ADVIES VAN DE PROVINCIALE MINA-RAAD. over. DE MILIEUBAROMETER - Insteeknota juni

Transcriptie

1 ADVIES VAN DE PROVINCIALE MINA-RAAD over DE MILIEUBAROMETER - Insteeknota juni Goedgekeurd tijdens de plenaire vergadering van 16 september 2004

2 1. Inleiding Volgens één van de bepalingen uit de Samenwerkingsovereenkomst stelt de provincie een milieubarometer op. Deze milieubarometer is een set van minimum 15 milieuindicatoren die gekozen worden om de toestand en de belangrijkste ontwikkelingen van het milieu en de natuur op lokaal vlak op te volgen. Aangezien deze barometer op een participatieve manier tot stand moet komen, werd vanuit het bestuur aan de PMiNa-Raad gevraagd om hier op een actieve manier aan mee te werken. De PMiNa-Raad wenste dit te doen op basis van adviezen over voorstellen die vanuit het bestuur werden geformuleerd. In de brief dd. 22 juni 2004 vraagt het bestuur aan de PMiNa-Raad om een advies uit te brengen over de insteeknota milieubarometer. Deze nota geeft meer uitleg over de milieubarometer en geeft een plan van aanpak. Voor verschillende fases in het proces werden voorstellen geformuleerd. Het advies wordt verwacht tegen half september. 2. Algemene opmerkingen De PMiNa-Raad vraagt zich af de barometer niet ruimer moet worden open getrokken of in een breder kader worden geschetst. Milieu staat nl. niet los van economie en recreatie. De PMiNa-Raad adviseert om ook de diverse raakvlakken van deze sectoren met het milieu, te betrekken in de barometer. We hebben er alle begrip voor dat dit niet onmiddellijk kan, maar binnen een visie op middenlange en lange termijn zou hier toch ruimte voor moeten zijn. Als men hier vanaf het begin geen rekening mee houdt, komt het er niet meer van, is onze ervaring. Ook komt de combinatie van verschillende milieuaspecten eerder weinig aan bod. Verschillende factoren van verontreiniging in een bepaalde omgeving kunnen immers voor een cumulerend effect zorgen (bv. cumulerende effecten van lozingen in een waterloop). Mogelijk kan er een koppeling gemaakt worden met de ecologische voetafdruk 1. Die illustreert op een voor een groot publiek zeer bevattelijke wijze wat we verbruiken en welke weg we nog moeten afleggen. Dit zou zeer sensibiliserend kunnen werken naar de burger! Het zou zeker ook nuttig zijn om af te stemmen op het Pact van Vilvoorde. Doelstelling 16, 17 en 18 gaan over milieu, doelstelling 19 en 20 handelen over mobiliteit. Voor elke doelstelling werden meerdere meetbare indicatoren opgesteld 2. Mogelijk zijn er ook nog linken mogelijk met de Vlaamse Duurzaamheidsspiegel 3 of de Stadsmonitor 4. De PMiNa-Raad adviseert met de andere provincies rond de tafel te zitten en de verschillende provinciale barometers zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, zodat een jaarlijkse onderlinge vergelijking mogelijk wordt. Dit kan heel motiverend werken! 1 Info o.a. op 2 Pact van Vilvoorde in concrete cijfers, de opvolging van de 21 doelstellingen. 3 binnenkort info op AY0Q5B3V1I.DOC 2

3 Tenslotte beveelt de PMiNa-Raad aan om de milieubarometer regelmatig te communiceren met de burger. Zowel lokale overheden, verenigingen als burgers hebben immers het recht te weten hoe het met hun milieu/omgeving gesteld is en hoe dit evolueert. Desgewenst kunnen ze zelf acties ondernemen of aan de alarmbel trekken. De provincie kan op die manier meewerken aan participatie! Ten slotte wil de PMiNa-Raad er de nadruk op leggen dat de barometer ook op lange termijn meetmaar zou moeten zijn. Er zijn immers parameters die traag evolueren, een lange latentieperiode kennen (bv. optreden van huidkanker na overmatige UVblootstelling) of jaarlijks wat schommelen, zodat men al vele jaren moet meten eer er een effectieve trend merkbaar wordt. 