Contactblad van de Heemkundevereniging Brunssum.

Transcriptie

1 Contactblad van de Heemkundevereniging Brunssum. Jaargang 6, nummer 19, jun 2012

2 Uitgave van de Heemkundevereniging Brunssum Bezoekadres: Schoolstraat 4, Brunssum. Elke maandagavond van t/m uur. Secretariaat: p/a Schubertstraat 6, 6444 BB Brunssum, Tel: Website: Fotoarchief: Inhoudsopgave. Blz. Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum. 3 Mijnwerkersinloop Brunssum. 6 Dialect. 13 Brunssum, plaatjes van vroeger. 21 De koe van Klijnsma. 23 Redactie: Jan Halmans en Marcel Senden. Redactieadres: M. Senden, Schiffelerstraat 53, 6441 CN Brunssum. Tel: marcelsenden@gmail.com De omslag en de tekeningen zijn gemaakt door Jan Halmans. De inhoud van de ondertekende artikelen/stukken blijft voor de verantwoordelijkheid van de schrijvers. De Heemkundevereniging Brunssum heeft de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het vaststellen van het auteurs- en portretrecht van de gepuliceerde teksten en de getoonde foto's en vervolgens met het maken van afspraken met rechthebbenden. Mocht u kennis hebben van (onbedoelde) schending van rechten van gepubliceerd werk in dit blad, dan verzoeken wij u hierover contact op te nemen met de Heemkundevereniging Brunssum. 2

3 Nieuws van de Heemkundevereniging Brunssum Sjir Reinartz legt functie voorzitter neer. Na 13 jaar de eerste voorzitter van onze Heemkundevereniging Brunssum geweest te zijn, heeft Sjir Reinartz tijdens de algemene ledenvergadering van 26 maart 2012, om gezondheidsredenen de voorzittersfunctie neergelegd. Hij treedt ook terug als bestuurslid. Sjir is vanaf de oprichting in het najaar van 1999 voorzitter geweest van de Heemkundevereniging Brunssum. In de periode van zijn voorzitterschap is de vereniging uitgegroeid tot een volwaardige heemkundevereniging. In deze periode gebeurde alles voor de eerste keer. Bijvoorbeeld de eerste bestuursvergadering, de eerste vorming van werkgroepen, de eerste excursies, tentoonstellingen, Open Monumentendagen enz.. Dat in zo n moeilijke opstartperiode het ledenaantal verdrievoudigd is, zegt ook iets over de leiding van de vereniging. Als voorzitter heeft Sjir er naar gestreefd om een bindende factor te zijn. Maar, als er op zijn tijd dingen gezegd moesten worden (kwam zelden voor), dan deed hij dat ook. Gelukkig blijft Sjir voor onze vereniging behouden. Hij zal zich blijven inzetten bij de werkgroep Dialect en de Werkgroep Heemkunde. Als blijk van waardering wordt hij tijdens de algemene ledenvergadering, door het bestuur benoemd tot erelid van de Heemkundevereniging Brunssum. Nieuwe voorzitter Jos Knubben stelt zich voor. Jos Knubben werd eind 2011 door (oud)voorzitter Sjir Reinartz gepolst voor het voorzitterschap Heemkundevereniging Brunssum. Na een oriënterend bezoek aan een bestuursvergadering van de Heemkundevereniging Brunssum heeft hij besloten zich beschikbaar te stellen voor een bestuurlijke functie. Tijdens de Algemene ledenvergadering van 26 maart 2012 is hij door de leden unaniem tot bestuurslid gekozen en op dezelfde vergadering is hij door het 3

4 bestuur unaniem tot voorzitter van de Heemkundevereniging Brunssum gekozen. Jos Knubben is 56 jaar oud. Hij is geboren en getogen in Brunssum als oudste zoon uit een mijnwerkersgezin. Hij is getrouwd met Els en heeft een dochter, Maud. Hij is werkzaam als hoofd administratie / facilitair van het Citaverde college in Maastricht. Al jong werd hij lid van de Harmonie St. Vincentius, nu Harmonie Orkest Brunssum, tot Later bij de Koninklijke Philharmonie Bocholtz. In 1977 was hij Stadsprins Jos 1 bij Carnavalsvereniging de Kwakkerte, reeds enige tijd opgeheven. In 1979 werd hij lid van het Mannenkoor RMK 1921 en later zanger bij diverse ensembles waaronder Vocal Ensemble Slava, dat in 2011 werd opgeheven. Ik ben erg gehecht aan de Brunssumerheide en voel me betrokken bij Brunssum en zijn verleden. Ik voel me zeer vereerd met deze functie en hoop een positieve bijdrage te kunnen leveren aan de doelstelling van de Heemkundevereniging Brunssum. Excursie Boerderij- en Heemkundemuseum Schimmert. Op zaterdag 8 september 2012 wordt door de Heemkundevereniging Brunssum een excursie naar het boerderij- en heemkundemuseum in Schimmert georganiseerd. Het boerderij- en heemkundemuseum herbergt op een passende locatie een omvangrijke naoorlogse collectie tractoren, machines en gebruiks-voorwerpen. In de bijhorende tuin en op de achterliggende akker groeien bloemen, groenten en (ook oude) gewassen, zoals men die op een boerderij zou kunnen aantreffen. In de kruidentuin krijgt men uitleg over de aanwezige kruiden. U kunt er getuige zijn, hoe ooit het seizoen bepaalde wat er in een boerengezin die dag gebeuren moest. Als de tijd er rijp voor is, zal gedemonstreerd worden hoe er in vroegere dagen geploegd, gezaaid, gebinderd en gedorst werd. Ook vinden er 4

