten van verbuizingen (casing/liner) bij hard en zacht cement, etc. B4. Verbuizing (casing) installatie: beoordeel de casing hanger installatieprocedure, de hanger locking procedure en de bijbehorende druktest. B5. Wat zijn de acceptatiecriteria voordat men met een volgende boorgatsectie aanvangt? Formatiesterkte, kick tolerance, druktesten van de verbuizing, etc. B6. Management van veranderingen tijdens de aanleg van het boorgat (management of change process). Management en autorisatie van een verandering, in kennis stellen van SodM, etc. C. Zelfevaluatie - Beheersing en beveiligingen bij de aanleg van boorgaten (well control) C1. Worden well control risico s en hun gerelateerde risico s vooraf besproken, afgestemd en overeengekomen met de boorcontractor? Drukregime, verbuizing, selectie boorvloeistof (mud), cementaties, H2S, CO2 in combinatie met koolwaterstoffen, HPHT, ondiepe gasvoorkomens (shallow gas), het communiceren van deze risico s met sleutelpersonen en het personeel, etc. C2. Kritische well control aspecten. Veranderingen in procedures; onverwachte boorspoelingsverliezen; nieuw of gemodificeerd materieel; trainingsverplichtingen; afspraken over het insluiten van het boorgat; pit level control, etc. C3. Classificatie van de toegepaste BOP s ten opzichte van de maximale ingesloten voorkomende druk. Hoe wordt de maximale ingesloten druk bepaald; functietesten en druktesten, testen van meervoudige (redundant) back-up functies op de verschillende control panels ; toegepaste procedures, etc. C4. Mogelijkheid van de Shear Rams om pijpen en buizen door te kunnen snijden. Hoe wordt zeker gesteld dat er geen verbuizingsconnecties ter hoogte van de Shear Rams komen tijdens kritische operaties? Wat zijn de maatregelen als het afsnijden c.q. shearen mocht falen, wat is het plan waar men op terug kan vallen? C5. Locaties van het op afstand bedienbare bedieningspaneel voor de BOP en hun stuurleidingen, bestendigheid van deze stuurleidingen bij blowouts. Beoordeling van het ontwerp, overzichtsplan (lay out) en meervoudige (redundant) back-up functie. C6. Kan de accumulator voldoen aan de close-open-close conditie, maar ook tevens bij een maximale ingesloten druk aan de putmond? C7. Certificatie, reparatie en inspectie registers van well control materieel (van de afgelopen 3 jaren). Overeenkomstig met industrie standaarden, fabrikant, gecertificeerde reparatie, as build tekeningen van het hydraulisch systeem, is de BOP en het bijbehorende materieel (choke manifold, control unit) een veiligheidskritisch element en als zodanig behandeld, frequentie van drukmeters, calibratie, configuratie van schuifafsluiters rams op bedieningspanelen conform de opbouw van de BOP, etc. 9

