E R I C E R I C S O N S KAMMARKÖR o.l.v. F R E D R I K M A L M B E R G

Transcriptie

1 ZA 21 SEPTEMBER :30 TONGERLO, ABDIJKERK A B D I J S T R A A T 4 0 E R I C E R I C S O N S KAMMARKÖR o.l.v. F R E D R I K M A L M B E R G PELLE HANSEN cello EVA ERICSSON-BERGLUND, HANNAH HOLGERSSON, HELENA STRÖBERG sopraan CHARLOTTE GULLBERG, CHARLOTTA HEDBERG, HELENA MANN SUNDSTRÖM alt GUNNAR ANDERSSON, BJÖRN BARJE, BJÖRN PAULSON tenor OLOF AKRE, FILIP HAMBER, OVE PETTERSSON, JAAN SEIM bas MUSICA DIVINA ABDIJENWEEKEND

2 KNUT NYSTEDT Stabat Mater GIOVANNI PIERLUIGI DA PALESTRINA Stabat Mater NORDIC STABAT MATER SVEND NIELSEN Stabat mater dolorosa ARNE MELLNÄS Quis est homo, qui non fleret BENT LORENTZEN Eia Mater, fons amoris SVEN-DAVID SANDSTRÖM Fac me tecum pie flere IB NØRHOLM Fac me plagis 28 Organisatie i.s.m. Abdij van Tongerlo en Gemeente Westerlo

3 KNUT NYSTEDT STABAT MATER Knut Nystedt (1915) studeerde orgel, compositie en orkestdirectie in de jaren dertig. Nystedt schreef vooral quasi-romantische, nationale muziek tijdens de Tweede Wereldoorlog. Pas na zijn studies bij Aaron Copland, groeide zijn interesse in nieuwe tonale mogelijkheden. Aanvankelijk experimenteerde hij met instrumentale muziek, maar een nieuwe wereld van klankkleuren ging voor hem open bij het ontdekken van de vocale muziek. Nystedts compositorische wortels liggen in het gregoriaans: hij groeide op in een katholiek gezin waar het zingen van hymnen en klassieke muziek een belangrijke rol speelde in het alledaagse leven. Niet verwonderlijk zijn vele van zijn grote composities voor vocale solisten en ensembles gebaseerd op teksten uit de Bijbel of andere sacrale thema s. De oude kerkmuziek heeft een zeer grote invloed gehad op zijn muzikale stijl: zelfs wanneer Nystedt schrijft in een moderne, experimentele stijl, combineert hij dit met elementen uit de oude muziek. Binnen zijn œuvre neemt het eendelige Stabat Mater uit 1986 een bijzondere plaats in. Het is een zeer intens en uitdagend werk, zowel voor uitvoerders als publiek. Ten eerste gaat het uit van een opvallende bezetting van een koor (SATB) met een solistisch opererende cello. In de dialoog tussen deze uitvoerende partijen is voor het koor een overwegend beschouwende rol weggelegd, terwijl de uit de tekst voortvloeiende emoties vooral door de cello lijken te worden verklankt. Met de keuze, doorgaans per strofe, voor andere stijlmiddelen passages met schrijnende kleine toonafstanden worden bijvoorbeeld afgewisseld met gedeeltes op basis van meer eenvoudige akkoorden zorgt Nystedt voor superieur contrast in zijn Stabat Mater. Het is een grimmig en krachtig stuk en hoewel het gebruik maakt van een toegankelijke muzikale taal, is de luisterervaring voor het publiek allerminst vanzelfsprekend. ERIC ERICSONS KAMMARKÖR 29

4 GIOVANNI PIERLUIGI DA PALESTRINA STABAT MATER Vermoedelijk in 1525 werd in Palestrina, een plaatsje ten zuidoosten van Rome, Giovanni Pierluigi geboren. De toevoeging aan zijn naam da (=uit) Palestrina is van veel latere datum. In 1534 zond zijn familie hem naar de kerk Santa Maria Maggiore in Rome, waar hij eerst als koorknaap in de leer was, maar na zijn stembreuk zelf als magister puerorum de jongens van de Cappella Giulia in de Sint-Pieter instrueerde. Daarna keerde hij voor enige jaren als organist en kapelmeester terug naar zijn geboorteplaats. In 1551 kreeg hij dezelfde functie in de Sint-Pieterskerk en vier jaar later werd hij als een van de vijfentwintig zangers toegelaten tot het koor van de Sixtijnse Kapel. Dat gold toen als de hoogste eer voor een musicus. Zijn aanstelling was echter van korte duur, want de nieuwe paus (Paulus IV) bleek strenger in de leer dan zijn voorganger en ontsloeg da Palestrina, omdat die geen priester was en bovendien gehuwd. Hij kreeg al snel een nieuwe betrekking en was tot 1560 verbonden aan Sint-Jan van Lateranen in Rome. Daarna vinden we hem terug als koorleider in Santa Maria Maggiore. Na 1567 was hij enige jaren niet meer werkzaam binnen de kerk, maar in 1571 volgde zijn benoeming tot kapelmeester van de Sint-Pieterskerk. Hij kreeg daarbij de eretitel maestro compositore en nam deze prestigieuze positie in tot aan zijn overlijden in Nadat da Palestrina eerder al zijn zonen had verloren, stierf in 1580 ook zijn echtgenote. Voor de componist vormde dit de aanleiding om te vragen hem tot de geestelijke stand toe te laten. Dat verzoek werd ingewilligd, maar al na een jaar trad de componist weer uit en trouwde hij met de weduwe van een schatrijke bonthandelaar. Naast zijn muzikale bezigheden assisteerde hij zijn nieuwe vrouw bij haar drukke zakelijke activiteiten. Dat was voor hem echter geen belemmering om juist in deze jaren zijn allerbeste werken te schrijven. 30 ERIC ERICSONS KAMMARKÖR

