Intergenerational proximity, residential relocations and the well-being of older people van der Pers, Marieke

Transcriptie

1 Intergenerational proximity, residential relocations and the well-being of older people van der Pers, Marieke IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2016 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): van der Pers, M. (2016). Intergenerational proximity, residential relocations and the well-being of older people [Groningen]: Rijksuniversiteit Groningen Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Samenvatting

3 Achtergrond en onderzoeksvragen Deze studie gaat over geografische afstand tussen oudere ouders en hun volwassen kinderen in Nederland. Gezien de vergrijzing van de Nederlandse bevolking zullen er in de nabije toekomst meer ouderen zijn die (dagelijks) zorg en steun nodig hebben. Deze zorg brengt hoge kosten met zich mee. In Nederland wordt een groot deel van deze zorg gefinancierd en georganiseerd door de overheid. Door de stijgende kosten wordt tegenwoordig steeds meer verantwoordelijkheid gelegd op het sociale netwerk van ouderen. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat het voornamelijk kinderen zijn die zorg verlenen op het moment dat ouders dit nodig hebben (Komter en Vollebergh, Spitze en Logan ). Echter, het verlenen van deze (dagelijkse) zorg is sterk gerelateerd aan de geografische afstand tussen de verlener en de ontvanger. Een vergelijkende studie onder Europese landen laat zien dat de kans dat ouderen zorg ontvangen van hun volwassen kinderen groter is op het moment dat ze binnen kilometer van elkaar wonen (Suanet et al. ). Ook Nederlands onderzoek laat zien dat kleine verschillen in afstand een groot verschil maken in de mate van zorgverlening: volwassen kinderen die binnen vijf kilometer afstand van hun ouders wonen zorgen het meest voor hun ouders. Hoe groter deze afstand, hoe minder zorg er verleend wordt (Knijn en Liefbroer ). Deze inzichten suggereren dat kennis over de geografische eigenschappen van (potentiële) informele zorgnetwerken van groot belang is wanneer een overheid in toenemende mate verwacht dat volwassen kinderen een verantwoordelijkheid hebben in het verlenen van zorg jegens hun hulpbehoevende ouders. Het onderzoek in dit proefschrift heeft als doel inzicht te krijgen in ) de feitelijke geografische afstanden tussen oudere ouders en volwassen kinderen, ) de bijdrage van intergenerationele nabijheid aan het welzijn van ouderen, en ) de rol van intergenerationele nabijheid en gezondheid in het verhuisgedrag van ouderen. De centrale vraag in dit proefschrift is wat is de rol van geografische afstand van volwassen kinderen in het welzijn en het verhuisgedrag van ouderen?. Om deze vraag te beantwoorden komen in vier hoofstukken de volgende zes deelvragen aan de orde Hoe zien de geografische afstanden tussen volwassen kinderen en oudere ouders er in Nederland uit? (hoofdstuk ) In welke mate verklaren regionale kenmerken verschillen in intergenerationele afstand in Nederland? (hoofdstuk ) In hoeverre draagt een volwassen kind dat in de buurt woont bij aan het welzijn van ouderen in Nederland? (hoofdstuk ) In welke mate voorspelt intergenerationele afstand het verhuisgedrag van oudere ouders naar een zorginstelling of elders? (hoofdstuk ) In welke mate voorspelt gezondheid verhuisgedrag van ouderen naar een zorginstelling of elders? (hoofdstuk )

