Neus-keel-ooraandoeningen

Transcriptie

1 Praktische huisartsgeneeskunde Neus-keel-ooraandoeningen onder redactie van A. De Sutter I. Dhooge J.W. van Ree

2 Keel-neus-ooraandoeningen

3 Reeks Praktische huisartsgeneeskunde Redactie Prof. dr. P.J.E. Bindels Dr. J.W.M. Muris Prof. dr. A. Prins Prof. dr. J.W. van Ree Mw Prof. dr. A. De Sutter Verschenen Cardiologie Gastro-enterologie Gynaecologie Keel-neus-ooraandoeningen Kindergeneeskunde Klinische genetica Longziekten Neurologie Oogheelkunde Psychiatrie Reizen en ziekte Reumatologie Sportgeneeskunde Urologie In voorbereiding Vasculaire aandoeningen Ouderengeneeskunde Meer informatie over de delen in deze reeks treft u aan op

4 Keel-neus-ooraandoeningen Onder redactie van: Prof. dr. A. De Sutter Prof. dr. I. Dhooge Prof.dr.J.W.vanRee Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

5 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. Dit boek verschijnt onder de titel: Keel-neus-ooraandoeningen: Neus-keel-ooraandoeningen: NUR 870 Ontwerp omslag: Els Kerremans Ontwerp binnenwerk TEFF ( Automatische opmaak: Pre press media groep Tekeningen: Hans Brik, Culemborg Enkele hoofdstukken in dit boek zijn gedeeltelijk gebaseerd op hoofdstukken uit het leerboek Keel-, neus-, oorheelkunde en hoofd-halschirurgie (1e druk), Huizing EH, et al. (red). Houten: Bohn Stafleu van Loghum, Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

6 Inhoud Lijst van redacteuren en auteurs 1 Woord vooraf 5 DEEL I HET OOR 7 1 Anatomie en fysiologie van het oor 9 Prof. dr. J.H.M. Frijns en dr. J.A.H. Eekhof 1 Indeling van het oor 9 2 Embryologie 10 3 Het buitenoor 11 4 Anatomie van het middenoor 12 5 Fysiologie van het middenoor 16 6 Anatomie van het binnenoor 17 7 Fysiologie van het binnenoor 20 8 Centraal auditief systeem 23 9 Klinisch onderzoek van het oor 24 2 Aandoeningen van het uitwendige oor 29 Prof. dr. I. Dhooge en prof. dr. A. De Sutter 1 Het klinisch onderzoek 29 2 Cerumen 29 3 Corpora aliena 33 4 Ontstekingen van de gehoorgang 34 Leesadvies 41 3 Aandoeningen van het middenoor 43 Dr. J.J.S. Mulder en dr. R.A.M.J. Damoiseaux 1 Ontstekingen 43 2 Traumatische trommelvliesperforaties 53

7 VI Keel-neus-ooraandoeningen 3 Gehoorsdaling 54 Leesadvies 55 4 Aandoeningen van het binnenoor 57 Dr. R.J. Stokroos en C.W.R.J. Cremers en H.E. Fokke 1 Inleiding 57 2 Perceptief gehoorverlies 57 3 Erfelijk gehoorverlies 59 4 Niet-erfelijk perceptief gehoorverlies 60 5 Tinnitus 76 Leesadvies 79 5 Hoortoestellen en implantologie 81 Prof. dr. ir. J.H.M. Frijns en dr. J.A.H. Eekhof 1 Hoortoestellen 82 2 Chirurgische mogelijkheden tot gehoorverbetering 85 DEEL II HET EVENWICHTSSYSTEEM 95 6 Anatomie en fysiologie van het evenwichtssysteem 97 Drs. L. Maes en prof. dr. I. Dhooge 1 Anatomie en fysiologie van het evenwichtssysteem 97 2 Onderzoek bij patiënten met duizeligheid of evenwichtsstoornissen 102 Leesadvies Aandoeningen van het evenwicht 109 Prof. dr. F. Gordts en prof. dr. D. Devroey 1 Benigne paroxysmale positieduizeligheid (BPPD) Neuritis vestibularis Ziekte van Ménière Duizeligheid bij ouderen Whiplash Zeldzame aandoeningen 119 Leesadvies Ziektebeelden van de nervus facialis 121 Prof. dr. H.A.M. Marres 1 Definitie Epidemiologie Klachten Diagnostiek (door de huisarts) Onderzoek van de functie van de nervus facialis 124

