Omzendbrief nr. COL 14/98 van het College van Procureurs-generaal bij de Hoven van Beroep

Transcriptie

1 College van Procureurs-generaal Omzendbrief nr. COL 14/98 van het College van Procureurs-generaal bij de Hoven van Beroep Toegestuurd aan de dames en heren Toegestuurd aan de dames en heren Eerste Substituten; Substituten; Gerechtelijke stagiair(e)s; Hoofdgriffier van de Rechtbank van Eerste Aanleg; Hoofdgriffier van de Politierechtbank; Strafbemiddelingsassistenten; Justitieassistenten slachtofferonthaal; Burgemeesters; Hoofdcommissarissen voor gerechtelijke opdrachten; Commandant van de Rijkswachtdistricten en Rijkswachtbrigades; (Hoofd)politiecommissarissen; Brigadecommissarissen en (Hoofd)veldwachters. Eerste Substituten; Substituten; Gerechtelijke stagiair(e)s. Ter uitvoering, tot voorlichting, De Procureur des Konings, Ter uitvoering, tot voorlichting, De Arbeidsauditeur, Ernest Allardstraat 42, 1000 Brussel - tel. 02/ fax 02/

2 (Brussel, Gent, Luik, Bergen, Antwerpen), 15 oktober Mijnheer de Procureur des Konings, Mijnheer de Arbeidsauditeur, Betreft : Ministeriële richtlijn inzake het waardig afscheid nemen van een overledene in geval van interventie door de gerechtelijke overheden. Ik heb de eer U hierbij de ministeriële richtlijn inzake het waardig afscheid nemen van een overledene in geval van interventie door de gerechtelijke overheden over te maken. Ik verzoek U mijn ambt onmiddellijk in te lichten van elke moeilijkheid die zich bij de toepassing van de hierbijgevoegde richtlijn zou kunnen voordoen. De Procureur-generaal, (get.) A. VAN OUDENHOVE F. SCHINS A. THILY G. LADRIERE C. DEKKERS

3 MINISTERIELE RICHTLIJN INZAKE HET WAARDIG AFSCHEID NEMEN VAN EEN OVERLEDENE IN GEVAL VAN INTERVENTIE DOOR DE GERECHTELIJKE OVERHEDEN MINISTER VAN JUSTITIE TONY VAN PARYS 16 september 1998 Ernest Allardstraat 42, 1000 Brussel - tel. 02/ fax 02/

4 2 INHOUDSTAFEL I. RICHTLIJN INLEIDING 1. ALGEMENE BEPALINGEN 2. DOELSTELLINGEN 3. PROCEDURE 3.1. Onmiddellijk na de feiten 3.2. Het overbrengen van het lichaam 3.3. Mededeling van het overlijden 3.4. Laatste groet Advies van niet-vrijgave van het lichaam Identificatie van het lichaam Autopsie Opvang van de nabestaanden Omgeving Maatregelen voor het toonbaar maken van het lichaam Vrijgave van het lichaam Verzegeling van de kist 3.5. Inzage van het dossier, teruggave van persoonlijke bezittingen en overtuigingsstukken 3.6. Hercontactname door het parket 3.7. Evaluatie II. TOELICHTING