4 Samenvatting. Welke van de meest gebruikte gezondheidsmaten voorspelt een verhuizing van ouderen naar een zorginstelling of elders het best? (hoofdstuk ) Om deze onderzoekvragen te beantwoorden zijn verscheidene analyses uitgevoerd waarbij van meerdere secundaire databestanden gebruik is gemaakt. Bijzonder aan deze studie is dat in alle analyses gebruik wordt gemaakt van registerdata, namelijk het bevolkingsregister. Registerdata zijn zeer geschikt voor het in kaart brengen van intergenerationele afstanden en verhuizingen omdat deze het mogelijk maken om individuele familienetwerken en verhuisgedrag nauwkeurig te reconstrueren. Omdat alle geregistreerde inwoners van Nederland zijn opgenomen in het bevolkingsregister bevat het voldoende verhuizingen van ouderen om betrouwbare analyses op uit te voeren. Een ander groot voordeel van registerdata is dat deze informatie bevatten over geïnstitutionaliseerde personen, een bevolkingsgroep die vaak afwezig is in surveydata. Daarnaast bevatten registerdata geografische informatie op buurtniveau waardoor de berekende afstanden tussen de generaties de werkelijke afstanden tussen oudere ouders en hun volwassen kinderen goed benaderen. Gezien het feit dat de gemeentelijke basisadministratie geen specifieke individuele informatie bevat over achtergrondkenmerken zoals gezondheid, opleidingsniveau, en woningbezit, is voor enkele analyses gebruik gemaakt van een koppeling van surveydata aan de registerdata. Op deze manier konden de deelvragen,, en beantwoord worden. Geografische afstanden tussen oudere ouders en hun volwassen kinderen in Nederland In hoofdstuk wordt in kaart gebracht wat de gemiddelde afstand tussen oudere ouders ( +) en hun volwassen kinderen in Nederland is, welke factoren bijdragen aan de kans om binnen vijf of twintig kilometer afstand van een kind te wonen, en in welke mate regionale kenmerken bijdragen aan het verklaren van verschillen in deze intergenerationele afstand. Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan de totstandkoming van geografische afstand tussen oudere ouders en hun volwassen kinderen. Onderzoek heeft laten zien dat vooral individuele eigenschappen (zoals opleidingsniveau, geslacht, leeftijd en partnerschap) hieraan bijdragen (Rogerson et al., Mulder en Kalmijn, Malmberg en Pettersson, Michielin en Mulder ) en dat eerdere mobiliteit van zowel ouders als kinderen intergenerationele afstand bepaalt (Mulder en Kalmijn, Mulder en Cooke ). Intergenerationele afstand kan benaderd worden als de uitkomst van de behoefte aan een geschikte woonlocatie die nodig is voor het verkrijgen van kennis en inkomen, en voor de totstandkoming van een relatie en het vormen van een gezin (Börsch Supan, Fischer en Malmberg, Feijten et al., Mulder en Cooke ). Dit betekent dat gebeurtenissen in het leven van de jongere generatie een grotere invloed hebben op de intergenerationele afstand dan gebeurtenissen in het

5 leven van de ouders. Een andere behoefte gerelateerd aan geografische nabijheid is de behoefte aan nabijheid en contact met familieleden. Mensen profiteren op verschillende manieren van geografische nabijheid omdat nabijheid fysiek contact, emotionele intimiteit, uitwisseling van zorg en het ondernemen van gezamenlijke activiteiten vergemakkelijkt (Lawton et al. ). De resultaten in hoofdstuk laten zien dat van de bijna vijf miljoen ouder kind dyaden (koppels) de helft binnen vijf kilometer en driekwart binnen twintig kilometer afstand van elkaar woont. Het niet hebben van een partner vergroot de kans om bij elkaar in de buurt te wonen, waarbij dit effect voor vrouwen sterker is dan voor mannen. Ouderen met één kind hebben een grotere kans om in de buurt van dit kind te wonen dan ouderen met meerdere kinderen. De gemiddelde intergenerationele afstand is groter bij een hogere leeftijd van de ouder, en er wordt regionale variatie gevonden. Naast de bijdrage van deze individuele kenmerken aan de totstandkoming van intergenerationele afstand is er weinig bekend over de bijdrage van regionale factoren op afstand tussen generaties. Aangezien er regionale variëteit betstaat in de mogelijkheden voor opleiding, werk, en het vinden van een partner, maar ook in culturele normen en waarden die van invloed zijn op de manier waarop familieleden met elkaar omgaan, kan worden verwacht dat regionale kenmerken van invloed zijn op