Identificatie van stoffelijke overschotten

Transcriptie

1 20 Nomura S, Tandon NN, Nakamura T, Cone J, Fukuhara S, Kambayashi J. High-shear stress-induced activation of platelets and microparticles enhances expression of cell adhesion molecules in THP-1 and endothelial cells. Atherosclerosis 2001;158: Barry OP, FitzGerald GA. Mechanisms of cellular activation by platelet microparticles. Thromb Haemost 1999;82: Nomura S, Shouzu A, Omoto S, Hayakawa T, Kagawa H, Nishikawa M, et al. Effect of cilostazol on soluble adhesion molecules and platelet-derived microparticles in patients with diabetes. Thromb Haemost 1998;80: Boulanger CM, Scoazec A, Ebrahimian T, Henry P, Mathieu E, Tedgui A, et al. Circulating microparticles from patients with myocardial infarction cause endothelial dysfunction. Circulation 2001;104; Wijk MJ van, Nieuwland R, Boer K, Post JAM van der, Bavel E van, Sturk A. Microparticle subpopulations are increased in preeclampsia: possible involvement in vascular dysfunction. Am J Obstet Gynaecol 2002;187: Rozmyslowicz T, Majka M, Kijowski J, Murphy SL, Conover DO, Poncz M, et al. Platelet-and megakaryocyte-derived microparticles transfer CXCR4 receptor to CXCR4-null cells and make them susceptible to infection by X4-HIV. AIDS 2003;17: Baj-Krzyworzeka M, Majka M, Pratico D, Ratajczak J, Vilaire G, Kijowski J, et al. Platelet-derived microparticles stimulate proliferation, survival, adhesion, and chemotaxis of hematopoietic cells. Exp Hematol 2002;30: Taraboletti G, d Ascenzo S, Borsotti P, Giavazzi R, Pavan A, Dolo V. Shedding of the matrix metalloproteinases MMP-2, MMP-9, and MT1-MMP as membrane vesicle-associated components by endothelial cells. Am J Pathol 2002;160: Aupeix K, Hugel B, Martin T, Bischoff P, Lill H, Pasquali JL, et al. The significance of shed membrane particles during programmed cell death in vitro, and in vivo, in HIV-1 infection. J Clin Invest 1997; 99: Mallat Z, Hugel B, Ohan J, Leseche G, Freyssinet JM, Tedgui A. Shed membrane microparticles with procoagulant potential in human atherosclerotic plaques. Circulation 1999;99: Goto S, Tamura N, Li M, Handa M, Ikeda Y, Handa S, et al. Different effects of various anti-gpiib-iila agents on shear-induced platelet activation and expression of procoagulant activity. J Thromb Haemost 2003;1: Rössig L, Hoffmann J, Hugel B, Mallat Z, Haase A, Freyssinet JM, et al. Vitamin C inhibits endothelial cell apoptosis in congestive heart failure. Circulation 2001;104: Rein D, Paglieroni TG, Wun T, Pearson DA, Schmitz HH, Gosselin R, et al. Cocoa inhibits platelet activation and function. Am J Clin Nutr 2000;72: George JN, Pickett EB, Heinz R. Platelet membrane microparticles in blood bank fresh frozen plasma and cryoprecipitate. Blood 1986; 68: Aanvaard op 30 januari 2004 Capita selecta Identificatie van stoffelijke overschotten f.s.kroon, t.p.j.a.van den heuvel en i.van der waal De afgelopen jaren is men in Nederland geregeld geconfronteerd met onbekende stoffelijke overschotten. Daarbij ging het behalve om individuele slachtoffers ook om meerdere mensen die tegelijkertijd om het leven waren gekomen. Denk bijvoorbeeld aan het neerstorten van een vliegtuig op een flat in de Bijlmer en aan de vuurwerkramp in Enschede. Door grote inwerkende krachten, hoge temperaturen, brand of langdurig verblijf in het water zijn de stoffelijke overschotten van de slachtoffers vaak onherkenbaar gemutileerd. Toch is het belangrijk om de identiteit van een dergelijk slachtoffer te achterhalen, zowel om humanitaire redenen als vanwege juridische en verzekeringstechnische belangen. redenen voor identificatie