10 D. Zelfevaluatie - Reactie op noodsituaties (emergency response) D1. Procedures & maatregelen voor noodstops (emergency shutdowns) op boor- en productiefaciliteiten, in het bijzonder tijdens gelijktijdige werkzaamheden. D2. Blowout contingency plan. Organisatie van well control situaties (op de boorinstallatie en op het kantoor), protocollen, initiële ondersteuning van en directe toegang tot well control specialisten en middelen, capaciteit, type en mobilisatietijd van nood- en bestrijdingsmaterieel, beschikbaarheid van een boorinstallatie voor de aanleg van een relief well, intersectie en doorkruisingsplanning en nauwkeurigheid van het boortraject, verzekeringsarrangementen, beheersing van verontreinigingen naar bodem en water en overeenkomsten die zijn afgesloten met contractors en het bevoegd gezag, etc. D3. Relief well ontwerp: hoe wordt zeker gesteld dat alle benodigde data van het boorgat, de locatie- en omgevingsgegevens tijdig beschikbaar zijn voor de initiële planning en reactie op een blowout? Actuele putstatus-diagrammen, poriëndrukken/formatiebreeksterkte, logs, geologische informatie, etc. D4. Training van de toezichthoudende staf op het boorproces vanuit de opdrachtgever en de boorcontractor, het houden van voldoende oefeningen. Met inbegrip van, maar niet beperkt tot: oefeningen gericht op verschillende noodsituaties, well control oefeningen (soorten & frequentie), scenario based training, leadership training, etc. D5. Emergency response organisatie vanuit het kantoor. Heldere commandostructuur, oefeningen en training (vermeld details van de laatste oefening), samenwerking met autoriteiten, voldoende uitgerust crisiscentrum, actuele informatie over de verschillende dienstverlenende bedrijven, contracten met aanbieders van nooddiensten, etc. E. Zelfevaluatie Algemene aspecten E1. Acceptatiecriteria voor de competentie van de ontwerp- en operationele staf. Een specificatie per niveau van senioriteit inclusief de sleutelpersonen van de boorcontractor en het kennisniveau van het relevante dienstverlenend personeel (o.a. completion- en well services), etc. E2. Het veiligheids- en gezondheidszorgsysteem waaronder het systeem van management van het mijnbouwkundige proces boren, waaronder het ontwerp, de aanleg van boorgaten en well control. Informatie over de resultaten van een audit betreffende het ontwerp en aanleg van boorgaten (in de afgelopen 3 jaren). E3. Het proces van opstellen van het veiligheids- en gezondheidsdocument voor alle soorten van werkzaamheden in en aan boorgaten en putten. Het betrekken van alle relevante contractors en hun experts in de gevarenanalyses, risico-evaluaties, rollen en verantwoordelijkheden, toezicht, coördinatie, communicatie en afstemming van managementsystemen, etc. E4. Adequaat toezicht op alle niveaus tijdens booroperaties en interventies op locatie en op kantoor. Organisatie van het toezicht tijdens kritische operaties en 24/7 monitoring van de voortgang gedurende aanleg van boorgaten, etc. F. Zelfevaluatie - Conclusies F1. Welke verbeteringen zijn/worden doorgevoerd naar aanleiding van deze zelfevaluatie? F2. Een verklaring van de directeur/vertegenwoordiger van de rechtspersoon dat alle gerechtvaardigde en redelijkerwijze maatregelen zijn genomen of worden genomen om zeker te stellen dat de risico s verbonden met het boorproces te allen tijde adequaat worden beheerst. 10

11 Bijlage 5: Richtlijn independent well examination Het doel van de independent well examination is het toepassen van een aanvullend onafhankelijk controlemechanisme ( vreemde ogen dwingen ) op het ontwerp en de uitvoering van boor- en putactiviteiten. In het Verenigd Koninkrijk is well examination een gevestigde praktijk, die al vele jaren wordt toegepast. Staatstoezicht op de Mijnen (SodM)vindt dat die praktijk ook in Nederland toegepast moet worden. Daarom heeft de dienst een korte richtlijn opgesteld. In deze richtlijn worden de taak en de positie van de well examiner beschreven. Tevens worden de onderwerpen vermeld, die geverifieerd moeten worden en welk eindproduct er verwacht wordt. 1. Afbakening taak van de well examiner Independent well examination dient te worden toegepast op de aanleg van boorgaten. Hiertoe controleert de independent well examiner het ontwerp en uitvoering op afstand, zonder fysiek aanwezig te hoeven zijn bij de uitvoering van het boorproces. 2. Onafhankelijkheid van de well examiner Een onafhankelijk persoon, bevoegd en erkend door de mijnonderneming als zijnde voldoende deskundig en bekend met de relevante regelgeving, die los staat van het directe lijnmanagement en van het primaire bedrijfsproces 'ontwerp en uitvoering van de boring'. Deze persoon is ook niet betrokken bij de besluitvorming (incl. HAZIDs, DWOPRA s en prespud meetings) over het ontwerp en uitvoering van de boring. In Engelse regelgeving staat op dit punt dat de objectiviteit van deze persoon niet in opspraak gebracht mag kunnen worden. Zo zal de rapportagelijn van de well examiner bij voorkeur plaats vinden met een vertegenwoordiger die zich buiten de directe lijnverantwoordelijkheid bevindt, zoals de HSE manager of de bestuurder van de mijnonderneming. 3. Verificatieschema De toetsing van het ontwerp en het stappenplan tijdens de uitvoering van de aanleg van boorgaten vindt plaats tegen een verificatieschema dat vooraf is opgezet door de mijnonderneming. De verantwoordelijkheid voor het opstellen van het verificatieschema ligt bij de mijnonderneming en dus niet bij de independent well examiner. Het verificatieschema beschrijft ten minste: de beheerder van het verificatieschema (HSE manager of mijnbouwondernemer); de taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden van alle sleutelpersonen ( boororganisatie ) die binnen het primaire bedrijfsproces belast zijn met de aanleg van boorgaten en een relatie hebben met de well examination ; de borging van de onafhankelijkheid en de competentie van de well examiner ; een beschrijving van alle activiteiten die door de well examiner worden uitgevoerd; een overzicht van alle belangrijke maatregelen die tijdens de aanleg van boorgaten risico s op zware ongevallen beheersen (veiligheidskritische elementen); een overzicht van de technische ontwerpstandaarden (uit het VG-zorgsysteem), best practices en industrierichtlijnen waaraan de mijnonderneming zich committeert en waarop de aanleg van boorgaten is vastgesteld; de rol van de independent well examiner tijdens wijzigingen gedurende de operationele uitvoering van de aanleg van boorgaten; en de wijze waarop eventuele geschillen tussen de independent well examiner en de boororganisatie worden beslecht. 11

