Routegeleiding. Tactiele routegeleiding voor mensen met een visuele beperking

Transcriptie

1 Routegeleiding Tactiele routegeleiding voor mensen met een visuele beperking Ontwerprichtlijnen voor het ontwerpen van gids- en geleidelijnen in het openbaar domein, gebouwen, OV- knooppunten en haltes Oriëntatieversie 2013

2 2

3 Postbus GK Utrecht T.: E.: W.:

4 VOORWOORD... 5 INLEIDING... 6 INLEIDING... 7 STRUCTUUR VAN ROUTEGELEIDING... 8 UITGANGSPUNTEN... 9 OPBOUW CONTRAST CERTIFICERING CERTIFICERING LIJNEN & BESLISPUNTEN GIDSLIJN (algemene beschrijving) GELEIDELIJN (algemene beschrijving) GELEIDELIJN (types) WAARSCHUWINGSMARKERING (algemene beschrijving) WAARSCHUWINGSMARKERING (types) OBJECTMARKERING (beschrijving) INSTAPMARKERING (beschrijving) OVERSTEEKLIJN (beschrijving) ATTENTIEVLAK (beschrijving) DETAILLERING HOEKOPLOSSINGEN KRUISINGEN VERSPRINGINGEN BEËINDIGING EN AANSLUITING OP GIDSLIJN DEUREN EN LIFTEN TRAPPEN HELLINGBANEN OVERSTEEKPLAATSEN GELEIDELIJNEN IN OPENBAAR VERVOER SITUATIES HALTES EN PERRONS

5 VOORWOORD Mensen met een visuele beperking zijn voor hun oriëntatie in meer of mindere mate afhankelijk van duidelijke en eenduidige geleiding. In de openbare ruimte bestaat deze geleiding vooral uit gidslijnen 1 en geleidelijnen 2. De eerste versie van de ontwerprichtlijnen is in 2009 door de Stichting PBT i.s.m. VIZIRIS (tegenwoordig Oogvereniging) ontwikkeld. De vernieuwde versie is opgesteld door PBTconsult BV, de opvolger van de Stichting PBT. In 2012 is de internationale ISO/FDIS norm voor routegeleiding uitgekomen. De uitgangspunten die in de Nederlandse situatie zouden kunnen worden geïmplementeerd, zijn in de ontwerprichtlijnen overgenomen. Deze oriëntatieversie is bedoeld om in grote lijnen de doelstelling van routegeleiding duidelijk te maken. Voor een compleet beeld met toepassingsvoorbeelden en gedetailleerde maatvoering verwijzen wij naar de uitgebreide uitgave. Meer informatie hierover vind u op onze website PBTconsult dankt iedereen die heeft meegewerkt aan deze, voor Nederland (en Europa), unieke uitgave. Deze uitgave is onder verantwoordelijkheid van PBTconsult BV tot stand gekomen in nauwe samengewerkt met de Oogvereniging. 1 Gidslijnen zijn natuurlijke of reeds aanwezige structuren die kunnen dienen om plaats en richting te bepalen. 2 Geleidelijnen zijn speciaal gemaakte routes in een gebied die zowel tactiel als visueel waarneembaar zijn 5

6 1. INLEIDING 6

7 INLEIDING Routegeleiding is primair bedoeld voor mensen met een visuele beperking die zonder dit hulpmiddel hun weg niet zelfstandig kunnen volgen. Gids- en geleidelijnen zijn daarom geen doel op zich, maar slechts een hulpmiddel voor oriëntatie. Deze dienen door de wegbeheerder in goede conditie te worden gehouden zodat betekenis en functie gehandhaafd blijft. Gids- en geleidelijnen communiceren de vind- en volgbaarheid met de gebruikers op twee manieren: Tactiel Visueel De tactiele eigenschappen van een geleidelijn, de ribbels, moeten duidelijk onderscheidend van de ondergrond zijn zodat deze duidelijk met de taststok en/of met de voeten voelbaar zijn. De visuele eigenschappen moeten slechtzienden in staat stellen de aanwezigheid en richting van de lijn te onderscheiden van de omliggende bestrating en/of vloerafwerking. Dit kan gebeuren door de lijnen en/of ribbels in een duidelijk contrasterende kleur uit te voeren ten opzichte van de omliggende bestrating en/of vloerafwerking. De meeste volgers van deze vorm van routegeleiding maken gebruik van zowel de tactiele als de visuele eigenschappen van geleidelijnen. Dit document bevat geen verwijzingen naar leveranciers (van onderdelen) van geleidelijnen maar beschrijft uitsluitend waar de lijnen en onderdelen van routegeleiding aan moeten voldoen. Daarnaast beschrijft dit document op welke wijze ontmoetingen van geleidelijnen en aansluitingen op andere elementen (gidslijnen, trappen, etc.) moeten worden gerealiseerd. De praktijk is vaak weerbarstiger dan de theorie en daarom zal het kunnen voorkomen dat in bepaalde situaties naar alternatieve/ creatieve oplossingen moet worden gezocht. Bedenk daarbij dat de in de uitgebreide versie van dit document opgenomen principeoplossingen altijd leidend zijn. PBTconsult en de Oogvereniging kunnen adviseren op welke wijze in specifieke situaties consistente oplossingen kunnen worden gerealiseerd. Mensen met een visuele beperking moeten kunnen vertrouwen op de consistentie van geleidelijnen. Ad hoc oplossingen waarbij de regels van deze richtlijnen niet worden gevolgd zijn per definitie fout en kunnen gevaarlijke situaties opleveren voor de gebruikers. 7