het verklaren van intergenerationele afstand. Om een voorbeeld te noemen: personen in gebieden waar meer conservatieve en/of collectivistische waarden domineren zouden een sterkere verantwoordelijkheid jegens contact en verlening van zorg aan familieleden kunnen hebben, en zouden daarom meer geneigd kunnen zijn om bij elkaar in de buurt te (blijven) wonen. De bevindingen laten zien dat oudere ouders in regio s gekenmerkt door meer conservatieve en collectivistische waarden inderdaad een grotere kans hebben om in de buurt van een volwassen kind te wonen dan oudere ouders in regio s gekenmerkt door meer individualistische waarden. Intergenerationele nabijheid en welzijn op oudere leeftijd Gezien het gegeven dat geografische nabijheid contact en de uitwisseling van zorg vergemakkelijkt kan worden verwacht dat ouderen die in de buurt van een kind wonen tevredener zijn dan ouderen die op grotere afstand van een kind wonen. In hoofdstuk wordt deze verwachting toegelicht met behulp van de theorie van de Social Production Functions (SPF theory; Lindenberg, ). Deze theorie stelt dat het welzijn van individuen een uitkomst is van de vervulling van fysieke en sociale behoeften. Sociale relaties, zoals het hebben van een partner en kinderen, zijn belangrijke bronnen voor het vervullen van deze behoeften. In de ogen van oudere ouders wordt het hebben van kinderen vaak geassocieerd met persoonlijk succes en sociale erkenning. Daarnaast zijn kinderen een belangrijke bron voor het verkrijgen van affectie en zijn zij de meest belangrijke personen waar ouders op terug kunnen vallen voor emotionele en instrumentele zorg (Bengtson, Komter en Vollebergh, Spitze en Logan ).

6 Samenvatting Als ouderen belemmerd worden in het zelfstandig vervullen van fysieke en sociale behoeften, bijvoorbeeld door ziekte of het wegvallen van de partner, wordt de rol van kinderen belangrijker (Van Tilburg ). Eerder onderzoek heeft echter tegenstrijdige resultaten gevonden met betrekking tot de bijdrage van het hebben van kinderen op het welzijn van ouderen (Hansen et al., Margolis en Myrskylä, Koropeckyj Cox, McLanahan en Adams, Zhang en Hayward, ). Dit suggereert dat er variatie is in de mate waarop kinderen bijdragen aan welzijn op oudere leeftijd. Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen liggen in het belang van geografische nabijheid van kinderen. Tot op heden heeft geen enkele studie de bijdrage van deze factor als verklaring voor welzijn op oudere leeftijd onderzocht. In hoofdstuk wordt gesteld dat kinderen die in de buurt wonen meer waardevolle bronnen voor welzijn zijn dan kinderen die op grotere afstand wonen. We verwachten dan ook dat ouderen die in de buurt van een kind wonen tevredener zijn dan ouderen van wie de kinderen op grotere afstand wonen. De uitkomst van deze studie laat zien dat het hebben van kinderen bijdraagt aan het welzijn van oudere mannen die samenwonen met een partner, maar in mindere mate voor de andere relatie en woonvormen. Daarnaast suggereren de bevindingen dat de nabijheid van een kind een positieve invloed heeft op het welzijn van ouderen zonder partner; verweduwde en gescheiden vrouwen en gescheiden mannen die een kind in de buurt hebben wonen zijn tevredener dan personen in dezelfde situatie van wie een kind op grotere afstand woont. Dit is in overeenstemming met bestaande inzichten dat ouderen zonder partner een grotere behoefte hebben aan nabijheid van familie dan ouderen met een partner (Dykstra en De Jong Gierveld ). Helaas was het met de gebruikte data niet mogelijk om dieper in te gaan op de gezamenlijke invloed van de gezondheid van ouderen en de nabijheid van kinderen op tevredenheid op oudere leeftijd. Verhuisgedrag van ouderen in relatie tot afstand tot hun volwassen kinderen en hun gezondheid Een verhuizing kan voor ouderen een strategie zijn om de woonomgeving aan te passen aan de fysieke