12 4. Rapportage De inputs en outputs van het well examination proces dienen binnen de mijnonderneming op een volledig traceerbare en auditeerbare wijze gearchiveerd te worden. Deze inputs en outputs kunnen door SodMinspecteurs worden opgevraagd om de effectiviteit van het gevoerde independent well examination proces te bepalen. SodM neemt het werkprogramma voor de aanleg van boorgaten (dat ten minste vier weken voor de aanvang van een boring bij SodM ingediend moet worden) pas in behandeling als het vergezeld gaat van een bewijs, dat het ontwerp van de put is getoetst door een independent well examiner. 12

13 Bijlage 6: Voorbeeld VG-document voor de boorfase 2 Scope This document describes the Health, Safety and Environment (HSE) management measures for the specific operations on [Location Name] of [XY Project], with the objective to reduce the HSE-risks associated with the activity to a level As Low As Reasonably Practicable (ALARP principle). This document is a site specific supplement to the rig specific HSE- plan of [Drilling Contractor]. Objectives The objectives of this document are to ensure that: the roles and responsibilities of all persons in charge of activities are clearly defined, communicated and understood; all key personnel are aware of the work tasks to be undertaken in a safe manner; all health and safety hazards and risks associated with the operation are assessed, controlled and communicated to all personnel; all personnel are competent for the work tasks to be undertaken and that all supervisors are competent to supervise and direct subordinates in a safe manner. This HSE-document should be considered in conjunction with: the drilling program well design site specific safety case [Drilling Contractor] s HSE management system emergencies response plan FFRP (Site Specific Firefighting and Rescue Plan) This document is intended to describe how safety, health and environmental protection is managed during drilling, completion and testing operations at [Location Name]. This document is only valid for the period covering the specific operations on [Location Name] The Netherlands. The rig-up will commence DD/MM/YYYY. The main parties involved are: Company Name [Operator] [Drill Management] [Drilling Contractor] [HSE advisor] responsibility Licence holder Main contractor (Project Management and Supervision) Drilling contractor HSE advisor to operator 2 Dit voorbeeld gaat onder andere uit van een situatie waar het projectmanagement door een gecertificeerde organisatie plaats vindt. Dit gaat niet voor alle projecten op. 13

14 Contents 1. General Goal and scope Distribution Reference documents Revisions and actualisation Organisation Description of the project organisation Contractor management & Cooperation between employers Quality management structure Tasks, authorities and responsibilities Individual responsibility Coordination Communication Execution of Operations Management of Change Evaluation and reporting Risk identification, assessment and management Hazard identification and risk analysis Risk elimination and reduction Performance standards Assessment against the performance standards Emergency preparedness and response General Fire and explosions Alarm procedure Assistance in case of injuries Fire fighting and evacuation