8 2. STRUCTUUR VAN ROUTEGELEIDING 8

9 UITGANGSPUNTEN Primaire uitgangspunten 1. Geleidelijnen liggen alleen in veilige, voor voetgangers bestemde, gebieden. 2. Overhangende elementen op minder dan 2.300mm boven de geleidelijn (en de stroken links en rechts van de lijn) zijn niet toegestaan. 3. Geleidelijnen zijn altijd in twee richtingen te gebruiken (dus geen eenrichtingsverkeer!). 4. Een geleidelijn is, vanwege de vindbaarheid en gidsfunctie, contrasterend van kleur en textuur ten opzichte van de omliggende bestrating. 5. Een geleidelijn bevat zo min mogelijk hoeken, knoop- en beslispunten. 6. Daar waar gebruik gemaakt kan worden van gidslijnen in plaats van geleidelijnen moet dit zoveel mogelijk gedaan worden. Locatie afhankelijke uitgangspunten 1. Openbare ruimte algemeen: Alleen geleidelijnen om openbare gebieden (bijv. stadcentrum, winkelcentrum) en openbare gebouwen (bijv. gemeentehuis, museum) bereikbaar te maken vanaf de dichtstbijzijnde OVhalteplaatsen. Deze gebieden en gebouwen kunnen, indien gewenst, ook onderling bereikbaar worden gemaakt d.m.v. (een combinatie van gidslijnen en) geleidelijnen. 2. Openbaar vervoer algemeen: De geleidlijn gaat via het brede OV-poortje. Bij dit poortje dient de doorlooprichting altijd in 2 richtingen gebruikt te kunnen worden. 3. Uitgangspunten van een toegankelijke route (hoogteverschillen): a. Indien alleen een trap aanwezig: Alleen bij beperkt toegankelijke objecten (objecten zonder lift en hellingbaan) loopt een eventuele geleidelijn via de trap. (Objecten waarbij alleen met een trap een hoogteverschil wordt overbrugd, voldoen niet aan de minimale toegankelijkheidsnormen.) b. Indien alleen een trap en hellingbaan aanwezig: Geleidelijn (in OV-knooppunten) volgt de hoofdloopstroom route via een trap van en naar een perron. c. Indien alleen een trap en lift aanwezig: Geleidelijn (in OV-knooppunten) volgt de hoofdloopstroom route via een trap en een lift van en naar een perron. d. Indien alleen een lift aanwezig: Geleidelijn (in OV-knooppunten) volgt de hoofdloopstroom route via de lift van en naar een perron. e. Indien alleen een hellingbaan aanwezig: Geleidelijn loopt via de hellingbaan. (In het openbaar vervoer komt dit voor bij kopstations.) 4. Openbaar vervoer knooppunten: a. In en rond een OV-knooppunt wordt de hoofdloopstroomroute in principe altijd voorzien van geleidelijnen. i. Bushalte / station ii. Tramhalte / station 9

10 iii. Treinstation iv. Metrostation v. Sneltram station/halte vi. Taxistandplaatsen vii. "Kiss and Ride" viii. Veerboten ix. Route(s) naar de stadskern(en) b. Alle vervoersgerelateerde bestemmingen in een OVknooppunt worden d.m.v. geleidelijnen met elkaar verbonden (ook als er bijvoorbeeld een muur als gidslijn beschikbaar zou zijn) i. OV-chipkaart automaten / Kaartautomaten (mits ITS-goedgekeurd) ii. Bemenste kaart verkooppunten iii. OV-Info-automaten iv. S&A-zuilen (SOS en Advies zuilen) v. Aftakkingen naar winkels, kiosken, toiletten e.d. worden niet gemaakt. Deze onderdelen worden gezien als extra service in of in de onmiddellijke nabijheid van een OV-knooppunt en zijn niet noodzakelijk om een reis te kunnen maken. NB: De geleidelijnstructuur op alle hierboven genoemde OV-knooppunten moet aangesloten zijn op de geleidelijnen en/of gidslijnen van de aan het OV-knooppunt aansluitende openbare weg. 10

