Culemborg, 11 september Tekst: Genesis 25: Thema: Strijd om de zegen Voorganger: ds. Henri Veldhuis

Transcriptie

1 Culemborg, 11 september 2016 Tekst: Genesis 25: Thema: Strijd om de zegen Voorganger: ds. Henri Veldhuis Gemeente van onze Heer, Jezus Christus, De verhalen over Abraham en Sara, Izaäk en Rebekka en Jakob en Lea, vertellen niet alleen over de oorsprong van het volk Israël, maar ook over wat er in alle volken en tijden telkens weer gebeurt. Daarin zijn ze aartsvaders en -moeders van ons allemaal. Het zijn verhalen over geboorte en dood, liefde en strijd, ouders en kinderen, vriend en vijand, verlangen en gemis, geloof en twijfel, reizen, thuiskomen en dan weer opbreken. En als je goed luistert of leest hoor je in al die verhalen één grote vraag die de drijfveer is van elk mens en volk, de vraag namelijk: Mag ik er zijn voor jou? Wordt ik gezien en gezegend door jou? Het is de vraag om de zegen die alle geluk en tragiek van de geschiedenis bezielt. De bijbel spiegelt ons die dramatiek vaak in tweetallen, zoals Kaïn en Abel. Kaïn ziet Abel wel gezegend door God, maar zichzelf niet, en zo komt hij tot een broedermoord. Sara voelt zich bespot door Hagar, en haar zoon Izaäk door Ismael. Daarom worden Hagar en Ismael verstoten en de woestijn ingestuurd. Lea staat in de schaduw van Rachel, en zo gaat het maar door, van geslacht op geslacht, in alle tijden en volken. De strijd om de zegen die telkens leidt tot verdrijving, moord en vele slachtoffers. Vandaag kijken we naar het tweetal Esau en Jakob, de tweeling van Izaäk en Rebekka. Esau wordt als eerste geboren, en zijn naam zegt wie hij is: ruw behaard, een ruigrok zoals ik ergens las als vertaling van zijn naam. Hij is groot van gestalte, groeit op als een sterke jongeman die er graag op uit gaat om te jagen. Jakob is de tweede en houdt bij zijn geboorte de hiel Esau vast. Dat betekent dan ook zíjn naam: Jakob de hielenlichter. Jakob is kleiner dan Esau en niet zo sterk. Esau heeft het eerstgeboorterecht en is als stoere zoon de lieveling van zijn vader. Jakob wordt de lieveling van zijn moeder in de tent, een rustig moederskindje. Ruigrok Esau leeft in het nú, is gulzig, gretig en sterk, een gelukkig mens als eerste zoon van zijn vader. Jakob voelt zich de tweede, niet gezien door zijn vader, alleen veilig bij zijn moeder met wie hij een sterke band heeft. Innerlijk onzeker is hij bang voor de buitenwereld van mensen en wilde dieren. Zo zien we al het begin een familiedrama: de vaderlijke zegen voor maar één zoon, die leidt tot een tweedeling in het gezin en ook in het huwelijk van Izaäk en Rebekka. Rebekka heeft het gevoel dat ze voor Jakob moet opkomen tegen haar eigen man, zózeer dat ze hem zelfs moet bedriegen.