15 1. General 1.1 Goal and scope [Drill Management] will drill, test and complete two geothermal wells for [Operator]. The objective of this operation is to drill two wells and install a production pump and injection valve. The working unit will consist of a land-rig drilling platform. The execution of the operation is guided by [Drill Management]. Summary of the planned activities: Prepare location Mobilise & Rig up Drilling Testing and completion Skidding Drilling Testing and completion Demobilize equipment Execution of the activities are planned to commence DD/MM/YYYY. For detailed information see the drilling program. From the health and safety legislation (BW7: 658) the principal who is responsible for work places in the mining industry is held to promote co-ordination between the contractors who perform work there. [Drill Management], as principal is responsible for safety at the location; [Drilling Contractor] has the responsibility for the operational safety on location. All contractors present at the site are independent contractors and as such are responsible for the safety of their own employees. By developing this HSE-document based on the standard process for gas and oil drilling with land-rigs, care was taken to ensure that it reflects the relevant regulatory requirements / client expectations as well as the operating demand of the Dutch regulations for the mining industry it is being developed for. The present HSE-document aims to give substance to Art. 2.42f of the Working Conditions Decree (Arbeidsomstandighedenbesluit), art. 3.7 and paragraph 3.10 of the Working Conditions Rule (Arbeidsomstandighedenregeling) (obligation to draw up a Safety and Health Document, with prescribed content) and Art of the Working Conditions Decree (Cooperation between different employers in a business or establishment; obligation to draw up a Safety and Health Document with specified content; coordination for health and safety by the employer responsible for the workplace in the mining industries). [Drill Management] is, as in the aforesaid sense, a representative of [Operator], responsible for the project operations. [Drill Management] is responsible for: management of the HSE-document; adjusting the content of the HSE-document to the work performed on the well site; keeping the HSE-document up to date; distribution of the HSE-document(s) to all stakeholders, also after actualization/revision. 15

16 1.2 Distribution The present HSE-document is distributed to the persons listed below: Copy nr Company Name Function 1 [Drill Management] Drilling Manager 2 State Supervision of Afdeling Operaties Mines 3 [Drilling Contractor] Rig Manager 4 [Drilling Contractor] Tool Pusher 5 [Drill Management] Site supervision 6 [Drill Management][Drill QHSE-management 7 Management] QHSE HSE-Advisor Only registered copy holders will receive formal revisions and adjustments. Requests, for addition to the distribution list, must be approved by the document manager. [Operator], [Drill Management], [Drilling Contractor] and all other (sub)contractors on site are convinced that this document forms the basis for healthy and safe working conditions for all the personnel involved. This document outlines: the identification of all potential hazards; the evaluation of all potential risks; and the management and supervision of all potential risks. Ratification and validity: Ratification of this document is done by signing the QHSE-agreement form by [Drill Management], by all contractors and by all sub-contractors. This agreement will be signed on the first day of the spud. Modifications have to be recorded in the register as shown below. Suggestions for additions and improvements should be passed to [Drill Management] or the document manager. This document remains valid for the time of the operations. Document release- and change registry Holder of this HSE-document Revision Revised pages Revision date Revised pages, Contributed by Initials 16

17 1.3 Reference documents Associated with the planned well activities next to the (present) HSE-document the following documents have been prepared and are available3: [Drill Management] HSE-statement Site Specific Safety Case Well Design Drill program Drilling Contractor s QHSE-Standards and Guidelines HSE-Bridging Document 1.4 Revisions and actualisation [Drill Management] is the guardian of this document. This implies that this organization is responsible for ensuring that the contents of this document is correct, kept up-to-date and distributed in accordance with the requirements. All well operations will be carried out according to the work-program. If changes are required, approval in writing will be required from the Site Supervision, who will secure the approval of the Drilling Manager for changes that may impact the integrity, safety and/or environmental impact of the operation. SodM will be informed in writing of changes in the work program and/or Specific HSE-Document. In chapter 3.3 an organization chart is plotted. 3 Geen onderdeel van dit Handboek Geothermie 17

18 2. Organisation 2.1 Description of the project organisation The figure below illustrates the organisation chart of the operation. There are a number of parties working together on site during the well activities. They are contractors specialised to perform the necessary activities: Licence holder. Drill contractor DC Drilling Manager DM Office HSE Management HSE Maintenace Manager MM Snr. Drilling Engineer SDE HSE Advisor HSE On Site Rig Manager RM Site Supervision SSV Snr.Geologist SG Toolpusher TP Communications Hierachy A contact-list and addresses of the contractors and (other) stakeholders can be found in appendix X 4. 4 Geen onderdeel van dit Handboek Geothermie 18

19 2.2 Contractor management & Cooperation between employers A significant number of [Drill Management] activities are carried out by contractors. In those instances [Drill Management] will select contractors based on professional skills, HSE performance, planning and economical aspects. Major contractors providing [Drill Management] must demonstrate implementation of their management systems (based on international standards like OHSAS 18001, ISO and ISO 9001). All major contractors are responsible for their workplace and for the co-ordination and execution of their activities operated from their workplace. When operating in the proximity of [Drill Management] workplaces, a bridging-document should be developed to manage the interfaces between both companies management systems. Also a HSE-document for concurrent operations should be developed, if applicable (see also Site Specific Safety Case). Sub-contractors must have basic understanding of the HSE aspects within their scope of activities and shall provide a simple, effective system (e.g. VCA) to promote the quality of their work. These contractors will also perform the activities under the [Drilling Contractor] Management System. Hired personnel are subjected to the [Drilling Contractor] Management System since they are directly incorporated in the activities. The collaboration between the relevant employers is furthermore focused on alignment of the mutual risks and the effective management of these risks in order to assure the safety and health of the workers. Workers and/or delegates of [Drill Management] and [Drilling Contractor] collaborated in preparing the HSE-document. Meetings were held with all (sub-) contractors to go through the work program and discuss the measures to reduce the associated hazards and risks. 19