11 OPBOUW Bij routegeleiding gaat het vooral om de knooppunten (beslispunten). De geleidelijn of gidslijn verbindt slechts deze knooppunten. De informatie die deze knooppunten aan gebruikers verstrekken zijn binnen dit systeem van essentieel belang. Aan de uitvoering van deze knooppunten moet daarom veel zorg worden besteedt. Een geleidingsroute vormt een in twee richtingen te gebruiken, 1 dimensionale, navigatie en bestaat uit twee elementen: Gidslijn Dit zijn natuurlijke en reeds aanwezige structuren in het gebied die kunnen dienen om plaats en richting te bepalen. Geleidelijn Dit zijn speciaal gemaakte routes in een gebied die zowel tactiel als visueel waarneembaar zijn. Geleidelijnsegmenten vormen de verbindingen tussen 2 beslispunten. Een geleidelijnsegment is in principe een rechte lijn. Knikken tot 15 graden zijn toegestaan, evenals verspringingen van de lijn met een afstand van maximaal de breedte van de lijn. De beslispunten in de geleidelijn zijn punten waar: de start/het eind van de geleidelijn wordt aangegeven gebruikers keuzes moeten maken verandering van richting van de lijn wordt aangegeven wordt gewaarschuwd voor het naderen van een (mogelijk) gevaarlijke situatie In bovenstaande afbeelding zijn de verschillende soorten beslispunten aangegeven. Start/eind Een beslispunt start/eind beschikt altijd over een "attentievlak" (zie hoofdstuk 4). Bij beslispunten "start/eind" op gevaarlijke plaatsen, zoals 11

12 oversteekplaatsen, boven aan trappen en beëindigingen van geleidelijnen op perrons is ook een "waarschuwingsmarkering" (zie hoofdstuk 3) aangebracht. Wanneer het geleidelijnsegment voert naar een informatiepunt bevindt zich aan het begin van de lijn een "objectmarkering" (zie hoofdstuk 3). Indien het geleidelijnsegment naar een opstapplaats voor een bus of taxi leidt, bevindt zich ter plaatse van deze opstapplaats een "instapmarkering" (zie hoofdstuk 4). Keuze Op een knooppunt van geleidelijnen moet een gebruiker een keuze maken. De code in de lijn is een attentievlak. Hoek Indien een geleidelijn van richting verandert en de hoek waarmee dat gebeurt is groter dan 15 graden wordt een attentievlak aangebracht. Wanneer de hoek kleiner is dan 15 graden worden geen extra voorzieningen in de lijn opgenomen en loopt de lijn ononderbroken door. Alarm Beslispunten waarbij waarschuwingsmarkeringen worden toegepast, bevinden zich altijd in die situaties waarbij aan gebruikers moet worden aangegeven dat men een gevaarlijk punt nadert: oversteekplaatsen bij wegen, boven aan trappen en beëindigingen van geleidelijnen op perrons. 12

13 CONTRAST Iedere kleur heeft een lichtreflectiewaarde. De contrastwaarde is het verschil tussen twee lichtreflectiewaarden. De beleving van de kleuren en het contrast kan niet worden vastgesteld, dit is persoonlijk en wordt o.a. beïnvloed door (een combinatie van) meerdere externe factoren zoals: Verkleuring van de originele kleuren als gevolg van veroudering en vervuiling Nat (glinstering) en droog situaties Positie van de zon (tegenlicht) Gebruik bij de berekeningen van de contrastwaarden de lichtreflectiewaarden van NCS en RAL-kleuren zoals deze is vastgelegd in de "NCS Translation Table Lightness, Edition " van het Scandinavian Colour Institute AB. (Een uittreksel met de lichtreflectiewaarden van de RAL-kleuren is in bijlage 1 opgenomen.) Wanneer de kleur niet formeel bekend is kan de lichtreflectiewaarde bepaald worden door voor deze kleur een vergelijkbare RAL- of NCS-kleur te kiezen (m.b.v. waarneming of een lichtreflectiemeter). BEPALEN VAN DE CONTRASTWAARDE De contrastwaarde van een geleidelijn wordt vastgesteld aan de hand van het verschil van de lichtreflectiefactoren van de geleidelijnen (stroken en strippen), waarschuwingsmarkeringen (vlakken en noppen) t.o.v. de ondergrond en/of aansluitende bestrating /vloerafwerking zodat ze visueel goed waarneembaar zijn. De berekening wordt uitgevoerd met de formule van Michelson. (L max - L min ) (L min + L max ) = K K L max L min Contrastwaarde Lichtreflectiewaarde van de strook, ribbel en/of nop Lichtreflectiewaarde van de ondergrond en/of aansluitende bestrating/bevloering De minimale K waarde is afhankelijk van het type geleidelijn (zie hoofdstuk GELEIDELIJN). 13

14 3. CERTIFICERING 14

15 CERTIFICERING Er zijn inmiddels vele geleidelijnproducten als strippen, noppen, klanktegels, etc. op de markt. Vaak komen deze producten uit het buitenland en voldoen ze niet aan de Nederlandse richtlijnen. De afwijkingen zitten dan niet alleen in de afmetingen, maar bijvoorbeeld ook in de toepassing van het materiaal. Deze richtlijnen doen weliswaar geen uitspraken over duurzaamheid van materialen, maar wel over de eigenschappen waarover deze materialen moeten beschikken: antislip, voorkomen van verblinding door spiegeling, lichtreflectiewaarden, contrastwaarde, etc. Om de ontwerpers van geleidelijnen, fabrikanten van geleidelijnproducten en anderen die zich beroepsmatig met dit onderwerp bezighouden van dienst te zijn heeft PBTconsult een certificeringssysteem opgezet voor: 1. Certificering van geleidelijnproducten Monoliet tegels (incl. ribbels) Ribbels (prefab) Ribbels (in het werk gemaakt) Noppen (prefab) Noppen (in het werk gemaakt) Objectmarkeringen Instapmarkeringen Gecertificeerde geleidelijnproducten worden gepubliceerd op onze website 2. Certificering van geleidelijnen Ontwerpcertificering (op basis van tekeningen) Trajectcertificering (op basis van realisatie) Voor nadere informatie over voorwaarden, procedures, kosten, geldigheidsduur, etc. zie onze website 15

