Opvang bij traumatische gebeurtenissen

Transcriptie

1 Opvang bij traumatische gebeurtenissen het TOP-team & Ziekenhuisprotocol informatie voor medewerkers

2 Het TOP-team Wat kan het TOP-team voor u doen? Schokkende ervaring? Net als iedereen die in een ziekenhuis werkt, krijgt u meer dan gemiddeld te maken met lichamelijk en geestelijk lijden en de dood. Niet alleen in relatie met patiënten, maar ook een bedrijfsongeval, een plotseling overlijden van een collega en agressie op het werk kan voor medewerkers een schokkende ervaring zijn. Dit roept allerlei gevoelens op. Het TOP-team Wanneer u zo n ingrijpende ervaring meemaakt, is het van groot belang om erover te praten met uw collega s en leidinggevende. Zij kunnen u de eerste opvang bieden en indien nodig uw werkzaamheden overnemen. Praten helpt! De ervaring leert dat rond blijven lopen met een schokkende ervaring zonder deze te bespreken een verhoogde kans geeft op het ontstaan van klachten, zoals slapeloosheid, Geschokt? Geraakt? Opgevangen! concentratieverlies, prikkelbaarheid, rug-, nek-, of buikpijn, spanningen, enzovoorts. Als u na de eerste opvang door uw collega s en leidinggevende nog verder wilt praten, kunt u gebruik maken van het TOP-team. TOP staat voor Trauma-Opvang Personeel. Het TOP-team bestaat uit een doorsnede van het ziekenhuispersoneel en biedt hulp na een schokkende of traumatische gebeurtenis. De leden van het team zijn speciaal voor deze taak getraind. Natuurlijk kan opvang en verwerking ook thuis plaatsvinden. Het blijft echter raadzaam om ook op de werkplek uw ervaring te bespreken, omdat dat de plaats is waar het incident is voorgevallen. Ook wanneer u pas na enige tijd last krijgt van bovengenoemde klachten, kunt u nog contact opnemen met het TOP-team. Het TOP-team biedt individuele ondersteuning, maar ook ondersteuning aan een groep collega s of een afdeling als geheel. De gesprekken Leden van het TOP-team zullen u in één of meer gesprekken helpen om de gebeurtenis een plaats te geven. De hulp kan bijvoorbeeld bestaan uit: een luisterend oor; het helpen verwoorden van de ervaring; het bespreken van uw gevoelens daarbij; het geven van adviezen. Vertrouwelijk De gesprekken zijn strikt vertrouwelijk. 1

3 Incidenten worden wel anoniem - geregistreerd. Op grond van de meldingen doet het TOP-team aanbevelingen aan het management ter voorkoming van incidenten in de toekomst. Wat te doen na een schokkende ervaring? Meld altijd bij uw leidinggevende wat er is gebeurd. Deze bespreekt het voorval met u en geeft u de benodigde opvang. Hij of zij meldt het incident, na overleg met u, bij het TOP-team. Aanmelding bij het TOPteam Het TOP-team is dag en nacht bereikbaar. Wanneer u hulp van het TOP-team op prijs stelt, kan uw leidinggevende u hiervoor aanmelden. U kunt ook zelf contact opnemen. Het TOP-team is telefonisch als volgt bereikbaar: Tijdens kantooruren via de telefooncentrale Intern: vanuit Nieuwegein: 9 vanuit Utrecht (6) 2111 Extern: s Avonds, in de weekenden en op feestdagen via de dienstdoend psychiater van locatie Overvecht, ook bereikbaar via de telefooncentrale Intern: vanuit Nieuwegein : (7) 4322 vanuit Utrecht: 3322 Extern: Heeft u voorkeur voor een bepaald TOPteamlid (persoon of discipline), dan kunt u dit aangeven. Binnen 60 uur na het incident vindt het eerste gesprek plaats Het TOP-team zal enkele gesprekken met u voeren, met een maximum van vijf. Is er na vijf gesprekken nog aanvullende hulp nodig, dan zoekt het team met u naar passende vervolgopvang. Heeft u nog vragen aan het TOP-team? Neem dan gerust contact op met één van de leden. De namen vindt u op Intranet: Thema s >> TOP-team. Per is het TOP-team te bereiken via: TOP-team@antoniusziekenhuis.nl. Of u nu gebruik maakt van het TOP-team of niet, na een schokkende gebeurtenis op het werk geldt één ding: doe er iets mee! 2