5 soms demonstraties plaats van stroopstoken, vlaaienbakken in de leemoven, wecken en nog meer van die arbeidsintensieve klussen, die ooit heel gewoon waren. Welke van de bovenbeschreven demonstraties tijdens ons bezoek op zaterdag 8 september (Open Monumentenweekend) plaats zullen hebben, is nu (juni) nog niet bekend. Omdat het op 8 en 9 september Open Monumentenweekend is, bestaat misschien mogelijkheid om andere Schimmertse monumenten, zoals de bekende watertoren (indien open en toegankelijk) te bezoeken. Het Boerderijmuseum is gevestigd aan de Hoofdstraat 36, 6333 BJ in Schimmert. Ongeveer minuten rijden vanaf Brunssum. Er is voldoende parkeerruimte in de omgeving van het museum. Excursie onderleiding van gids start om uur en duurt ongeveer 1.5 uur. Na afloop kunnen we in de hoeskamer of op het terras genieten van een kopje koffie en een stuk vlaai. De excursie is gratis voor leden van de Heemkundevereniging Brunssum en voor één introducé. Niet-leden betalen Leden van de Heemkundevereniging Brunssum kunnen zich tot 24 augustus 2012 voor deze excursie opgeven bij: - Sjir Reinartz: of g.reinartz1@kpnplanet.nl - Ed. van Gelder: of secretaris@heemkundebrunssum.nl Er bestaat ook de mogelijkheid om te carpoolen. Wij vertrekken dan om uur vanaf de parkeerstrook bij ons verenigingslokaal aan de Schoolstraat 4. Gedeelten van de tekst en foto s zijn met toestemming overgenomen van de website: 5

6 Mijnwerkersinloop Brunssum Door: Jos Waltmans. - Herdenking 65 jaar mijnramp Staatsmijn Hendrik (24 mrt 1947). Het is zondag 25 maart Om uur begint het al aardig druk te worden bij de St. Vincentiuskerk in Rumpen. De zon schijnt heerlijk op deze bijzondere dag waarop men voor de 2e keer gaat herdenken, dat er op die zwarte dag van 24 maart 1947, dertien mijnwerkers omkwamen, bij een brand ondergronds. Een dag, die destijds grote verslagenheid had teweeg gebracht. Foto 1: Mijnwerkers in werkkleding. Vl.n.r. de heren Th. Jeurissen, Fr. Cals, Fr. Pierik, E. Joosten en C. van den Brandt. Foto: De plechtige dienst, opgeluisterd door het kerkkoor St. Vincentius, begint om uur. Op de treden van het altaar liggen mijnattributen zoals n mijnlamp, n pungel enz. Door het middenpad komen mijnwerkers in werkkleding, met brandende lamp, en nemen plaats vooraan in de kerk. Dat maakt het voor de talrijke aanwezigen nog makkelijker om zich te verplaatsen naar die bewuste dag. Want er zijn 6

7 niet alleen ex-koempels; ook vele nabestaanden en geïnteresseerden zijn in de kerk aanwezig. Je hoort mensen fluisteren: waren er maar vaker zoveel mensen in deze kerk. Foto 2: Mevrouw Geurts. F oto: Mevrouw Geurts, waarvan de vader, destijds houwer op de Hendrik, bij die ramp omkwam, vindt het fijn dat men de slachtoffers van toen niet vergeten is en steekt bij het noemen van de namen van de omgekomen koempels, n kaarsje aan; dertien in totaal dus. Het oplezen van de namen gaat evenwel wat sneller dan het aansteken van de kaarsjes en ze stopt bij de laatste naam. Maar het lijkt wel of de omgekomen koempels vanuit hun graf meekijken tijdens de dienst en ze allemaal hun kaarsje willen; er blijkt een naam vergeten te zijn en dat wordt natuurlijk rechtgezet; Mevr. Geurts krijgt zo toch nog de gelegenheid alle kaarsjes op te steken, ter nagedachtenis aan hen die omkwamen op die dag. Daarna volgt de collecte door koempels in pak, met brandende lamp en hun helm doet nu dienst als collecteschaal. Na de dienst gaat het in optocht naar het mijnwerkersmonument, het schachtwiel van de Hendrik aan de Akerstraat. Voorop loopt de drumband van Scouting St. Vincentius, gevolgd door de ex-koempels 7

8 en daarachter burgemeester Brocken en Wethouder Janssen en de rest van de stoet. Ook de pers, o.a. L1 en LOO, is aanwezig. Dit alles nog steeds onder een stralend zonnetje. Foto 3: Optocht naar het mijnwerkersmonument. Foto: Aangekomen bij het schachtwiel heet Ed Joosten, die samen met Frans Cals deze herdenking organiseerde, iedereen welkom en kondigt het verdere programma aan. Dhr. Roeselers, van de werkgroep Dialect van de Heemkundevereniging Brunssum, leest een gedicht voor met als toepasselijke titel De Koelman. Daarna is het woord aan burgemeester Brocken, die wijst op het belang die de mijnen gehad hebben voor Brunssum en herdenkt vervolgens de overleden mijnwerkers. Na deze toespraak volgt de kranslegging: Burgemeester Brocken en Wethouder Janssen namens de gemeente Brunssum; de heren Joosten en Cals namens de koempels; en dhr. L Espoir een bloemstuk namens de PAF-fractie. Mevr. Geurts uit Wittem legt een krans ter nagedachtenis aan haar omgekomen vader. Vervolgens zijn er nog andere aanwezigen die bloemen willen leggen bij het monument. Na deze kranslegging brengt het kerkkoor St. Vincentius het Limburgs volkslied ten gehore, dat keurig door iedereen wordt meegezongen. 8

9 Hierna worden de aanwezigen door dhr. Joosten uitgenodigd voor een kop koffie en een stuk vlaai. Met de drumband voorop gaat men in optocht naar verenigingsgebouw Concordia. Daar is ook nog een optreden van Theater & Zanggroep SAS (Stichting Amateurtheater Swentibold) met hun programma Euver Koele, Koempels en Koale met liederen, in het dialect, over het leven en het werk van de mijnwerkers en hun gezinnen in Zuid-Limburg. Alles bij elkaar een prachtige en waardige herdenking die zeker voor herhaling vatbaar is. Foto 4: Burgemeester C. Brocken houdt toespraak bij het mijnmonument. Foto: - De jeugd gaat ondergronds Het is maandag 23 april en het Inloop Mijnmuseum begint al aardig vol te lopen. Vanavond gaat Theo Jeurissen een dia-presentatie geven voor n groep jongeren van Scouting St. Vincentius. Ook vele ouders en natuurlijk enkele Scouting-begeleiders zijn komen opdagen. Om uur is het voormalige leslokaal propvol en moeten van elders stoelen aangesleept worden. Op de tafel staan de gebruikelijke mijnattributen en natuurlijk een grote klomp steenkool want daarom draaide het vroeger allemaal. Vol 9