Rouwen. Indien voor de nabestaanden onomstotelijk vaststaat dat een voor hen dierbaar persoon is overleden, kunnen zij aan het rouwproces beginnen. Indien er geen stoffelijk overschot geïdentificeerd is, staat het overlijden van die persoon niet met zekerheid vast. Nabestaanden kunnen dan blijven verkeren in de fase van ontkenning. Een dergelijke stagnatie in het rouw- VU Medisch Centrum/Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam, afd. Mondziekten en Kaakchirurgie, Postbus 7057, 1007 MB Amsterdam. Hr.F.S.Kroon en hr.prof.dr.i.van der Waal, kaakchirurgen. Ruwaard van Putten Ziekenhuis, afd. Kaakchirurgie, Spijkenisse. Mw.mr.T.P.J.A.van den Heuvel, jurist. Correspondentieadres: hr.prof.dr.i.van der Waal (i.vanderwaal@vumc.nl). samenvatting Identificatie van lijken van onbekende personen is van belang uit humanitaire overwegingen, maar ook vanwege juridische en verzekeringstechnische belangen. Er bestaan vele identificatiemethoden, zoals het gebruik van vingerafdrukken, DNA-analyse en van gebitselementen. In de praktijk zijn niet alle identificatiemethoden even bruikbaar en komt een uiteindelijke identificatie veelal alleen door een combinatie van meerdere methoden tot stand. Soms kan de identificatieprocedure niet succesvol worden afgerond omdat men zelfs geen vermoeden heeft om wie het gaat en er derhalve geen vergelijkingsmateriaal beschikbaar is. In Nederland is identificatie in beginsel een taak van de politie. Bij massarampen in Nederland, of in het buitenland als er Nederlanders bij betrokken zijn, zoals het vliegtuigongeluk in Faro (1992; 56 slachtoffers), en die in Eindhoven (1996; 32 slachtoffers) en de vuurwerkramp in Enschede (2000; 21 slachtoffers), wordt de hulp ingeroepen van het Rampen Identificatie Team dat bestaat uit politiemensen aangevuld met externe deskundigen. proces is onder meer gezien bij de nabestaanden van personen die in de Vietnam-oorlog werden vermist ( missing in action ): vermist is erger dan overleden. 1 Juridische afwikkeling. Naast emotionele aspecten spelen ook juridische consequenties een rol, omdat een bewijs van overlijden ontbreekt en alles doorgaat alsof de betreffende persoon nog in leven is. Vermogensrechtelijke kwesties kunnen niet worden afgehandeld, zoals onder meer het beëindigen van verzekeringen en 1384 Ned Tijdschr Geneeskd juli;148(28)

2 het afhandelen van de nalatenschap. Ook familierechtelijke betrekkingen kunnen niet worden geregeld. Misdrijven. Identificatie speelt ook bij de opsporing van strafbare feiten een rol. Indien de politie een verdachte wil traceren rondom een gevonden onbekend stoffelijk overschot, zal men toch eerst moeten weten wie de overledene is. Soms is het niet meteen duidelijk of men te maken heeft met een misdrijf. Identificatie kan dan, naast andere aanwijzingen, het vermoeden van bijvoorbeeld een suïcide bevestigen. Op grotere schaal kan identificatie van skeletdelen noodzakelijk zijn bij het onderzoek naar misdrijven tegen de mensheid, zoals die in de Tweede Wereldoorlog zijn voorgekomen en recentelijk in bijvoorbeeld voormalig Joegoslavië. 2 Tenslotte speelt identificatie een rol bij massarampen, waarbij de oorzaak ook een strafrechtelijke achtergrond zou kunnen hebben. Rampen Identificatie Team. In Nederland is identificatie in beginsel een taak van de politie. De vliegramp in Tenerife in 1977 heeft ertoe geleid dat in 1983 het Rampen Identificatie Team (RIT) is opgericht. Het RIT verleent bijstand aan onderdelen van de Nederlandse politie op aanvraag van de korpsbeheerder of -chef. Op verzoek van de minister van Buitenlandse Zaken treedt het RIT ook op in het buitenland (tabel). identificatiemethoden Er zijn vele manieren om de identiteit te achterhalen. 