Antwoord. van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (Partij voor de Dieren) (d.d. 5 maart 2008) Nummer 2151

Transcriptie

1 van Gedeputeerde Staten op vragen van A.H.K. van Viegen (Partij voor de Dieren) (d.d. 5 maart 2008) Nummer 2151 Onderwerp CO 2 -opslag gemeente Barendrecht Aan de leden van Provinciale Staten Toelichting vragensteller Het klimaat verandert. De opwarming van de aarde wordt grotendeels toegerekend aan de uitstoot van broeikasgassen, met name kooldioxide (CO 2 ). CO 2 komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen, zoals kolen, gas en olie. Om de hoeveelheid CO 2 in de atmosfeer te verkleinen, worden er verschillende studies uitgevoerd. Een van de studies is om CO 2 op te slaan in de diepe ondergrond (circa meter), zoals in lege aardgasvelden. In juni 2007 is het eerste Europese proefproject in de Duitse stad Ketzin van start gegaan. In de provincie Zuid-Holland wordt het aardgasveld in de gemeente Barendrecht als proefproject genoemd. De nieuwe technologie om de uitstoot van CO 2 te verminderen is Carbon Capture and Storage (CCS). Dit betekent CO 2 afvangen, transporteren en ondergronds opslaan. De afgevangen CO 2 moet vervolgens worden geconcentreerd en gecomprimeerd en daarna per pijpleiding of schip worden getransporteerd naar een ondergrondse opslag. Deze CCS-technologie staat nog in de kinderschoenen en zal waarschijnlijk niet voor 2020 in gebruik worden genomen. Gebrek aan concrete ervaring en kennis Opslag van CO 2 in de diepe ondergrond is een relatief nieuwe activiteit. Om die reden is er nog geen specifieke regelgeving, geen specifiek beleid en zijn er weinig voorbeelden van eerder uitgevoerde milieueffectbeoordelingen om als leidraad voor initiatiefnemers, vergunningverleners en investeerders te dienen. Risico s en nadelen van CCS Om CCS toe te passen is er meer brandstof nodig. Om CO 2 af te vangen, te transporteren en op te slaan, moet 10 tot 40% meer fossiele brandstof worden verbrand voor dezelfde elektriciteitsopbrengst. Bij winning en transport komen meer broeikasgassen (CO 2 en methaan) vrij. Geld en aansprakelijkheid CO 2 zal definitief onder de grond bewaard worden en zal al die tijd moeten worden bewaakt. Op dit moment is onduidelijk wie al die tijd financieel en juridisch verantwoordelijk is voor de opgeslagen CO 2 en voor eventuele lekkages.

2 Pagina 2/6 Lekkages Bij opslag is er altijd kans op lekkage. CO 2 -lekkage betekent uitgestelde klimaatverandering. Acute grootschalige lekkage veroorzaakt verstikking van mensen, dieren en planten. Onshore opslag brengt een extra groot risico met zich mee, want daar is lekkage nauwelijks te ontdekken. Het vrijgekomen CO 2 kan desastreuze gevolgen hebben voor het milieu. Het wegsijpelen van CO 2 veroorzaakt verzuring van zoet grondwater. End-of-pipe CCS is een end-of-pipe-technologie. De techniek voorkomt of vermindert CO 2 - uitstoot niet, maar verplaatst alleen het broeikasgas. Er is nog veel wetenschappelijk onderzoek, ontwikkeling en demonstratie nodig om op relevante schaal aan te tonen of CCS werkt. Opmerkingen naar aanleiding van de toelichting De opslag in Barendrecht is geen proefproject, maar een demonstratieproject. Wereldwijd vindt op verschillende plaatsen al CO 2 -opslag plaats. De technologie voor het ondergronds opslaan van CO 2 is een bewezen technologie. Het nieuwe aan de ondergrondse CO 2 -opslag in Barendrecht is nu dat CO 2 -opslag wordt gebruikt als CO 2 -reductiemaatregel. De wetenschap is ervan overtuigd dat de opslag in lege aardgasvelden veilig kan (bewezen gasdicht), zeker als het een aardgasveld is zonder actieve waterdragende laag, zoals in Barendrecht het geval is. De onderzoeken en de wens naar verdere onderzoeken, die wereldwijd worden gedaan, spitsen zich toe op afvangtechnologieën en opslag in waterdragende lagen (zoals in de Duitse stad Krezin). De eerstgenoemde vraagt nog veel ontwikkeling en de tweede geeft nog veel onzekerheden (situatie Kameroen). Voor het demonstratieproject in Barendrecht geldt dat ongeveer 5% extra energie benodigd is voor de afvang, het transport en de injectie van CO 2. Dit energieverbruik is laag door de zuiverheid van het af te vangen CO 2 -gas en de korte transportafstand van de Shell Raffinaderij tot het veld in Barendrecht (circa 18 km). Aardgasvelden zijn (bewezen) gasdicht, anders had daar ook niet miljoenen jaren aardgas in gezeten. De boorgaten zijn de enige openingen naar de atmosfeer en worden hermetisch afgesloten. Niet alleen met de gebruikelijke cementproppen, maar ook nog met een extra maatregel: de pancake plug. De kans op lekkage wordt daardoor minimaal geacht. Als CO 2 al uit het reservoir zou wegsijpelen, dan beweegt het CO 2 zich naar een hoger gelegen laag. Aangezien de Nederlandse ondergrond is opgebouwd uit meerdere ondoordringbare lagen (zout- en kleilagen) wordt het CO 2 dan vastgehouden door een hoger gelegen ondoordringbare laag. Om te controleren dat er geen lekkages optreden, wordt een monitoringssysteem opgezet.