3. Bedenkingen bij Deel 1 (achtergrondinfo) Noot : De opmerkingen werden enkel gegeven voor zo verre ze nuttig zijn voor de opstelling van de milieubarometer voor de provincie Antwerpen. 3.1 Gentse duurzaamheidbarometer (p.2) De PMiNa-Raad vraagt zich af waarom voor de Gentse milieubarometer werd gekozen om hier weer te geven. In onze eigen provincie werken immers de steden Antwerpen, Mechelen en Turnhout ook aan hun stadsmonitor. Bij het selectiecriterium beschikbaarheid van data dient er over gewaakt te worden dat voorname aspecten niet weggelaten worden, omdat ze nooit gemeten werden! Het kan nooit kwaad om nieuwe meetnetten op te zetten of uit te breiden. 3.5 Provincie Vlaams-Brabant (p.8) Positief is dat hier de resultaten van de indicatoren als tweejaarlijks provinciaal milieurapport gepubliceerd worden en dat men dit rapport ook aan de pers voorstelt! (vergelijk O-Vl: burger geen doelgroep!!). Negatief lijkt wel de overlapping met andere rapporten (meetstations, MIRA etc)? 3.6 Provincie Limburg (p.10) Het symposium waarover sprake in fase 4 is mogelijk ook voor Antwerpen te overwegen. 4. Reeds gemaakte opmerkingen tijdens de plenaire zitting van 11 maart 2003 Op de plenaire zitting van 11/03/03 werd de opmaak van de milieubarometer toegelicht door Els Driessens van de Dienst Milieu en Natuurbehoud. Na de toelichting volgde een discussie, waarbij de PMiNa-Raad reeds enkele opmerkingen en suggesties maakte. Of met deze suggesties (al of niet bewust) rekening werd gehouden leest u hierna : 4.1. Beleidsindicatoren versus omgevingsindicatoren In het Milieuoverleg van 11/03/03 werd beslist dat het toetsen van het eigen provinciaal beleid, een prioriteit zou moeten zijn. Verschillende leden van de PMiNa-Raad gingen hiermee slechts gedeeltelijk akkoord en vonden dat de milieubarometer ook de toestand van het milieu op het gans het grondgebied van de provincie zou moeten bekijken, anders zou de aanpak te veel versnipperd en te beperkt zijn. De provinciale administratie vond deze aanpak minder realistisch omdat de Provincie niet voor alle milieuvlakken 1AY0Q5B3V1I.DOC 3

4 bevoegd is (bv. luchtkwaliteit). Volgens de PMiNa-Raad kan het bestuur in dat geval wel een signaal geven aan de bevoegde instantie. Insteeknota : Het overzicht van de voorgestelde indicatoren uit de brainstormsessie op 20 mei (p ) legt zeer duidelijk de nadruk op beleidsindicatoren. Hoofdstuk 2.3 P. 14 (Conclusies brainstormsessies) vermeldt ook De milieubarometer wordt in de eerste plaats gezien als een beleidsinstrument. Blijkbaar wordt er minder nut gezien in het maken van een milieubarometer als omgevingsanalyse. Verder lezen we op p. 14 Nochtans hebben deze 2 invalshoeken elk hun eigen waarde. De milieubarometer zou daarom een mix moeten zijn van zowel beleids- als omgevingsindicatoren. De PMiNa- Raad gaat hiermee volledig akkoord : prioriteit beleidsindicatoren, aangevuld met enkele omgevingsindicatoren die buiten de bevoegdheid van de provincie vallen. Er zijn immers omgevingsindicatoren waar het provinciebestuur wél vat op heeft. 4.2 Indicatoren uit het MIRA Op 11 maart werd er gesuggereerd om na te gaan welke indicatoren reeds in het MIRA-T worden gebruikt (dit is eigenlijk een gewestelijke milieubarometer). Mogelijk kunnen we bepaalde indicatoren verder verfijnen zodat ze toepasbaar zijn voor de provincie. In het MIRA gaat immers de eigenheid van onze provincie verloren. Insteeknota : In hoofdstuk 3.2 p. 16 lezen we wel dat bij de samenstelling van de lijst van mogelijke indicatoren o.a. het MIRA-T werd gebruikt. De koppeling met dit rapport zou volgens de PMiNa-Raad nog wel duidelijker kunnen. Daarmee bedoelt de PMiNa-Raad niet dat er meer indicatoren moeten overgenomen worden, wél dat er een verwijzing wordt bijgevoegd naar het MIRA-T, als het om dezelfde indicator gaat, toegepast voor de provincie. 