3 Hierna wordt een aantal mogelijkheden in vogelvlucht behandeld. Persoonlijke eigendommen. Kleding kan herkend worden door de nabestaanden of kan door eventuele ingenaaide kenmerken of wasmerken meer informatie geven. Daarnaast kunnen sieraden een aanwijzing geven door bijzondere kenmerken. Soms is specifieke kennis van sieraden een vereiste om een en ander te kunnen beoordelen. Het is ook goed mogelijk dat de overledene documenten bij zich draagt waaruit de vermoedelijke identiteit kan blijken. Lichaamskenmerken. Meestal wordt de identiteit vastgesteld door nabestaanden met het stoffelijk overschot te confronteren en te vragen of zij de persoon herkennen. In feite draait het hierbij om het totaal van lichaamskenmerken, ofwel het totale uiterlijk. De confrontatiemethode wordt vooral gebruikt indien er weinig twijfel bestaat over de vraag wie het betreft. Vereist is wel dat het lichaam nog toonbaar is. Vanzelfsprekend kunnen algemene uiterlijke lichaamskenmerken een bijdrage aan de identificatie leveren, zoals ras, geslacht, leeftijd, lichaamslengte, lichaamsbouw, gewicht, huidskleur en beharing. Daarnaast kunnen er bijzondere lichaamskenmerken zijn die van belang zijn voor de identificatie, zoals littekens en moedervlekken. Ook operaties die een slachtoffer in zijn of haar leven heeft ondergaan, kunnen voor specifieke lichaamskenmerken zorgen. Hierbij moet bijvoorbeeld worden gedacht aan een operatie waarbij botdelen met platen en schroeven aan elkaar zijn vastgezet. Tatoeages lijken ook een goed middel in het kader van identificatie, maar zijn in de praktijk van beperkte Overzicht van het inzetten van het Nederlandse Rampen Identificatie Team in de periode datum plaats aantal type gebeurtenis slachtoffers Hoofddorp 6 voertuigen Utrecht 6 voertuigen Den Haag 11 pension Nepal 167 (13 Neder- vliegtuig landers) Amsterdam Bijlmer 43 vliegtuig/flats Hoofddorp 5 trein Portugal (Faro) 56 vliegtuig Haarlem Schiphol 3 vliegtuig Eindhoven 32 vliegtuig Waddenzee 32 vliegtuig Egypte 8 autobus Kosovo ICTY fact finding * Groesbeek 6 woning Mali 3 misdrijf Enschede 21 ontploffing België (Vilvoorde) 2 voertuig Venezuela 6 vliegtuig België (Luik) 1 voertuig België 1 voertuig Oostenrijk (Gleinalm-tunnel) 4 voertuig Frankrijk (Metz) 5 voertuig Nijmegen 1 voertuig Nijmegen 3 schuur New York 2300 (1 Neder- kantoorgebouw lander) ( Twin Towers ) Senegal 1800 (2 Nederlanders) boot Bali 202 (4 Nederlanders) ontploffing Peru 47 (2 Nederlanders) vliegtuig Canada 2 vliegtuig Haarlem 3 kerk Veghel 6 voertuig *Documentatie-onderzoek voor het Joegoslavië-tribunaal ( International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia ; ICT). waarde. Dit komt omdat de afbeeldingen vaak overgenomen zijn uit een tatoeageboek en meerdere personen derhalve dezelfde tatoeage kunnen hebben. Vingerafdrukken worden gevormd door het papillairlijnenbeeld dat op de vingers aanwezig is en dat gedurende het gehele leven onveranderlijk blijft. Dit papillairlijnenbeeld is uniek, zodat geen twee mensen dezelfde vingerafdrukken hebben. Zelfs bij ééneiige tweelingen zijn de vingerafdrukken verschillend. Op zich is dactyloscopie derhalve een betrouwbare identificatiemethode, ware het niet dat onze vingertoppen uit zacht weefsel bestaan dat op den duur verloren gaat. Langdurig verblijf in water en verbranding of ontbinding maken deze methode dan ook onbruikbaar. Bovendien zijn niet bij iedereen de vingerafdrukken vastgelegd in een bestand dat te raadplegen is. Ook de voeten bieden een mogelijkheid tot identificatie, omdat de voet, net als de vingers, een uniek papillairlijnenbeeld vertoont. Deze methode wordt in Nederland niet of nauwelijks gebruikt, daar afdrukken van de voet zelden zijn vastgelegd. In sommige ziekenhuizen in Ned Tijdschr Geneeskd juli;148(28) 1385