20 2.3 Quality management structure The quality management structure can be visualised as follows: Licence holder. Drill contractor DC Drilling Manager DM Office HSE Management HSE Maintenace Manager MM Snr. Drilling Engineer SDE HSE Advisor HSE On Site Rig Manager RM Site Supervision SSV Snr.Geologist SG Toolpusher TP Communications Hierachy Project organization Management Controle Structure Project documentation Green Well Westland B.V. Permit owner T&A Survey Project management IS ISO 9001 Management System VG- Document FFRP Drill Programm Well design Peer Review Well control DrillTec Drilling contractor IS ISO 9001 Management System Emergency response Site specific Safety Case 20

21 The responsibilities are defined as follows: Role DM-[Drill Management] HSE SSV RM TP other contractors Responsibility Has final responsibility for the safe and environmentally sound implementation of the well activities including adequate well emergency follow up and safety case implementation. Advises and assists [Drill Management] in the execution of responsibilities regarding well related projects in the office (PM) and on site (CR). Generally has the responsibility for the safe implementation of the project in general. The PM comes to the field if and when necessary. Represents the Contractor. Responsible for safety and quality during the work program execution. Is accountable for the process and the crew within the framework of the HSE Management System. For each service-contractor a representative is named who is responsible for the implementation of the HSE Management System of his company. 21

22 2.4 Tasks, authorities and responsibilities The roles and responsibilities of the main parties and subcontractors are as follows: Company Name Task Responsibilities Main Parties [Drill Management] Drilling manager Company representative Well Location (site) QHSE assurance (general) Input in general meetings Advising [Drill Management] Site Supervision Company representative on site Company representative Well Engineering Consultant Advisor [Drilling Contractor] Rig Management Operational Project Management Main contractor Operational Supervisor Input in general meetings Advising [Drill Management] General well engineering support Communication link Reporting to SSM Collecting, compiling and sending out reports Input in general meetings Advise & Report to State Supervision of Mines Supervise QHSE assurance and advise (on site) to the TP Daily reporting to RM Security on Location Logistics Supervising sub-contractors Persons-register personnel & visitors Introduction to well site regulations Execution work program Autonomous in decisions according to work program if they do not affect QHSE On site supervision Communication link Sub-Contractors For detailed information see Appendix X 5 5 Geen onderdeel van dit Handboek Geothermie 22

23 2.5 Individual responsibility For all decisions made, safety first shall be the deciding factor. Each person is responsible to carry out the activities in a correct, qualified and safe manner. Prior to entering the site, a brief summary of the work to be performed is given by the Tool Pusher (TP), the risks are identified and individual responsibilities for HSE are discussed. At the start of the operation the drilling company/contractor (Tool pusher) coordinates a team-meeting in which the planned activities are explained, the risks are identified and individual responsibilities for HSE are discussed. Reports will be made of all team-meetings, in which the discussed items and attendance-list are registered. The TP will arrange the persons register and access-control to the location. At the site there will be an attendance list which will be signed by the employee entering the site. 2.6 Coordination According to the Dutch Arbo health and safety legislation, the employer responsible for the work places in the mining industry, is responsible for the promotion of adequate co-ordination between the contractors who perform work at the work places. [Drill Management] is responsible (and also acts as Operator) for all activities related to the activities described above. Before starting the activities a general team meeting will be held with all involved parties as described in paragraph 3.5. The parties (service companies) who are involved in the well activities are responsible for education and training of their employees. Chapter 3.7 defines how the coordination and communication is managed between the interfaces during the execution phase; incident reporting; and emergency s. The organogram(3.3) shows the coordination schedule of the operation. 2.7 Communication Effective communication is critical to the success of the operation where different parties interface. All main parties will be informed of the objectives and timetable of the operation in advance of the operation. A pre-spud meeting will be held with the main parties and subcontractors involved in the operation. Each main party is responsible for ensuring that all relevant HSE information is effectively communicated within their own organization including alerts, notices, reports etc. The person responsible for HSE will communicate all relevant HSE information to all persons on the on-site operations. 2.8 Execution of Operations All main parties shall ensure that their personnel, including all subcontractors, are familiar with the ongoing activity program and abide by all relevant regulations and standards. The following methods will be used to establish and maintain effective lines of communication between main parties and subcontractors: Introduction the TP is responsible for ensuring that all personnel new to the operation are formally introduced and if required are given a tour. Safety meetings. Pre-job meeting/tool box talks held at the operational job site by all related personnel. Particular attention is to be given to any program changes which must be assessed with a review of the appropriate task/risk assessment. 23

