Van A naar B met andere ogen

Transcriptie

1 Van A naar B met andere ogen Ton (A.J) Grahmbeek Voor blinden en slechtzienden is het moeilijk, of zelfs onmogelijk, om in de openbare ruimtes van A naar B te komen. Het gebruik van het openbaar vervoer is niet het probleem, maar wel de schakels om van en naar bus, tram, trein of taxi te komen. Dan is men afhankelijk van herkenbare objecten en natuurlijke gidslijnen. Zoals een grasrand, stoeprand, muur of hek. In een stedelijke omgeving worden er kunstmatige gidslijnen en markeringen toegepast zoals op trottoirs, treinperrons, bushaltes maar ook in bijvoorbeeld winkelcentra, musea, gemeentehuizen en ziekenhuizen. Deze kunstmatige gidslijnen noemen we ook geleidelijnen. De geleidelijn geeft een veilige en een juiste richting aan, de markering een specifieke plaats. De waarschuwingsmarkering geeft een gevaarlijke situatie aan zoals een oversteekplaats, spoorwegovergang of trapgat. De informatiemarkering geeft aan waar zich bijvoorbeeld een ticket/controle automaat bevindt of een bus opstapplaats. Geleidelijnen en markeringen worden aangebracht op diverse ondergronden waardoor een stringente standaardisatie onmogelijk wordt. Het gezichtsvermogen van de gebruikers kan namelijk verschillend zijn terwijl de geleidelijnen en de markeringen toch herkenbaar en bruikbaar moeten zijn voor een ieder. Hoe kan dat gerealiseerd worden? Empirisch onderzoek naar de geleidelijn en de markering Er zijn meerdere onderzoeken geweest naar geleidelijnen en markeringen, en regelmatig komen daar onderzoeken bij. Blinde- en slechtziende proefpersonen wordt doorgaans gevraagd de bruikbaarheid van producten te beoordelen en ook de herkenbaarheid van verschillende uitvoeringen en materialen. Het gezichtsvermogen van proefpersonen is echter vaak verschillend evenals de omstandigheden waaronder onderzoeken plaatsvinden. Door deze variabelen zijn de uitkomsten niet eenduidig en grotendeels gebaseerd op toeval. Zodra er een nieuw ontwerp wordt toegepast willen belangenorganisaties en ervaringsdeskundigen, al dan niet met een geleidehond, dat deze aangepast worden aan specifieke wensen. Fabrikanten passen hun producten daarop aan, binnen de mogelijkheden van het materiaal wat men gebruikt zoals beton, steen, keramiek, kunststof, rubber, ed. terwijl architecten esthetica juist belangrijker vinden. Het is duidelijk dat een empirische onderzoekswijze ongeschikt is voor dit soort hulpmiddelen. Naar mijn mening dient productontwikkeling dan ook plaats te vinden op basis van ergonomie! Definitie van Ned. Ver. voor Ergonomie: Ergonomie streeft naar het zodanig ontwerpen van gebruiksvoorwerpen, technische systemen en taken dat de veiligheid, de gezondheid en het comfort in het doeltreffend functioneren van mensen wordt bevorderd. De gebruiksmogelijkheden van de geleidelijn en de markering zijn: Visueel met het resterend gezichtsvermogen en of; Tactiel en auditief: Voelend met de voeten en met de taststok om een herkenbaar ratelgeluid te horen en of een ritme/vibratie te voelen met de hanterende hand. Doelgroep Met onze zintuigen vangen we prikkels op van de buitenwereld. Hierdoor kunnen we zien, voelen, horen, proeven en ruiken. Onze ogen hebben vele lichtreceptoren waarmee we beelden, kleuren, reflecties en bewegingen kunnen waarnemen. Als het gezichtsvermogen verminderd is of niet functioneert, dan probeert men dit te compenseren met de fysieke, zintuiglijke en cognitieve mogelijkheden en eventueel met hulpmiddelen, zoals de geleidelijn 1