en/of sociale belemmeringen die ze ervaren. Verhuisgedrag op oudere leeftijd is dan ook uitgebreid onderzocht (Bloem, van Tilburg en Thomése, De Jong et al., Glaser en Grundy, Litwak en Longino, Longino et al., Rogers et al., Wilmoth ), waarbij overduidelijk is gebleken dat het voor ouderen met name gezondheidsproblemen zijn die om een aanpassing van de woonomgeving vragen (Golant, Longino et al., Wilmoth ). Daarnaast wordt in de literatuur gesuggereerd dat ouderen verhuizen om dichter in de buurt van familieleden te wonen (Clark en Wolf, De Jong et al., Rogerson, Burr en Lin, Silverstein en Angelelli ). Gezien het feit dat de aanwezigheid van kinderen op verschillende manieren een betekenis heeft in het leven van ouderen wordt in hoofdstuk onderzocht in welke mate

7 afstand tot kinderen bijdraagt aan het verhuisgedrag van ouderen naar een zorginstelling of elders. In de lijn der verwachting wordt gevonden dat ouderen meer geneigd zijn te verhuizen als kinderen op grotere afstand wonen, en minder als ze een kind in de buurt hebben wonen. Betreft het verhuizen naar een zorginstelling zijn met name ouderen zonder partner die samenwonen met een kind méér geneigd zijn naar een zorginstelling te verhuizen. Dit bevestigt bestaand inzicht dat intensief contact met een kind het formele zorggebruik kan bevorderen omdat zij beter geïnformeerd zijn en/of eerder overbelast raken (Brown et al., Pearlman en Crown, Larsson en Thorslund ). Maar het kan ook zijn dat deze kinderen juist samenwoonden met de ouder om intensieve zorg te verlenen. Omdat de registerdata geen gedetailleerde informatie over gezondheid bevatten is gezondheid in hoofdstuk vier benaderd met overlijden binnen een bepaalde tijd. Zoals verwacht heeft deze variabele een sterk positief effect op beide typen verhuizingen. Echter, aangezien gezondheidsproblemen het dagelijks leven in verschillende gradaties kunnen belemmeren zou het gebruik van een specifiekere maat meer betrouwbare resultaten geven. Gezondheid wordt op verschillende manieren gedefinieerd en gemeten waardoor de bijdrage van gezondheid in onderzoek naar verhuisgedrag van ouderen gezondheid op verschillende manieren geoperationaliseerd wordt. Tal van studies hebben laten zien dat hoe groter de beperking is in het uitvoeren van algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL), des te groter de kans is op een verhuizing (Luppa et al., Miller en Weissert, Rogerson et al., Thomése en Broese van Groenou, Wilmoth ). Dit geldt ook voor slecht ervaren gezondheid (Wilmoth, Granbom, Freedman, Luppa et al., McCann et al., Miller en Weissert ) en het hebben van chronische ziekten (Aguero Torres et al., Geerlings et al., Puts et al. ). Omdat er beperkt inzicht is of deze maten verschillen in de mate waarin ze verschillende soorten verhuizingen verklaren (uitzonderingen zijn Bloem et al. en Van der Pers et al. ) worden in hoofdstuk de effecten van drie veel gebruikte gezondheidsmaten op verhuisgedrag van ouderen naar een zorginstelling of elders vergeleken. Omdat de registerdata geen informatie bevatten over de specifieke gezondheidsklachten van ouderen wordt hiervoor gebruik gemaakt van een koppeling van registerdata aan surveydata. De resultaten komen overeen met bestaand inzicht dat de kans op een verhuizing groter is naarmate er meer (ervaren) gezondheidsproblemen zijn. In lijn der verwachting wordt ook gevonden dat slechtere gezondheid een sterker effect heeft op het verhuizen naar een zorginstelling dan elders. Van de drie onderzochte maten heeft de maat beperkingen in ADL (algemene dagelijkse levensverrichtingen) de sterkste voorspellende waarde en is de enige maat waarvan de effecten tussen verhuizen naar een instelling en verhuizen naar elders statistisch significant van elkaar verschillen. Aanbevolen wordt dan ook dat in toekomstig onderzoek naar verhuisgedrag van ouderen deze maat wordt gebruikt.