10 enthousiasme doet Theo zijn verhaal over het ontstaan en ontginnen van het zwarte goud dat Brunssum groot heeft gemaakt, waaraan het zijn naam dankt van Parel der Mijnstreek. Na de dia s volgt nog een film die de woorden van Theo nog verder met beelden ondersteunen. Na afloop is er voor de helft van de groep een vragenlijst, n soort proefwerk, om te controleren of ze goed hebben opgelet. Degenen die voldoende scoren krijgen een klein certificaat. De andere helft van de groep gaat naar de miniatuurpijler, die door Frans Pierik gebouwd is. Hier kan de groep, met verlichte helmpjes op, het loodzware werk ervaren in de krappe ruimte van een pijler. Foto: Cor van den Brandt geeft les in miniatuurpijler. Foto: Bas Quaedvlieg. Ze moeten de onderdelen van deze pijler gedeeltelijk in elkaar zetten; vervolgens moeten ze de mijnwagentjes, middels een nagemaakte schutgoot, vol laden met steenkool. Dat alles onder begeleiding van mijnvader Cor (van den Brandt), zoals dat vroeger ook gebeurde nadat de OVS-ers voor het eerst ondergronds gingen. Als deze groep klaar is, gaan zij de controlevragen maken en komt de andere groep naar de pijler. 10

11 Het was een zeer geslaagde avond waarbij ook pers aanwezig was. Men kan deze avond zien als een goede voorbereiding op lessen aan scholen; want dat is wat de ex-koempels willen; de jeugd laten zien wat er vroeger in hun woonplaats plaats vond; n stuk geschiedenis doorgeven; ze laten beseffen hoe Brunssum is kunnen uitgroeien tot dat wat het nu is. Op 12 juni is het zover dat men de Basisschool Langeberg gaat bezoeken die voor het project grote belangstelling heeft en die hun kinderen willen voorbereiden op het thema van de Parade, die gehouden wordt van 6 t/m 11 juli, en als thema heeft Digging and Dancing. - Terug naar de basis (school). Dinsdag 12 juni is het zover; met vier man (Cor van den Brandt, Theo Jeurissen, Frans Pierik en ondergetekende, Jos Waltmans) zijn we uitgenodigd door de Basisschool Langeberg om een dia-presentatie te komen geven over de voormalige Staatsmijn Hendrik. Op die manier wil de school de hoogste groepen voorbereiden op de parade die dit jaar als thema heeft Digging and Dancing. Om uur zijn we er, met mijnlampen, n afbouwhamer, wat kolen en Cor, Theo en Frans in mijnpak. Om uur begin ik in mijn klas en vertel de kinderen o.a. dat Brunssum veel, zo niet alles, te danken heeft aan Staatsmijn Hendrik. De Langeberg, Schuttersveld, de Egge, de Haansberg enz. zouden er niet geweest zijn zonder die Hendrik. Het ontstaan van steenkool wordt uitgelegd en aan de hand van dia s de ontginning ervan. Dan komen de vragen los en blijkt dat veel kinderen een opa hebben (of gehad hebben) die er gewerkt heeft. De interesse is dan ook erg groot; een dankbaar publiek heet dat. Als om uur de presentatie afgelopen is wordt er geklapt en is de voldoening groot. Dit is dè manier om een deel van de geschiedenis van Brunssum levendig te houden. Dat gevoel van voldoening was er ook bij de andere collega s tijdens de evaluatie in de koffiekamer van de school. Hopelijk dienen zich nog meerdere scholen aan. - Worldfestival Parade Brunssum 2012: Digging & dancing Het Worldfestival Parade Brunssum 2012 vindt plaats van 6 t/m 11 juli De Mijnwerkersinloop Brunssum is op de parade 2012 aanwezig met en bij een aantal activiteiten, waaronder een grote Mijnwerkerstentoonstelling, het Mijnwerkersdefilé en de grote Folkloreoptocht. 11

12 - Zo werkt de Mijnwerkersinloop Brunssum mee aan een grote Mijnwerkerstentoonstelling in het paviljoen in het vijverpark. Van 6 t/m 11 juli staat het Vijverpark helemaal in het teken van digging & dancing. Zo vindt er in het hele park een mijnwerkerstentoonstelling plaats, waar attributen te bewonderen zijn die verwijzen naar het rijke mijnverleden van Parkstad Limburg. Denk bijvoorbeeld aan mijntreinen met wagons, mijnfietsen, dieptetonnen, steenkolenfrees en nog veel meer. De Mijnwerkersinloop Brunssum werkt mee aan de activiteiten in het Paviljoen. In dat Paviljoen worden dia s en films vertoond en voordrachten gehouden. Verder worden in het Paviljoen foto s vertoond met betrekking tot het mijnverleden. Daarnaast zijn er spullen te zien die gebruikt werden in de mijnen en/of door mijnwerkers. Het mijnwerkerspaviljoen is dagelijks toegankelijk van tot uur. De toegang is gratis. (Bron: o.a. - Een achttal leden van Mijnwerkersinloop Brunssum lopen in mijnwerkerskleding voorop in zowel het Mijnwerkersdefilé op zaterdag 7 juli als in de grote Folkloreoptocht op zondag 8 juli. Tijdens de cultuurmarkt op zaterdag 7 juli vindt er om uur een Mijnwerkersdefilé plaats met zo n 800 mijnwerkers uit de Euregio (Duitsland, België en Nederland) en Italië (Süd-Tirol). Onder muzikale begeleiding trekken zij door het centrum richting het Vijverpark, waar vervolgens een feestelijke middag losbarst vol muziek, ontmoetingen en vooral veel plezier! (Bron: o.a. De Folkloreoptocht, het hoogtepunt van de Parade, vindt plaats op zondag 8 juli. Vanaf uur trekken alle deelnemende dansgroepen al zingend en dansend in een bonte stoet door de straten van Brunssum, onder begeleiding van de schutterij en plaatselijke muziekgezelschappen. De optocht start in de Schoolstraat en gaat vervolgens via Rumpenerstraat, Lindeplein, Promenade naar het Koutenveld. Hier is een speciale festivallocatie ingericht, met tribunes en staanplaatsen, waar alle deelnemende groepen nog een kort 12