4.3 beperkte set van indicatoren De PMiNa-Raad had ook zijn bezorgdheid geuit over het vervolg van de milieubarometer. Meten is weten, maar wat daarna? Er werd gesuggereerd dat het beter is met een beperkt aantal indicatoren te werken, maar die dan wel goed opgevolgd kunnen worden en waaraan ook concrete oplossingen en acties kunnen gekoppeld worden. Insteeknota : Hoofdstuk 3.2 p. 17 : Deze uitgebreide lijst wordt later gebruikt om een set van ongeveer 15 basisindicatoren te selecteren. Advies van de PMiNa-Raad : De PMiNa-Raad denkt dat 30 indicatoren ook nog haalbaar moet zijn. Niet elke indicator zal immers veel werk vragen om de gegevens jaarlijks op te volgen (bv. aantal leden in erkende milieu- en natuurverenigingen in de provincie Antwerpen). 5. Aanvullende indicatoren Vermits de PMiNa-Raad van mening is dat het enkel haalbaar zal zijn om de indicatoren op te volgen, indien er met een niet te uitgebreide set wordt gewerkt, is het wellicht niet nuttig om nog veel extra indicatoren aan de uitgebreide lijst toe te voegen. Enkele suggesties zijn echter wel de volgende : p.18 Vaste stoffen : hoeveelheid opgehaald zwerfvuil (via hoeveelheid gemeentevuil) p.18 Water : aantal gezinnen met een hemelwaterput p.19 Natuur : oppervlakte zonevreemde (bedreigde) natuur (cfr. De analyse van De Bruyn & Peymen in het Natuurrapport ) 5 De Bruyn L. & Peymen J., Stedelijk gebied. In: Dumortier et al., Natuurrapport Toestand van de natuur in Vlaanderen: cijfers voor het beleid. Mededeling van het Instituut voor Natuurbehoud nr. 21, Brussel. 1AY0Q5B3V1I.DOC 4

5 p.19 Hinder : indicatoren die (hinder door) straling meten, zoals afkomstig van radio- en TV-zenders, hoogspanningsleidingen, GSM-masten, GSM s, elektrische apparaten binnenhuis en radon p.20 Mobiliteit : aantal wagens per gezin p.20 Energie : Aandeel groene energie t.o.v. het totaal, en dit ook opsplitsen : aantal gwh elektriciteit geproduceerd via warmtekrachtkoppelingsinstallaties t.o.v. totaal aantal zonneboilers (via premies) of totale oppervlakte zonnepanelen voor zonneboilers (zowel particulieren, overheden als bedrijven) aantal gezinnen dat heeft geïnvesteerd in hoogrendementsglas (via premies) aantal gwh elektriciteit geproduceerd door windmolens t.o.v. totaal aandeel elektriciteit opgewekt op basis van biomassa p.20 Doelgroepen : bemanning van gemeentelijke milieudiensten p.21 Gebiedsgericht beleid : bebouwde en bewoonde oppervlakte per inwoner, uitgesplitst per deelregio 6. bedenkingen bij de indicatorenlijst p p De provincie als bedrijf (Vaste stoffen-water-hinder-mobiliteit-energie): Dit deel overlapt ons inziens volledig met de lijst van indicatoren die zal worden opgesteld in het kader van het Intern Milieuzorgsysteem. De PMiNa-Raad adviseert dan ook om dit deel in deze barometer te laten wegvallen en het zorgvuldig uit te werken in het IMZ. Zo blijft er in deze barometer meer ruimte over voor andere interessante indicatoren. Nu de indicatoren hier toch vermeld zijn, hier toch nog een paar suggesties: p. 17 Hinder : aantal geluidsklachten VAN provinciale diensten/instellingen vervangen door aantal geluidsklachten OVER provinciale diensten/instellingen opwaartse lichtstroom VOOR de provinciale gebouwen vervangen door opwaartse lichtstroom VAN de provinciale gebouwen en openbare verlichting p.17 