5 3 I. RICHTLIJN INLEIDING Gelet op het artikel 3bis van de voorafgaande titel van het Wetboek van strafvordering en artikel 44 van het Wetboek van strafvordering; Overwegende dat het Strategisch Plan van een Nationaal Slachtofferbeleid (juni 1996) onder meer de volgende aanbeveling bevat: " Bijzondere aandacht verdient ook het vrijgeven van het stoffelijk overschot na een ernstig verkeersongeval, zelfdoding en moord. In vele gevallen wordt het de naastbestaanden afgeraden het lichaam nog te zien, in sommige gerechtelijke arrondissementen is dit zelfs de regel. Algemene regels zijn in dit verband echter niet te formuleren. Sommige nabestaanden willen absoluut de overledene nog zien. Indien dit wordt verhinderd kan de verwerking achteraf grondig verstoord worden. Anderen wensen dergelijke confrontatie niet. In een persoonlijk gesprek met de onderzoeksrechter, de verbindingsmagistraat of de maatschappelijk assistent slachtofferonthaal, zouden nabestaanden de kans moeten krijgen zelf hun standpunt te bepalen. Justitie moet dit niet voor de slachtoffers uitmaken. Bovendien verschillen de praktijken hier van parket tot parket. In elk geval moeten anathoompathologen de middelen krijgen om een dode na een lijkschouwing zo toonbaar mogelijk te maken."; Overwegende dat de Parlementaire Onderzoekscommissie Dutroux-Nihoul en consorten op 14 april 1997 onder meer de aanbeveling deed "om alle nuttige maatregelen te nemen om het verzoek van de ouders in de mate van het mogelijke in te willigen. Het komt alleen de ouders toe hun eigen belang in te schatten."; Gelet op de ministeriële richtlijn van 15 september 1997 inzake het onthaal van slachtoffers op parketten en rechtbanken: "De justitieassistent slachtofferonthaal organiseert, in het geval van een autopsie of inbeslagname de ondersteuning van de familie van een overleden slachtoffer bij de laatste begroeting, wanneer dit nodig is en de nabestaanden hiermee instemmen. Voor de praktische modaliteiten hiervan wordt het akkoord gevraagd van de procureur des Konings of de magistraat-titularis van het dossier."; Gelet op het Samenwerkingsakkoord inzake slachtofferzorg tussen de Federale Staat en de Vlaamse Gemeenschap, en in het bijzonder de artikelen 5, 1 en 2 ; 6, 1 en 2 ; 11 1 en 12 1, ondertekend op 7 april 1998, en tussen de Federale Staat, de Franse Gemeenschap en het Waalse Gewest, en in het bijzonder de artikelen 5, 1 en 2 ; 6, 1 en 2 ; 11 1 en 12 1, ondertekend op 14 mei 1998; Bijgevolg hebben de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal, na overleg en elk binnen hun bevoegdheid, beslist de volgende richtlijn af te kondigen.

6 4 1. ALGEMENE BEPALINGEN 1.1 Voor de toepassing van deze richtlijn, wordt verstaan onder: 1 slachtoffer: het overleden slachtoffer; 2 lichaam: het lichaam van het overleden slachtoffer; 3 nabestaande: elke persoon die op een gevoelsmatige manier een band heeft met het slachtoffer; 4 wetsgeneesheer: geneesheer met expertises belast door een magistraat; 5 thanatopraxie: de techniek van verzorging en bewaring van het lichaam; 6 justitieassistenten: assistenten voor slachtofferonthaal die in elk gerechtelijk arrondissement, in het kader van de daartoe uitgewerkte structuren en onder het gezag van de procureur des Konings, deze laatste zowel op individueel als op structureel vlak bijstaan bij de uitbouw en de coördinatie van het onthaal van slachtoffers op de rechtbanken en de parketten; 7 tussenkomende personen: de personen bedoeld onder Deze richtlijn is van toepassing op de gevallen van gewelddadig overlijden of van overlijden waarbij de doodsoorzaak nog niet werd bepaald, die de interventie van de gerechtelijke overheden vragen en die aanleiding geven tot een autopsie of een advies van niet-vrijgave van het lichaam. 1.3 Deze richtlijn is van toepassing op: - de leden van het openbaar ministerie en de officieren en agenten van gerechtelijke politie; - de justitieassistenten en de adjunct-adviseurs slachtofferonthaal; - de leden en het personeel van griffies en parketsecretariaten. De parketmagistraat van dienst of de parketmagistraat belast met het dossier, is verantwoordelijk voor de juiste toepassing van de bepalingen van deze richtlijn. De verbindingsmagistraat slachtofferonthaal is eveneens verantwoordelijk voor de juiste toepassing van deze richtlijn en van de aanbevelingen van de arrondissementele raad voor het slachtofferbeleid. De verbindingsmagistraat mag in elk arrondissement aan de arrondissementele raad voor het slachtofferbeleid praktische modaliteiten voorstellen voor de optimale uitwerking van deze richtlijn.