13 Dialect. Os Limburg Vier hant gezonge, wie sjoeën os Limburg is Mar allewiels geet t ee en anger noa de verdommenis Ich han t getekend, de landsjappelijke prach t weëd noe ordentlig verkrach Vier make gedichsjkes uëver beëksjkes gans kloar Mar allewiels had och der vusj t zjwoar Wat hant vier gesjtuud uëver ozze gronk Noe sjtinkt t, noa zeek en sjtronk Vier hant gesjtuud uëver os huëvele en daler Mar allwiels huusj te AWACS-sjandaler Noe weëde de beum umgehouwe Um die sjtinkende kloemele i gen loch te houwe Limburger blief tekene, dichte en zinge Mar ins hilt t op Dan treks doe die dieke plank va diene kop En dingks te a dieng noakommelinge! Jan Halmans Langs t water Langs t water lope Rau en vreij sjtroalt t oet De windj doeër diene kop Alle zurg waaije droet t Reet beugt zich Sjtaats in de windj n Moeëder voort eënje Same mit heur kindj Inne vussjer op zien kis Sjtaart noa t ruijige water Van wiets huur ich Nog t eënjegesjnater 13

14 Went ich zoeë effe aan De waterkantj hub gesjtange Dreum ich langzaam weg In rau en vruijd gevange. Wiel Roeselers Sjuttesjpark Broenssem Wat is van t park gewoeëde? Och va d r viever van dich Woar vreuger de bote platsjde t Geveel mich! Woar de raketjes aan ee dreudje honge Vertrokke vanaaf d r oetkiektoere Zint de endjes al oet gekoame? Neëve der sjpieëltuin mit d r hoeëge toere Me hoeët ummer t roesje va de pompe Ing baak mi zjwat water Wat ieësj roeëd woar, verenderde zich Inne oppasser op klompe t Geveel mich! En vier gonge noch neet noa heem Get hoeëgerop sjtong d r tram noa Heële Jan Halmans Gesjprek mit inne koempel uëver vreuger, Ich leep In `t dörp en woar op weag noa heem, En koam toevallig ene oud koempel teage, `T gesjprek ging uëver vreuger in de koel, Doa koosj-te viejr uëver mit kalle ene hiejle boel, Uëver loag 4, doa woar de koal erg hel, En uëver d`r ploogbaas dea lange sjmaale Krel, Dea os `t blood onger de neëgel oet holde, En ummer vuur voeëlensers oet sjolde, Doa howwe v`r os dekker mit in de hoare, Want hea makde op alles besjwoare, 14

15 Biej dem höbbe v`r gesjoeft en gewuuëld, En wiej de aafreakening koam höbbe v`r os dèkker gebuueld, Mer doeësjte niks te zigke en woare te bang, Dus sjweege v`r vuur oeès eege belang, Viejr woare gehuërzaam en braaf, En besefde neet dat v`r gebroekt woeërte es Sjlaaf, Heem voole v`r soms va meugigheed mit d`r kop, In d`r teijer sop, `T leefs lag ich mig noa `t eate een urke op de bank, Mer dat koos neet, `t werk op `t veldj brach oog broeëd op de plank, `S oaves woaj-ste kapot en vools in d`r sjtool in sjloap, En bleefs `t leefste ligke tot hoaf viejf went de nuuje daag aa broak, De wikker makde os ummer wakker, Dan dach ich waal èns och erme sjtakker. Koos ich nog mer get ligke bliejve in dea werme puusj, En mich nog èns omdrieje en wiejer sjnurke wiej ene kuusj. `T wèrk in de Koel woar sjwoar, en oog ene ellendige tiejd, Mer gelökkig zint v`r dem vuur ummer kwiejt, De koele zint nuij gesjloate, Doa höbbe v`r genoch sjweet geloate, Vanaaf noe deele v`r os de daag zelf in, En höbbe v`r èns gene zin, Dan zètte v`r os op èè benkske en doeën jus wiej noeë get kalle, Uëver wat, en mit wèm interesseert mich geen balle, D`r is niks miej wat mot, Al heat zoeë gesjprek oog kop nog vot, Wen ich `t meug bèn zèk ich dat ich op heem àà goan, Want ich kriejg `t in de rök wen ich te lang zit of sjtoan, Houd dich, kompel dit ding os weer ens good, Fijn Dat viejr os nog èns zoge dat giejf de burger mood, Jan Theunissen Zoeë sjpieëlde vier vreuger Vier sjpilde in de rozegaard in de peëdjes Alleen mit jonges neet mit meëdjes Doer t same sjpieële dinge vier vrundsjap kweke Vier kooste de peëdjes, en dinge de pliesse bezeke Dukses sjpilde vier versjtupperke Of achter ene aa mit t kluppelke Lendje aafpikke mit t mets Of aaf en toe woeërd get gesjwets 15