3 de Verenigde Staten worden van pasgeboren baby s direct voetafdrukken gemaakt om eventuele verwisseling van kinderen te kunnen ontdekken. 4 Aangezien men dan over een beeldbestand beschikt dat bewaard blijft, is deze methode daar bruikbaar. De voeten bieden echter nog een ander aanknopingspunt, daar er ook grote individuele verschillen bestaan in de stand en de vorm. De 28 voetbotjes die door middel van gewrichtjes met elkaar zijn verbonden, laten een individuele afdruk achter in de binnenzool van schoeisel. Op grond daarvan kan vergelijkend onderzoek tussen voet en schoen plaatsvinden. Ieder mens heeft een nagenoeg unieke DNA-structuur; alleen ééneiige tweelingen hebben exact dezelfde DNA-structuur en zijn als zodanig niet van elkaar te onderscheiden. Als het een kind betreft en de vermoedelijke ouders bekend zijn, kan het ouderlijk DNA vergeleken worden met dat van het slachtoffer. Voor identificatie wordt DNA-analyse thans nog niet routinematig gebruikt, maar deze wordt wel gezien als de methode van de toekomst. Anders dan bij onderzoek naar erfelijke mutaties wordt bij een identificatieprocedure gezocht in juist de niet-coderende delen van het genoom. Identificatie aan de hand van tandheelkundige gegevens. Het gebit vormt om meerdere redenen een zeer bruikbaar identiteitskenmerk. Ten eerste is geen enkel gebit identiek aan een ander. Dit komt door ontwikkelingsafwijkingen, zoals het niet doorbreken van sommige gebitselementen of standsafwijkingen van de kaken, de tanden, de kiezen en de wortels van de elementen. Daarnaast kunnen bijzondere kenmerken ontstaan door ongevallen, tandbederf en tandvleesziekten. Ten tweede bezoekt in Nederland ongeveer 70% van de bevolking regelmatig de tandarts. Er bestaat dus een archiefbestand dat geraadpleegd kan worden, want de gegevens zijn bij tandartsen en bij ziektekostenverzekeraars voorhanden. Ten derde maken gebitselementen en ook de aangebrachte restauraties een geïntegreerd deel uit van het menselijk lichaam en is verwisseling onmogelijk. Ten vierde is gebleken dat het gebit en de daarin uitgevoerde restauraties zeer goed bestand zijn tegen vele destructieve invloeden. Het gebit vormt ook na de dood een van de duurzaamste onderdelen van het menselijk lichaam. Langdurig verblijf in water, zoet of zout, heeft niet of nauwelijks effect op het gebit. Ook hitte blijkt het gebit goed te doorstaan. De lippen, de wangen en de tong bieden een goede bescherming, daar ze vochthoudend zijn en zo als het ware een natte deken om het gebit vormen (figuur 1). Vaak zijn de voortanden wel aangetast, doordat de hitte via de mondopening nog enigszins vrij spel heeft. Indien iemand een kunstgebit draagt, is verwisseling theoretisch wel mogelijk, maar in de praktijk blijkt de prothese dan meestal niet te passen. 5 de identificatieprocedure Of het nu om één onbekend stoffelijk overschot gaat of om meerdere, zoals bij massarampen, en welke identificatiemethode ook wordt gebruikt, het stramien van de identificatieprocedure is in principe altijd gelijk. De procedure bestaat uit een aantal onderdelen die goed van elkaar dienen te worden onderscheiden. In het geval van een massaramp, waarbij het RIT wordt ingezet, worden deze onderdelen door verschillende mensen, gescheiden van elkaar, uitgevoerd. 