8 Inhoud VII 6 Aanvullend onderzoek (tweede lijn) Oorzaken 128 Relevante websites 132 DEEL III DE NEUS Anatomie en fysiologie van de neus 135 Prof. dr. M. Jorissen 1 Anatomie en fysiologie van de neus en neusbijholten Onderzoek van de neus en de neusbijholten Neus en neusbijholten 147 Prof. Dr. Ph. Gevaert en prof. dr. A. De Sutter 1 Vestibulitis Rinitis Rinosinusitis Reukstoornissen/anosmie 161 Leesadvies Reconstructieve chirurgie van neus en aangezicht 163 Dr. N. van Heerbeek en dr. K.J.A.O. Ingels 1 Inleiding Diagnose: huidtumoren in het aangezicht Behandeling Indeling reconstructievormen Littekencorrectie Beschouwing 175 Leesadvies 175 DEEL IV KEEL EN HALS Mond en tong 179 Prof. dr. I. van der Waal, prof. dr. C.R. Leemans en dr. A.J.P. Boeke 1 Inleiding Aandoeningen van het tandvlees Afwijkingen van het mondslijmvlies Tongaandoeningen 191 Leesadvies Speekselklieren 195 Prof. dr. I. van der Waal, prof. dr. G.B. Snow, dr. A.J.P. Boeke en dr. K. Bonte 1 Anatomie 195

9 VIII Keel-neus-ooraandoeningen 2 Fysiologie Onderzoeksmethoden Aandoeningen 201 Leesadvies Farynx 211 Prof. dr. B. Kremer, dr. A.G.M. Schilder, dr. J. Matthys en prof. dr. A. De Sutter 1 Anatomie en fysiologie Onderzoeksmethoden Aandoeningen van de nasofarynx Aandoeningen van de orofarynx Hypofarynx 225 Leesadvies Larynx 229 Prof. dr. P.H. Dejonckere en dr. L.J. Hoeve 1 Anatomie en fysiologie Larynxaandoeningen op kinderleeftijd Larynxaandoeningen op volwassen leeftijd 231 Leesadvies Schildklier en bijschildklieren 237 Prof. dr. P. Delaere en prof. dr. B. Aertgeerts 1 Anatomie en functie Onderzoeksmethoden van de schildklier en bijschildklieren Aandoeningen van de schildklier Aandoeningen van de bijschildklieren 247 Leesadvies Hals 251 Dr. R.P. Takes en drs. P.W. Dielissen 1 Inleiding Ontstekingen en infecties Congenitale afwijkingen Goedaardige tumoren Kwaadaardige tumoren 258 Leesadvies Snurken en slaapapneu 261 Prof. dr. A. Boudewyns, prof. dr. S. Claeys en drs. T. Declercq 1 Definities Pathofysiologie Epidemiologie 262

10 Inhoud IX 4 Klinische presentatie/diagnostisch onderzoek Behandelingsopties SAHS en verkeersdeelname Snurken en slaapapneu bij kinderen 273 Leesadvies Spraak- en taalstoornissen en logopedie 277 Prof.dr.K.VanLierdeendrs.H.VandenAbbeele 1 Inleiding Stemstoornissen Resonantiestoornissen Articulatiestoornissen Taalstoornissen Vloeiendheidsstoornissen Afwijkende mondgewoonten 294 Leesadvies 297 Appendix Tabel klacht - aandoening 299 Register 309

11 Lijst van redacteuren en auteurs Redacteuren Prof. dr. A. De Sutter Huisarts, vakgroep Huisartsgeneeskunde en eerstelijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent, België Prof. dr. I. Dhooge Diensthoofd Neus-, keel- en oorheelkunde, Universiteit Gent, België Prof. dr. J.W. van Ree Huisarts, Em. Hoogleraar Huisartsgeneeskunde, Universiteit Maastricht Auteurs Drs. H. Van den Abbeele Huisarts te Hansbeke, België Prof. dr. B. Aertgeerts Diensthoofd Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, België Dr. A.J.P. Boeke Huisarts te Amsterdam Dr. K. Bonte Adjunct Kliniekhoofd Hoofd- en Halschirurgie, Universitair Ziekenhuis Gent, België Prof. dr. A. Boudewyns Vakgroep Neus-, keel- en oorheelkunde, Universiteit Antwerpen, België Prof. dr. S. Claeys Vakgroep Neus-, keel- en oorheelkunde, Universiteit Gent, België

12 2 Keel-neus-ooraandoeningen Prof. dr. C.W.R.J. Cremers Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. R.A.M.J. Damoiseaux Huisarts te Hattem Drs. T. Declercq Vakgroep Huisartsgeneeskunde en eerstelijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent, België Prof. dr. P.H. Dejonckere Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, UMC Utrecht, locatie AZU, Utrecht Prof. dr. P. Delaere Afdeling Neus-, keel- en oorheelkunde & Hoofd- en halsheelkunde, departement Neurowetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven, België Prof. dr. D. Devroey Vakgroep Huisartsgeneeskunde, Vrije Universiteit Brussel, België Prof. dr. I. Dhooge Diensthoofd Neus-, keel- en oorheelkunde, Universiteit Gent, België Drs. P.W. Dielissen Huisarts, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Vervolgopleiding tot Huisarts, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. J.A.H. Eekhof Afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Drs. H.E. Fokke Huisarts te Amsterdam Prof. dr. ir. J.H.M. Frijns Hoofd afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Prof. dr. P. Gevaert Vakgroep Neus-, keel- en oorheelkunde, Universiteit Gent, België Prof. dr. F. Gordts Diensthoofd Neus-, keel- en oorheelkunde & Hoofd- en halsheelkunde, Universitair Ziekenhuis Brussel, Vrije Universiteit Brussel, België

13 Lijst van redacteuren en auteurs 3 Dr. N. van Heerbeek Kno-arts/Plastische Aangezichtschirurgie, afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, Centrum voor Aangezichtschirurgie, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. L.J. Hoeve Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, Erasmus MC, Rotterdam Dr. K.J.A.O. Ingels Kno-arts/Plastische Aangezichtschirurgie, afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, Centrum voor Aangezichtschirurgie UMC St Radboud, Nijmegen Prof. dr. M. Jorissen Diensthoofd, Dienst Neus-, Keel- en Oorziekten Gelaats- en Halschirurgie, UZLeuven; Afdeling Experimentele Oto-Rhino-Laryngologie, Departement Neurowetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven, België Prof. dr. B. Kremer Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, MUMC, Maastricht Prof. dr. C.R. Leemans Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde/hoofd-halschirurgie, VU Medisch Centrum, Amsterdam Prof. dr. K. Van Lierde Vakgroep Neus-, keel- en oorheelkunde, Universiteit Gent, België Drs. L. Maes Assistent Audiologie, vakgroep Neus-, keel- en oorheelkunde, Universiteit Gent, België Prof. dr. H.A.M. Marres Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, UMC St Radboud, Nijmegen Dr. J. Matthys Vakgroep Huisartsgeneeskunde en eerstelijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent, België Dr. J.J.S. Mulder Kno-arts en universitair docent, afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, UMC St Radboud, Nijmegen Prof. dr. J.W. van Ree Huisarts, Em. Hoogleraar Huisartsgeneeskunde, Universiteit Maastricht

14 4 Keel-neus-ooraandoeningen Dr. A.G.M. Schilder Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, UMC Utrecht, Wilhelmina Kinderziekenhuis, Utrecht Dr. R.J. Stokroos Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, MUMC, Maastricht Prof. dr. G.B. Snow Afdeling Keel-, neus-, oorheelkunde en hoofd-halschirurgie, Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, Amsterdam Prof. dr. A. De Sutter Huisarts, vakgroep Huisartsgeneeskunde en eerstelijnsgezondheidszorg, Universiteit Gent, België Dr. R.P. Takes Afdeling Keel-, neus- en oorheelkunde, UMC St Radboud, Nijmegen Prof. dr. I. van der Waal Afdeling Mondziekten en kaakchirurgie, VU Medisch Centrum/ACTA, Amsterdam

15 Woord vooraf Voor de huisartsen in de dagelijkse praktijk is kno geen klein vak. Dit in tegenstelling tot de plaats van kno in het theoretische en het praktische deel van de opleiding tot basisarts. De kennis en kunde van de huisarts op dit gebied zal hij moeten verwerven tijdens de opleiding tot huisarts die hij na zijn basisartsopleiding zal moeten volgen. De plaats van kno in de opleiding tot basisarts was ook vroeger beperkt. Mijn persoonlijke opleiding in de kno-heelkunde beperkte zich tot enkele hoorcolleges en vier weken co-schappen waarvan twee weken op de poli. Echter, in het huidige basisartscurriculum van de meeste universiteiten heeft kno, evenals de andere zogenaamde kleine vakken, een wel erg summiere plaats gekregen. In de bestaande curricula van de Nederlandse en Vlaamse universiteiten wordt de kno-kennis voor de basisarts verkregen via een deel theoretisch onderwijs, mogelijk een workshop, mogelijk een enkele stageweek. Wat uiteindelijk de praktiserende huisarts in huis zal hebben op het gebied van kno-heelkunde, is afhankelijk van zijn inspanningen tijdens de opleiding tot huisarts. Of die nu wordt gevolgd volgens de Nederlandse of de Vlaamse opzet van de opleiding, de aanstaande huisarts zal zich er bewust van moeten zijn dat een gedegen bekwaamheid nodig is om goede zorg op dit gebied in de praktijk te kunnen realiseren. Dat dit nodig is, zal iedere huisarts, zodra hij met de praktijk van alledag te maken krijgt, ervaren. Immers, patiënten van alle leeftijdsgroepen bieden zich aan met klachten op dit gebied. Van zuigelingen met een ongeruste ouder met de vraag of het kind goed hoort of misschien achterblijft in spraakontwikkeling door doofheid, en kleuters met recidiverende oorpijnklachten tot slechthorendheid door een verstopte gehoorgang. Van jeuk in het oor door een otitis externa tot hevige, bijna onhoudbare pijn door een gehoorgangsfurunkel. Meer zal de huisarts te maken krijgen met doofheidklachten door muzieklawaai bij jongeren, maar ook met oudere patiënten met ernstige sociale beperking door verlies van gehoorvermogen door de veroudering. Kortom, kno is voor de huisarts een groot vak, hij krijgt er heel veel mee te maken. Een goede theoretische en praktische opleiding op kno-gebied is dus van groot belang voor het kwalitatief goed functioneren van de huisarts. Deze aflevering in de boekenreeks Praktische Huisartsgeneeskunde kan zowel de