Mobiliteit : Bij de eerste indicator volgende bedenking. Niet elk personeelslid komt een gans jaar op dezelfde manier naar het werk. Het type vervoersmiddel is vaak heel erg seizoens- en weersafhankelijk : bv. goed weer met de fiets, slecht weer (of gans winterseizoen) met de auto of het openbaar vervoer. Hoe ga je deze mensen indelen? Mogelijk lukt een bevraging waarbij gepeild wordt naar het geschatte gebruikspercentage per vervoersmiddel per personeelslid. Bv. Personeelslid X gebruikt in het jaar : ongeveer 60% fiets, 30 % openbaar vervoer en 10 % auto. p.18 : Boven Vaste stoffen ontbreekt een titeltje Omgevingsanalyse p.18 Vaste stoffen : Aan de provincies werd een coördineerde rol toebedeeld inzake afval en dit naar de gemeenten toe. Dit aspect zou hier nog meer aan bod kunnen komen. De aangeboden hoeveelheid huishoudelijk afval best per inwoner uitdrukken. De hoeveelheid bedrijfsafvalstoffen moeten vergeleken worden in functie van de economische groei. Mogelijk zijn meer/minder bedrijven actief dan het jaar ervoor. De doelstelling is een ontkoppeling te realiseren tussen de economische groei enerzijds en de milieu-impact anderzijds (zie ook Doelstelling 17 Pact Van Vilvoorde) Dit moet o.a. bij deze indicator meetbaar zijn. p Water : Risico op schade door overstroming is waarschijnlijk een moeilijk te meten en te definiëren indicator. De PMiNa-Raad stelt zich enkele vragen hierbij : 1AY0Q5B3V1I.DOC 5

6 Welke eenheid gaat men hiervoor gebruiken? Gaat men enkel risico op schade aan gebouwen inschatten of economische verliezen aan landbouwgewassen (menselijk eigendommen) of denkt men ook schade aan natuur te kunnen berekenen? In het nieuw Sigma-plan maakt men alvast een opsplitsing tussen : o economische schade o ecologische schade o sociale schade (gezondheid, wonen, werken, ) Neemt men enkel de waterschade in acht (voor de natuur kan het overstromen met zuiver gebiedsvreemd water soms ook problematisch zijn) of ook de bodemvervuiling door overstroming met vervuild oppervlaktewater? Overstromingen zijn in het verleden vaak heilzaam geweest voor de natuur! p.19 Hinder :Bij verschillende indicatoren werd niet ingevuld waarover informatie bekomen werd. Het is bij de voorgestelde indicatoren inderdaad helemaal niet duidelijk. Want stel : Het aantal en type klachten in MKROS neemt jaarlijks toe: Gaat het milieu er op achteruit? Of wordt de burger misschien mondiger? Mogelijk geraakt het systeem gewoon beter bekend Verloren gezonde levensjaren daalt : omgevingskwaliteit stijgt! Of leeft de burger gewoon gezonder (gezondere voeding, minder roken, meer lichaamsbeweging, )? Aantal huidkankers neemt toe : Bij deze monitoring moet men ermee rekening houden dat deze ziekte een zeer lange latentieperiode kent. De huidkanker van iemand op z n 5Oste, kan veroorzaakt zijn door overmatige blootstelling aan de UV-zonnestralen tijdens z n kinderjaren. Het toenemend aantal huidkankers zegt dus niets over de huidige evolutie van het ozongat, maar wel over de evolutie enkele tientallen jaren geleden. Vanuit het oogpunt van preventie is deze dan ook niet bruikbaar. Bovendien spelen ook andere factoren een rol bij veranderde blootstelling aan de zon : o gingen mensen vaker op reis naar het zonnige zuiden? o verbeterde de efficiëntie of het gebuik van zonnecrèmes? o hebben bewustwordingscampagnes hun doel bereikt? o Betere diagnose of registratie van huidkankers? De PMiNa-Raad apprecieert sterk dat er gezocht wordt naar indicatoren om de effecten van het milieu op de gezondheid te meten. Met deze soort indicatoren dient echter heel voorzichtig omgesprongen te worden, omdat de onzekerheden vaak