7 5 1.4 Het is niet mogelijk noch wenselijk dat deze richtlijn anticipeert op alle mogelijke situaties die zich kunnen voordoen in een dossier. 1.5 Bij de toepassing en interpretatie van deze richtlijn staat steeds het belang van de slachtoffers en hun nabestaanden centraal. Deze richtlijn bevat een aantal te respecteren regels. Afwijkingen zijn toegestaan indien hierdoor een betere behandeling van de slachtoffers wordt verzekerd en een betere opvang en bejegening van de nabestaanden. Om dezelfde redenen is het wenselijk dat de parketmagistraat belast met het dossier bij vragen over de toepassing en/of de interpretatie van de richtlijn overleg pleegt met de verbindingsmagistraat en/of de justitieassistenten. Indien bij dit overleg blijkt dat niet kan tegemoet gekomen worden aan de belangen van de slachtoffers of hun nabestaanden, moet de beslissing terzake gemotiveerd meegedeeld worden aan de nabestaanden. De parketmagistraat belast met het dossier bepaalt de vorm waarin dit gebeurt. 2. DOELSTELLINGEN 2.1 Deze richtlijn beoogt de aanpak door de overheden van slachtoffers en hun nabestaanden te harmoniseren. Hiertoe definiëert deze richtlijn de rol en de opdrachten van de personen belast met het onthaal, de opvang, de informatieverlening aan en de gepaste bejegening van de nabestaanden. 2.2 Teneinde secundaire victimisering te voorkomen, moet alles in het werk gesteld worden om te vermijden dat onvoorzichtig, ondoordacht of met een gebrek aan respect wordt gehandeld Alle tussenkomende personen moeten een correcte en aangepaste houding aannemen ten aanzien van het slachtoffer en zijn nabestaanden Er moet bijzondere aandacht besteed worden aan de terminologie die wordt gebruikt in de documenten en in de contacten met de nabestaanden. Hierbij moeten hun emoties en gevoeligheden gerespecteerd worden De inspanningen van de gerechtelijke overheden hebben eveneens tot doel het rouwproces van de nabestaanden te eerbiedigen en respect te betonen voor hun religieuze en filosofische overtuigingen.

8 6 3. PROCEDURE 3.1 Onmiddellijk na de feiten Zodra het belang van het onderzoek dit toelaat, wordt het lichaam onmiddellijk naar een geschikte plaats overgebracht, zodat de nabestaanden een laatste groet kunnen brengen in de best mogelijke omstandigheden. Indien dit niet mogelijk is, moeten de gerechtelijke overheden, bereid tot dialoog en in duidelijke bewoordingen, de redenen voor het ter plaatse houden van het lichaam uiteenzetten. In dat geval worden gepaste maatregelen genomen om het slachtoffer af te schermen voor het publiek. 3.2 Het overbrengen van het lichaam Het overbrengen van het slachtoffer dient te verlopen in gepaste omstandigheden, meer bepaald in een kist en een aangepast voertuig. 3.3 Mededeling van het overlijden Het is de taak van de politiediensten om het overlijden van een persoon te melden. Deze taak valt niet onder de verantwoordelijkheid van de justitieassistenten noch van maatschappelijk werkers in het algemeen. De identiteit van het slachtoffer en zijn familiale situatie moeten geverifieerd zijn teneinde het overlijden te kunnen meedelen aan de meest verwante nabestaanden. De mededeling van het overlijden moet zo vlug mogelijk gebeuren, ongeacht het moment, dus ook 's nachts, in het weekend of op feestdagen, tijdens een persoonlijk onderhoud en bij voorkeur door twee personen. Alles moet in het werk gesteld worden om te vermijden dat de nabestaanden het overlijden vernemen via de pers. In elk geval moet een maximum aan inlichtingen ingewonnen worden over de feiten: plaats, uur bij benadering, verloop van de feiten, staat van het lichaam. De nodige tijd moet voorzien worden om de vragen van de nabestaanden te beantwoorden. De mededeling moet voorbereid en overlegd worden. De rol van elk moet bepaald worden. De personen die het overlijden meedelen, vragen de nabestaanden op een persoonlijke en menselijke manier of zij het lichaam willen groeten. In elk geval moeten ze contact opnemen met de justitieassistenten van het bevoegde parket om deze te informeren over hun interventie.