16 4. LIJNEN & BESLISPUNTEN 16

17 GIDSLIJN (algemene beschrijving) Gidslijnen maken onderdeel uit van de geleidingsroute, maar maken feitelijk geen deel uit van de fysieke geleidelijnen. Gidslijnen zijn natuurlijke of reeds aanwezige structuren die kunnen dienen om plaats en richting te bepalen. Aan gidslijnen worden weinig eisen gesteld, behalve dat deze met de voet of stok voelbaar moet zijn. Gidslijnen zijn over het algemeen niet speciaal aangelegd als routegeleiding, dit neemt niet weg dat m.n. in de openbare ruimte bepaalde structuren zo kunnen worden ontworpen dat deze als gidslijn kunnen dienen. Vorm: Met de voet en stok voelbaar verschil in oppervlaktestructuur (bijv. trottoir - grasveld); Hoogteverschil 50mm. (bijv. trottoirband of muur). Aanduiding van een gidslijn in dit document. Detaillering: Geen nadere specificaties. 17

18 GELEIDELIJN (algemene beschrijving) Geleidelijnen bepalen plaats en richting. Geleidelijnen worden aangebracht op zowel horizontale ondergronden als ter plaatse van hellingbanen. Code voor gebruikers: op de lijn en op een obstakelvrije strook van 600mm aan beide zijden is het veilig. (Dit betekent bijvoorbeeld dat een geleidelijn nooit op een rijbaan aangelegd mag worden.) Aanduiding van een geleidelijn in dit document. Samenstelling van een geleidelijn inclusief obstakelvrije stroken. Vorm: Strook met ribbels Duidelijk waarneembare (tactiel en visueel) lijn in de bestrating / vloerafwerking Kleur van de geleidelijnen bij voorkeur wit Voor een nadere beschrijving van de detaillering, zie hoofdstuk 5, pag. 28 Detaillering: Geleidelijn breedte: 300mm of 600mm 300mm lijn: o 4 stuks trapeziumvormige ribbels of 6-7 sinusvormige ribbels over de breedte van de strook o hoogte van de ribbels: 3-5mm, afhankelijk van type ribbels en aansluitende bestrating/ bevloering (zie tabel bij overzicht ribbelvormen) 600mm lijn: o 8-10 ribbels of 12/14 sinusvormige ribbels over de breedte van de strook o hoogte van de ribbels: 3-5mm, afhankelijk van type ribbels en aansluitende bestrating/ bevloering (zie tabel bij overzicht ribbelvormen) Breedte en vorm van de ribbels afhankelijk van de breedte van de geleidelijn en het aantal ribbels: ca mm Indien onderbrekingen t.b.v. afvoer water/vuil nodig dan: o lengte ribbel: mm o onderbreking ribbel t.b.v. afwatering ca mm per 600mm Richting van de ribbels: looprichting Minimum lengte voor (een deel van) een geleidelijn is 1.800mm Minimum afstand tussen twee attentievlakken is 3.000mm 18

19 GELEIDELIJN (types) Er worden 3 basistypen geleidelijnen onderscheiden te weten: Type 1: Bij dit type geleidelijn is de kleur van de strook en de ribbels gelijk. De kleur van de strook en ribbels is contrasterend t.o.v. de aansluitende bestrating/vloerafwerking. Deze lijn wordt meestal uitgevoerd in hetzelfde materiaal als de aansluitende bestrating, bijv. beton(tegels) natuursteen, keramische tegels, composiettegels. K-waarde strook (incl. ribbels) ondergrond (zie hoofdstuk CONTRAST) Ribbelvorm Contrast 300mm 600mm RA K: 0,3 K: 0,3 RB K: 0,3 K: 0,3 RC K: 0,3 K: 0,3 RD K: 0,3 K: 0,3 RE K: 0,3 RF K: 0,3 RG K: 0,3 Type 2: Dit type geleidelijn bestaat uitsluitend uit ribbels die op/in de bestrating/vloerafwerking worden aangebracht. De kleur van de ribbels is contrasterend t.o.v. de aansluitende bestrating/vloerafwerking. Het materiaal waarmee deze geleidelijn wordt gerealiseerd is veelal epoxy, PMMA en kunststof. K-waarde ribbels ondergrond (zie hoofdstuk CONTRAST) Ribbelvorm Contrast 300mm 600mm RA n.v.t. n.v.t. RB K: 0,4 K: 0,4 RC K: 0,4 K: 0,4 RD K: 0,4 K: 0,4 RE K: 0,4 RF K: 0,4 RG K: 0,4 19