2 en de (noppen)markering. Ca. 3% van de wereldbevolking is dusdanig blind of slechtziend, dat lenzen of een bril niet of nauwelijks meer uitkomst bieden. Door o.a. vergrijzing en diabetes, neemt het aantal slechtzienden sterk toe. Deze kunnen verminderde gezichtscherpte(visus) hebben, gezichtsvelduitval (o.a. kokerzien) of dubbele of vertekende beelden en lijnen zien. Ook zijn er mensen die problemen hebben met diepte zien (stereoscopisch), contrast- en strooilicht, verblinding of donkeradaptatie. Iedereen ervaart zijn omgeving anders, dus ook de geleidelijnen en markeringen! Functie van de geleidelijn De functie van de geleidelijn is dat men zelfstandig, visueel, tactiel en/of auditief de juiste en veilige looprichting kan herkennen en volgen. Visueel met het resterend gezichtsvermogen Overal zijn er op de grond verschillende gekleurde strepen en banen daarom moet de geleidelijn een (ribbel)patroon hebben met een contrastkleur t.o.v. de ondergrond. Deze mag niet verkleuren en vervagen en geen vuilaanhechting hebben. Tactiel met de voeten Het ribbelpatroon van de geleidelijn moet aangepast zijn aan de anatomie van de voet. Ons gewicht drukt op drie punten. Eerst op de hiel daarna verspreidt het zich naar het grote teengewricht en dan naar het kleine teengewricht. Om door de schoenzool de ribbels te voelen moet deze verbogen worden. Het is ook mogelijk met de hak, hiel en dan met het enkelgewricht. Dan moet de voet naar binnen of naar buiten kantelen op de ribbel. Als deze te hoog is, een rand heeft of sinusvormig is, is er gerede kans op een verzwikking omdat visueel beperkten niet zien waar men de voeten plaatst op de ribbels. De ribbel vormt een steunlijn voor de schoenzool. Om de zool te verbuigen moet de ribbel smal zijn en de doorsnede driehoekig. De parallelle afstand van twee ribbels bepaalt de verbuiging en de doorzakking van de schoenzool, dus de voelbaarheid ervan. Daarom mag de schoenzool op één of maximaal twee ribbels steunen. Het gebruik van de taststok De taststok vormt het verlengde van de hand. Zwaaiend en schrapend dwars over de ribbels, om een regelmatig ritme en ratel te maken, voelend met de hand en of om een ratel te horen. Als de frequentie van het ritme verminderd dan schraapt men niet dwars over de ribbels maar schuin. Nu kan men de looprichting corrigeren met de taststok. Om een regelmatige ritme/ratel te maken moet de punt van de taststok contact hebben op de grond tussen de ribbels. Deze mogen geen randen hebben anders haakt de punt achter een ribbel of springt over een andere. Daarom is de doorsnede van de ribbel bij voorkeur driehoekig. Niveau kwaliteit van de geleidelijn voor de gebruikers De gegenereerde, visuele, tactiele en auditieve informatie van de geleidelijn moet correleren. Hierdoor ontstaat er een synergie-effect waardoor de geleidelijn goed herkenbaar en bruikbaar is. Het ribbelpatroon wat men met het restzicht ziet moet overheen komen met wat men voelt met de voeten wat weer overeen moet komen met het ritme en de ratel die men voelt met de hand en met wat men hoort. 2

3 Als de informatie onbruikbaar of onduidelijk is met een zintuig, dan compenseert of controleert men dat met een ander zintuig. Ook al is men blind of doof, kan men de taststok niet goed hanteren of is sprake van verminderd gevoel in de voeten, toch is de geleidelijn bruikbaar voor een ieder. Het niveau kwaliteit van de geleidelijn voor de gebruikers, bepaalt de mate van inspanning en aandacht die het gebruik vergt. Het is belangrijk dat men de mogelijkheid heeft om zich te kunnen concentreren op signalen van de omgeving. De herkennings- en gebruikskenmerken van de geleidelijn moeten altijd dezelfde zijn, zowel binnen als buiten als ook op verschillende ondergronden. Blinden versus slechtzienden Er is geen scherpe grens te maken of men