67 Meestal start men met het post-mortemonderzoek waarbij zo veel mogelijk gegevens worden vastgelegd over het stoffelijk overschot en de daarbij aangetroffen persoonlijke eigendommen. Op een systematische wijze worden alle relevante zaken zo uitgebreid mogelijk beschreven en vastgelegd. Daartoe behoort ook het maken van lichtfoto s en eventueel röntgenfoto s. Wanneer er een vermoeden bestaat wie het slachtoffer zou kunnen zijn, worden de ante-mortemgegevens bij onder meer de vermoedelijke familie, de levenspartner, de huisarts en de tandarts opgevraagd. Zowel door de tandarts als door specialisten in het ziekenhuis worden ten behoeve van de diagnostiek regelmatig röntgenfoto s gemaakt. Deze röntgenfoto s blijken in de praktijk soms een belangrijke rol te kunnen spelen. Na vastlegging van alle relevante ante- en post-mortemgegevens kan vergelijking plaatsvinden. Hierbij wordt gekeken naar punten van overeenstemming of uitsluiting en naar (on)verklaarbare verschillen. Er wordt exact aangegeven welke gegevens er met elkaar vergeleken zijn. De lijst met overeenkomsten en verschillen wordt aan een analyse onderworpen. De eindconclusie dient ondubbelzinnig te zijn. Is er geen absolute zekerheid over de identiteit, dan wordt een mate van waarschijnlijkheid aangegeven die met redenen beargumenteerd is. Uiteindelijk wordt de gehele identificatieprocedure in een verslag vastgelegd. Aangezien er op grond van een positieve identificatie een akte van overlijden opgemaakt kan worden, moge duidelijk zijn dat er hoge eisen gesteld dienen te worden aan de totale identificatieprocedure. Soms kan de identificatieprocedure niet succesvol worden afgerond omdat men zelfs geen vermoeden heeft om wie het gaat en er derhalve geen vergelijkingsmateriaal beschikbaar is. toepasbaarheid in de praktijk Over de persoonlijke eigendommen moet worden opgemerkt dat het hierbij om zaken gaat die niet onlosmakelijk met het lijk zijn verbonden. Men moet er rekening mee houden dat zij misschien niet aan de overledene toebehoorden, maar zijn verwisseld. De eigendommen kunnen immers gestolen zijn en de documenten wellicht vervalst. Lichaamskenmerken hebben alle als voordeel dat deze lichaamsgebonden zijn en dat verwisseling zoals bij persoonlijke eigendommen niet mogelijk is. Soms is een enkel lichaamskenmerk zo bijzonder en typisch dat hierop identificatie kan plaatsvinden, maar meestal zullen specifieke lichaamskenmerken slechts een gedeeltelijke bijdrage vormen aan de uiteindelijke identificatie. Bovendien is het gebruik van bepaalde lichaamskenmerken beperkt, daar deze door invloeden van buiten Ned Tijdschr Geneeskd juli;148(28)

4 a b figuur 1. Zelfs onder extreme omstandigheden, zoals brand (a), blijft het gebit meestal goed intact (b). af, zoals temperatuur en water, op den duur verloren gaan. Soms is het stoffelijk overschot zodanig veranderd dat de meeste identificatiemethoden geen soelaas kunnen bieden. Tandheelkundige gegevens kunnen dan alsnog een oplossing bieden. Ook bij massarampen, waarbij vele slachtoffers zijn, is gebleken dat identificatie aan de hand van het gebit goed toepasbaar is. Als ante-mortemgegevens over het gebit ontbreken, is identificatie met deze methode niet mogelijk. Afhankelijk van de gebeurtenis kunnen externe deskundigen bij de identificatie worden betrokken. Het RIT is in beginsel samengesteld uit politiemensen van de regiokorpsen, het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) en medewerkers van de Koninklijke Marechaussee (figuur 2). De coördinatie van het team en de beheerszorg zijn opgedragen aan de korpschef van het KLPD. 8 Voor vrijwel elke identificatiemethode geldt dat deze alleen toepasbaar is als ter vergelijking gegevens beschikbaar zijn over de persoon ten tijde van zijn leven. In dat kader is bij massarampen het onderscheid tussen open en gesloten rampen van groot belang. 