20 Type 3: Deze geleidelijn bestaat uit een strook en ribbels waarbij de strook een contrasterende kleur heeft t.o.v. de aansluitende bestrating/vloerafwerking. Het materiaal van de strook is vaak gelijk aan dat van de aansluitende bestrating/vloerafwerking, bijv. natuursteen, keramische tegels, composiettegels. De ribbels kunnen in een ander materiaal worden uitgevoerd. Uitsluitend bij dit type geleidelijn kunnen de ribbels ook in roestvaststaal worden uitgevoerd. Voorwaarde voor de toepassing van roestvaststaal is dat het niet mag verblinden wanneer er licht op valt. Om dit verblinden tegen te gaan en om gevaarlijke gladde oppervlakken te voorkomen, moet het loopvlak worden geprofileerd. De overige vlakken van het roestvaststaal mogen niet worden gepolijst. K-waarde strook (excl. ribbels) ondergrond (zie hoofdstuk CONTRAST) Ribbelvorm Contrast 300mm 600mm RA n.v.t. n.v.t. RB K: 0,3 K: 0,3 RC K: 0,3 K: 0,3 RD K: 0,3 K: 0,3 RE K: 0,3 RF K: 0,3 RG K: 0,3 20

21 WAARSCHUWINGSMARKERING (algemene beschrijving) Waarschuwingsmarkeringen worden uitsluitend op die plaatsen aangebracht waar een gevaarlijke situaties kunnen ontstaan, zoals bij: Trappen (bovenaan) Oversteekplaatsen Beëindiging van een geleidelijn zonder dat aansluitend op de geleidelijn een gidslijn kan worden gevolgd Vorm: Noppen Materiaal dat in kleur en tast kan afwijken van de aanwezige bestrating, e.e.a. afhankelijk van de situatie Kleur van de waarschuwingsmarkering bij voorkeur wit Aanduiding van een waarschuwingsmarkering in dit document. Detaillering: Noppenvlak: minimaal 600 x 600mm Diepte noppenvlak: 600mm Lengte noppenvlak: variabel (min. 600mm), het hart van de lengte van het vlak ligt altijd in het verlengde van het hart van de geleidelijn Noppen in opliggend reliëf Noppen in een vierkant (othogonaal) rasterpatroon Rastermaat 50-68mm Richting van het rasterpatroon t.o.v. de geleidelijn is voor de waarschuwingsfunctie niet relevant Diameter nop: 25mm Hoogte nop: 5mm Principe van de positionering van een waarschuwingsmarkering t.o.v. een geleidelijn. 21

22 WAARSCHUWINGSMARKERING (types) De waarschuwingsmarkering maakt onderdeel uit van de geleidelijn. Dit heeft o.a. tot gevolg dat de waarschuwingsmarkering dezelfde types kent als de geleidelijn. De uitvoering (type) van de waarschuwingsmarkering(en) moeten altijd gelijk zijn aan de bijbehorende type geleidelijn. Type 1: Bij dit type waarschuwingsmarkering is de kleur van het vlak en de noppen gelijk. De kleur van het vlak en de noppen is contrasterend t.o.v. de aansluitende bestrating/vloerafwerking. Deze markering wordt meestal uitgevoerd in hetzelfde materiaal als de aansluitende bestrating bijv. beton (tegels), natuursteen, keramische tegels, composiettegels, etc. K-waarde vlak (incl. noppen) ondergrond (zie hoofdstuk CONTRAST) Nop Contrast NA K: 0,3 NB K: 0,3 NC K: 0,3 ND K: 0,3 Type 2: Dit type waarschuwingsmarkering bestaat uitsluitend uit noppen die op/in de bestrating/vloerafwerking worden aangebracht. De kleur van de noppen is contrasterend t.o.v. de aansluitende bestrating/vloerafwerking. Het materiaal van deze noppen is veelal epoxy, PMMA of kunststof. K-waarde noppen ondergrond (zie hoofdstuk CONTRAST) Nop Contrast NA K: 0,4 NB K: 0,4 NC K: 0,4 ND K: 0,4 22

23 Type 3: Deze waarschuwingsmarkering bestaat uit een vlak en noppen waarbij het vlak een contrasterende kleur heeft t.o.v. de aansluitende bestrating/vloerafwerking. Het materiaal van het vlak is vaak gelijk aan dat van de aansluitende bestrating/vloerafwerking bijv. natuursteen, keramische tegels, composiettegels, etc. De noppen kunnen in een ander materiaal worden uitgevoerd. Uitsluitend bij dit type waarschuwingsmarkering kunnen de noppen ook in roestvaststaal worden uitgevoerd. Voorwaarde voor de toepassing van roestvaststaal is dat het niet mag verblinden wanneer er licht op valt. Om dit verblinden tegen te gaan en om gevaarlijke gladde oppervlakken te voorkomen moet het loopvlak worden geprofileerd. De overige vlakken van het roestvaststaal mogen niet worden gepolijst. K-waarde vlak (excl. noppen) ondergrond (zie hoofdstuk CONTRAST) Nop Contrast NA K: 0,3 NB K: 0,3 NC K: 0,3 ND K: 0,3 23