3 Pagina 3/6 De Partij voor de Dieren sluit zich aan bij de vragen die op 21 februari 2008 gesteld zijn door het CDA over dit onderwerp. Op basis van de bovenstaande toelichting wil de fractie van de Partij voor de Dieren Zuid-Holland aan u de volgende aanvullende vragen voorleggen: 1. Bent u op de hoogte van het eerste Europese proefproject in de Duitse stad Ketzin, waar in juni 2007 een ondergrondse CO 2 -opslag in gebruik is genomen? Ja. 2. Waarom wordt ook het aardgasveld in Barendrecht als proefproject aangemerkt, aangezien de onder vraag 1 genoemde proef al van start is gegaan? Daarnaast zijn wetenschappelijke onderzoeken en studies nog lang niet zijn afgerond en is er nog niet aangetoond dat CCS werkt. Wat is de reden dat u niet op de uitkomsten van deze onderzoeken en studies wilt wachten? Zoals eerder is opgemerkt, is Barendrecht geen proefproject, maar een demonstratieproject. De onderzoeken wereldwijd richten zich op opslag in waterdragende lagen, zoals in de Duitse stad Krezin. Daar liggen nog onzekerheden ten aanzien van de opslag, niet in lege aardgasvelden die aantoonbaar geologische gasdicht zijn. Het klimaatprobleem is urgent. Opwarming van de aarde wordt in hoofdzaak veroorzaakt door stijgende CO 2 -concentraties in de atmosfeer. Om de opwarming te beperken tot een gemiddelde temperatuurstijging van 2 C is stabilisatie van de CO 2 -concentratie op 400 ppm (ppm = parts per million is een concentratiemaat) gewenst. Dit houdt in dat voor 2020 er al een reductie in CO 2 -uitstoot moet worden bereikt, ongeveer 20% en een halvering van CO 2 -uitstoot voor Wordt de doelstelling afgezet tegen de realiteit van almaar toenemend gebruik van energie dan is niet de vraag welke maatregelen kunnen worden toegepast, maar moet maximaal ingezet worden op alle maatregelen om het doel te kunnen bereiken. CCS is een noodzakelijke overgangstechniek op weg naar een duurzame samenleving. Het is de belangrijkste pijler uit het RCI (Rotterdam Climate Initiative) en daarmee voor het tegengaan van verandering van het klimaat en het nietrealiseren van de klimaatdoelen. 3. Kent u het artikel in Klimaatnieuws 1 waarin vermeld staat dat er in 1986 in Kameroen mensen en duizenden dieren om het leven kwamen doordat opgeslagen CO 2 naar buiten lekte? Ja. De situatie in Barendrecht is volledig anders dan die in Kameroen en daardoor niet vergelijkbaar. In Barendrecht vindt ondergrondse opslag plaats in poreus gesteente, waarin eerder aardgas heeft gezeten en in een seismisch inactief 1

4 Pagina 4/6 gebied, terwijl de opslag in Kameroen in een seismisch actief gebied en in water lag opgeslagen (CO 2 uit vulkanische oorsprong opgeslagen in een kratermeer). Tot slot kwam er in Kameroen binnen enkele minuten door de grote oppervlakte, zeer veel CO 2 -gas (2Mton) vrij dat door de weinige wind/turbulentie zich als een deken over het landschap kon verspreiden. In een dergelijk scenario is verstikking door CO 2 mogelijk. In de Barendrechtse situatie is een dergelijk scenario ondenkbaar (zie ook vraag 4). 4. Bent u bekend met de gevolgen van het naar buiten lekken van CO 2 als gevolg van bijvoorbeeld een (kleine) aardbeving? Zo ja, wat heeft u met deze informatie gedaan? Zo nee, wat gaat u hieraan doen en op welke termijn? Ja. In het westelijk deel van Nederland zal een dergelijk scenario zich niet voordoen omdat de bodem daar in seismisch opzicht inactief is. Uit de AMESCO-studie is naar voren gekomen dat het grootste lekrisico via of langs het boorgat is. Het risico hierop is onvoorstelbaar klein. Zelfs in geval van CO 2 -lekkage zullen er geen grote hoeveelheden CO 2 in een kort tijdbestek vrijkomen aan het oppervlak door de relatief kleine uitstroomopening van het boorgat. Doordat het uitstroomoppervlak klein is, zal de snelheid van het uitstromend gas hoog zijn waardoor deze goed mengt met de omgevingslucht. Hierdoor is er geen gevaar voor verstikking. Er is dus geen sprake van onaanvaardbare risico s voor mens, dier en milieu. Tot slot merken wij op dat er al veel onderzoek is gedaan naar CO 2 -opslag in lege aardgasvelden in het algemeen en er is gedetailleerd onderzoek uitgevoerd naar de geschiktheid van de Barendrechtse velden voor ondergrondse opslag van CO 2. Dat zal in de MilieuEffectRapportage (MER) door de aanvrager worden beschreven. 5. Bent u van mening dat er eerst wetenschappelijk onderzoek plaats moet vinden en risico s voor mens, dier en milieu in kaart gebracht moeten worden van CO 2 - opslag voordat er met de opslag wordt gestart? Zo nee, waarom niet? Nee, er is geen gevaar voor het vrijkomen van grote hoeveelheden CO 2 en dus geen sprake van onacceptabele risico s voor mens, dier en milieu (zie ook antwoord op vraag 4). 6. Bent u bereid een risicoprofiel te maken van CO 2 -opslag? Zo ja, op welke wijze en op welke termijn? Zo nee, waarom niet? Nee, ondergrondse opslag van CO 2 zal enkel vergund worden, indien dit volstrekt veilig kan geschieden. Op basis van de resultaten van de AMESCO-studie zijn wij van mening dat ondergrondse opslag van CO 2 veilig kan plaatsvinden. In de MER en in de aanvraag van milieuvergunning zal de initiatiefnemer dit nogmaals, toegespitst op de specifieke situatie dienen te onderbouwen.