9 Bij een gesloten ramp zijn er bekende doden, zodat de personen die bij de ramp betrokken zijn, snel te registreren zijn. Dit doet zich voor bij een ongeval met een vliegtuig of een schip; men heeft dan de beschikking over een passagierslijst. Bij een open ramp gaat het om onbekende doden. Denk bijvoorbeeld aan een brand in een warenhuis of een ongeval met een trein. Ook een combinatie hoofd RIT bureau logistiek personele bijstand voeding en huisvesting voorraadbeheer IT vervoer administratie ambtenaar toegevoegd voorlichting maatschappelijke/geestelijke zorg veiligheid/arbo-zaken sector berging berging slachtoffers berging persoonsgebonden goederen berging overige goederen sector technische identificatie post-mortembeschrijving beschrijving aangetroffen goederen depothouderschap sector tactische identificatie vermistenlijst (liaison CRIB) ante-mortemvergelijking beheer identificatiedocumenten RIT externe deskundigen odontoloog (liaison forensische odontologie) patholoog (liaison NFI) antropoloog (liaison forensische antropologie) postmortale zorg figuur 2. Samenstelling van het Nederlandse Rampen Identificatie Team (RIT); IT = informatietechnologie; CRIB = Centraal Registratie en Informatie Bureau; NFI = Nederlands Forensisch Instituut. Ned Tijdschr Geneeskd juli;148(28) 1387

5 van een open en gesloten ramp kan voorkomen. Dit was het geval bij de vliegramp in 1992 in de Bijlmer. Van het vliegtuig was een passagierslijst beschikbaar, maar het was onbekend wie zich op dat tijdstip op die plaats in de Bijlmer bevonden. slot De bruikbaarheid van de hier besproken methoden is afhankelijk van de omstandigheden van de gebeurtenis en soms lukt een uiteindelijke identificatie alleen door meerdere methoden te combineren. In een aantal gevallen zal de identificatie niet slagen. P.M.Wiersinga, hoofd Rampen Identificatie Team, stelde de gegevens uit de tabel en figuur 2 beschikbaar. Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: geen gemeld. abstract Identification of cadavers in the Netherlands The identification of cadavers of unknown persons is important from a humanitarian point of view but also for legal reasons and in connection with insurance. Various identification techniques are available today, such as fingerprinting, DNA profiling and the comparison of dental structures. Not all methods of identification are equally useful in practice and the ultimate identification is often made possible only by a combination of several techniques. Sometimes, the identification procedure cannot be completed successfully because one has no idea whatsoever who it might be and there is therefore no material available for comparison. In the Netherlands, identification is in principle a task of the police. In case of a mass disaster in the Netherlands, or abroad when Dutch citizens are involved, a special Disaster Identification Team is activated, consisting mainly of police officers supplemented by external experts. Major disasters in which such a team has been involved in the past are the air crash in Faro (Portugal) in 1992 (56 victims), the air crash in Eindhoven in 1996 (32 victims) and the explosion of the fireworks plant in Enschede in 2000 (21 victims). literatuur 1 Tankeren van M. Vermist en wat dan? Amsterdam: Babylon-De Geus; Free E, Panhuysen R, Bouts WHM. Forensisch onderzoek naar massagraven. Med Contact 1997;52: Voortman F. Postmortale