24 OBJECTMARKERING (beschrijving) Objectmarkeringen worden aangebracht wanneer er zich aan de geleidelijn een object bevindt met voor de volger van de lijn relevante informatie en/of een relevante functie, bijvoorbeeld een informatiezuil of in het openbaar vervoer een OV-chipkaartlezer, kaartautomaat, S&A zuil. Wanneer het object zich niet rechtstreeks aan de geleidelijn bevindt, wordt met de objectmarkering aangegeven dat er een geleidelijn ("informatielijn") naar een informatiepunt loopt. Vorm: Materiaal dat in kleur, tast en zo mogelijk klank afwijkt van de aanwezige bestrating. K-waarde markering aansluitende bestrating (zie hoofdstuk CONTRAST): 0,3 Het gebruikte materiaal moet antislip zijn Aanduiding van een objectmarkering in dit document. Detaillering: Bijvoorbeeld: Vlakke klanktegel Vlakke rubbertegel Keramische tegel Betontegel troffel epoxy met carborundum inlage Staal / Aluminium (niet reflecterend) Afmeting vlak: 600 x 600mm Bij glad oppervlak (bijv. staal, aluminium, keramiek) profiel aanbrengen voor een betere voelbaarheid en antislip. 24

25 INSTAPMARKERING (beschrijving) Een instapmarkering wordt aangebracht in situaties waarbij er sprake is van een gefixeerde opstapplaats, bijvoorbeeld op bushaltes, taxistandplaatsen, "kiss and ride" plaatsen. Vorm: Materiaal dat in kleur, tast en zo mogelijk klank afwijkt van de aanwezige bestrating K-waarde markering aansluitende bestrating (zie hoofdstuk CONTRAST): 0,3 Het gebruikte materiaal moet antislip te zijn Aanduiding van een instapmarkering in dit document. Detaillering: Bijvoorbeeld: Vlakke klanktegel Vlakke rubbertegel Keramische tegel Betontegel troffel epoxy met carborundum inlage Staal / Aluminium (niet reflecterend) Afmeting vlak: 600 x 600mm Bij glad oppervlak (bijv. staal, aluminium, keramiek) profiel aanbrengen voor een betere voelbaarheid en antislip Locatie van een instapmarkering t.o.v. een geleidelijn. 25

26 OVERSTEEKLIJN (beschrijving) Oversteeklijnen zijn bijzondere lijnen in een geleidelijn, uitsluitend ter plaatse van een gelijkvloerse spoorweg overweg op stations. Een oversteeklijn wordt altijd voorafgegaan door een waarschuwingsmarkering. Vorm: Rubber Duidelijk waarneembare (voelbaar) lijn in de verharding ter plaatse van de gelijkvloerse spoorwegovergang Voor een nadere beschrijving van de detaillering en aansluitingen, zie hoofdstuk 5, pag. 28 Aanduiding van een oversteeklijn in dit document. Detaillering: 300mm breed Bovenzijde heeft een bolling van 20mm (randen van de lijn gelijk met de verharding) Doorsnede van een oversteeklijn. 26

27 ATTENTIEVLAK (beschrijving) Attentievlakken zijn onderbrekingen in geleidelijnen t.b.v. specifieke informatie aan de gebruikers, zoals: Afbuiging van de richting en/of T-splitsing en/of kruising Aangeven van een objectmarkering Voorwaarschuwing van een waarschuwingsmarkering Attendering hellingbaan Attendering voor waarschuwingsmarkering Vorm: Onderbreking van de geleidelijn Vlak is bestraat/afgewerkt met het rondom de geleidelijn aanwezige bestratingsmateriaal / de vloerafwerking Indien bestratingsmateriaal een ruwe afwerking heeft (bijv. oude straatklinkers etc.) bij voorkeur het attentievlak uitvoeren met vlak en glad bestratingsmateriaal, zoals betontegels Aanduiding van een attentievlak in dit document. Detaillering: Max. 600 x 600mm uitgevoerd met de aanwezige bestrating 300 x 600mm bij attenderingsvlakken Locatie van een attentievlak t.o.v. een geleidelijn. 27

28 5. DETAILLERING 28

29 HOEKOPLOSSINGEN Op ieder beslispunt in een geleidelijn (hoek, kruising, afslag, etc.) wordt een attentievlak aangebracht. Een attentievlak maakt onderdeel uit van de geleidelijn, maar is uitgevoerd met de bestrating zoals deze rondom de geleidelijn is aangebracht. Uitzondering hierop kan zijn wanneer de aansluitende bestrating een zodanig ruwe textuur heeft (bijv. oude klinkers met diepe voegen) dat er slecht onderscheid kan worden gevoeld tussen geleidelijn en bestrating. In die situaties moet het attentievlak met een vlak materiaal worden uitgevoerd (bijv. betontegels) Bij hoeken in geleidelijnen groter dan 15 graden moet altijd een attentievlak worden aangebracht. (zie ook afb. 5-02) Attentievlak in basis 600 x 600mm