16 Of sjpieëlde dukser in de buusj Zoge dan oet wiej ene kuusj Vier houwe biej os een botterham vuur later Drinke dinge vier aan de bron, kloar water Gene huërdes-te zigke ich bin meuch Dat woeërd koosjte vier neet in ozze jeug Ummer houwe vier de groeëtste lol Gengskes grave wiej ene mol Es vier da op heem a ginge Woare vier nuij aan t zinge En sjlote vier dan aaf Ene ganse sjoeëne daag Jan van Haaf In de ban van de vakantie! Jieëder joar is t weer zoeë wiet, Dan is t weer vakantietied. Juli en Augustus zunt traditioneel, Es vakantiemoande één geheel! D r ene noa de angere geet dan, D r tusje oet, es t effe kan! Sommige hubbe t dan noch vuur zich, Die hubbe in september een vakantiegezich! Mér in t vuurtraject kin-ste diene lol al op, Dan sjeet waal ins t gezin op d r kop! Went woeë heër geet de rees dit joar? Dan begint al t ieësjte bezjwaor! Zon, cultuur, fieëste, sjtrandj, auto, vlege of bus? Hotel, camping, huuske, pension is de vroag aldus! t Oetzeuke van de besjtumming is ooch n fieës, En lieëvert altied op inne sjoeëne prieës! Neet alleen de buësj wieërd getorpedeerd, Ooch t vruije begint dan, dat is gans get weërd! Mos-te dich loate inente of n nuuj koffer hubbe? Nuuj zjwumsjpulle?, vreëm geldj?, van al om uëver te dubbe! Bekieke wat d r allemoal te doen is en te beleëve, Joa, vuur dat-ste gees, begint al t vakantieleëve! En is d r daag van t vertrik dan eenmoal gekomme, 16

17 Mos-te flot goan genete en t dich good loate bekomme! Went helaas zoeë wie dat in t leëve geet, Is ooch vakantie get dat neet vuur altied besjteet! In de ban van de vakantie zunt vier n hieële tied, Doa noa is d r de herinnering, die wille vier neet kwiet! De bagage van ozze leëvesweëg vulle vier doa mit aan, En hopelijk kinne vier d r dan weer n joar teëge aan! Ron Logister. Kirmes is weer doa De kirmes is weer doa Mit mesjiene och zoeë groeët Die drieëje en rammele Me versjrikt zich doeëd t Mot ummer grotter zun Ummer mieë gewoagd Kittingkarresel en sjuutje Were neet mieë gevroagd De meziek die huit Mit donderende basse Ich ving der geen bul aa De joegend vingt t klasse Wiel Roeselers Zonnesjien De vreuge zonnesjien Mak leegskes in de nate blaar Va de groeëte beuk,deë aa de uëverkantj sjteet Noa een reëgebuuj laat in de nach Uëversjpant ene reëgeboag dees prach Jan van Haaf Tekeningen: Jan Halmans. 17

18 In memoriam Lej Dohmen Inne kei in dialect, inne vrundj va verhoale, inne vrundj va os. Donderdig 26 april hubbe vier, de platte vrunj van Lej, nog uëver heuëm gesjproake. Bie de vuurdrachoavend in de Broenssemse bibliotheek misde vier Lej. Vier woste dat t neet good woar, wat vier neet woste, woar dat heë op dat mement al zien litste rees hau aa gevange. Ich dink dat Lej, ongerwiel dat vier in Broenssem de luuj platte kal vuur sjottelde, zien ieësjte vuurdrachte in zien nuuj omgeëving hat gehoute. Lej woar ene vuurvechter van de platte kal; plat kalle en plat blieve kalle, t plat neet alleen in sjtandj houte mer ooch de ouw oetdrukkinge vas houte, woar erg wiechtig vuur heuëm. Weë kint neet zien meesterlikke lies van wuërd die plat lieke mer doer de joare heer verhollesjt zun; Lej lag ziene vinger drop en leet t os zieën. Mit zien collega s van de Veersjprunk hau heë n giganties projek aa gepak; n woeërdelies va Sjilvend compleet mit n gesjproake versie, dat woar een van zien dreume. t Is joamer dat heë t eindresultaat neet maag mit make. En dan de verhoale van luuj en uëver luuj, vuural oet Sjilvend, hubbe heuëm zoeë geboeid dat heë der n deel sjoeën beuk mit vol gesjrieëve hat. t Erfgood van Lej is de kroniek van t dageliks leëve va Sjilvend van de veuërige ieëw. n Weërdvolle en belangrieke verzameling hoe Sjilvend gruëtsj op kint zun! In de samewirking van de dialectgroepe van de Veersjprunk en Broenssem hat Lej n aktieve en plezeërige rol gesjpild. Joamer dat vier dat neet same nog wiejer hubbe kinne oetdepe. Vier zulle zien biedrage, zien kinnes en ziene humor misse. Mer vier beloave dich Lej, vier blieve plat kalle, blieve bie wieze van sjpreëke, plat a gen dusj barebinje in os moeëdersjproak. Os gedanke goan oet noa Miep, kinjer en kleenkinjer, die ene fijne miensj motte misse. Lej, Bedank vuur al Names al dien platte vrunj Wiel Roeselers 18

19 Vier kalle plat Inmiddels een traditie in de Brunssumse bibliotheek Donderdag 26 april presenteerden onze dialectgroep zich samen met de Veersjprunk in de bibliotheek! Een 15 tal toehoorders konden genieten van dialectgedichten, verhalen en uitspraken, veelal van eigen hand. Door ziekte en werkzaamheden was het aantal voordrachtkunstenaars beperkt, maar Jan Halmans, Ron Logister Jan Theunissen, Louis Peters en Wiel Roeselers hadden er geen moeite mee om het publiek anderhalf uur te boeien. Verhalen en gedichten passend in de tijd van het jaar, humoristisch getinte teksten, ernstige verhalen soms maatschappijkritisch; kortom een breed scala afwisselende voordrachten waar de toehoorders zichtbaar van genoten. Traditioneel is de opkomst van publiek in de bibliotheek kleiner dan in het Nonke Buusjke, de organisatoren waren echter tevreden over het aantal toehoorders en merkten op dat er naast een aantal vaste bezoekers ook een aantal nieuwe gezichten aanwezig waren. Zo wordt de kring van geïnteresseerden uitgebreid en dat geeft vertrouwen voor de toekomst, immers niet iedereen is elke keer in de gelegenheid om de voordrachten bij te wonen. Voor de liefhebbers onderstaand de agenda voor 2012 Zondag 1 juli van 14:30 tot 16:30 uur Vier kalle plat dialectvoordrachten Nonke Buusjke Schinveld (hier geldt de gebruikelijke entreeprijs van Nonke Buusjke van 2,00) Zondag 2 september van 14:30 tot 16:30 uur Vier kalle plat dialectvoordrachten Nonke Buusjke Schinveld (hier geldt de gebruikelijke entreeprijs van Nonke Buusjke van 2,00) Dinsdag 25 september van 19:00 tot 20:30 uur Plat a gen dusj een rondetafelgesprek in dialect Herberg de ouwe mert, cafe Eggen aan de Dorpstraat in Brunssum. 19