5 De nog altijd aanwezige faam van da Palestrina vloeit voort uit een enorme creatieve productie. Hij componeerde liefst 105 missen en honderden andere, meestal geestelijke werken. Veel van dit œuvre is bewaard gebleven in het repertoire, zowel binnen de Roomse Kerk als daarbuiten. De muziek van da Palestrina kan het best worden gekarakteriseerd met de begrippen plechtig, mystiek, introvert, zuiver en groots in haar eenvoud. Da Palestrina schreef zijn Stabat Mater voor twee vierstemmige koren. Toch staat deze veelstemmigheid volledig ten dienste van de tekst. Door een opbouw in akkoorden en een afwisseling van de beide vocale groepen er is bijna nergens sprake van echte achtstemmigheid blijft de verstaanbaarheid groot. Ook naar dissonanten en chromatiek, stijlmiddelen die de dramatiek uit het gedicht zouden kunnen onderstrepen, zal men in deze partituur vrijwel tevergeefs zoeken. NIELSEN/MELLNÄS/ LORENTZEN/ SANDSTRÖM/NØRHOLM NORDIC STABAT MATER Het Nordic Stabat Mater is een gemeenschappelijk project van vijf Scandinavische componisten van dezelfde generatie. Het werk werd in 2000 geschreven op vraag van het Zweedse Camerata Chamber Choir, met als doel een typisch Scandinavische muzikale taal te creëren. De vijf componisten werkten ieder afzonderlijk aan een deel van de compositie, waarvan enkel de tekst (het Stabat Mater, waarvan elkeen vier strofen voor zijn rekening nam), de bezetting (koor en cellobegeleiding), de duur (tussen vijf en zeven minuten) en de begin- en eindnoot (telkens de la) vastgelegd werden. ERIC ERICSONS KAMMARKÖR 31

6 De Deense componist Svend Nielsen (1937) componeerde het eerste deel van het werk. Hij studeerde compositie aan de Koninklijke Deense Academie voor Muziek van Kopenhagen en is naast componist ook leraar muziektheorie. Zijn lyrische stijl doet denken aan impressionisten als Ravel en Debussy, al is zijn eigen toonspraak veel moderner en vaak atonaal. Arne Mellnäs ( ), die het tweede deel schreef, studeerde aan het conservatorium van Stockholm in Zweden en vervolgde zijn studies bij György Ligeti in Wenen. Ligeti s invloed is duidelijk merkbaar in Mellnäs gebruik van mysterieuze atonale klanken met steeds verschillende texturen. Bent Lorentzen (1935) componeerde het derde deel van het Nordic Stabat Mater. Net als Nielsen studeerde Lorentzen aan de Koninklijke Deense Academie voor Muziek in Kopenhagen. Hij staat bekend als de eerste Deen die gebruik maakte van elektronica in de muziek, maar wordt ook geprezen voor zijn zuiver orkestrale werken, opera s en vocale muziek. Het vierde onderdeel van het werk werd verzorgd door de Zweedse componist Sven-David Sandström (1942), die net als Arne Mellnäs bij Györgi Ligeti studeerde. Hij staat bekend als een religieus componist en schreef vele koorwerken, waaronder een Requiem dat in eigen land zeer goed onthaald werd. Ook zijn compositiestijl doet sterk denken aan die van zijn leermeester Ligeti. De componist van het vijfde en laatste deel, de Deen Ib Nørholm (1931), studeerde eveneens aan de Koninklijke Deense Academie voor Muziek te Kopenhagen. Hij schreef vooral symfonieën, die vaak een posttonaal kantje hebben. Toch is ook zijn toonspraak vaak erg modern, met vooral een opvallend gebruik van klankkleuren. Nørholm wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke Deense componisten van de twintigste en eenentwintigste eeuw. Hoewel het werk fragmentarisch gecomponeerd werd, vertoont het eindresultaat een grote homogeniteit doorheen de delen. Het Nordic Stabat Mater ging in première in IJsland in september Toelichting over Knut Nystedt: Veerle Bosmans Toelichting over Giovanni Pierluigi da Palestrina: Hans Hierck Toelichting over Nordic Stabat Mater: Arne Herman 32 ERIC ERICSONS KAMMARKÖR