4 Ziekenhuisprotocol Inleiding Als medewerker van het St. Antonius Ziekenhuis kunt u te maken krijgen met schokkende of traumatische gebeurtenissen. Daarbij kunt u bijvoorbeeld denken aan agressie op de werkplek, een ernstige medische fout of zelfdoding door een patiënt of collega. Het is belangrijk dat u dit soort gebeurtenissen goed verwerkt. Daarom heeft het St. Antonius een opvangmodel ontwikkeld, dat bedoeld is om u zo goed mogelijk te begeleiden. In deze brochure leest u hoe dit opvangmodel eruit ziet. Wat is een traumatische gebeurtenis? Een traumatische gebeurtenis is een ruim begrip. Het St. Antonius hanteert voor een traumatische gebeurtenis de volgende definitie: Een traumatische gebeurtenis is een gebeurtenis die buiten de normale menselijke ervaringen ligt en bij iedereen duidelijk leed veroorzaakt. Welke gebeurtenissen vallen hieronder? Er bestaan veel traumatische gebeurtenissen, maar in deze brochure spreken we alleen over traumatische gebeurtenissen op de werkplek. Hieronder verstaan we: - (verbale) bedreiging en/of (seksuele) intimidatie; - lichamelijk letsel als gevolg van agressie; - overlijden van een patiënt (eventueel door een onnatuurlijke doodsoorzaak); - mogelijke besmetting met het hepatitis- of hiv-virus; - een (ernstige) fout of nalatigheid bij de uitoefening van het werk; - getuige zijn van/betrokken zijn bij een schokkende gebeurtenis. Welke stressreacties kunnen er na een traumatische gebeurtenis optreden? Traumatische gebeurtenissen kunnen zowel lichamelijke als psychische reacties teweegbrengen. Hieronder vindt u een aantal reacties die vaak voorkomen. Meestal ervaren slachtoffers een mengeling van deze reacties. Een traumatische gebeurtenis is dus een gebeurtenis die niet normaal is. Het is een ingrijpende gebeurtenis, die heftige emoties losmaakt. Denk daarbij aan woede, verdriet, angst en schuld. Hoe heftig deze emoties precies zijn, verschilt per persoon en per gebeurtenis. Maar voor alle traumatische gebeurtenissen geldt, dat het slachtoffer minimaal enkele dagen nodig heeft om de ervaring te verwerken. 3

5 Lichamelijke reacties - vermoeidheid - slapeloosheid - nachtmerries - ademhalingsproblemen - verhoogde spierspanning - ontregelde menstruatie - verminderde seksuele belangstelling - verwardheid - concentratie- en geheugenproblemen - hartkloppingen - trillingen - prop in de keel - maag- en darmklachten. Psychische reacties - verdoving - angst - hulpeloosheid - verdriet - gemis - schuld - schaamte - boosheid - machteloosheid - herinneringen - jaloezie - vervreemding - eenzaamheid - wanhoop. Verwerking Normaal gesproken vervagen de bovenstaande reacties na enkele weken en verdwijnen ze na een paar maanden. Het kan echter voorkomen dat er binnen zes tot acht weken geen duidelijk herstel optreedt. In dat geval is er sprake van een posttraumatische stressstoornis. Deze stoornis kan Ik heb een fatale fout gemaakt... Steeds zie ik dat kind weer voor me... Ik was kapot na die mislukte reanimatie... optreden na een enkele gebeurtenis, maar ook na een opeenstapeling van gebeurtenissen. Heeft u te maken met een posttraumatische stressstoornis, dan kunt u het best gespecialiseerde hulp zoeken. Wat kan het St. Antonius voor u doen? Om u na een traumatische gebeurtenis zo goed mogelijk te begeleiden, heeft het St. Antonius een opvangmodel ontwikkeld. Dit model bestaat uit verschillende fasen. Hieronder leest u wat er in deze fasen gebeurt. Daarbij gaan we uit van een gebeurtenis waarbij u het enige slachtoffer bent. Zijn er meerdere slachtoffers, dan kan uw leidinggevende ook voor groepsopvang kiezen. De eerste opvang Als er een traumatische gebeurtenis heeft plaatsgevonden, is het in eerste instantie van belang dat de veiligheid op de afdeling terugkeert. Uw leidinggevende, collega s en/of de interne beveiligingsdienst zullen hier direct voor zorgen. Ook zorgt uw leidinggevende, of zijn/haar vervanger, ervoor dat uw taken worden overgenomen. 4