8 Samenvatting Overkoepelende bevindingen: het belang van een partner en kinderen op oudere leeftijd Een deel van de resultaten in de vier hoofdstukken vullen elkaar op een dusdanige manier aan dat ze in een breder perspectief kunnen worden gezet. Allereerst bevestigen de bevindingen bestaande kennis over het belang van een partner in het leven van ouderen. Het welzijn is het grootst onder ouderen met een partner en het kleinst onder verweduwde ouderen (hoofdstuk ). In de aanwezigheid van een partner zijn ouderen minder geneigd te verhuizen (hoofdstuk en ). Daarnaast draagt het hebben van kinderen bij aan het welzijn van ouderen met een partner, maar voor het welzijn van ouderen zonder partner is dat niet aangetoond. Dat geen verschillen in tevredenheid zijn gevonden tussen verweduwde en gescheiden ouderen met kinderen en kinderloze ouderen suggereert verder dat de gevolgen van het verlies van een partner niet gecompenseerd worden door het hebben van kinderen (zie ook: Hansen et al. ). Ondanks de bevinding dat het hebben van kinderen de afwezigheid van een partner niet lijkt te compenseren, suggereren de resultaten in dit proefschrift wel dat, in specifieke gevallen, kinderen die in de buurt wonen een betekenisvolle rol in het leven van verweduwde en gescheiden ouderen kunnen spelen (hoofdstuk ). Dit is in overeenstemming met bestaande inzichten dat kinderen een belangrijkere bron voor emotionele en instrumentele steun zijn voor verweduwde en gescheiden ouderen dan voor ouderen met een partner (Dykstra, Kaufman en Uhlenberg, Eggebeen, Rossi en Rossi ). Dit lijkt in sterkere mate voor verweduwde vrouwen te gelden; verweduwde vrouwen zijn tevredener als een kind op kleine afstand woont (hoofdstuk ), hebben meer kans hebben om te verhuizen wanneer ze op grotere afstand van hun kinderen wonen (hoofdstuk ), en hebben een grotere kans om dicht bij een kind te wonen dan oudere vrouwen die met een partner leven (hoofdstuk ). De bevindingen in dit proefschrift wijzen er verder op dat het welzijn van gescheiden oudere vaders gebaat is bij het hebben van meerdere kinderen in de nabijheid. Deze groep is erg kwetsbaar en deze bevinding bevestigt de verwachting dat gescheiden mannen de sterkste behoefte hebben aan de nabijheid van hun kinderen (Dykstra en De Jong Gierveld, Rossi en Rossi, Spitze en Logan, Van Gaalen en Dykstra ). Tegelijk laat eerder onderzoek naar ouder kind relaties zien dat de kwaliteit van de ouder kind relatie het zwakst is voor gescheiden vaders (Dykstra, Kalmijn, Silverstein en Bengtson ). Gescheiden vaders hebben dan ook de kleinste kans om dicht bij een kind te wonen (hoofdstuk ). Reflectie De resultaten leveren een aantal nieuwe inzichten op. De gevonden samenhang tussen nabijheid van kinderen en tevredenheid op oudere leeftijd draagt bij aan de kennis over de invloed van kinderen op het verhuisgedrag en welzijn van ouders.

9 Door het opnemen en van elkaar onderscheiden van verhuizingen naar een zorginstelling en naar elders in één analyse, én de toegepaste procedure om surveydata te verrijken met registerdata, draagt dit proefschrift bij aan bestaande inzichten wat betreft intergenerationele nabijheid en gezondheid als voorspellers van verhuizingen op oudere leeftijd. Het was met de gebruikte data echter niet mogelijk om interacties tussen intergenerationele afstand en gezondheid te onderzoeken. Ook kon geen onderscheid worden gemaakt tussen verhuizingen naar aangepaste woningen en privézorginstellingen. Toekomstig onderzoek zou hier nader op in kunnen gaan. De resultaten leiden ook tot de vraag of het enkel ouderen met gezondheidsklachten die op grotere afstand van hun kind(eren) wonen zijn die in de richting van een kind verhuizen. Smits ( ) heeft hier reeds inzicht in gegeven, echter had ook deze studie geen gedetailleerde informatie over gezondheid ter beschikking. De geïntroduceerde regionaal culturele kenmerken geven nieuw inzicht in de ruimtelijke verschillen in intergenerationele afstanden. Een deel van de ruimtelijke variatie in intergenerationele afstanden blijft onverklaard. Meer inzicht in verdere regionale aspecten zoals de specifieke situatie van de lokale woningmarkt en de aanwezigheid van zorgfaciliteiten zouden hieraan bij kunnen dragen. Ook is het van belang of ouderen die in gebieden wonen waar meer conservatieve en collectieve normen en waarden overheersen ook daadwerkelijk meer steun en zorg ontvangen van de kinderen die in de buurt wonen. Slotopmerking voor beleidsmakers In discussies over de toenemende verantwoordelijkheid van familie en vrienden in het verlenen van zorg voor ouderen is het van belang dat de geografische nabijheid van informele zorgverleners aandacht krijgt. Lang niet elke oudere ouder heeft een kind in de buurt wonen, en als dit wel het geval is is niet elk kind in staat om met (dagelijkse) regelmaat zorg en steun te verlenen. Er moet dan ook nadrukkelijk worden gemeld dat de bevindingen betreffende de betekenis van intergenerationele afstand in dit proefschrift met voorzichtigheid moeten worden geïnterpreteerd aangezien de feitelijke uitwisseling van contact, steun, en zorg, maar ook de kwaliteit van de ouder kind relatie niet zijn meegenomen in de analyses. Dit onderzoek laat zien dat er naast individuele verschillen ook regionale verschillen zijn in de kans van ouderen om in de buurt van een kind te wonen. Dit impliceert dat beleidsmakers bijvoorbeeld ermee rekening moeten houden dat ouderen, naast het feit dat zij in krimpgebieden te maken hebben met een verschraling van infrastructuur en (zorg) voorzieningen, zij in sommige krimpgebieden ook minder vaak een kind in de buurt hebben wonen die ze kan ondersteunen. De gevonden resultaten tonen aan dat het voornamelijk oudere stellen zijn die vaker verhuizen op het moment dat ze op grotere afstand van hun kinderen wonen. Omdat intergenerationele nabijheid van betekenis is wanneer de partner wegvalt zouden beleidsmakers een rol kunnen spelen in de totstandkoming van leefomgevingen waar

10 Samenvatting generaties al eerder dichter bij elkaar in de buurt wonen. Op die manier kunnen oudere ouders na hun pensionering een rol spelen in de ondersteuning van de kinderen (en kleinkinderen), waarna deze kinderen op een later moment van betekenis kunnen zijn voor hun oudere ouders. De bevinding dat gescheiden oudere mannen lijken te profiteren van intergenerationele nabijheid, maar tegelijkertijd het minst vaak een kind in de buurt hebben wonen, zou extra aandacht kunnen krijgen van beleidsmakers. Dit omdat verwacht kan worden dat de omvang van deze specifieke kwetsbare groep in de nabije toekomst zal groeien. Verder laat deze studie zien dat nabijheid van kinderen een verhuizing naar een zorginstelling soms kan voorkomen. Echter hebben ouderen die met een kind samenwonen een grotere kans om naar een zorginstelling te verhuizen. Dit geldt vooral voor verweduwde vrouwen. Deze situatie legt een grote druk en hoge verantwoordelijkheid op kinderen die als mantelzorger moeten fungeren. Ten slotte, het welzijn en verhuisgedrag van ouderen zijn maar beperkt