30 5-03 Een knik in een geleidelijn, kleiner of gelijk dan 15 graden mag ononderbroken worden uitgevoerd 5-04 Geleidelijnen mogen "gebogen" worden aangebracht. De minimale straal van de boog is 10m (gemeten op de hartlijn van de geleidelijn) 30

31 KRUISINGEN Op ieder beslispunt in een geleidelijn (hoek, kruising, afslag, etc.) wordt een attentievlak aangebracht. Een attentievlak maakt onderdeel uit van de geleidelijn, maar is uitgevoerd met de bestrating zoals deze rondom de geleidelijn is aangebracht T-splitsing Attentievlak 600 x 600mm 5-06 Kruising Attentievlak 600 x 600mm 31

32 VERSPRINGINGEN In een geleidelijn dienen zo min mogelijk "obstakelverspringingen" te worden aangebracht. Daar waar het niet anders kan (bijv. om gevaarlijke situaties te voorkomen) mogen verspringingen worden aangebracht. De maximale maat van een sprong is gelijk aan de breedtemaat van de lijn. Het maximale aantal verspringingen achter elkaar is 3. Verspringingen in de lijn veroorzaken geen desoriëntatie bij de gebruikers. U-vormige omleidingen veroorzaken dit wel en mogen daarom niet worden toegepast In die situaties waar de verspringing alleen noodzakelijk is om een obstakel te omzeilen kan dit volgens de hiernaast afgebeelde oplossing. De voorwaarden voor deze verspringing zijn: Verspringing in de geleidelijn = breedte geleidelijn Maximaal 3 sprongen Lengte versprongen lijn 1.800mm Afstand (in looprichting) geleidelijn tot obstakel minimaal 1.500mm 32

33 BEËINDIGING EN AANSLUITING OP GIDSLIJN Een geleidelijn kan op twee manieren worden beëindigd: Met een waarschuwingsmarkering (dit geeft aan dat de lijn stopt en dat er, indien men verder loopt, een gevaarlijke situatie ontstaat). Men kan het beste omdraaien en de lijn terug volgen. De geleidelijn gaat over op een gidslijn (v.v.). Daar waar gebruik kan worden gemaakt van (natuurlijke) gidslijnen moet dit gedaan worden en moeten geen geleidelijnen worden aangebracht. Dit geldt overigens niet voor OV-knooppunten, daar worden altijd geleidelijnen aangebracht tenzij dit niet kan. Dit dient per situatie te worden beoordeeld Wanneer er aan het einde van een geleidelijn geen gidslijn aanwezig is, o.a. aan het einde van een perron (een geleidelijn op een perron moet 10m voor het einde van het perron stoppen), moet dit einde worden aangegeven met een waarschuwingsmarkering van 600 x 600 mm Een geleidelijn kan eindigen voor een balie. Omdat deze beëindiging geen gevaar oplevert voor een gebruiker behoeft hier geen waarschuwingsmarkering te worden aangebracht 33

34 5-10 Voor de overgang van een geleidelijn naar een gidslijn (v.v.) geldt dat de geleidelijn en de gidslijn een overlapping moeten hebben van 600mm 5-11 Haakse aansluiting geleidelijn 300mm breed (1). Indien een 300mm brede geleidelijn haaks of nagenoeg haaks op een gidslijn aankomt, moet aan weerzijden van deze geleidelijn evenwijdig aan de gidslijn een geleidelijn met een lengte van 1.800mm worden aangebracht. Mensen die de gidslijn volgen worden op deze manier attent gemaakt op de aanwezigheid van een beslispunt. Een geleidelijn met een breedte van 300mm, die haaks wordt benaderd kan worden gemist doordat men er overheen kan stappen. Door een knooppunt te maken zoekt men op het attentievlak naar de verschillende looprichtingen. 34

35 5-12 Haakse aansluiting geleidelijn 300mm breed (2). Een geleidelijn met een breedte van 300mm, die haaks wordt benaderd kan worden gemist doordat men er overheen kan stappen. Door de aansluiting op de gidslijn over een lengte van 1.200mm te verbreden tot 600mm kan dit worden voorkomen Indien een geleidelijn op een grotere afstand dan 600mm, (maximaal 1.200mm) en in dezelfde richting van de gidslijn loopt, kan de lijn met sprongen naar de gidslijn toegebracht worden conform de oplossing zoals beschreven bij figuur

36 DEUREN EN LIFTEN Indien zich een deur bevindt in de geleidelijn, loopt de lijn gewoon door. Alleen ter plaatse van een tourniquet stopt de lijn en vormt de tourniquet een gidslijn Geleidelijn t.p.v. een deur 5-15 Geleidelijn t.p.v. een tourniquet 36

37 5-16 Geleidelijn t.p.v. een liftdeur 37

38 TRAPPEN Aan de bovenzijde van de trap moet altijd een waarschuwingsmarkering worden aangebracht. Een geleidelijn sluit boven aan de trap altijd aan de rechterzijde van de trap aan. De positie van geleidelijnen t.o.v. de leuning is min. 300 tot max. 600mm. Tussen de geleidelijn en de voorkant van de onderste trede moet altijd een attentievlak (300mm) aanwezig zijn. Onder aan de trap wordt nooit een waarschuwingsmarkering toegepast. Een geleidelijn bevindt zich boven aan de trap altijd aan de rechterzijde. Een geleidelijn bevindt zich onder aan de trap altijd aan de linkerzijde NB: Voor trappen in OV-knooppunten gelden deze eisen alleen voor trappen die in de hoofdloopstroomroute vallen en als zodanig als toegankelijke trappen worden aangemerkt. De minimale breedte van de waarschuwingsmarkering is afhankelijk van de breedte van de geleidelijn. 300mm brede lijnen 1500mm waarschuwingsmarkering 600mm brede lijnen 1800mm waarschuwingsmarkering Om esthetische redenen kan ervoor worden gekozen om de waarschuwingsmarkering over de volle breedte van de trap aan te brengen. 38

39 5-18 Bij brede trappen waarbij de leuningen niet aan de zijkanten maar elders (bijvoorbeeld het midden van de trap) zijn aangebracht, mag de geleidelijn naar de leuning worden geleid. De detaillering van het begin en einde van de lijn is gelijk aan die van de standaard trap zoals is aangegeven bij afbeelding

40 HELLINGBANEN Bij hellingbanen wordt onderscheid gemaakt tussen hellingen steiler dan 1:20 en hellingen gelijk of minder steil dan 1:20. Bij hellingen tot en met 1:20 zijn geen aanvullende voorzieningen nodig. Bij hellingen steiler dan 1:20 moet over de lengte van de hellingbaan een leuning naast de geleidelijn worden aangebracht en moet onder en boven (voor de helling) een attentievlak worden aangebracht Hellingbanen tot en met een hellingshoek van 1: Hellingbanen met een hellingshoek steiler dan 1:20 40

41 OVERSTEEKPLAATSEN "Belijnde" oversteekplaatsen, alsmede oversteekplaatsen die in het verlengde van een natuurlijke gidslijn liggen met of zonder hoogteverschil tussen trottoir en rijbaan ter plaatse van de oversteekplaats, worden altijd uitgevoerd met een waarschuwingsmarkering. De lengte (maat A) van de waarschuwingsmarkering is afhankelijk van de oversteeklengte. Maat A: (minimaal 1.800mm) 1 rijstrook (of vrijliggend fietspad) 1.800mm 2 rijstroken 2.400mm 3 rijstroken 3.000mm 4 rijstroken 3.600mm 5-30 De richting van de geleidelijn voor de waarschuwingsmarkering geeft de oversteekrichting aan. Indien mogelijk (i.v.m. beschikbare ruimte) een attentievlak aanbrengen tussen geleidelijn en waarschuwingsmarkering. 41

42 5-31 Bij oversteekplaatsen met een VRI, moet de aanvraagknop voor groen licht altijd direct naast de geleidelijn worden geplaatst 42

43 5-32 Bij oversteekplaatsen waarbij meerdere stroken moeten worden gepasseerd, moet bij iedere rijstrook (langzaam- en snelverkeer) waarschuwingsmarkering worden aangebracht. De waarschuwingsmarkering bij een langzaam verkeer strook (fietspad) wordt direct tegen het fietspad aangebracht. Daar waar de lengte van de geleidelijn voor de waarschuwingsmarkering meer is dan 1.200mm moeten attentievlakken van 300mm worden aangebracht. 43

44 5-33/34 Wanneer er geen geleidelijnen op een trottoir zijn aangebracht en/of wanneer de oversteekplaatsen in het verlengde van de aanwezige gidslijnen zijn/worden gesitueerd, moeten de oversteekplaatsen voorzien zijn van een verlaagde trottoirrand /verhoogd wegdek met een waarschuwingsmarkering. A: Oversteekplaatsen in het verlengde van de gidslijn/ geleidelijn (uitvoeren met waarschuwingsmarkering) B: Oversteekplaatsen niet in het verlengde van de gidslijn / geleidelijn (uitvoeren zonder waarschuwingsmarkering) 5-35/36 Schuine oversteekplaatsen/zebra's zijn alleen toegestaan als de oversteekrichting wordt ondersteund door een akoestische signalering. De richting van de geleidelijn voor de waarschuwingsmarkering geeft ook de oversteekrichting aan. 44

45 6. GELEIDELIJNEN IN OPENBAAR VERVOER SITUATIES 45

46 HALTES EN PERRONS Op haltes en perrons moet rekening worden gehouden met (internationale) veiligheidsvoorschriften, zoals de TSI-PRM die gehanteerd wordt bij het treinvervoer BUSHALTE De hiernaast opgenomen afbeelding geeft de situatie aan waarbij de geleidelijn, als toegangsroute vanaf het trottoir rechtstreeks naar de instapmarkering loopt BUSHALTE De hiernaast opgenomen afbeelding geeft de situatie aan waarbij de geleidelijn, als toegangsroute naar instapmarkering evenwijdig aan de rijweg loopt. 46

47 Postbus GK Utrecht T.: E.: W.: 47