6 Vervolgens zal uw leidinggevende u voor de eerste opvang apart nemen in een rustige ruimte. Hier kunt u op adem komen. Het is aan u om op dat moment aan te geven met welk collega u het liefst wilt praten. Uw leidinggevende zal er dan voor zorgen dat deze collega komt. Uiteraard kunt u ook met uw leidinggevende zelf praten, maar vaak is het prettiger als er geen hiërarchische verhouding tussen u en uw gesprekspartner bestaat. Het eerste gesprek In het gesprek met uw collega kunt u uw verhaal kwijt. Wat en hoeveel u precies vertelt, kunt u uiteraard zelf bepalen. En ook als u niet wilt praten, zal uw collega dat respecteren. Doel van dit gesprek is om u zo goed mogelijk te ondersteunen, op de manier die u het beste past. In het gesprek zullen een paar vaste punten aan de orde komen. Zo zal uw collega u vragen of u mogelijk lichamelijk letsel heeft. Is dat het geval, dan waarschuwt hij/zij de bedrijfsarts. Ook vult u samen met uw collega een meldingsformulier in voor de centrale registratie. Deze registratie is nodig om een goed inzicht te krijgen in de veiligheid op de verschillende afdelingen. Uw collega stuurt dit meldingsformulier op naar de adviseur arbeidsomstandigheden van het St. Antonius. Deze stuurt een kopie naar het TOP-team. Heeft u te maken gehad met agressie op uw werkplek, dan bespreekt uw collega met u of u aangifte moet doen bij de politie. U maakt hier samen afspraken over. Verder bespreekt u met elkaar of u na het gesprek Ik ben s avonds lastig gevallen op de parkeerplaats... kunt doorwerken of niet. Als u liever naar huis gaat, meldt uw collega dit aan uw leidinggevende. Deze zal vervanging regelen en/of uw werkzaamheden anders organiseren. Ook licht uw collega, als u dat wilt, het thuisfront in. Heeft u thuis steun nodig, dan zal hij/zij deze steun voor u mobiliseren. Daarnaast zal uw collega eventueel zorgen voor vervoer naar huis. Tot slot maakt u afspraken met elkaar over de periode die volgt. Welke begeleiding heeft u nodig en van wie? En wat kan uw collega daarin betekenen? De periode daarna Wat er na het eerste gesprek gebeurt, is afhankelijk van de vraag hoe ernstig de traumatische gebeurtenis was. In het gesprek met uw collega stemt u dit samen af. Heeft u een lichtere tot matig ernstige traumatische gebeurtenis meegemaakt, dan zullen uw leidinggevende en collega s u verder begeleiden. Aan het einde van het eerste gesprek maakt uw collega een afspraak met u voor een vervolggesprek. Dit vindt binnen een week plaats. Afhankelijk van uw eigen wensen kunt u dit vervolggesprek voeren met dezelfde collega, een andere collega of met uw leidinggevende. Na het eerste vervolggesprek kunt u, als u dat wilt, 5

7 weer een nieuwe afspraak maken. U geeft zelf aan hoeveel gesprekken u nodig heeft. Ook zal uw collega met u overleggen of u de traumatische ervaring in het team zult bespreken. Het is aan te raden om dit wel te doen. Uw collega s kunnen u immers beter steunen als ze goed van uw situatie op de hoogte zijn. Bovendien kunnen ze van uw ervaringen leren. Heeft u een zwaardere of ernstige traumatische gebeurtenis meegemaakt, dan kan uw collega of leidinggevende het TOP-team inschakelen. Het TOP-team is een team van onafhankelijke medewerkers die bij traumatische ervaringen gespecialiseerde hulp kunnen bieden. In overleg met u meldt uw collega u bij het TOP-team aan. U heeft dan op korte termijn een gesprek met een van de leden van het team. In principe vindt dit gesprek op werkdagen plaats. Is het weekend en kunt u niet langer wachten, dan kan uw leidinggevende snellere opvang regelen. In het eerste gesprek met het TOP-teamlid bespreekt u hoe uw begeleiding verder zal verlopen. Ook uw leidinggevende en collega s zullen u daarna blijven ondersteunen. Meer weten? Wilt u meer weten over traumatische gebeurtenissen, het opvangmodel of het verwerkingsproces, neemt u dan contact op met uw leidinggevende. Ook op het intranet kunt u informatie over dit onderwerp vinden. Praktische tips Wat kunt u doen om een traumatische gebeurtenis te verwerken? Als medewerker van het St. Antonius kunt u te maken krijgen met traumatische gebeurtenissen. Het is belangrijk om zo n gebeurtenis goed te verwerken. Hieronder vindt u een aantal tips die u daarbij kunnen helpen. Erkennen en de tijd nemen - Probeer het gebeurde onder ogen te zien en te erkennen. - Neem de tijd voor het natuurlijke herstelproces. Meestal verloopt dit langzaam maar zeker. - Verwacht niet dat herinneringen (snel) zullen verdwijnen; de bijbehorende beelden en emoties zullen u nog een hele tijd vergezellen. - Bedenk wel dat de meest overweldigende gevoelens op den duur zullen verminderen. - Bedenk dat een traumatische ervaring gevoelens van eerdere traumatische ervaringen kan losmaken. Dit kan het proces verzwaren. - Bedenk dat vergeving (door jezelf en door anderen) een vitaal onderdeel is van het genezingsproces. Ervaringen uiten - Pot gevoelens niet op, maar uit ze. Laat ook uw directe omgeving delen in uw verdriet. - Probeer zoveel mogelijk te praten over wat u hebt ervaren. Grijp elke gelegenheid aan om de traumatische ervaring met anderen te reconstrueren. Of doe dit, in gedachten, alleen. 6