te beïnvloeden omdat deze voornamelijk worden bepaald door factoren als leeftijd, gezondheid en het al dan niet hebben van een partner, waar beleid nauwelijks een directe invloed op heeft. Referenties Aguero Torres, H., von Strauss, E., Viitanen, M., Winblad, B. en Fratiglioni, L.. Institutionalization in the elderly: the role of chronic disease and dementia. Cross sectional and longitudinal data from a populationbased study. Journal of Clinical Epidemiology,,. Bengtson, V.L.. The Burgess award lecture: Beyond the nuclear family: The increasing importance of multigenerational bonds. Journal of Marriage and Family,,. Bloem, B.A., Van Tilburg, T.G. en Thomése, G.C.F.. Residential mobility in older Dutch adults: Influence of later life events. International Journal of Ageing and Later Life,,. Börsch Supan, A. en Jürges, H.. The Survey of Health, Ageing and Retirement in Europe Methodology. Mannheim Research Institute for the Economics of Aging (MEA), University of Mannheim. Brown, L.J., Potter, J.F. en Foster B.G.. Caregiver burden should be evaluated during geriatric assessment. Journal of American Geriatric Society,, Clark, R. en Wolf, D.. Proximity of children and elderly migration. In Rogers, A. (ed), Elderly migration and population redistribution: a comparative perspective. Belhaven Press, London,. De Jong, G.F., Wilmoth, J.M., Angel, J.L. en Cornwell, G.T.. Motives and the geographic mobility of very old Americans. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, B,, S S. Dykstra, P.A.. The effects of divorce on intergenerational exchanges in

11 families. Journal of Social Sciences,,. Dykstra, P.A. en De Jong Gierveld, J.. Gender and marital history differences in emotional and social loneliness among Dutch older adults. Canadian Journal on Aging,,. Eggebeen, D.J.. Family structure and intergenerational exchanges. Research on Aging,,,. Feijten, P., Hooimeijer, P. en Mulder, C.H.. Residential experience and residential environment choice over the life course. Urban Studies,,,. Fischer, P.A. en G. Malmberg.. Settled people don't move: on life course and (im )mobility in Sweden. International Journal of Population Geography,,,. Freedman, V.A.. Family structure and the risk of nursing home admission. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, B,, S S. Geerlings, S.W., Pot M.A., Twisk, J.W.R. en Deeg, D.J.H.. Predicting transitions in the use of informal and professional care by older adults. Ageing and Society,,. Glaser, K. en Grundy, E.. Migration and household change in the population aged and over,. International Journal of Population Geography,,,. Granbom, M., Löfqvist, C., Horstmann, V. Haak, M. en Iwarsson S.. Relocation to ordinary or special housing in very old age, aspects of housing and health. European Journal of Ageing,,. Hansen, T., Slagsvold, B. en Moum, T.. Childlessness and psychological well being in midlife and old age: An examination of parental status effects across a range of outcomes. Social Indicators Research,,. Kalmijn, M.. Relationships between fathers and adult children: The cumulative effects of divorce and repartnering. Journal of Family Issues,,,. Kaufman, G. en Uhlenberg, P.. Effects of life course transitions on the quality of relationships between adult children and their parents. Journal of Marriage and Family,,. Knijn, T. en Liefbroer A.. Chapter. More kin than kind: instrumental support in families. In Family solidarity in the Netherlands, edited by P.A. Dykstra, M. Kalmijn, T. Knijn, A. Komter, A. Liefbroer en C.H. Mulder. Amsterdam: Dutch University Press. Komter, A.E. en Vollebergh, W.A.M.. Solidarity in Dutch families. Journal of Family Issues,,,. Koropeckyj Cox, T.. Loneliness and depression in middle and old age: Are the childless more vulnerable? The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, B, S S. Larsson, K. en Thorslund, M.. Does gender matter? Differences in patterns of informal support and formal services in a Swedish urban elderly population. Research on Aging,, Lawton, L., Silverstein, M. en Bengtson, V.. Affection, social contact, and geographic distance between adult children and their parents. Journal of Marriage and Family,,,.