20 Donderdag 22 november van 19:00 tot 20:30 uur Vier kalle plat dialectvoordrachten 1 e etage bibliotheek Brunssum Rumpenerstraat 147. Dinsdag 18 december van 19:00 tot 20:30 uur Plat a gen dusj een rondetafelgesprek in dialect Herberg de ouwe mert, cafe Eggen aan de Dorpstraat in Brunssum. Tussje eërpel en unne Hebt u het al gehoord? Wiel Roeselers heeft een dialectboekje uitgegeven met verhalen en gedichten van eigen hand. 40 gedichten, 5 verhalen en 14 uitspraken.uit het gewone leven opgefleurd door 15 tekeningen van Jan Halmans. Het boekje is voor 2,00 te verkrijgen bij Wiel Roeselers Wiel Roeselers Folkloriada 15 Brunssum w.roeselers@xs4all.nl Went zich ene tieëgelzitter zit, kries-te gene tieëgel gezat. Wiel 20

21 Brunssum, plaatjes van vroeger. Door: Jo Chiaradia Het fotoarchief is bezig met verschillende projecten. Een project is bijvoorbeeld het bezoeken van bedrijven en particulieren met het doel deze er van te overtuigen hun foto s aan ons te laten zien. Vaak valt het resultaat van onze zoektocht tegen. Soms heb we geluk en komen er bijzondere foto s boven water. Een dergelijke zoektocht is vaak een geval van lange adem. In juni hebben we hebben we bijvoorbeeld een fotoreportage van de priesterwijding van pater Bilo aan ons fotoarchief kunnen toevoegen. Foto 1: Op 25 maart 1951 droeg pater Karel Bilo zijn eerste H. Mis op in de noodkerk van de Fatimaparochie. Op de foto bereikt de stoet met de neomist, geflankeerd door zijn ouders, de kruising Maastrichterstraat- Dorpstraat. Op de foto is, boven in het midden, nog de wegversmalling van de Maastrichterstraat bij boerderij Hoen te zien. Een groot aantal foto s, zijn zowel op papier als digitaal, te bezichtigen in het fotoarchief van de Gemeente Brunssum. U kunt voor een bezichtiging o.a. een afspraak maken met Jo Chiaradia, of 21

22 Foto 2: Rumpenerstraat in de 50er jaren. Links bakkerij Odekerken, het oude vakwerkhuis werd destijds bewoond door familie Hendrix. Foto: Waltmans. Foto 3: In 1964 werd in de Astoria Bioscoop het programma Top of Flop gepresenteerd. Voor de tv-uitzending hiervan werd op de Kruisbergstraat een zendmast geplaatst. Hebt u vragen over oude foto s en/of heeft u nog een interessante oude foto voor in deze rubriek neem dan contact op met Jo Chiaradia, of Zie voor meer plaatjes van oud Brunssum onze website 22

23 De koe van Klijnsma. Door: Jouke Sipsma. Met dank aan: Mevr. Liesbeth Mulder-Klijnsma. Het gezin Klijnsma en hun komst naar Brunssum In dit verhaal speelt de familie Klijnsma een hoofdrol. De echtgenoten Klaas Klijnsma en zijn vrouw Aebeltje Klijnsma - Hoekstra waren beide in 1891 in Friesland geboren. Het gezin bestond uit zeven kinderen, waarvan de vijf oudste kinderen tussen 1918 en 1928 in Friesland geboren zijn. Zeer waarschijnlijk was vader Klaas Klijnsma in Friesland werkzaam in het boerenbedrijf. In de twintiger jaren van de vorige eeuw, waren de boeren in Friesland in een moeilijke periode beland. De werkeloosheid was, zoals overal in Noord Nederland, zeer hoog. Omdat Klaas Klijnsma niet van plan was zijn hand op te houden bij het Crisiscomité (verleende steun aan slachtoffers van de crisis), "emigreerde" de familie Klijnsma in 1929 vanuit Friesland naar Zuidoost Limburg. Daar vond Klaas Klijnsma werk in de mijn Oranje Nassau III in Heerlerheide. De familie Klijnsma ging wonen in de Brunssumse wijk het Leeuwstuk. Het Leeuwstuk is afgebroken en op deze locatie ligt nu de wijk het Ambacht. Klaas Klijnsma en zijn vrouw Aebeltje hadden bij hun komst naar Limburg vijf kinderen. Twee jongens; Fokke (geb. 1918) en Klaas (geb. 1924) en drie meisjes; Trijntje (geb. 1920), Geertje (geb. 1922) en Richtje (geb. 1927). Bij haar komst naar Limburg was moeder Aebeltje Klijnsma in verwachting van hun zesde kind. Helaas werd dat jongetje maar vier maanden oud (overl. maart 1930). In 1931 werd dochter Liesbeth geboren en in 1933 dochter Jikke. Moeder Aebeltje Klijnsma had veel last van heimwee, waardoor zij een tijdlang niet kon praten. Gelukkig woonden in het toenmalige Leeuwstuk meer Friezen, waaronder een van hun buren; de familie Klompstra, die ook nog lidmaten waren van de Gereformeerde kerk in Treebeek. 23

24 Foto 1: De familie Klijnsma omstreeks Boven midden: zoon Fokke. Daaronder: vader Klaas en moeder Aebeltje, zij heeft Liesbeth op de schoot (ongeveer twee jaar oud). Daaronder: Geertje, zoon Klaas, Richtje en dan Trijntje. Er werkten veel noordelingen op de mijnen. Dat waren goede werkkrachten en van huis uit geen klagers. Om deze harde werkers voor de mijnen te behouden, bouwden de mijnen zelfs kerken voor de diverse geloofgemeenschappen. Dat waren meestal houten gebouwen, die toch tot ver na de oorlog dienst gedaan hebben. Het onderhoud van deze kerken moest wel door de ledematen gedaan worden. De familie was van gereformeerde geloofsovertuiging. Binnen de Gereformeerde kerk in Treebeek was Klaas Klijnsma een zeer geliefde persoon en maakte deel uit van de Kerkenraad als ouderling. Hij had een soort natuurlijke uitstraling en gedrag, waardoor hij zeggenschap had, en er naar hem geluisterd werd. Hij was ook lid van het schoolbestuur van de Gereformeerde school aan de Koolweg in Treebeek. 24