groot zijn. Risicofactoren, andere dan die te maken hebben met het milieu, noemt men confounders. Deze komt men ook niet gemakkelijk te weten vermits deze niet systematisch geregistreerd worden. Als er al gegevens over bestaan, botst men nog op de privacywetten. De belangrijkste confounders zijn afhankelijk van de vraagstelling rookgedrag, beroep, sociaal-economische status en etniciteit. Als voldoende gegevens beschikbaar zijn over relevante risicofactoren, kan voor confounding worden gecorrigeerd. Bij het meten van de schade aan de menselijke gezondheid uitgedrukt in verloren levensjaren en verlaging van de levenskwaliteit door ziekte maakt men gebruik van de DALY-index : Disability Adjusted Life Years. Deze index wordt ook gebruikt door de WHO en de Wereldbank. Het is aan te raden om internationaal erkende milieugezondheidsindicatoren te gebruiken, zodat de resultaten ook met andere provincies/landen te vergelijken zijn. Hiervoor kan je ook terecht bij het Steunpunt Milieu en Gezondheid van het Vlaamse Gewest (meer info op Gezondheidsproblemen die geregeld in verband worden gebracht met milieuverontreiniging zijn: aspecifieke gezondheidsklachten 1AY0Q5B3V1I.DOC 6

7 aangeboren afwijkingen kanker (bv. leukemie bij kinderen) allergie / astma vruchtbaarheidsproblemen Bij de zoektocht naar milieugerelateerde gezondheidsgegevens kan men mogelijk terecht bij de registers van : ziekenhuisopname- en ontslaggegevens doodsoorzaken kanker huisartsen medicijngebruik Het is niet zeker of men als buitenstaander deze registers kan raadplegen (opgemaakt voor strikt medische doeleinden). De provincie kan wel een advies formuleren aan de bevoegde overheid om in de toekomst dergelijke databanken beschikbaar te stellen voor het milieugezondheidsonderzoek. Registraties van milieugerelateerde gezondheidsklachten kunnen wel een indruk geven van de ongerustheid over de invloed van milieufactoren op de gezondheid. Maar in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, kunnen deze registraties slechts een beperkte rol spelen in de signalering van door de bevolking veronderstelde gezondheidseffecten van milieufactoren. Het aantal klachtenmeldingen is namelijk bijzonder gevoelig voor aandacht in de media, die kan leiden tot een versterkte symptoomperceptie of -attributie, ook wel omschreven als nocebo -effect 6. Opm bij de PM-10 indicator : PM2,5 is zeker zo belangrijk. Dit zeer fijne stof dringt nog dieper door in de longen met mogelijke longschade als gevolg. 7. Opmerkingen bij de selectiecriteria Zoals reeds eerder aangehaald, stelt de PMiNa-Raad voor, een prioriteit uit het milieubeleidsplan nl. de indicatoren voor de interne milieuzorg apart te behandelen in het Intern Milieuzorgsysteem. Als prioriteiten stelt de PMiNa-Raad voor : water, natuur, energie, hinder en mobiliteit, zodat de clusters waarvoor ingetekend werd voor niv. 2 van de Samenwerkingsovereenkomst ook bij de prioriteiten gerekend worden. Beschikbaarheid van de data lijkt wel een logisch criterium, maar houdt tevens gevaren in. Het lijkt ons beter van extra meetnetten op te zetten (ev. via PIH) of dit aan te bevelen aan een hogere overheid (bv. VMM), indien er nog geen beschikbare gegevens voorhanden zijn. Tenslotte wil de PMiNa-Raad nog eens benadrukken om indicatoren te selecteren zodat ze te vergelijken zijn met andere provincies, gewesten of lidstaten, zoals bv. de indicatoren van het MIRA-T. 6 Advies van de Gezondheidsraad van Nederland Gezondheid en milieu : mogelijkheden van monitoring (26 aug. 2003) aan de Nederlandse Staatssecretaris van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer ( 1AY0Q5B3V1I.DOC 7