24 Daily report & meeting the main parties and subcontractors provide a daily report detailing operational progress and planned program. The participants must also discuss together regarding needed actions. The outcome must be recorded on the report. CR reports this to State supervision of mines. 2.9 Management of Change In case of a minor change the operations are halted if necessary. The TP, RM, SSV and Drilling manager and the rest of the team will discuss the change and make a follow-up decision. All changes are documented in the daily operations report. In case of a major change the operations are stopped. Additional experts are added as required and SSM shall be notified. Any major (design) change shall be submitted for a second opinion by an independent well examiner. Major changes may require additional planning and design steps which will need an approval by the panel Evaluation and reporting All personnel have a responsibility to report accidents, incidents and unsafe situations immediately to the Tool Pusher. [Drill Management] is responsible for reporting to the related authorities. All main parties participate in a close-out meeting to assess the project on successes and mistakes ( lessons learned ). Key lessons will be captured directly at after-action review-meetings and documented to ensure that they will be implemented in future operations. 24

25 3. Risk identification, assessment and management 3.1 Hazard identification and risk analysis Based on the work program, in a special meeting with all the involved parties, a risk inventory was made of the potential dangers. Mitigation measures have been formulated for each identified risk. The main results of this risk analysis can be found in the table below. Activity: Risk: Mitigation Measures: Action by: Mobilisation of location Transport to & - Facilities located placing of equipment within ATEX zones - Disturbance due to lack of space - wrong order of placement Execution of work programmes Release of gas during activities Release of formation water Kick (gas) during activities - Gas accumulation in cellar - Explosion danger - Fire - Asphyxia - Site visit by Contractors to get insight in TP limitations / opportunities of the site TP - Status & characteristics of site clearly known by contractors - Good communication between Contractors and TP - Good communication with working parties that are working around location - Check cellar for gas with detection devices - Application of ATEX zones - Venting - PPE - weather vane - Spillage - Approved storage tanks available - Well cellar available to contain spillage RM - Losing control of well - Spillage General aspects Security / Site access - Unauthorized / uninformed people on site Working safely - Uncontrolled activities 3rd Parties TP - Shut-in / Close-in well - Well cellar available to contain spillage TP - Isolation of well site - All employees and site visitors will be induced to the rules and regulations applicable on site - Work to be done with a working permit / permission of site supervisor TP TP / 3rd parties Hazardous substances & chemicals Personal Protective Equipment (PPE) Weather conditions (storm, thunder, lightning, rain) - Exposure to hazardous materials - Data sheets available and certified employees - Injuries - Standard PPE on site: coverall, helmet, boots, glasses - Wind and lightning - Stop work / activities - Follow-up the protocol for adverse weather conditions of [Drilling Contractor] TP / 3rd parties TP / 3rd parties TP / 3rd parties 25

26 Emergencies - Injuries - Late / insufficient response - Emergency procedures according to HSE-document TP/RM /TP/ - Inform police, fire brigade about project and start date of activities Disturbance to neighbours because of noise, lights, transport, vibrations - Complaints - Activities during daytime only / soundlevel survey - No explicit disturbance sources available during the execution of the work programmes RM / 3rd parties Planning disturbance - Improvising - No disturbance expected TP / 3rd parties H&S responsibilities /- Unclear coordination on site responsibilities - Tool-Pusher is responsible for H&S on site RM The specific hazards and risk inventories can be found in the Site Specific Safety Case. 3.2 Risk elimination and reduction The risks to workers connected with the execution of the activities, including the preparation, mobilization and demobilization of equipment are inventoried and evaluated. As described in the Site Specific Safety Case, there will be a set of sufficient physical facilities and organizational measures in place to reduce or eliminate risks. 26