slechtziend of blind is. Maar wel, of men niet of wel de geleidelijn (enigszins) kan zien. Velen lopen dan niet op de geleidelijn maar er naast. Zijdelings voelt men de buitenste ribbels met de voet en of met de taststok. Voor hen, maar ook voor producenten en beheerders van openbare ruimtes, moeten de ribbels breed en plat zijn en de geleidelijn mag smal zijn. De contrastkleur van de ribbels is belangrijk voor slechtzienden maar niet voor blinden. Deze willen dat de ribbels smal zijn, dat de doorsnede driehoekig is en de geleidelijn breed. Lopend op de geleidelijn, tastend links en rechts met de voeten en met de taststok om de ribbels te voelen en te horen. Voor slechtzienden is de geleidelijn een hulpmiddel om de looprichting te controleren, voor blinden juist om de looprichting te herkennen en te volgen. De geleidelijn wordt ook gebruikt als een waarschuwingslijn bijvoorbeeld op een treinperron, waarachter men zich veilig weet. De geleidelijn moet één stap breed zijn en in dwarsrichting worden benaderd, een smallere uitvoering kan men missen met de voeten. Praktijk Esthetica is belangrijk maar veel belangrijker is de bruikbaarheid en de herkenbaarheid van de geleidelijn. Het materiaal, de kleur, vorm, het patroon en de afmetingen moeten uitsluitend gericht zijn op de herkenbaarheid en bruikbaarheid, dus geen tierelantijnen. Less is more. Het schoen contact met de ribbeloppervlakte is veel kleiner dan met de ondergrond. Daarom moet de ribbel slijtvaster zijn dan de ondergrond. Het aanhechtingsoppervlakte van de ribbel op de grond moet volledig zijn en de aanhechting moet sterker zijn dan de ondergrond is. Het materiaal van de ribbels moet aangepast zijn aan het materiaal van de ondergrond. TG Lining werkt samen met materiaalonderzoeksinstituten (USA, GB., Du., NL.) om de juiste combinaties te vinden en de juiste voorbewerking. Het materiaal van de ribbels kan o.a. zijn; specifieke kunstharsen, slijtadditieven, antislip korrels en pigmenten. Mechanische beschadigde ribbels, bijvoorbeeld als gevolg van het zeulen met koffers, moeten eenvoudig gerepareerd kunnen worden. Afmetingen, vormen, patroon, afmetingen, oppervlakte van de ideale geleidelijn De ribbels moeten een contrastkleur hebben t.o.v. de ondergrond, deze mogen niet verkleuren, vervagen en mogen geen vuilaanhechting hebben. De doorsnede van de ribbel moet driehoekig zijn en de punt en uiteinden iets afgerond. 3

4 De breedte van de ribbel moet smal zijn, 10 tot 15 mm. Te smalle lijnen geven technische problemen met de aanhechting op de ondergrond en kunnen hinder geven met blote voeten en voor geleidehonden. De hoogte van de ribbel (2 tot max. 4,5 mm driehoekig) wordt bepaald door de ruwheid van de ondergrond (o.a. beton, grinttegels). Vlakke en of gladde ondergrond; De doorsnede van ribbels op marmer, parket, linoleum, moeten rechthoekig zijn. Afmetingen ca. 10 x 1 tot max. 1,5 mm hoog. Hogere geven problemen met schuifelend lopend in bijvoorbeeld ziekenhuizen. De ribbels voelt men niet door de schoenzool maar wel door het antislip effect en ook met de taststok. De parallelle hart op hart afstand van twee ribbels (steunlijnen) moet ca. 6-7 cm zijn. Deze zijn aangepast voor de gemiddelde schoenzool.