9 7 Elke persoon die het overlijden meldt, moet daartoe een gepaste opleiding genoten hebben. De arrondissementele raad voor slachtofferbeleid kan geraadpleegd worden inzake de implementatie van deze richtlijn. 3.4 Het brengen van de laatste groet Overeenkomstig artikel 44 van het Wetboek van strafvordering, hebben de nabestaanden, indien zij dit wensen, het recht om een laatste groet te brengen aan de overledene, zowel voor als na de autopsie. De procureur des Konings, of bij delegatie de verbindingsmagistraat, doet het nodige om de justitieassistenten systematisch te verwittigen. Voor de concrete organisatie moeten de nabestaanden de mogelijkheid hebben contact op te nemen met de parketmagistraat belast met het dossier. Deze magistraat dient de vragen van de nabestaanden te beantwoorden, rekening houdend met het onderzoeksgeheim Advies van niet-vrijgave van het lichaam De justitieassistenten moeten door de parketmagistraat op de hoogte gesteld worden van het advies van niet-vrijgave van het lichaam Identificatie van het lichaam Indien gewenst, zullen de justitieassistenten bij de identificatie van het lichaam de opvang van de nabestaanden organiseren Autopsie Opvang van de nabestaanden De parketmagistraat voorziet in de opvang van de nabestaanden voor, tijdens en na het groeten van het slachtoffer. Deze eerste opvang wordt georganiseerd door de justitieassistenten en wordt aangeboden door henzelf, door een lid van een politiedienst, door professionelen of door vrijwilligers. De parketmagistraat brengt de nabestaanden ervan op de hoogte dat zij kunnen weigeren een laatste groet te brengen aan het slachtoffer. De justitieassistenten delen mee dat voor het groeten van het slachtoffer een opvang van de nabestaanden kan worden georganiseerd.

10 8 De nabestaanden moeten geïnformeerd en voorbereid worden door de personen belast met hun opvang. Van deze laatsten wordt verwacht dat zij de vragen beantwoorden die betrekking hebben op de toestand van het slachtoffer en de plaats waar het bezoek zal plaatsvinden. Zij laten aan de nabestaanden de nodige tijd om te beslissen of zij het slachtoffer willen zien of niet, rekening houdend met het tijdstip van de autopsie Omgeving De nabestaanden hebben het recht een laatste groet te brengen in een lokaal dat respectvol is ingericht voor het slachtoffer en de nabestaanden. Het is wenselijk dat elk medico-legaal instituut over een aangepaste onthaalruimte beschikt Maatregelen voor het toonbaar maken van het lichaam Ingevolge artikel 134 van de deontologische code voor geneesheren dient "de geneesheer die een autopsie uitvoert, met zorgvuldigheid en discretie te handelen." Hij neemt alle maatregelen om het lichaam na autopsie zo goed mogelijk toonbaar te maken aan de nabestaanden en zorgt ervoor dat zo weinig mogelijk sporen achterblijven. Er worden specifieke voorzorgen genomen wat het gelaat betreft. De procureur des Konings moet de wetsgeneesheer herinneren aan deze aanbevelingen zodat bij de autopsie rekening wordt gehouden met een eventuele interventie van begrafenisondernemers en/of beoefenaars van de thanatopraxie Vrijgave van het lichaam Zo vlug als het kan wordt het lichaam vrijgegeven zodat de nabestaanden de begrafenis kunnen organiseren volgens hun religieuze en filosofische overtuigingen. De nabestaanden worden zo spoedig mogelijk op de hoogte gebracht van deze beslissing, die zonder verwijl moet worden uitgevoerd Verzegeling van de kist De verzegeling kan enkel door de gerechtelijke autoriteiten gebeuren. De zegels worden niet systematisch of op grond van welke gewoonte dan ook aangebracht op de kist, doch enkel omwille van de noodwendigheden van het onderzoek.

11 9 De gerechtelijke overheden moeten in duidelijke bewoordingen de redenen van de verzegeling uiteenzetten aan de nabestaanden. 3.5 Inzage van het dossier, teruggave van persoonlijke goederen en overtuigingsstukken. De parketmagistraat belast met het dossier moet systematisch de justitieassistenten verwittigen van de inzage van het dossier, de teruggave van de persoonlijke goederen van het slachtoffer en van de overtuigingsstukken. Indien de nabestaanden het gedeelte van het dossier dat over het overlijden handelt mogen raadplegen, worden zij ervan verwittigd door de justitieassistenten dat bepaalde documenten hun gevoelens kunnen kwetsen, in het bijzonder de foto's van het plaatsbezoek en van de autopsie De justitieassistenten moeten, na kritische verificatie, de nabestaanden inlichten over de toestand van de persoonlijke goederen en de overtuigingsstukken. Persoonlijke goederen en overtuigingsstukken worden zo snel mogelijk terugbezorgd. Indien deze voorwerpen na de feiten niet onmiddellijk teruggegeven kunnen worden, zetten de parketmagistraat belast met het dossier of de justitieassistenten de redenen van de weigering uiteen. 3.6 Hercontactname door het parket Het is wenselijk dat de personen die de nabestaanden hebben opgevangen na verloop van tijd opnieuw contact met hen opnemen om te informeren hoe zij het stellen. 3.7 Evaluatie De richtlijn wordt geëvalueerd in samenspraak met het College van procureursgeneraal en de betrokken diensten, na de toepassing ervan gedurende twee jaar. Deze richtlijn treedt in werking op 2 oktober Tony VAN PARYS Minister van Justitie