8 - Probeer uw emoties op papier te zetten of uit te drukken in schilderijen, tekeningen of muziek. - Gun uzelf daarnaast momenten van ontspanning en doe ook regelmatig routinewerkzaamheden. Met andere woorden: wissel confrontatie af met afleiding. Steun ontvangen - Zoek mensen op bij wie u zich thuis voelt. - Stel u kwetsbaar op en wees bereid steun te aanvaarden. Praktische en emotionele steun van anderen kan alles dragelijker maken. Wijs hen niet af. - Wees duidelijk en eerlijk over uw behoeften tegenover familie, vrienden en collega s. Vertel dus wat uw verlangens of wensen zijn. - Als u niet voldoende steun krijgt, aarzel dan niet zelf initiatief te nemen. Vaak blijkt dat de ander het heel erg op prijs stelt dat u hem in vertrouwen neemt. - Bedenk dat een relatie stabieler en steviger is als er meer evenwicht is tussen geven en nemen. Praat daarom niet alleen over uzelf, hoe moeilijk u dat ook vindt en hoeveel moeite het u ook kost. Maak er een gewoonte van ook altijd te Ik ben bang dat ik een besmetting heb opgelopen... Een patiënt is mij aangevlogen... informeren naar het wel en wee van de ander. Lotgenoten zoeken - Kent u mensen die hetzelfde hebben meegemaakt als u, deel uw ervaringen dan met hen. Dit biedt u steun en herkenning. Barrières kunnen wegvallen en relaties kunnen zich verdiepen. - Ga met lotgenoten geen wedstrijd aan wie er het slechts aan toe is. Omgaan met andere mensen - Wees erop voorbereid dat niet iedereen begripvol en invoelend zal reageren op uw moeilijkheden of uw verhaal. - Bedenk dat een gebrek aan reacties niet betekent, dat mensen in uw omgeving geen belangstelling voor u hebben of u niet willen helpen. Veel mensen willen u steunen, maar weten niet hoe ze dat aan moeten pakken. Sommigen zullen u ontlopen omdat ze zelf met de situatie verlegen zijn. Uw dag indelen - Probeer zoveel mogelijk de structuur van de dag te handhaven zoals die was voor de traumatische ervaring. Houd dus dezelfde tijden aan voor opstaan, maaltijden, vaste bezigheden en naar bed gaan. - Wees actief, bijvoorbeeld door anderen te helpen of lichte karweitjes op te pakken. Dit kan verlichtend werken. Maar zorg ervoor dat u niet overactief wordt, omdat de aandacht en hulp die u zelf nodig hebt daardoor in de verdrukking raakt. - Neem (voldoende) tijd om te slapen, te 7

9 rusten, te denken en bij uw vrienden en familie te zijn. Om uw gevoelens te kunnen hanteren, zult u het af en toe ook nodig hebben om alleen te zijn. - Probeer, als de eerste fase van hevige emoties voorbij is, een zo normaal mogelijk leven te leiden. Lang thuisblijven helpt u niet verder, integendeel. Probeer door te werken of het werk zo snel mogelijk te hervatten. Maar vermijd daarbij wel indringende of moeilijke situaties; werk in de luwte. - Omring u met alles wat leeft: mensen, dieren, planten. En verder - Door het verwerkingsproces bent u minder alert. Rijd daarom voorzichtiger dan voorheen en pas ook goed op bij klusjes of gevaarlijke activiteiten in en om huis. - Stel belangrijke beslissingen of keuzes zoveel mogelijk uit. Die komen later wel. Denk hierbij bijvoorbeeld aan beslissingen over verhuizen, veranderen van werk of het verbreken van een relatie. - Wees heel voorzichtig met slaapmiddelen, antidepressiva en tranquillizers. Gebruik ze slechts incidenteel. - Lees deze tips meerdere malen. Meer weten? Wilt u meer weten over traumatische gebeurtenissen, het verwerkingsproces of het opvangmodel dat het St. Antonius hiervoor heeft ontwikkeld? Neemt u dan contact op met uw leidinggevende. Ook kunt u op het intranet terecht voor meer informatie over dit onderwerp. Helpen bij de verwerking Hoe kunt u iemand helpen die een traumatische gebeurtenis heeft meegemaakt? Medewerkers van het St. Antonius kunnen te maken krijgen met traumatische gebeurtenissen op het werk. Het is belangrijk om hen op een goede manier op te vangen en te steunen. Hieronder vindt u een aantal tips die u daarbij kunnen helpen. Deze tips zijn bedoeld voor partners, familie, vrienden en collega s. Kort na de gebeurtenis - Praat in het begin niet te veel. Laat vooral de ander aan het woord. Stel vragen als: wat is er precies gebeurd?, wie was erbij?, hoe reageerden je collega s en je leidinggevende?, etcetera. - Vat regelmatig in uw eigen woorden samen wat u de ander hoort zeggen: Ik begrijp dat je. - Probeer in uw reacties zo dicht mogelijk bij uw eigen gevoel te blijven. - Aarzel niet de ander aan te raken. Mensen die een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt, ervaren vaak een lijfelijke leegte. Waar woorden tekort schieten, kan een aanraking wonderen doen. - Laat de ander niet te snel alleen. Iemand die een traumatische gebeurtenis heeft meegemaakt, is in het begin vaak erg angstig en hunkert naar gezelschap. Meestal is het voor hem/haar belangrijker dat er op de achtergrond iemand is, dan dat er gepraat wordt. - Praat niet meteen over de toekomst, maar richt u meer op heden en verleden. 8

10 Omgaan met emoties - Sta de ander toe om te huilen. Dat is helend. - Veroordeel de gevoelens van de ander niet. - Vertel niet hoe de ander zich moet voelen. - Als u wilt troosten en helpen maar u weet niet hoe, zeg dat dan gewoon. - Wees voorzichtig met grapjes, hoe goed bedoeld ook. - Grijp het verhaal van de ander niet aan om te vertellen over een soortgelijke traumatische ervaring die u of een kennis is overkomen. Laat het verhaal van de ander centraal staan. - Geef geen (oppervlakkige) adviezen als probeer goed te slapen of ga maar eens een week met vakantie. Als deze persoon raad wil, dan vraagt hij/zij er wel om. - Vermijd clichés zoals dit hoort er nu eenmaal bij of je bent niet de enige die dit overkomt. - Voorbeelden van helpende reacties zijn: vertel eens hoe je je voelt, huil maar eens goed door, je bent erg sterk. Na de eerste dag - Blijf contact houden, blijf beschikbaar, ook als de ander niet enthousiast of zelfs afwijzend reageert. Zoek deze persoon regelmatig op of nodig hem/haar bij u thuis uit. - Moedig niet aan tot herstel. Geef de ander de tijd om het verwerkingsproces te doorlopen. - Behandel de ander verder als een normaal mens; wees niet overernstig en reageer niet overbezorgd. Doe ook niet geforceerd vrolijk. - Doe iets voor deze persoon, stuur of breng een bos bloemen of schrijf een kaart of brief. Een kleine attentie is al beter dan niets. - Wees niet ongeduldig en realiseer u dat iemand die een traumatische ervaring heeft meegemaakt het vaak nodig heeft meerdere keren hetzelfde verhaal te vertellen. - Probeer de ander zoveel mogelijk te betrekken bij activiteiten die u voorheen ook samen deed, zoals sporten of winkelen. Als hij/zij niet wil, oefen dan zachte druk uit. Het verwerkingsproces Hoe verwerk je een traumatische gebeurtenis? Als medewerker van het St. Antonius Ziekenhuis kunt u te maken krijgen met schokkende of traumatische gebeurtenissen. Daarbij kunt u bijvoorbeeld denken aan agressie op de werkplek, een ernstige medische fout of zelfdoding door een patiënt of collega. Het is belangrijk om zo n gebeurtenis goed te verwerken. Hoe dat verwerkingsproces verloopt en wat daarvoor nodig is, leest u in deze brochure. Daarbij gaan we in op de volgende vragen: - Waarom is verwerken noodzakelijk? - Wat houdt verwerken in? - Welke verwerkingsstrategieën zijn er? - Welke fasen kent het verwerkingsproces? - Welke factoren kunnen het verwerkingsproces bevorderen of verzwaren? - Hoe lang duurt het verwerkingsproces? 9

11 Waarom is verwerken noodzakelijk? Ieder mens denkt dat hij controle heeft over zijn bestaan. Hij weet dat, als hij in de auto stapt, hem een ongeluk kan overkomen. Maar toch gelooft hij niet dat hij het volgende slachtoffer kan zijn: Anderen overkomt zoiets, mij niet. De illusie van onkwetsbaarheid helpt ons om het leven aan te kunnen. Zonder die illusie zou je immers geen stap durven te zetten. Als u een traumatische gebeurtenis meemaakt, wordt die illusie grof doorbroken. Er vindt als het ware een psychische aardschok plaats, waardoor u in één keer geen controle meer heeft over uw bestaan. Die controle heeft u echter nodig om door te kunnen leven. Daarom zult u de gebeurtenis moeten verwerken. Verwerken houdt in dat u de psychische aardschok opruimt en de schade repareert. U bouwt opnieuw een zekere orde op, waardoor u het geloof terugkrijgt dat het leven in zekere mate te beheersen is. Om de traumatische ervaring te verwerken, moet u de gebeurtenis herbeleven. Ook moet u de confrontatie aangaan met de gevoelens die bij die gebeurtenis horen. Hoe langer u daarmee wacht, hoe moeilijker het wordt. De gevoelens gaan dan smeulen als een ondergrondse veenbrand. Mensen die hun trauma met zich meedragen, schaden hun gezondheid. Bovendien leidt het tot psychische problemen, zoals interesseverlies en gevoelsvervlakking. Een pijnloos herstel is niet mogelijk. Ik was een patiënt aan het wassen en plotseling overleed hij... Verwerken is het tegendeel van vergeten: er komt altijd weer een moment dat u aan de gebeurtenis terugdenkt. Verwerken betekent dat u de traumatische ervaring een plaats geeft in het leven. Daardoor kunt u het leven weer aan. Wat houdt verwerken in? Zoals gezegd betekent verwerken dat u de confrontatie aangaat met de gevoelens die de traumatische gebeurtenis teweegbrengt. U ervaart die gevoelens steeds weer opnieuw. Dit leidt tot emotionele gewenning. U dooft als het ware de intense gevoelens beetje bij beetje uit. Door deze confrontatie bouwt u uw wereldbeeld weer op. Uw vroegere definities van rechtvaardigheid, zekerheid, veiligheid en vertrouwen stelt u bij en u definieert deze opnieuw. U vindt antwoorden op de vragen die u beheersen, zoals: - Wat is er gebeurd? - Waarom is het gebeurd? - Waarom deed ik wat ik deed? - Heb ik schuld? - Waarom deden anderen wat ze deden? - Wat is de zin van dit alles? - Hoe zal het zijn als zoiets nog eens gebeurt? 10

12 Door op deze manier te ervaren dat u weer uit het dal kunt komen, hervindt u uw zelfvertrouwen en kracht. Welke verwerkingsstrategieën zijn er? Het verwerkingsproces heeft tot doel om weer orde te brengen in uw eigen bestaan. Over het algemeen gebruiken betrokkenen hiervoor, bewust of onbewust, vier verwerkingsstrategieën: 1. Zoeken naar een verklaring 2. Het verhaal vertellen 3. Vergelijken met anderen 4. Het leven herwaarderen. Ook u zult deze strategieën misschien bij uzelf herkennen. Hieronder leest u wat de strategieën precies inhouden. 1. Zoeken naar een verklaring De eerste verwerkingsstrategie houdt in dat u op zoek gaat naar een verklaring voor wat u is overkomen. Onderzoeken hebben aangetoond dat het voor slachtoffers van een traumatische ervaring erg belangrijk om deze verklaring te vinden. Ze merken dat ze hierdoor beter kunnen functioneren. Daarbij is de inhoud van de verklaring niet eens zo belangrijk. Het gaat erom dat de verklaring voor henzelf bevredigend is. Opmerkelijk is de verschuiving in de verklaringen. Zo neemt de verklaring in de eerste periode vaak de vorm aan van een zelfbeschuldiging: Had ik daar maar niet gelopen, dan was het niet gebeurd. Deze zelfbeschuldigende verklaring heeft een duidelijke functie: door een oorzaak aan te wijzen (namelijk uzelf), die te veranderen is en te controleren, bestrijdt u een gevoel van machteloosheid. Later verliest deze verklaring zijn functie. De verklaring verschuift dan in de richting van de dader (als die er is). Deze krijgt alle verantwoordelijkheid, wat vaak veel boosheid oproept. Ook dat hoort bij het verwerkingsproces. 2. Het verhaal vertellen De tweede verwerkingsstrategie is het vertellen van uw verhaal. Het is voor slachtoffers van een traumatische ervaring erg belangrijk om precies te weten wat hen is overkomen. Daarom is het nodig om het verhaal steeds weer te vertellen en zich te verdiepen in alle bijzonderheden van de schok. Hierdoor krijgt u als slachtoffer grip op de situatie. U wint de beheersing terug die u door de ervaring van machteloosheid en ontwrichting was verloren. Door alle bijzonderheden van de traumatische ervaring onder woorden te brengen, krijgt de traumatische ervaring een plaats in uw leven. Verwerken is in feite niets anders dan een individuele vorm van geschiedschrijving. Lukt dit niet, dan blijft u telkens gedwongen deze ervaring te herbeleven en de pijnlijke gevoelens te ondergaan. 3. Vergelijken met anderen Veel mensen die een traumatische ervaring hebben meegemaakt, hebben een sterke neiging om hun eigen lot te vergelijken met dat van anderen in soortgelijke situaties. Ook dit hoort bij het verwerkingsproces. 11

13 Waarschijnlijk zult u deze strategie ook bij uzelf herkennen. Met wie u zich vergelijkt, verschilt per fase in het proces. Kort na de traumatische ervaring vergelijken slachtoffers zichzelf dikwijls met mensen die er beter aan toe zijn. Dit brengt vaak boosheid met zich mee. Als slachtoffer voelt u zich achtergesteld en verongelijkt: Waarom ik? Na enige tijd verschuift deze naar boven gerichte vergelijking naar een vergelijking die meer naar beneden gericht is. U gaat steeds meer kijken naar mensen die er slechter aan toe zijn dan u. Aan die vergelijking ontleent u een gevoel van zelfwaardering: u voelt zich relatief beter dan de ander. Het kan erg zinvol zijn om uzelf te vergelijken met anderen in overeenkomstige situaties. Op die manier kunt u de ernst en de aard van een traumatische ervaring achterhalen. Ook kunt u van anderen leren hoe u met deze ervaring om kunt gaan. Het kan een troostende gedachte zijn, dat anderen in dezelfde omstandigheden hebben verkeerd. Niet voor niets zijn er daarom lotgenotengroepen, die op deze vorm van steun en herkenning zijn gebaseerd. 4. Het leven herwaarderen Hoe vervelend en verschrikkelijk traumatische ervaringen ook zijn, ze brengen ook positieve gevolgen met zich mee. Zo blijken slachtoffers bepaalde aspecten in hun bestaan positiever te gaan waarderen. Ze realiseren zich dat ze sterker zijn dan ze eerst dachten en ze hebben geleerd om meer te relativeren en beter te genieten. Ook kennen ze een ander gewicht toe aan bepaalde aspecten in hun bestaan, zoals hun gezinsleven en vriendschappen. Ze vatten de schok op als een start van hun verdere leven: een uitdaging om zich te richten op nieuwe behoeften of op nieuwe gebieden waarin ze beter tot hun recht denken te komen. Dit is de vierde verwerkingsstrategie, die vaak optreedt in een latere fase van het verwerkingsproces. Welke fasen kent het verwerkingsproces? Het verwerkingsproces kent verschillende fasen. Hieronder beschrijven we kort hoe deze fasen eruit zien. Tijdens de gebeurtenis Tijdens een traumatische gebeurtenis reageren de meeste slachtoffers als vanzelf, zonder erbij na te denken, op de automatische piloot. Emotioneel sluiten ze zich af: ze voelen niets, ze voelen zich anders of kijken naar hun eigen film. Dit psychologische verschijnsel heet depersonalisatie. Een kleine groep slachtoffers raakt in paniek. Direct na de gebeurtenis Na de traumatische gebeurtenis komen de gevoelens los, vaak heftig: verbijstering, ongeloof, angst, boosheid, verdriet, trillen en beven. Hoe lang dit duurt, kan variëren van enige minuten tot een paar uur of enkele dagen. Sommige slachtoffers blijven erfroren, ofwel gevoelloos en verstijfd. Is dat bij u het geval, dan is het belangrijk dat iemand u krachtig toespreekt dat de gebeurtenis voorbij is. Hoe eerder de emotionele reactie komt, hoe beter het is. 12

14 De periode daarna In de periode daarna volgt de belangrijkste fase in het verwerkingsproces. Dit is de fase van herbeleving en ontkenning. Ontkenning houdt in dat u dóórleeft alsof er niets is gebeurd. Herbeleving betekent dat u voortdurend met de gebeurtenis bezig bent. Daarbij ondergaat u de herinneringen met de bijbehorende beelden en gevoelens steeds weer opnieuw. Het is belangrijk dat ontkenning en herbeleving elkaar onderling afwisselen. Alleen maar herbeleven is uitputtend, bij ontkennen vindt geen verwerking plaats. Een goede begeleiding kan helpen om u tussen deze twee polen te laten laveren. Eindfase De laatste fase is de integratiefase. In deze fase geeft u de traumatische ervaring een plaats in uw levensgeschiedenis. Hierdoor kunt u het leven weer aan. Welke factoren kunnen het verwerkingsproces bevorderen of verzwaren? Er zijn verschillende factoren die het verwerkingsproces kunnen bevorderen of verzwaren. Deze factoren hebben te maken met u als persoon, met de gebeurtenis zelf of met de manier waarop u of uw omgeving tegen de gebeurtenis aankijkt. Het is nuttig zijn om u van deze factoren bewust te zijn. Dit kan het makkelijker maken om de problemen die u bij de verwerking ondervindt, te accepteren of te beïnvloeden. Daarom lichten we deze factoren hieronder toe. Uw persoonlijkheid Maken verschillende personen dezelfde gebeurtenis mee, dan zal de een de ervaring makkelijker verwerken dan de ander. Dit heeft te maken met hun karakter en persoonlijke omstandigheden. Zo zal het verwerkingsproces moeizamer verlopen als iemand: - een kwetsbare persoonlijkheid of psychische problemen heeft; - meerdere keren soortgelijke traumatische ervaringen heeft meegemaakt; - medicijnen of andere middelen gebruikt. Het verwerkingsproces zal daarentegen makkelijker verlopen als het slachtoffer het vermogen heeft zich gemakkelijk aan te passen aan nieuwe situaties. Uiteraard kunt u hier niet zoveel aan doen. Ook gaat het hier niet om goed of fout. Wel kunnen deze omstandigheden een verklaring zijn voor de verschillen die u om u heen ziet. De gebeurtenis Ook de gebeurtenis zelf heeft een belangrijke invloed op het verwerkingsproces. Daarbij spelen de volgende aspecten een rol: - Hoe lang duurde de gebeurtenis en hoe heftig was de confrontatie? - Hoe voorspelbaar was de gebeurtenis? - Hoeveel controle had u als slachtoffer op de situatie? - Was de gebeurtenis levensbedreigend? - Waren er kinderen bij betrokken? - Was u als slachtoffer actief of passief bij de gebeurtenis betrokken? 13