veranderingen. In: Cohen BAJ, Holtslag H, Leliefeld HJ, Tenhaeff AG, redacteuren. Forensische geneeskunde. Hfdst 3. Assen: Van Gorcum; Zeelenburg AL. Het identificatieproces van dactyloscopische sporen. s-gravenhage: VUGA Uitgeverij; Baat C de, Moerenburg JAHG, Kalk W. Het individueel kenmerken van gebitsprothesen. Ned Tijdschr Tandheelkd 1991;98: Holtslag H, Keijzer J. Sporen onderzocht. Handboek 2. Recherchetechniek vergelijkende onderzoeken. Lelystad: Koninklijke Vermande; p Kuijl B van der, Dijk EAJ van. Forensische odontologie. In: Cohen BAJ, Holtslag H, Leliefeld HJ, Tenhaeff AG, redacteuren. Forensische geneeskunde. Hfdst 5. Assen: Van Gorcum; Ermers WAM, Breijer CJ. Identificatie en massa-identificatie. In: Cohen BAJ, Holtslag H, Leliefeld HJ, Tenhaeff AG, redacteuren. Forensische geneeskunde. Hfdst 2. Assen: Van Gorcum; Kroon FS. Forensische odontologie. Ned Tijdschr Tandheelkd 1995; 102: Aanvaard op 29 april jaar geleden Gebrandmerkt Veel erger nog is het gesteld met de lepra, heden ten dage in Nederland een zeldzame ziekte, maar die, uit den tijd toen zij hier nog inheemsch was, door alle eeuwen heen haar slechten faam heeft behouden. De bibliotheek onzer Maatschappij bezit een zeer zeldzaam stukje perkament, waarop in nauwelijks 11 regels druks het schrikkelijk lot der leprozen in vroeger eeuwen op de meest demonstratieve wijze staat beschreven. Het is een z.g. vuijlbriefje uit de 17de eeuw, waarop aan een melaatsche wordt vergund, door bedelen den kost te zoeken, mits getooid met vlieghers, een clap hebbende op de borst, een swarte hoet op het hooft, becleet met een witten bandt, zijnde dit de kenteekenen der leprozen. Men bedenke, dat dit speelt in een tijd toen de ziekte besmettelijk was. Thans, nu zij hier te lande, naar de eenparige overtuiging der deskundigen, haar contagiositeit volledig heeft afgelegd, blijft het publiek de ongelukkige lijders met den ouden afschuw bejegenen. Tijdens mijn assistentschap in het Binnengasthuis had ik o.a. een leprapatiënt op mijn zaal, wiens kromgetrokken vingers hem hulpbehoevend maakten en die de kliniek niet kon verlaten, alleen omdat zijn eigen vrouw, uit weerzin tegen zijn kwaal, weigerde hem te verplegen. (Ned Tijdschr Geneeskd 1904;48I:258.) Detachering via het Informatiebureau Aangaande de plaatsvervangers blijkt uit de registers, dat daarvan sommigen eenige malen praktijk waarnamen (één plaatsvervanger verving achtereenvolgens zes, één vijf en een derde drie hulp-behoevende collegae), zich tijdelijk daaraan geheel hebben gewijd; dat anderen niet tot overeenstemming konden geraken met de aanvragers, met wie ik hen in aanraking had gebracht; dat weder anderen zich niet meer beschikbaar stelden, wegens eindiging hunner nonactiviteit of ten gevolge van vestiging, vóór dat zij opnieuw aan de beurt waren om in aanmerking te komen voor aanvragen; eindelijk, dat een enkele spoorloos verdwenen bleek te zijn (zooals hij mij onlangs berichtte, onverwachts naar Indië was vertrokken met een mailboot, zonder mij daarvan kennis te geven), toen de aanvragers, aan wie zijn beschikbaarheid en adres was opgegeven, zich te vergeefs tot hem wendden om hulp. Dit laatste is vooral hoogst onaangenaam voor den vervanging zoekenden collega, die somtijds door ziekte plotseling hulp dringend noodig heeft en daardoor op onverantwoordelijke wijze wordt teleurgesteld; maar het is dit niet minder voor mij, die, ondanks de meeste zorg en toewijding dit niet kan voorkomen, en daardoor den schijn wettig, dat ik slordig mijn werk verricht. (Ned Tijdschr Geneeskd 1904;48I:1234.) 1388 Ned Tijdschr Geneeskd juli;148(28)