5 Pagina 5/6 7. CO 2 ondergronds opslaan is op dit moment nog een hele dure en onzekere optie. Bent met ons van mening dat hier sprake is van symptoombestrijding en dat het probleem hiermee niet wordt aangepakt? Bent u bereid om in plaats hiervan energiebesparing en het gebruik van duurzame energiebronnen als wind en zon te stimuleren en hierin zelf als provincie het goede voorbeeld te geven? Zo ja, op welke wijze en op welke termijn? Zo nee, waarom niet? In het antwoord op vraag 2 is uiteen gezet dat het klimaatprobleem dermate groot is dat niet alleen vol ingezet moet worden op het zo spoedig mogelijk ontwikkelen van duurzame energiebronnen, verhogen van energie efficiëntie, het toepassen van biomassa, maar dat tevens ingezet moet worden op overgangsmaatregelen als CCS tegen de klimaatverandering. Gelet op onze ambities die zijn verwoord in het Coalitieakkoord en het Beleidsplan Groen, Water en Milieu stimuleren wij actief energiebesparing en het gebruik van duurzame energiebronnen als wind en zon en zullen waar mogelijk ook het goede voorbeeld geven. De doelstellingen die wij geformuleerd hebben, moeten in 2020 zijn gerealiseerd. De hernieuwde nota Energiegebruik en Energiebesparing zal de concrete acties en de daarbijhorende tijdlijn aangeven. 8. Bent u er zich van bewust dat in dit stadium 2 veel onrust is onder de bewoners in Barendrecht met betrekking tot CO 2 -opslag in hun gemeente? Bent u van plan hierop actie te ondernemen? Zo ja, welke actie en op welke termijn? Zo nee, waarom niet? Ja, wij zijn er ons van bewust dat er veel vragen leven onder de bewoners van Barendrecht. Dit kan tot onrust leiden. Wij achten adequate en uitgebreide voorlichting van de bewoners een absolute randvoorwaarde bij dit project. MER- en vergunningenprocedure voorzien hier ook in. Samen met het Ministerie van Economische Zaken zullen we richtlijnen vaststellen voor de inhoud van de MER, hierin worden ook de inspraakreacties meegenomen. Zodra MER- en vergunningaanvragen gereed zijn, worden deze ter inzage gelegd. Betrokkenen kunnen zich dan uitspreken over de inhoud van de MER. De mogelijkheid ook een of meerdere informatieavonden te organiseren wordt met de NAM als aanvrager besproken. 9. Bent u bereid voorlichting aan burgers te geven over deze CO 2 -opslag in Barendrecht? Zo ja, op welke wijze en op welke termijn? Zo nee, waarom niet? Wij zullen bij het verschijnen van de ontwerpbeschikking een informatieavond organiseren voor de bewoners. Naar aanleiding van de terinzagelegging van de ontwerpbeschikking kunnen belanghebbenden hun bedenkingen tegen het initiatief kenbaar maken. 10. Krijgen burgers van Barendrecht gelegenheid tot (landelijke) inspraak? Zo ja, op welke wijze en op welke termijn? Zo nee, waarom niet? 2 Barendrecht wordt aan alle kanten omringd door gevaarlijk vervoer: de A15 uit de Botlek, de Oude Maas, de HSL-lijn en de A29 loopt er dwars doorheen. En dan nog een eventueel CO 2-opslag.

6 Pagina 6/6 Er zijn twee formele inspraakmomenten voor de Barendrechtse burgers. Bij de tervisielegging van de MER- en vergunningaanvragen en bij de terinzagelegging van de ontwerpbeschikking in het kader van de Wet milieubeheer. Den Haag, 22 april 2008 Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland, secretaris, M.H.J. van Wieringen-Wagenaar voorzitter, J. Franssen