12 10 II. TOELICHTING ALGEMENE OVERWEGINGEN In hun boek "Leven met een schaduw", verschenen in 1993, vermeldde de v.z.w. "Ouders van een vermoord kind" volgende problematiek: "In de meeste gevallen worden de autopsies onzorgvuldig uitgevoerd, herstel van het lichaam na het gerechtelijk deskundigenonderzoek is zeldzaam, wat de ouders belet een afscheid te nemen van de overledene." Ons land is sterk geschokt geweest door de zaak van de verdwenen en vermoorde kinderen. Ook het Parlement besprak het probleem van de mogelijkheid voor verwanten om, indien ze dit wensen, een laatste groet te brengen aan het slachtoffer. De minister van Justitie heeft bovendien een advies gevraagd aan het Nationaal Forum voor Slachtofferbeleid over deze problematiek. 0p haar vergadering dd. 19 september 1996 stelde het Nationaal Forum voor om een werkgroep op te richten die de problematiek moest analyseren en gepaste oplossingen zoeken. Op 17 oktober 1997 werd gestart met de werkzaamheden binnen de werkgroep. Die bestond uit vertegenwoordigers van de vereniging van vermoorde of verongelukte kinderen, parketmagistraten, leden van de diensten slachtofferonthaal bij de parketten en rechtbanken, juristen van de Steundienst Slachtofferzorg onder leiding van een kabinetsmedewerker van de minister van Justitie. Op 12 maart 1998 heeft het parlement de wet tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek aangenomen. Deze wet wijzigt het Wetboek van Strafvordering. Artikel 6 bepaalt: "Ingeval een autopsie wordt bevolen krijgen de nabestaanden de toestemming het lichaam van de overledene te zien. De magistraat die de autopsie heeft bevolen, beslist of de verzoekers als nabestaanden kunnen worden beschouwd en op welk tijdstip zij het lichaam van de overledene mogen zien. Tegen deze beslissing staat geen rechtsmiddel open". De wet treedt in werking op 2 oktober Deze ministeriële richtlijn geeft instructies om tot een optimale toepassing van deze wettelijke bepaling te komen.

13 11 1. ALGEMENE BEPALINGEN 1.1 In dit artikel worden belangrijke begrippen omschreven. Het gebruik ervan wordt aanbevolen. 1 en 2 slachtoffer en lichaam: deze twee begrippen dienen bij voorkeur gebruikt te worden bij de opstelling van de processen-verbaal evenals bij de rechtstreekse contacten met de nabestaanden. Termen zoals "lijk" of "stoffelijk overschot" moeten vermeden worden. Zij getuigen van een gebrek aan respect zowel voor de overledene als voor de nabestaanden. Deze verfijning werd ingevoegd op verzoek van het Ouderplatform van vermoorde, vermiste en verongelukte kinderen. 3 nabestaande: artikel 6 van de wet dd. 12 maart 1998 tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek geeft aan de magistraat een appreciatiebevoegdheid over het begrip "nabestaande". Dit begrip moet breed geïnterpreteerd worden. Het dient niet beperkt te worden tot de notie "familie". Zo heeft een persoon die samengewoond heeft met de overledene het recht om het lichaam te zien. Hetzelfde geldt voor ex-echtgenoten en personen die een rechtstreekse band hebben met het slachtoffer. Dit recht breidt zich ook uit tot minderjarigen, na raadpleging van de ouders. Er zijn momenteel voldoende wetenschappelijke gegevens voorhanden om te stellen dat nabestaanden, in functie van de rouwverwerking, niet kan verboden worden het lichaam te zien. Zij moeten daarover zelf beslissen. 4 wetsgeneesheer: de minister van Justitie of de magistraten geven geen instructies aan de wetsgeneesheren. De procureur des Konings zal hen de richtlijnen bezorgen en vragen om hiermee rekening te houden. 5 thanatopraxie: de beoefenaars van de thanatopraxie zijn nog niet erg gekend in België. Zij hanteren moderne technieken om het lichaam in een behoorlijke staat op te baren. De toepassing van de thanatopraxie is nog marginaal en wordt verzekerd door begrafenisondernemers. Sedert enkele jaren echter organiseert het Belgisch Instituut voor Thanatopraxie vormingen om te zorgen voor een betere kennis van de anatomie en de humane pathologie.