15 Vooral de voorspelbaarheid van de gebeurtenis en de mate waarin u er controle op had, zijn van invloed op het verwerkingsproces. Was de gebeurtenis totaal onverwacht, dan zal het lastiger zijn om de ervaring te verwerken. Was u er enigszins op voorbereid, dan is de verwerking al iets makkelijker. Hetzelfde geldt voor de controleerbaarheid: hoe minder controle u op de situatie had, hoe zwaarder de verwerking. De reacties op de gebeurtenis Tot slot is het voor de verwerking van belang hoe u en de mensen in uw omgeving tegen de gebeurtenis aankijken. Zo wordt de verwerking moeilijker als u of uw omgeving: - de gebeurtenis bagatelliseert ( Ach, het valt toch wel mee. ); - de gebeurtenis niet erkent ( Er is toch niets gebeurd? ); - zich sterk identificeert met de dader ( Hij kon er ook niets aan doen. ); - de (vermeende) schuld van de traumatische ervaring bij uzelf legt ( Het is allemaal je eigen schuld ). Aan de andere kant kunnen erkenning en steun vanuit uw omgeving het verwerkingsproces sterk bevorderen. Deze steun zou dan moeten bestaan uit: - praktische hulp; - voorlichting en adviezen over de verdere gang van zaken; - waardering/erkenning voor wat u als slachtoffer heeft ondergaan; - emotionele ondersteuning. Waarom blijft emotionele ondersteuning soms uit? Helaas komt het soms voor, dat mensen uit uw omgeving u niet de steun geven die u nodig heeft. Daar kunnen ze verschillende redenen voor hebben: - Door de confrontatie met uw ellende en verdriet worden ze zich bewust van hun eigen kwetsbaarheid of sterfelijkheid: Zoiets kan ook mij overkomen, maar daar wil ik liever niet aan denken. - Ze hebben nooit geleerd om verstandig met verdriet en tegenslagen om te gaan: Mijn ouder zeiden altijd niet zeuren. - Ze denken dat zij niet de aangewezen persoon zijn om te helpen: Voor zoiets sta ik te ver van de getroffene af. - Ze zijn bang om door hun eigen gevoelens overmand te worden: Wanneer ik die verhalen hoor, ga ik zelf huilen. - Ze voelen zich hulpeloos en machteloos: Ik weet niet wat ik moet doen om te helpen. - Ze zijn bang dat ze, door erover te beginnen, alles alleen maar erger maken en u als slachtoffer nog meer pijn doen: Wie weet wat ik allemaal losmaak. - Ze zijn bang dat hulp bieden te veel tijd gaat kosten: Wanneer ik er eenmaal mee begin, laat het me niet meer los. Hoe lang duurt het verwerkingsproces? In de meeste gevallen doven de stressreacties na enkele weken en verdwijnen ze na enkele maanden. Als dat niet gebeurt kan er sprake zijn van een verwerkingsstoornis, ofwel een posttraumatische stressstoornis. De volgende symptomen duiden daarop: - langdurig ziekteverzuim; - vermijding van de arbeidssituatie; - sociaal isolement; - toename van medicijnengebruik; toe- 14

16 name van gebruik van alcohol of andere middelen; - optreden van psychiatrische stoornissen; - sterke gevoelens van schuld, schaamte, woede en/of zelfverwijt. Als deze symptomen te lang aanblijven (denk aan twee tot drie maanden), is het verstandig om gespecialiseerde hulpverlening te zoeken. Uw bedrijfsarts kan u daarbij helpen en u desgewenst doorverwijzen. Meer weten? Wilt u meer weten over traumatische gebeurtenissen en het opvangmodel dat het St. Antonius Ziekenhuis hiervoor heeft ontwikkeld? Neemt u dan contact op met uw leidinggevende. Ook op het intranet kunt u informatie over dit onderwerp vinden. St. Antonius Ziekenhuis Telefoon voorlichting@antoniusziekenhuis.nl Spoedeisende Hulp P&O Locaties St. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1 Utrecht Oudenrijn Van Heuven Goedhartlaan 1 Utrecht Overvecht Paranadreef 2 Utrecht Veldhuizen (Kaakchirurgie) Van Lawick van Pabstlaan 12 De Meern Utrecht Vleuterweide Utrechtse Heuvelrug Vleuten Houten Hollandsspoor 5 P&O, januari

17 Meer weten? Ga naar Dit is een uitgave van Personeel & Organisatie PenO 038/01-10