25 Foto 2: Gereformeerde kerk in de 1 ste Spoordwarsstraat (nu Ds. Boumastraat) in Treebeek. Deze houten (afgebroken) kerk lag schuin tegenover de huidige Opstandingskerk (vh Kruiskerk). Foto 3: Gereformeerde School (nu Benjaminschool) aan de Spoorstraat in Treebeek. 25

26 De koe Omdat Klijnsma het boeren toch niet kon laten, bouwde hij achter zijn huis aan de Leeuwstraat 26 een stal en hield daar een koe. Het is tegenwoordig onvoorstelbaar, dat midden in een woonwijk een koe gehouden wordt en dat niemand klaagt over stankoverlast. Om de mest van de koe op te slaan, huurde hij achter zijn huis een stuk land. Op een deel van dat stuk land stond een hooiberg voor wintervoer en een ander deel werd gebruikt als groentetuin en hooiveld. Foto 4: Plattegrond van de wijk Het Leeuwstuk. De gier liet men in een put lopen en werd later over het land uitgegoten. Diverse buren uit de woonwijk gingen bij hem de mest halen voor hun groentetuin. In die tijd had ieder huisgezin een groentetuin, met weinig bloemen, want bloemen kan men niet eten. Dat gehuurde stuk land liep vanaf de Maastrichterstraat achter de woonhuizen (van de Leeuwstraat) langs tot aan de open ruimte aan de Leeuwstraat bij huisnummer 42. Dat open stuk werd toen het 26

27 Pistersplein genoemd naar de familie Pisters die daar (Leeuwstraat nr. 44) jaren lang gewoond heeft. In de oorlog lag daar een kuil waar water in stond voor eventuele brandbluswerkzaamheden. Op het dak van het huis op een hoek van de Leeuwstraat stond de sirene. De sirene diende in de oorlog voor het geven van luchtalarm. Dat gebeurde toch vrij geregeld, als er geallieerde vliegtuigen over vlogen, voor de bombardementen op Duits gebied, vooral Aken was vaak hun doelwit. Naast de nu nog bestaande begraafplaats Samenwerking aan de Marebosjesweg, werd door Klijnsma een wei gehuurd en daar liep de koe in de zomermaanden, die toen nog echte zomermaanden waren. Als de familie s zondags in Treebeek naar de kerk ging (natuurlijk te voet zoals iedereen) dan mochten ze niet praten, als ze langs de wei liepen. Want als de koe hun stemmen hoorde, begon ze te loeien, net zolang totdat ze uit zicht waren. Ook als vader Klijnsma langs de wei liep, reageerde de koe op het geluid van zijn voetstappen door luid te loeien. Natuurlijk moest de koe ook gemolken worden. Alle dagen op weg naar de mijn, nam Klijnsma een liter vers gemolken melk mee voor dhr. Stoffer, die in de ABC-straat in Treebeek woonde. Vader Stoffer was ziek. Klijnsma zette de fles met melk dan op de trap bij die deur van de familie en wel zo dat niemand buiten de deur hoefde te komen. Er was echter een groot verschil, naast het vele werk dat de koe met zich mee bracht, had zij het voordeel van het geven van melk. Daarnaast belichaamde de koe voor het echtpaar ook nog een stukje nostalgie, de hang naar het boerenleven uit hun jeugd. Zeer groot was dan ook het verdriet, toen de koe afgemaakt moest worden. Zij had vermoedelijk door iets scherps dat tussen de opgehaalde schillen heeft gezeten, een abces opgelopen De veearts kon niets meer voor het dier doen. Behalve het verdriet betekende de dood van de koe ook een groot financieel verlies. Zelfs jaren later, als er over iemand van de familie Klijnsma gesproken werd, was het nog altijd, dat is er een van die familie met die koe. 27

28 De oorlog en het verzet In de oorlog gebeurde het een keer dat de koe bij wijze van uitzondering twee kalfjes kreeg. Een kalfje werd officieel aangegeven en het andere kalfje stiekem vetgemest en later zwart (illegaal) geslacht. Het kalfje werd geslacht door een joodse slager die in Treebeek onder gedoken zat bij ene familie Van Maanen. Dat waren twee grote risico s in een keer, want bij ontdekking daarvan was de joodse slager naar een concentratiekamp gebracht en had het er voor Klijnsma zeer beroerd uitgezien omdat hulp aan joden zeer zwaar bestraft werd. Het vlees van dat kalfje werd door de zoon van kruidenier Prins uit Heerlerheide met een mand voorop de fiets opgehaald en bezorgd bij families die onderduikers gehuisvest hadden. En dat gebeurde allemaal in een woonwijk, waar iedereen elkaar wel kende bij naam en toenaam, maar niemand ooit iets los liet over niet toegestane activiteiten. Het begin van de oorlog / de bezetting staat Liesbeth Klijnsma nog helder voor de geest. Van uit haar slaapkamertje in de Leeuwstraat kon zij duidelijk zien hoe de Duitsers binnen trokken over de Maastrichterstraat. Bij hun in huis verbleven geregeld Joodse kinderen, voor enkele dagen. Zo woonde er een zekere Pino. Later een zekere Ester, die door de familie te voet naar de nonnen in Bunde werd gebracht. Liesbeth moest tijdens die tocht met haar gearmd lopen, het leek dan een vriendinnetje. Zoon Klaas had in de oorlog pleuritis (borstvliesontsteking) gekregen. Om te genezen moest hij bed houden. In een kastje bij het bed stond een radio, waarmee hij naar Radio Oranje luisterde. Klaas noteerde de berichten van die z.g. Engelse zender. Hilda Koops, het oudste dochtertje van op een hoek van de Leeuwstraat wonende familie Koops, een jong gezin uit de gereformeerde kerk, haalde de door Klaas genoteerde radioberichten op. Die gingen dan in haar schortje verstopt mee naar huis. Bij de familie Koops was een joodse jongeman ondergedoken Sjaak Böterleit genaamd. Dat was zijn schuilnaam. Hij woont nu onder zijn eigen naam in Israel. Hij stuurde tot aan haar dood Geertje ieder jaar een pakket met dadels e. d. uit Israel. 28

