Historische Ecologisch onderzoek in De Lage Kempen Dries Tys (VUB), Ilse Ideler (RLLK), Ruben Jarich, Eric Cosyns, Joël Burny, Arnout Zwaenepoel

Transcriptie

1 Historische Ecologisch onderzoek in De Lage Kempen Dries Tys (VUB), Ilse Ideler (RLLK), Ruben Jarich, Eric Cosyns, Joël Burny, Arnout Zwaenepoel

2 2

3 3

4 Vijvers Hooiland Bos Heide Akker 4

5 Doel en Opdracht Achteruitgang kwaliteit landschap Sinds de jaren 60 biodiversiteit. Naoorlogse ontginning eeuwenoud (?) landschap Referentiebeeld meeste natuurbeheerders, is recent, oude landschapsbeheer reeds sterk in verval in jaren na WOII Studie historische referenties over de ongeschonden situatie : Historisch beeld schetsen van de Alledaagse handelingen in het landschap GLE: Globale landschappelijke eenheden Austad (2000): the preservation of inherent landscape qualities and values are related to biodiversity, habitats and water, and to the cultural heritage. This can only be achieved when the traditional practices, local customs and functions that created these values can be understood and maintained.

6 Een nieuw ritme en een andere beleving van het oude landschap

7 Doel en Opdracht Ethnoecology is the scientific study of how different groups of people living in different locations understand the ecosystems around them, and their relationships with surrounding environments. It seeks valid, reliable understanding of how we as humans have interacted with the environment and how these intricate relationships have been sustained over time. Nazarea (1999). milieu-centraal, dynamisch en contextueel (volatiel) concept. kennis over het intacte landschap nog aanwezig bij mensen, die in het preindustriële Limburg opgroeiden, generatie Authentieke mondelinge getuigenissen als voeding voor gebiedsgerichte en het soortgerichte beleid Tijdsbeeld van een generatie en een landschap (laatste getuigen)

8 Opdracht Aanneming: VUB Dries Tys & Ruben Jarych, vakgroep kunstwetenschappen en archeologie met in onderaanneming - West-Vlaamse Intercommunale WVI: Arnout Zwaenepoel en Eric Cosyns - Martine Lejeune Communicatie en Ecologie: Joël Burny DE WIJERS: kennis over het ontstaan, het gebruik en het beheer van de vijvers, infrastructuur & exploitatiemethoden van de vijvers-> viskwekers, jagers, rattenvangers grootgrondbezitters/landadel; BOSLAND: kennis over het gebruik en het beheer van de heide. Focus op omzetting van heide naar dennenbossen -> bosarbeiders/-wachters/-bouwers HOGE KEMPEN (Nationaal Park): NPHK en de naburige, voormalige mijnsites van Eisden, Zwartberg, Winterslag en Waterschei -> UNESCO Werelderfgoed. Focus op uitzicht, toestand en beheer van de heide met inbegrip van aandacht voor de oorsprong van zgn. plaggenbodems

9

10 Methode Hoge Kempen: Arnout Zwaenepoel, Bosland: Eric Cosyns, Wijers: Joël Burny Interviews ondersteund door archief rond landbeheer VUB: ondersteuning, synthese en vooral: Archiefonderzoek: Ruben Jarych Archief ANB, Politiearchief, Bulletin Société Centrale Forestière de Belgique Interviews: selectie op leeftijd en beroep, tussenpersonen (niet direct benaderen) Halfgestructureerd: vragenlijst als indicatieve structuur (soepel) Bandopname (digitaal) en evt terreinbezoek Minimum 5 interviews per gebied, zijn er 30 in totaal geworden Uitschrijven en herwerken per thema Triangulatie en controle

11 Hoge Kempen Geïnterviewde personen: boswachter, houtvester, mandenmakers, molenaars, heidebewoners, boeren, heide-ontginner, veldwachter, zandontginner, imkers Thema s: bosbeheer, heidebeheer, imkerij, bevloeiing, zandwinning, herders, mandenmakerij Gebieden: bossen Lanaken (Pietersheim, Merodebossen), Asbeek Lanaken, As, Zutendaal, Bosbeek Opoeteren, houtvesterij Bree, Kikbeek Opgrimbie, Mechelse heide, heide Opglabeek, Houthalen, Helchteren,...

12

13

14

15 Instellingen geschreven bronnen Relevant voor Bosland Archief ANB Kantoor Hechtel Archief Pijnven, Beheerplan + documentatie Lokaliseren van werkzaamheden a.d.h.v. bestandskaarten Situering in tijd en ruimte van toegepaste handelingen Verslagen van bosbouwproeven Overige

16 Traditioneel (hoge ouderdom?): wintereik omgezet in hakhoutsoof => zomereik sparen omdat meer eikels voor de varkens => vasthouden duinen tegen verstuivingen

17 Zomereik in de heide: spontane groei (idem gebruik)

18 Nieuwe alledaagse handelingen: vogelkers

19 Jeneverbes: niet altijd gerooid: hout om hammen te roken

20 Traditioneel (hoge ouderdom?): houtwallen, aanleg/beheer niet gekend bij oudste boswachter Grenzen, akkers omheinen, en meer