14 12 2. DOELSTELLINGEN 2.1 De doelstellingen van deze richtlijn lijken vanzelfsprekend. Niettemin is uit de praktijk gebleken dat de nabestaanden van een slachtoffer klachten hebben over de opvang die hen geboden werd ingeval van autopsie of een verbod van vrijgave van het lichaam. Bovendien is de praktijk verschillend van arrondissement tot arrondissement en van magistraat tot magistraat. Een uniformisering dringt zich op. 2.2 Deze zeer gevoelige materie vereist een zekere tact. Een onderliggende doelstelling is het voorkomen van secundaire victimisering. Men mag niet uit het oog verliezen dat er een delicaat evenwicht moet gevonden worden tussen het onderzoek naar de waarheid door de gerechtelijke overheden en een voortdurende aandacht voor de slachtoffers en hun nabestaanden. De richtlijn vertaalt de wil van de minister van Justitie en het College van procureursgeneraal om een nieuwe cultuur, meer respectvol voor het slachtoffer en zijn nabestaanden, te introduceren. 3. PROCEDURE 3.1 Onmiddellijk na de feiten Het gebeurt regelmatig dat het lichaam van slachtoffer lange tijd op de plaats van de feiten blijft. Dit kan leiden tot een traumatiserende ervaring bij de nabestaanden. Zodra het belang van het onderzoek het toelaat, moet bijgevolg het lichaam zo vlug mogelijk overgebracht worden naar een geschikte plaats. Het is eveneens belangrijk de media niet toe te laten schokkende foto's te nemen met nefaste gevolgen voor de nabestaanden. Indien het lichaam niet mag verplaatst worden, moeten de gerechtelijke overheden uitleg verstrekken aan de nabestaanden. Zij moeten hen uitleggen dat het lichaam ter plaatse moet blijven, niet uit onachtzaamheid, maar omdat dit belangrijk is voor het onderzoek. Deze dialoog is nodig om de nabestaanden te overtuigen dat men niets wil verbergen. 3.2 Het overbrengen van het lichaam In het verleden is het gebeurd dat lichamen werden vervoerd in plastic zakken en/of niet aangepaste voertuigen (zoals oude ambulances). Nabestaanden ervaren dit vaak als een gebrek aan respect voor het slachtoffer. Bijgevolg moet het lichaam overge-bracht worden op een zo waardig mogelijke manier.

15 Mededeling van het overlijden De mededeling van het overlijden moet gebeuren door de politiediensten. Deze delicate taak behoort tot hun bevoegdheid (Omzendbrief OOP15 bis van 29 maart 1994 van de minister van Binnenlandse Zaken). De politiediensten zijn het best geplaatst om het overlijden mee te delen. Zij kunnen immers de meeste informatie verzamelen over de omstandigheden van de feiten. Tevens kunnen zij het overlijden meedelen op elk ogenblik van de dag. De laatste jaren werden de politiediensten hier ook voor opgeleid. Het is belangrijk dat de arrondissementele raad voor het slachtofferbeleid erover waakt dat de politiediensten voor deze problematiek gesensibiliseerd worden door een aangepaste manier van werken te organiseren. De mededeling van het overlijden is het eerste contact van de nabestaanden met de gerechtelijke en politionele overheden. Elke vergissing in dit stadium kan leiden tot een vertrouwensbreuk met de overheid. Opleidingen moeten hieraan aangepast worden. Vanzelfsprekend beoordeelt de parketmagistraat met omzichtigheid de omstandigheden van het overlijden, meer bepaald de mogelijke betrokkenheid van nabestaanden. Artikel 1.5 van de richtlijn stelt dan ook uitdrukkelijk dat afwijkingen toegestaan zijn. - De mededeling moet zo vlug mogelijk gebeuren. De politiediensten moeten het overlijden melden vóór de nabestaanden dit vernemen van de pers, met eventueel verkeerde details. - De mededeling moet op een persoonlijke en respectvolle manier gebeuren. Zij dient te gebeuren aan de nabestaanden persoonlijk. Het past dus niet om bijvoorbeeld een boodschap achter te laten op een antwoordapparaat, of aan de buren te vragen de mededeling te doen. Tevens is het ongepast het slechte nieuws te melden op de deurstoep. - De mededeling gebeurt het best door twee personen. De tweede persoon hoeft niet noodzakelijk een politiebeambte te zijn, het kan een behandelend geneesheer, een maatschappelijk assistent of een naaste persoon zijn. De persoon die de mededeling doet, wordt op voorhand aangeduid. - De mededeling moet voorbereid en gecoördineerd worden. De politiediensten moeten de nodige inlichtingen inwinnen, onder meer precieze inlichtingen over de feiten, over de omstandigheden, evenals over de identiteit van de persoon die verwittigd moet worden en de gezondheidstoestand ervan. Al deze inlichtingen dienen zo mogelijk geverifieerd te zijn. - De politiediensten moeten voldoende tijd voorzien om te antwoorden op de vragen van de nabestaanden. Daar de politiediensten het eerste contact hebben met de nabestaanden, moeten zij vragen aan de nabestaanden of zij de overledene nog willen groeten.