2 Izaäk had beter kunnen weten. Zijn vader Abraham had Ismael, een eigen zoon nog wel, en haar moeder verstoten omwille van hem. Hij, Izaäk, was dé geliefde zoon van Abraham en Sara waarvoor Hagar en Ismael moesten wijken. Pijnlijk, heel pijnlijk. Trouwens, hoeveel heeft Abraham gehouden van Izaäk? Was hij niet bereid geweest om hem, Izaäk, te offeren op de berg Moria? Ben je nog veilig wanneer je als kind het mes boven je keel hebt zien flikkeren? Izaäk had beter kunnen weten, maar toch trok hij Esau voor en groeide Jakob op zonder de zegen van zijn vader. Zo kan het gaan van geslacht op geslacht. Ouders die leven met pijn, omdat ze als kind de zegen niet kregen, doen bij hún kinderen misschien weer hetzelfde. Het komt voor in alle tijden en veel families. Ik hoorde er pas een oudere vrouw over vertellen: In haar gezin werd de oudste zoon Steven voorgetrokken. Hij mocht en moest veel leren, met voor later een goede baan in het vooruitzicht. Willem, de zoon daaronder, mocht dat allemaal niet. Dat bracht bitterheid in zijn hart die nooit meer is weggegaan. Ouders die voortrekken vernielen hun gezin, meesters of juffen die voortrekken vernielen hun klas, en veroorzaken pijn die er lang kan blijven. Waarom doen we het, als ouder of leerkracht, opvoeden volgens lijnen van onze voorkeur? Dat komt door onze eigen geschiedenis en de voorkeuren die gegrift staan in onze ziel. Daardoor is de liefde van onze opvoeding niet altijd belangeloos, niet onthecht en vrij tegenover elk kind. We worden gestuurd door onze eigen belangen, voorkeuren en vaak ook pijn. Ten dele is dat niet erg, je kunt je nu eenmaal meer verwant voelen met die ene mens of dat ene kind. Als je maar beseft dat elk mensenkind verlangt naar de belangeloze zegen van jou, naar onvoorwaardelijke liefde waarin elk kind zich ten diepste aanvaard weet, -geen tweederangs zegen, maar een echte zegen die het zoeken van je kinderziel tot rust brengt. Analyseer maar eens je eigen gezin, het gezin dat je hebt of waaruit je komt, hoe het daar ging of gaat. Als oudste uit een groot gezin van tien kinderen heb ik later gezien dat je plaats in die rij van kinderen veel uitmaakt voor je ontwikkeling, voor je manier van leven en overleven als kind tussen anderen. Wat een taak en verantwoordelijkheid om als ouders al die kinderen evenveel recht te doen, of je er nu twee hebt of tien. En ook al had je als vader of moeder je de beste bedoelingen, soms kan later blijken dat je kind jouw zegen toch te weinig gevoeld heeft. Ook als je maar één kind hebt, kan dat gebeuren. Want jouw éne kind alles geven en gunnen wil nog niet zeggen dat jij je kind belangeloos lief hebt, waardoor het zich in vrijheid kan ontwikkelen. Ook je enige kind kun je ongezond voortrekken en belasten met al jouw verwachtingen en verlangens. En dat eerstgeboorterecht, waar is dat eigenlijk op gebaseerd? In alle culturen en tijden heeft het een grote rol gespeeld. Zelf bij ons speelt het nog. Denk maar aan de troonopvolging van de koninklijke familie. 2

3 Eeuwenlang waren jongens belangrijker dan meisjes, mannen belangrijker dan vrouwen. Daar proberen we nu vanaf te komen. Paulus zei het 2000 jaar geleden al: In Christus is man nog vrouw. Waarom zou het oudste kind dan belangrijker zijn dan een jonger kind? Waarom geeft het eerstgeboren zijn een bepaald recht? Eeuwenlang bepaalde dat recht de opvolging en drama s in adellijke families, boerenfamilies en familiebedrijven. Als oudste zoon ben je de stamhouder, - dan ben je iets. Zulke rangorde doet altijd iets in een gezin, bij de oudste die er trots op is, of er juist onder gebukt gaat. Bij de jongere kinderen die omhoog moeten kijken, net zoals Jakob. Wat doe je, onbewust, als kind, wanneer jij niet vanzelfsprekend de eerst en volle zegen krijgt van je ouders, van de juffrouw, van je baas of bedrijfsleider? Dan ga je proberen die zegen zèlf te verwerven, ervoor strijden, die zegen misschien veroveren door geweld, list en bedrog. Dat zien we gebeuren in die scene tussen Esau en Jakob. Esau komt thuis van de jacht, moe, luidruchtig en hongerig. Hij ziet wat eten op tafel staan, soep en brood, gemaakt door Jakob. Ik sterf van de honger, roept hij tegen Jakob. Mag ik die soep en dat brood opeten? En dan ziet de Jakob zijn kans schoon. Hij maakt slim gebruik van Esau s gulzigheid, die hem doet leven bij de dag. Wat Esau nú wil, moet nú gebeuren. Okay, zegt Jakob, maar dan verkoop jij je eerstgeboorterecht aan mij. Kan mij wat schelen, gromt Esau, geef hier dat bord en jij je zin. En zo verkwanselt Ezau zijn rechten, al voelt hij dat zelf misschien anders; daarvoor voelt zijn recht van bestaan té vanzelfsprekend. Wel handig van die listige Jakob, maar ook wel triest. Want als er nou iets in je leven is dat je zelf niet kunt bevechten en stelen, dan is dat de Zegen, de zegen van je ouders en andere mensen. Wat je ook in je leven allemaal kunt verdienen en veroveren, misschien door list en bedrog, - hoeveel geld, welvaart en succes ook -, de zégen van de ander kun je niet verdienen, die is puur geschenk. Zo gauw je trucjes of bedrog gaat toepassen, bederf je de zegen waar je zó intens naar verlangt. Een gestolen zegen geeft nooit vrede en geluk. Dat is de tragiek in het leven van Jakob, de hielenlichter en bedrieger: jaren lang zal hij vechten voor de zegen waar hij zo verschrikkelijk naar verlangt, een zegen die hem vrede en geluk zal geven, die zijn bestaan bevestigt voor God en de mensen. Maar telkens weer strijdt hij met list en bedrog, bij zijn broer Esau, bij zijn vader Jakob en later bij oom Laban, een oom die hem op zíjn beurt zal bedriegen. De familiegeschiedenis van Abraham, Izaäk en Jakob laat zien hoe het toegaat in de wereld, onder volken en families. Je ziet kinderen opgroeien met onvervuld verlangen naar de zegen van hun ouders en anderen. Kinderen met pijn en bitterheid, die zelf gaan doen waar ze vroeger onder leden. Pijn van achtergestelde mensen die wordt omgezet in bittere strijd, in heerschappij over anderen, in het recht van de sterkste of de slimste, in tragiek van eenzame en rusteloze zielen. In heel de bijbel zien we hoe God de schepper dit recht en onrecht van de eerste probeert te doorbreken. Daarom is kinderloosheid in de aartsvaderverhalen zo n belangrijk thema, want zij moeten leren dat de toekomst van Gods volk niet besloten ligt in de kracht van hun eigen 3

4 zaad en potentie of de stamhouder. De toekomst en levenskracht Israël en de mensheid ligt in het scheppende Woord van God. Het is Abraham s twééde zoon, op wiens geboorte hij lang moet wachten, die aartsvader wordt. Niet de mooie Rachel, Jakobs meest geliefde vrouw, wordt aartsmoeder van Israël, maar Lea. Niet Esau maar die kleine bedrieger Jakob wordt aartsvader. Niet Ruben de oudste wordt de vader van het Joodse volk, maar Juda, de vierde zoon van Lea. Niet de oudste van Isaï s acht zonen wordt de grootste koning van Israël, maar David, de jongste die ze achter hadden gelaten bij de schapen. De laatste wordt de eerste, zoals Jezus later zal zeggen. Krijgen we nu dan de omgekeerde wereld? Krijgen we na het voortrekken van iedereen die eerstgeboren en sterk is, Gods eenzijdige voorkeur voor iedereen die de laatste is, iedereen die ziek, zwak of arm is? Dat was het grote verwijt van de filosoof Friedrich Nietzsche aan Jezus en het Christendom: dat die een ziekelijk voorkeur hebben voor alles wat ziek, zwak en misselijk is, en een ongezonde haat tegen alles wat gezond en sterk is. Nietzsche heeft wel gelijk als je kijkt naar de uitwassen van het christendom, waarin zwakheid, lijden, kruis en beproeving verheerlijkt worden, alsof God niet zou willen dat we gezond, sterk en gelukkig zijn. Dat verwijt geldt misschien ook moeder Theresa, die het lijden van slachtoffers verheerlijkte als het lijden van Christus. Maar dat is een ernstige misvatting van het christelijk geloof. Als Jezus begint bij de zieken, armen en onderdrukten, dan is dat om duidelijk te maken dat zijn zegen er is voor iedereen, en dus om te beginnen bij hen die het minst gezien worden. Maar Jezus haalt ook de rijke Zacheüs uit de boom, en hij zoekt ook naar de ziel van Nicodemus de schriftgeleerde. Hij ziet en zoekt elk mens, maar niet elk mens opent zijn hart voor een zegen die je zelf niet kunt verdienen of veroveren. Niet elk mens staat open voor een zegen die je enerzijds zo verlangt, maar die je tegelijk zo kwetsbaar maakt. Op zoek naar alle mensen komt Jezus bij de bron van Jakob, op het land dat Jakob had gegeven aan Jozef, zijn liefste zoon van zijn liefste vrouw. Jezus gaat er in gesprek met zo n verachte Samaritaanse vrouw: èn Samaritaans, èn vrouw, en ook nog een aantal keren gescheiden. Die vrouw is op haar hoede bij deze Jood, die op haar neer zal kijken. Maar dan mag ze water putten uit de bron van Jezus en Jakob, levend water van de zegen dat zij zomaar krijgt en dat haar geneest tot een fiere en blije vrouw. Dat is het geheim van opvoeding en onderwijs, en van samen gemeente zijn: elkaar brengen bij die bron van Jakob en Jezus, waar we opleven als gezegende mensen, waar we leren geloven en leven als mensen die weten dat ze er mogen zijn, voor God en elkaar. Amen 4

5 Gebed van de zondag God van vrede, Vandaag is het 9/11, de dag die in ons geheugen staat gegrift als een dag van verschrikking. Zóver kunnen mensen gaan in haat voor elkaar. En in de vijftien jaar erna is er zoveel níeuw geweld geweest, van oorlog en terreur, tot op vandaag. Heer, onze God, alleen U kunt ons duidelijk maken dat we elkaar niet hoeven doden om goed en gelukkig te leven, - en dat we in de eerste plaats ons eigen hart moeten onderzoeken naar kiemen van onvrede, afgunst en geweld. Daarom komen we hier: ons te laten toetsen door uw Woord, tot inkeer te komen, tot rust en vreugde tot vrede die alle verstand te boven gaat. Amen 5