21 Pachtcontract Heksel 1944 De huurder mag het zesjarig schaarhout kappen ( ) mits de grachten dan behoorlijk met grond te beschieten

22 Kempen: wastine vorming: Heide, veld, wastine, stuifzand Romeinse Tijd: al zanddriften Vroege Middeleeuwen, 7de- 8ste eeuw: ontginningen, open akkers Gevolg: desastreuze zanddriften 10de-11de eeuw TGV: overexploitatie droge zandgrond in relatie tot optimum Na 11de eeuw: controleren zanddriften, o.m. door wallen Herhaling titel van presentatie 22

23 Pulle: : vroegmiddeleeuwse nederzetting onder stuifzandduin

24 Niet-traditioneel: Heide gecultiveerd Herhaling titel van presentatie 24

25

26 En het verdwijnen van de herders 26

27 Herhaling titel van presentatie 27

28 Grondbewerking bij omzetten heide: soms diepspitten, meest (diep)ploegen: heiploeg of stoomwerktuig/met heiploeg(en), + moderne technieken Pijnven 1907 e.v. stelselmatig bebossen bemesten: 1-2 (3) jaren lupinen als groenbemester Later: kunstmest : metaalslakken, kalk, Opmerking stadsvuil : slechts 1x experimenteel Eksel: wel in Lommel (literatuur?)

29 Foto heiploeg E. Cosyns thuis bij A. Maes, Winnerheide, Eksel, juli 2013

30

31

32

33

34 Bosbouw en houtvesterij Snoei: Na c jaren groei: piepen sloan: met kluppel of met herstel sleunsel = brandhout openbaar verkocht aan lokale gemeenschap De Ekselse zagerij Van Duffel als case Zware omstandigheden (slecht betaald werk) Hout werd gesorteerd en gezaagd volgens behoeften van de koolmijnen Elke koolmijn had specifieke maten nodig (i.v.m. dikte van de steenkoollagen!) Vanaf jaren 60 geleidelijk modernisering mijnen = ook moderne stuttechnieken = geleidelijke afname vraag mijnhout

35

36 Fig. Grote voorraad gestapeld mijnhout op het plein van de Ekselse houthandel Van Duffel (begin jaren 1960; Fotocollectie A. Maes, Eksel)

37 Nieuwe wildernis : Vijvers en vennen Onderzoek naar landschapselementen uit eigen dorp 37

38 beekdalen: hooiweiden 38

39 19 de -eeuwse ijzeroer en veenontginningen: grond wordt hooiland en putten worden vijvers (Bokrijk) Toename viskweek begin 20 ste eeuw omwille van vervuiling rivieren (en problemen toevoer zoetwatervis) Mijnen moeten bovengrondse concessies betalen (voor de ondergrondse mijngangen) en kopen dit hooiland en bosland op Na de sluiting van de mijnen werden veel van deze hooilanden verkocht aan de viskwekers die met machines vijvers ervan hebben gemaakt. Dat gebeurde nog in de jaren

40 Commerciële zoetwater vis in de vijvers (karpers), vijvers volgen structuur hooilandpercelen Herhaling titel van presentatie 40

41 Conclusies Belangrijke laatste getuigen, precaire situatie nu Nood aan diepte-onderzoek (archeologie en paleo-ecologie) Beeld is steeds eigentijds en contextueel Mosaïek / computertekst van landschappelijke praktijken en referentiesituaties oud in nieuw en omgekeerd, heel weinig fossiel en traditioneel (vb dennennaalden in potstallen) Oppassen dichotomie modern-traditie en herstel Essentieel is tijdgebruik in relatie tot economie van de mens (vrijetijd en natuurcreatie nu) Toekomst: nieuwe wildernis consensus als creatie In one view many ages are seen

42 MET DANK AAN: Guido Pirotte, Ilse Ideler, Jos Gorissen, Bart Paesen, Joep Fourneau, Dries Gorissen, Johan Van Den Bosch, Jan Stevens,Raf Spelkens, Joël Burny, Jules Beuls, Miet Cops, Leo Cornelissen, Marcel Crijns, Elisa Dexters, Mia Didden, Charles D Joos, Maria Geurden, Bertha Geurts, Annie Gorski, Annie Heemskerk, Lucienne Indesteege, René Luts, Yvonne Malfait, Jean Martens, Norbert Martens, Wilfried Martens, Jozef Nys, Jef Vandevenne, Roger Warson en Pieter Willems, Bert Reyskens, Harry Peeters, Jef Martens, Bert Reyskens, Henri de Villenfagne, Pierre Carolus, Jean Welkenhuysen, Maurice Myny, Roger Vandeput, Antoine Vandeput, Xavier Vandeput, Ferdinand Diepvens, Jef Diepvens, Imelda Willems, Eugène Wellens, Frans Berkmans, Miel Janssen, Maria Mannaerts, Jacques Olyslagers, Denis Reynders, Clement Agten, Henri Agten, Johan Agten, Jozef Winters, André Maes, Marcel, Theo Rutten, André Maes, Ferdinand Abrahams