16 14 In elk geval moeten de politiediensten de justitieassistenten slachtofferonthaal van het bevoegde parket verwittigen van hun interventie en hen de wens van de nabestaanden om al dan niet, en met wie, een laatste groet te brengen aan de overledene, meedelen. De justitieassistenten voor slachtofferonthaal en anderen die instaan voor opvang kunnen deelnemen aan vormingen over dit onderwerp. 3.4 Het brengen van de laatste groet De nabestaanden kunnen zelf beslissen of zij een laatste groet wensen te brengen aan de overledene. Anderen mogen niet in de plaats van de nabestaanden beslissen. Uit de praktijk blijkt dat bepaalde personen in geen enkel geval de overledene nog willen zien, terwijl anderen dit absoluut eisen. Deze mogelijkheid moet hen dus geboden worden. De nabestaanden moeten evenwel ingelicht worden over de staat van het lichaam, zonder hun beslissing te willen beïnvloeden. Zo zijn sporen van geweld geen voldoende reden om aan de nabestaanden te weigeren de overledene te zien. Over het ogenblik van het bezoek aan het lichaam zouden de nabestaanden in de mate van het mogelijke zelf moeten kunnen beslissen, dus zowel vóór als na een autopsie. Er moet echter rekening gehouden worden met de feitelijke omstandighe-den. Indien de autopsie onmiddellijk moet uitgevoerd worden, zullen de nabestaanden het lichaam enkel erna kunnen zien. In dit geval dient hierover een dialoog met de nabestaanden te worden gevoerd. De gerechtelijke overheden moeten uitleggen waarom de autopsie onmiddellijk werd uitgevoerd. Het is immers mogelijk dat de na-bestaanden denken dat men hen de waarheid wil verbergen. Een gesprek moet iedere dubbelzinnigheid voorkomen. Indien de nabestaanden een laatste groet willen brengen na de autopsie, dient het bezoek zo vlug mogelijk plaats te vinden, behalve indien een behandeling van het lichaam door een beoefenaar van de thanatopraxie werd voorzien. De magistraat die belast is met het dossier heeft een appreciatiebevoegdheid. Indien de nabestaanden de keuze hebben om de overledene te groeten vóór en na een autopsie, dan beslist de magistraat over eventuele misbruiken Ingeval van niet-vrijgave van het lichaam De justitieassistenten moeten systematisch verwittigd worden ingeval van een advies van niet-vrijgave van het lichaam om hen toe te laten de nodige maatregelen te nemen.