12 Samenvatting Lindenberg, S.. Continuities in the theory of social production functions. In Ganzeboom, H. en Lindenberg, S. (Eds.), Verklarende sociologie: Opstellen voor Reinhard Wippler ( ). Amsterdam, The Netherlands: Thesis. Lindenberg, S.. Social rationality, self regulation, and well being: The regulatory significance of needs, goals, and the self. In Wittek, R., Snijders, T.A.B. en Nee, V. (Eds.), Handbook of rational choice social research ( ). Stanford, CA: Stanford University Press. Litwak, E. en Longino, C.F.. Migration patterns among the elderly: a developmental perspective. The Gerontologist,,,. Longino, C.F.J., Jackson, D.J., Zimmerman, R.S. en Bradsher, J.E.. The second move: health and geographic mobility. Journal of Gerontology,,, s. Luppa M., Luck T., Weyerer S., König H.H., Brähler E. en Riedel Heller S.G.. Prediction of institutionalization in the elderly. A systematic review. Age and Ageing,,,. Malmberg, G. en Pettersson, M.. Distance to old parents: analyses of Swedish register data. Demographic Research,,,. Margolis, R. en Myrskylä, M.. A global perspective on happiness and fertility. Population and Development Review,,. McCann, M., Donnelly, M. en O Reilly, D.. Living arrangements, relationship to people in the household and admission to care homes for older people. Age and Ageing,,. McLanahan, S. en Adams, J.. Parenthood and psychological wellbeing. Annual Review of Sociology,,. Michielin, F. en Mulder, C.H.. Geographical distances between adult children and their parents in the Netherlands. Demographic Research,,,. Miller, E.A. en Weissert, W.G.. Predicting elderly people's risk for nursing home placement, hospitalization, functional impairment, and mortality: a synthesis. Medical Care Research and Review,,,. Mulder, C.H. en Cooke, T.J.. Family ties and residential locations. Population, Space and Place,,,. Mulder, C.H. en Kalmijn, M.. Geographical distances between family members. In Family Solidarity in the Netherlands, edited by Dykstra, P.A., Kalmijn, M., Knijn, T., Komter, A., Liefbroer, A. en Mulder, C.H. Amsterdam: Dutch University Press. Pearlman, D.N. en Crown, W.H.. Alternative sources of social support and their impacts on institutional risk. Gerontologist,,. Puts, M.T.E., Lips, P., Ribbe, M.W. en Deeg, D.J.. The effect of frailty on residential/nursing home admission in the Netherlands independent of chronic diseases and functional limitations. European Journal of Ageing,,. Rogers, A., Frey, W.H., Speare, A., Rees, P. en Warnes, A.M.. Elderly migration and population redistribution. Belhaven Press, London. Rogerson, P.A., Burr, J.A. en Lin, G.. Changes in geographic proximity

13 between parents and their adult children. International Journal of Population Geography,,,. Rossi, A.S. en Rossi, P.H.. Of human bonding: Parent child relations across the life course. New York, NY: Aldine de Gruyter. Silverstein, M. en Angelelli, J.J.. Older parents' expectations of moving closer to their children. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, B,, S S. Silverstein, M. en Bengtson, V.L.. Intergenerational solidarity and the structure of adult child parent relationships in American families. American Journal of Sociology,,. Spitze, G. en Logan, J.. Sons, daughters, and intergenerational social support. Journal of Marriage and Family,,. Suanet, B.I.A.N., Broese van Groenou, M. and Van Tilburg, T.G.. Informal and formal home care use among older adults in Europe: can cross national differences be explained by societal context and composition? Ageing and Society,,,. Thomése, F. en Broese van Groenou, M.B.. Adaptive strategies after health decline in later life: increasing the personenvironment fit by adjusting the social and physical environment. European Journal of Ageing,,. Van Gaalen, R.I. en Dykstra, P.A.. Solidarity and conflict between adult children and parents: A latent class analysis. Journal of Marriage and the Family,,. Van Tilburg, T.G.. Losing and gaining in old age: Changes in personal network size and social support in a fouryear longitudinal study. Journal of Gerontology,,, S S Wilmoth, J.M.. Health trajectories among older movers. Journal of Aging and Health,,,. Zhang, Z. en Hayward, M.D.. Childlessness and the psychological wellbeing of older persons. Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, B, S.