* Deze afstand bepaalt de verbuiging en doorzakking, tot de 3 de en de 4 de macht, dus de voelbaarheid, door de schoenzool. De combinatie; afstand en de driehoekige doorsnede, maakt het mogelijk dat schrapend de punt, metaal, kunststof, afgerond, rolletje, van de taststok contact heeft met de grond tussen alle ribbels. Ribbel lengte: Deze moet minimaal 15 cm tot maximaal 45 cm zijn. De lengte wordt bepaald door de afmetingen van de tegels en klinkers. De onderbrekingen (3 5cm) van de ribbels maakt het mogelijk dat er vuil en (regen)water kan afvloeien en vergemakkelijkt het schoonmaken. Breedte van de geleidelijn: De geleidelijn moet één stap (ca. 60 cm) breed zijn ofwel 10 ribbels. Attentievlakken in de geleidelijn, deze hebben geen profileringen. Deze geven aan een splitsing ( ), of een kruising ( ), of een 90º ( ) hoek. De afmetingen van het vlak is 60 x 60 cm. Een <90º hoek van de geleidelijn is een driehoekig vlak (basis 60 cm). De markering De markering is, voor blinden en slechtzienden, een herkenbare en specifieke plaats. De waarschuwingsmarkering geeft een onbeschermde richting aan; zoals een oversteek van de rijweg, treinovergang of trapafgang. In Nederland zijn er ook informatiemarkeringen, bijvoorbeeld voor een ticket/controle automaat, informatie punt/balie of instapplaats bij bushaltes. Empirisch onderzoek naar de markering De markering is een plaats waarop men stil moet staan. De markering herkent men, voelend met de voeten met een noppenprofilering. Staand op de markering, moet men bruikbare informatie herkennen en interpreteren van de directe omgeving. Daarna moet men beslissen om de juiste onbeschermde looprichting te gebruiken. Volgens wetenschappers moet de vorm van de nop een afgeknotte kegel zijn. Basis diameter 20 tot 25 mm, top 10 tot 15 mm, hoog 3 tot max. 5 mm en het noppenpatroon moet in Nederland orthogonaal zijn. De hart- op- hartafstand van de noppen moet ca. 60 tot max. 70 mm zijn. Er zijn meerdere studies geweest naar het moment waarop men lopend op een noppenreliëf stil blijft staat als men blind of slechtziend is. Het blijkt dat die afstand varieert van 60 cm tot ca. 122 cm. Het is onduidelijk of de proefpersonen normaal lopen, schuifelend of tastend. Bestaande noppenmarkeringen zijn te smal, als men deze niet kan zien is er kans dat men op de rijweg terecht komt of in een trapgat valt. 4

5 Onze ergonomische benadering Empirische onderzoeken zijn gericht op de afstand waarop men stil staat op een noppenprofilering. Maar wij zijn ervan uitgegaan dat voor blinden en slechtzienden de markering op minstens één stap herkenbaar moet zijn: Visueel, met resterend gezichtsvermogen. Tactiel en auditief tikkend en schrapend met de taststok om een herkenbare vibratie en om een geluid (klank) te maken. Visueel Overal zijn er gekleurde vlakken op de grond. De markering moet een lichte contrastkleur en een contrast reflectie hebben t.o.v. de geleidelijn en ondergrond. Voor degene die gezichtsvelduitval hebben of kokerzien is het moeilijk om de afmetingen te bepalen van de markering. Het is mogelijk om de noppen een lichte contrastkleur te geven, maar velen hebben problemen met het contrastonderscheidingsvermogen. Daarom moet de markering niet alleen een lichte contrastkleur hebben maar ook een contrastreflectie. Deze mag geen, spiegel-, schitter- of een retro reflectie hebben, maar moet diffuus zijn. Tactiel en auditief met de taststok De markering moet op arm-stok afstand herkenbaar zijn, tikkend en schrapend met de taststok om een vibratie te voelen met de hanterende hand en of om een geluid/ klank te horen. Normaal lopend herkent men de markering minstens op één stap afstand. Dat is mogelijk met de door TG Lining ontworpen klanktegel van aluminium met afmetingen 30 x 30 x 4,5 of 2,5 cm. De klanktegel heeft een holle ruimte (klankkast) en moet horizontaal aangebracht worden. Een rubbertegel is ook een alternatief, maar deze geeft geen reflectie en geen klank alleen een dempend geluid. Volgens onderzoek van TNO herkent men deze niet of nauwelijks in een verkeersomgeving en worden deze glad als het regent. )* )**. De klanktegel waarschuwingsmarkering De waarschuwingsmarkering heeft een orthogonaal ( ) noppenpatroon (domes dangerous). De afmetingen zijn gelijk in de looprichting aan twee klanktegels, (d.w.z. 60 cm) en in de breedte zes tot 12 tegels (180 tot 360 cm), afhankelijk van het aantal rijbanen. De top van de nop moet een antislip oppervlakte hebben of een afgerond puntje. Een noppenpatroon herkent men niet met een taststok en evenmin met de voeten, behalve als het noppenpatroon orthogonaal ( ) is en de noppen in de looprichting liggen. De noppen vormen dan een onregelmatige ribbel. Als men de voeten iets verdraait, met of tegen de klok in, dan herkent men geen (noppen)richting meer. Om de oversteekrichting te bepalen, moet de markering gericht zijn ( ) naar de markering van de overkant van de rijweg. De klanktegel informatiemarkering De informatiemarkering geeft een ticket/controle automaat aan, betaalautomaat, informatiepunt/balie, bus- instapplaats (instapmarkering), e.d. De informatiemarkering moet geen looprichting aangeven, daarom heeft deze geen noppen. Om de informatiemarkering, visueel, tactiel en auditief op stapafstand te herkennen, moet deze: Een contrastkleur hebben t.o.v. de waarschuwingsmarkering, de geleidelijn en de ondergrond. Het oppervlakte heeft geen profilering maar deze is ruwer t.o.v. de ondergrond. 5

6 Tikkend en schrapend met de taststok om een vibratie te voelen met de hand en of om een geluid/ klank te horen, moet deze onderscheidend zijn t.o.v. de waarschuwingsmarkering. De afmetingen van de informatiemarkering is: 60 x 60 cm (2 x 2 tegels) Hoe waar en wanneer moet, de geleidelijn en de markering, toegepast worden Internationale belangenorganisaties hebben verschillende inzichten over hoe, wanneer en waar de geleidelijn en de markering aangebracht moeten worden. Enkele regels: De geleidelijnen en markeringen mogen alleen aangebracht worden als het noodzakelijk is op een voetgangersgebied en als er geen veilige natuurlijke gidslijnen zijn. Daarnaast als schakels van en naar het openbaar vervoer en om voetgangers naar de ingang van een openbaar gebouw/ruimte te leiden, zoals een station, ziekenhuis, gemeentehuis of winkelcentrum. De richting van de geleidelijn moet overheen komen met de normale stroom van de medevoetgangers op trottoirs, in gangen of richting trappen. De afstand van een geleidelijn tot een obstakel moet minstens 60 cm zijn, om deze te tijdig te kunnen herkennen en te vermijden. De afstand tot een kade of perronrand moet ca. 120 cm zijn. De afstand van het einde van de geleidelijn naar een markering zoals een deur, lift, check in-check out zuil is ca. 30 cm.(attentievlak). De geleidelijn moet aansluiten, haaks op het midden van de markering. de waarschuwingsmarkering moet haaks gericht zijn naar de markering van de overzijde van de rijweg. De afstand van een geleidelijn dwars of schuin tot een natuurlijke gidslijn (muur, grasrand) of naar de onderste traptrede, moet ook ca. 30 cm zijn (attentievlak). Een geleidelijn die aansluit op een waarschuwingsmarkering van een trapgat moet overeen komen met de verwachte normale stroom van de trapgebruikers. De afstand van de waarschuwingsmarkering tot de bovenste traprand moet ca. 60 cm zijn. De geleidelijn moet aansluiten op de instapmarkering met afmeting 60 x 90 cm (gelijk aan 2 x 3 tegels) op de 60 cm brede kant. Als de geleidelijn eindigt, bv. op een perron, moet deze aansluiten op een waarschuwingsmarkering met afmeting 60 x 60 cm (gelijk aan 2 x 2 klanktegels) )*Onderzoek TG Lining BV i.s.m. TNO Human Factors & Defence.(1968 en 2007) )** Onderzoek TG Lining BV i.s.m. Forschungsinstitut FGK, Duitsland. 6