17 Ingeval van identificatie van het lichaam De nabestaanden hebben het recht de identificatie te weigeren en hiervoor een vertrouwenspersoon aan te stellen Ingeval van autopsie Opvang van de nabestaanden Een bijstand aan de nabestaanden moet georganiseerd worden door de diensten slachtofferonthaal bij de parketten. De magistraat blijft verantwoordelijk maar hoeft de organisatie niet op zich te nemen. Dit betekent evenmin dat de justitieassistenten fysisch moeten aanwezig zijn. Zij dienen de bijstand te organiseren en de nabestaanden in te lichten dat deze opvang kan verleend worden door anderen of door henzelf. De nabestaanden kunnen ook vragen bijgestaan te worden door een vertrouwenspersoon, zoals bijvoorbeeld een priester of een buur. Een laatste groet brengen aan een lichaam is een fundamenteel recht. De nabestaanden zijn op deze pijnlijke momenten gemakkelijk beïnvloedbaar. Magistraten en personen die instaan voor de opvang dienen de nabestaanden zo objectief mogelijk te informeren over de keuze om een laatste groet te brengen. Zij mogen de beslissing niet forceren, noch in de ene, noch in de andere zin. De nabestaanden moeten geïnformeerd en voorbereid worden. Indien zij beslissen een laatste groet te brengen aan de overledene moeten zij juist geïnformeerd worden over de staat van het lichaam. Een verrassingseffect moet vermeden worden daar dit schadelijk kan zijn voor het rouwproces. Tevens moeten zij ingelicht worden over de plaats waar het bezoek zal plaatsvinden, daar niet alle lokalen geschikt zijn voor de opvang van nabestaanden. De personen die instaan voor de opvang moeten de nabestaanden ook inlichten over de autopsie. Een autopsie is een nieuwe gewelddaad op het lichaam welke soms moeilijk te dragen is door de nabestaanden. De personen die instaan voor de opvang moeten de redenen uitleggen die de gerechtelijke overheden ertoe hebben aangezet over te gaan tot een autopsie Omgeving Lokalen die gebruikt worden voor het brengen van een laatste groet moeten hiervoor ingericht worden met aangepast materiaal. Het lokaal moet hygiënisch zijn. Het is belangrijk om eveneens over een bijkomend lokaal te kunnen beschikken waar de familie nog even apart kan zijn in aangepaste omstandigheden.

18 Maatregelen voor het toonbaar maken van het lichaam In het verleden is gebleken dat sommige wetsgeneesheren autopsies uitvoerden zonder het lichaam te herstellen. Deze praktijk, die indruist tegen de deontologische code voor geneesheren, kwetste de gevoelens van de nabestaanden die geen laatste groet meer konden brengen in waardige omstandigheden. Een andere moeilijkheid was dat het sluiten van het lichaam niet werd terugbetaald door de gerechtskosten. Dit gebeurt momenteel wel. De procureur des Konings vraagt aan de wetsgeneesheren te waken over de insnijdingen waardoor de overledene zo toonbaar mogelijk blijft. Bovendien wordt het werk van de beoefenaars van de thanatopraxie vergemakkelijkt. De nabestaanden kunnen hierdoor het rouwproces verwerken op een minder pijnlijke manier De zegels In bepaalde gemeenten wordt het aanbrengen van zegels op de kisten voorgeschreven. Bovendien moet de familie betalen voor deze zegels. Deze praktijk leidt tot verwarring bij de nabestaanden. Deze administratieve zegels zijn enkel een betalingsbewijs. Zij zouden gemakkelijk kunnen vervangen worden door een betalingsbewijs te overhandigen aan de nabestaanden na kwijting van de gemeentelijke belasting. De praktijk van het opleggen van zegels moet voorbehouden worden aan de gerechtelijke overheden. Sommige magistraten laten systematisch zegels aanbrengen zonder zich te bedenken over het nut ervan of de gevolgen die deze kunnen meebrengen voor de nabestaanden. Men mag niet vergeten dat een autopsie op zich reeds destructief is. Bovendien heeft het aanbrengen van zegels geen nut meer als een toestemming tot crematie werd verleend. 3.5 Inzage van het dossier, teruggave van persoonlijke goederen en overtuigingsstukken Indien de nabestaanden de toelating kregen om het dossier in te zien, moeten zij correct ondersteund worden. Daarom moeten de justitieassistenten slachtofferonthaal steeds verwittigd worden zodat zij de eventuele bijstand kunnen organiseren. De teruggave van persoonlijke goederen en overtuigingsstukken moet gebeuren op een zo humaan mogelijke manier, en in elk geval na verificatie door de justitieassistenten.

19 Hercontactname door het parket Het is wenselijk dat de nabestaanden zich niet vergeten voelen eens alle zakelijke elementen afgehandeld zijn. Een telefonisch contact of een kaartje, verstuurd door de diensten die de nabestaanden na het overlijden hebben bijgestaan, kan een steun zijn bij moeilijke momenten zoals de verjaardag van het overlijden, enz. 3.7 Evaluatie Twee jaar na het in werking treden van deze richtlijn zal de Procureur-generaal, portefeuillehouder van het slachtofferbeleid, een evaluatie van deze richtlijn voorleggen aan het College van procureurs-generaal en aan de minister van Justitie. In deze evaluatie zullen eventuele verbeteringen of aanvullingen aan de richtlijn voorgesteld worden.