29 De dochter van Geertje heeft nog steeds contact met meerdere personen in Israel, die in de oorlog contact gehad hebben met Geertje. De jongste dochters van de familie Klijnsma, Jikke en Liesbeth (zeven en negen jaar oud bij het begin van de oorlog), werd altijd op het hart gedrukt, dat ze met andere kinderen niet mochten praten over hetgeen bij hun thuis gebeurde. Zij wisten natuurlijk ook lang niet alles. Geertje Klijnsma Geertje Klijnsma was later in de oorlog verloofd met een jonge man uit Maastricht die ook in het verzet zat. Samen brachten zij eens met de trein een pas geboren joods kindje naar een onderduikgezin. In die trein waren veel Duitsers en een van hen bood haar zijn zitplaats aan. Hij dacht natuurlijk dat zij een jonge moeder met haar kindje was. Hij had het eens moeten weten. Puur gevaarlijk natuurlijk. Ook hebben zij samen een Engelse piloot opgehaald en met de trein weg gebracht naar een adres vanwaar hij weer terug gesmokkeld is naar Engeland. In de trein vroeg een Duitse soldaat de Engelse piloot om een vuurtje. De verloofde van Geertje gaf de Duitser snel een vuurtje en zei naar de Engelse piloot knikkend, hij is doofstom. Dat waren hachelijke momenten. De dochters Jikke en Liesbeth Klijnsma hebben eens gezien dat hun oudere zus Geertje een soort schort om deed onder haar rok en daar gingen dan bonkaarten e. d. in voor onderduikers. Het is ook niet altijd goed gegaan, een klein joods jongetje is verraden en omgekomen in een concentratiekamp. Dominee Bouma is het hun na de oorlog gaan vertellen. Geertje had het er erg moeilijk mee. Geertje Klijnsma heeft in 1987 voor haar verzetswerk de Yad-Vashem gekregen. Yad-Vashem is een door de staat Israel uitgereikte onderscheiding aan personen die in WO II joden geholpen hebben. Zij is ook onderscheiden met het Verzetsherdenkingskruis en het Mobilisatie-Oorlogskruis. Foto 5: Links Liesbeth Mulder-Klijnsma rechts Geertje Molendijk-Klijnsma met op haar revers van haar jas het verzetsherdenkingskruis. 29

30 Fokke Klijnsma Fokke was sergeant in het Nederlandse leger in de mobilisatietijd en in de eerste oorlogsdagen, vandaar dat hij verzetswerk deed als leider van een groep van de latere O.D. = Orde Dienst die ook Binnenlandse Strijdkrachten genoemd werden. De loodgieter / fietsenmaker C.A. Maas uit het Leeuwstuk / Maastrichterstaat was het z.g. Duikhoofd voor Treebeek en omgeving. Hij werkte veel samen met Fokke Klijnsma. Familie Mulder Liesbeth Klijnsma, trouwde na de oorlog met Arend Mulder. Bij de ouders van Arend, die op de Hommerterweg in Hoensbroek woonden, was in de oorlog een jongetje in het gezin opgenomen, Bram (Abraham) de Leon genaamd. Hij is tot hij in Utrecht ging studeren bij de familie Mulder gebleven. Hij is nu advocaat in ruste. Zijn zoon Louis is ook advocaat in Utrecht. Zo zijn er door toedoen van veel dappere mensen, toch weer veel levens gespaard en nieuwe generaties ontstaan. Epiloog In de naoorlogse jaren zijn bijna alle leden van de familie Klijnsma uit Brunssum vertrokken. Moeder Aebeltje Klijnsma - Hoekstra is op tijdens vakantie in Friesland plotseling overleden. Vader Klaas Klijnsma heeft nog enige tijd in het Leeuwstuk gewoond. Hij heeft ook nog enige jaren bij dochter Richtje in Zutphen gewoond. Van daar is hij op 80-jarige leeftijd naar Joure in Friesland verhuisd. Daar is hij tijdens een fietstochtje aangereden door een bus en op overleden. Beide ouders zijn in Joure begraven. Van de zeven kinderen is bekend, dat zij met uitzondering van zoon Fokke Klijnsma, Limburg in de jaren vijftig van de twintigste verlaten hebben. Zij verhuisden o.a. naar de provincies Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland en Friesland. Een vijftal van deze kinderen is inmiddels overleden. 30

31 Bent u nog geen lid van de Heemkundevereniging Brunssum? Meldt u dan aan bij het secretariaat. Secretariaat Heemkundevereniging Brunssum, p/a Schubertstraat 6, 6444 BB Brunssum, Tel.: secretaris@heemkundebrunssum.nl... Ja, ik wil lid worden van de Heemkundevereniging Brunssum. Laat mijn lidmaatschap ingaan per: 1 juli Zet hier het door u gewenst jaartal. 1 januari. Ik meld mij aan als: Gewoon lid á 16,- per jaar. Gezinslid á 5,- per jaar. Juniorlid (jonger dan 18 jaar) á 5,- per jaar. Naam:..... Voorletter(s).. M / V Adres... Postcode.. Woonplaats. Telefoon A.u.b. opsturen naar of inleveren bij de secretaris. 31

32 Plan Uw Kantoor is gevestigd in Brunssum op de Kerkstraat 326 Wat kan Plan Uw Kantoor leveren of voor u betekenen? Computers op maat. (wij maken graag een vrijblijvende offerte) Laptops en pc's. Printers en multifunctionals. Kantoorartikelen. Toners en inktcartridges. Laptop en computer reparatie. Virusvrij maken en opschonen van uw systeem. Webdesign, domeinregistratie en hosting. Kopieër- fax en scanservice. Inbindservice. Netwerk beheer. Tel: