Dossier Nieuwe leiders: Interview met duurzaam ondernemer Ruud Koornstra De planeet redden met technologie en rebels denken

Transcriptie

1 PLATFORM VOOR KWALITEITSMANAGEMENT Nummer 6, december 2013 Dossier Gedrag en prestatie: Van wie is de natuur nou eigenlijk? Dossier Nieuwe leiders: Interview met duurzaam ondernemer Ruud Koornstra De planeet redden met technologie en rebels denken Olaf Fisscher: Ruimte voor professionaliteit The Global State of Quality Wereldwijd onderzoek naar kwaliteit Kennis managen met het 9-indicatorenmodel

2 Geef uw carrière meer power! POWERmanager POWERmanager 2 21 maart 2014 Utrecht 17 april 2014 Utrecht

3 Colofon SIGMA, platform voor kwaliteitsmanagement, 59e jaargang. SIGMA is een uitgave van Kluwer B.V. SIGMA verschijnt zes keer per jaar. Kern redactie Drs. G.J. Berendsen, Ing. J.A.M. Bosch, drs. M. Göbbels, prof. dr. T.W. Hardjono, drs. M. Hoogendijk, mr. L.A.F.M. Kerklaan, dr. H. Steensma, dr. ir. H. Vinkenburg Hoofdredactie Guus Balkema, CSR Academy tel Eindredactie Maud Notten, Alinea Recta tel , Ach, ik kan het systeem toch niet veranderen Uitgever: Anneke van Dijk Uitgever België: Daniël Lefebvre Marketing: Monique Krol Abonnementen en adreswijziging Kluwer, afd. Klantenservice, Postbus 23, 7400 GA Deventer, tel , Abonnementen voor België Wolters Kluwer Belgium (WKB), Motstraat 30, B-2800 Mechelen tel , Basisontwerp: (M/V) ontwerp, Opmaak en omslag: COLORSCAN BV, Voorhout - Drukkerij: Williams Lea Advertenties Camilla van Kampen, tel , kluwer.nl. Erik Kloppers, tel , ekloppers@kluwer.nl Abonnementsprijs 2013 (incl. Sigma Base): 240,00 (excl. BTW en incl. verzendkosten), Abonnementen kunnen schriftelijk of per tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. Auteursrecht Alle rechten in deze uitgave zijn voorbehouden aan Kluwer. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de gevolgen hiervan. Aardige jongens finishen als laatste, was de kop van het grote interview met de op doping betrapte wielrenner Michael Rasmus sen in NRC Handelsblad van zaterdag 10 november Een openhartig interview dat ik sindsdien nog regelmatig heb nagelezen (en ik ben geen wielrenliefhebber). Een topsporter die er alles aan doet om te winnen in de jungle. Een van de opmerkelijke uitspraken van Rasmussen is: Het grote probleem is dat de praktijk in de topsport niet voldoet aan de eisen van de maatschappij. Dat kun je alleen niet uitleggen, want dan ben je je baan kwijt. Wat kunnen we hiervan leren? Bijvoorbeeld over het perspectief van bankiers, van de organisatie, van verschillende schandalen, zoals het Libor-schandaal bij de Rabobank, de voormalige werkgever van Rasmussen? Er is een brede kloof tussen ons voelen en ons handelen, stelt professor Schouten in het openingsartikel. Hij geeft ons inzicht in de verschillende grondhoudingen ten opzichte van de natuur. De schizofrenie is dat onze houding in ons privé-leven, anders is dan in ons werk. Wat betekent dat voor ons dagelijks werk en de keuzes die we maken? Als iets alleen om macht en ego gaat, is het gedoemd te mislukken. Maar als de intentie en het doel is samen iets van waarde te creeren, dan lukt het ook, zegt groene revolutionair Ruud Koornstra. Koornstra beslechtte vele barrières om uiteindelijk tegen de gevestigde orde zoals Philips de led-lamp versneld in Nederland te introduceren. Zijn angst was dat hij de wereld voor zijn kinderen slechter zou achterlaten dan voorheen. Zijn tweede grote angst is de angst om te veranderen. Kunnen we (leren) genieten van verandering? Marco de Witte en professor Jan Jonker geven ons een aantal handvatten om te veranderen in organisaties. De verfrissende insteek is om dilemma s te zien als baken, waardoor er meer vrijheid ontstaat om te veranderen. Waarom hebben we organiseren en veranderen eigenlijk van elkaar gescheiden?, is een van de vragen die zij oproepen. 'Ruim tijd nemen om te leren' is een boodschap van Olaf Fisscher. En ook: systematische aandacht voor co-productie van compententies, want daarmee co-produceer je niet alleen competenties, maar ook de organisatie. En wat doe jij als jouw bedrijf iets doet, waar je niet achter staat? Laat je het aan jezelf gerichte telefoontje met die vraag onbeantwoord?, vraagt Fissher. Ook als het om morele vraagstukken gaat, is het bij professionele ruimte belangrijk om die te verkennen. Het doel van een kwaliteitsmanager is het helpen ontwikkelen van die ruimtes, aldus Olaf Fisscher. Rasmussen vertelt tegenwoordig aan de nieuwe generatie wielrenners dat ze van doping moeten afblijven. Vandaag de dag kun je clean winnen, vindt hij. Rasmussen heeft geleerd wat hebben wij geleerd? Vanuit de integrale kwaliteitszorg hangt alles met alles samen. Zo ook in de grondhouding Participant. Waarom hebben we in ons denken, voelen en handelen werk en privé gescheiden? En waarom gaan we niet gewoon uit van de kwaliteit van leven? Voor mij is 2013 het jaar van de essentie (mede gebaseerd op het succes van het boek 'Verdraaide Organisaties' van Wouter Hart) is het jaar van het gevoel. Kunnen we vanuit ons gevoel het systeem veranderen? 'Zij die durven helpt het geluk', zo luidt een prachtige verwijzing van Koornstra naar Vergilius. Ik wens u veel gevoel, durf en geluk toe in Guus Balkema, hoofdredacteur Guus.Balkema@csr-academy.com

4 DOSSIER: GEDRAG EN PRESTATIE DOSSIER: NIEUWE LEIDERS DOSSIER: INTERNATIONALE PERSPECTIEVEN Van wie is de natuur nou eigenlijk? Matthijs Schouten De planeet redden met technologie en rebels denken Loek Kusiak Schijnwerpers op kwaliteit in de wereld Laurel Nelson-Rowe Naar schatting sterven er per etmaal op deze planeet vijf tot twintig plantenen diersoorten uit door menselijk toedoen. Per minuut wordt er een hectare tropisch regenwoud gekapt. We laten de natuur steeds minder ruimte, we putten haar steeds verder uit. Hebben we daar het recht toe? Van wie is de natuur nou eigenlijk? Hij verdiende miljoenen met een tv-productiebedrijf, maar zet zich inmiddels al ruim tien jaar in voor een duurzame wereld. Groene revolutionair Ruud Koornstra bracht de energiezuinige ledlamp op de markt, richtte een groen energiebedrijf op en is de aanjager van de elektrische auto in Nederland. Op de barricaden tegen de oude economie, want die leeft van verspilling. De American Society for Quality (ASQ) publiceerde in 2013 The ASQ Global State of Quality Research. In dit onderzoek gaat de ASQ op zoek naar de toepassing en uitvoering van kwaliteit in organisaties wereldwijd. Ruim 2000 respondenten uit 22 landen namen deel. Dit artikel werd speciaal voor Sigma samengesteld en zoomt in op de Nederlandse resultaten. Foto omslag: Konikpaarden Oostvaardersplassen. Staatsbosbeheer. 4

5 INHOUD INTEGRALE KWALITEIT KENNISMANAGEMENT ORGANISATIEVERANDERING Waarom? Visie Wie? Betrokken partijen Wat? Organisatiekundige vraag (OK) Hoe? Veranderkundige vraag (VK) Ruimte voor professionaliteit Bernadette Koopmans Kwaliteitsmensen bezinnen zich al decennialang op hun eigen professionaliteit. Dit vind je in weinig beroepsgroepen zo nadrukkelijk. Dat stelde Olaf Fisscher, emeritus hoogleraar Organisatiekunde en Bedrijfsethiek, in een Master class voor de Kwaliteitskring Twente. In dit artikel doen we verslag van zijn inspirerende verhaal. Kennis is overal Jan Jacob Bos Kennismanagement speelt in elke organisatie een andere rol. Er bestaat niet één manier die in elke organisatie voor de beste resultaten zorgt. Veel kennismanagementmodellen zijn nogal sturend terwijl de huidige professional vaak heel goed zelf kan bepalen wat het beste is. Het 9-indicatoren model helpt managers én professionals om kennismanagement goed in te richten. Terug naar de kern van verandermanagement Marco de Witte Jan Jonker Veel organisaties zijn niet in staat om met bewust gelanceerde veranderingsprocessen hun oorspronkelijke doelstellingen te realiseren. Ingrijpende veranderingen blijken (te) complex en stranden halverwege of eindigen in een niet-gewenst resultaat. In deze bijdrage reiken de auteurs een aanpak aan gebaseerd op vier vragen en drie dilemma s. En verder COLUMN 11 KIOSK 17 INTERNATIONALE PERSPECTIEVEN 24 VERKENNINGEN 30 SIGNALERINGEN 36 Rectificaties In het artikel Gemotiveerde bezems vegen het schoonst (Sigma 4, 2013) staat vermeld dat werknemers van schoonmaakbedrijven door contractwisselingen te pas en onpas van werkgever wisselen. De CAO schrijft echter voor dat de werknemer bij de werkgever in dienst blijft nadat het contract met een opdrachtgever naar een ander schoonmaakbedrijf is gegaan. De juiste auteursvermelding bij het artikel Hoe doelen stellen je leven en je prestaties verbetert (Sigma 5, 2013) is: Emma op den Kamp, Michaéla Schippers, Ad Scheepers. 5

6 DOSSIER: GEDRAG EN PRESTATIE Trefwoorden Grondhoudingen Natuur Menselijk handelen Historisch perspectief Auteur Matthijs Schouten Edelhert in de Oostvaardersplassen Foto Staatsbosbeheer Van wie is de natuur nou eigenlijk? Naar schatting sterven er per etmaal op deze planeet vijf tot twintig planten- en diersoorten uit door menselijk toedoen. Per minuut wordt er een hectare tropisch regenwoud gekapt. We laten de natuur steeds minder ruimte; we putten haar steeds verder uit. Hebben we daar het recht toe? Van wie is de natuur nou eigenlijk? 6

7 DOSSIER: GEDRAG EN PRESTATIE Een dode lente In 1962 verscheen Silent spring van Rachel Carson. Dit boek in het Nederlands bekend onder de titel Een dode lente sloeg in als een bom. Al eerder hadden onderzoekers gewaarschuwd voor de negatieve effecten van menselijk handelen op natuur en milieu. Daarbij ging het echter vooral om de directe invloed van de mens op de plaats waar deze uitgeoefend wordt. Carson beschreef echter de ecologische schade die is opgetreden doordat bestrijdingsmiddelen in de landbouw in de voedselkringloop terecht zijn gekomen en toonde aan dat de menselijke invloed kan reiken over grote afstand en tot in de verre toekomst. Door Silent spring leerden we zien hoe kwetsbaar ecosystemen zijn en hoe ver de arm van de mens zich uitstrekt. Al snel verscheen er een stroom aan publicaties die de aandacht richtten op zaken als uitlaatgassen, olievervuiling en giftig afval; en in 1972 bracht de Club van Rome het gezaghebbende rapport Grenzen aan de groei uit. Daarin werd gewezen op de eindigheid van natuurlijke hulpbronnen. Vanaf die tijd werd de term ecologische crisis gangbaar. Grondhoudingen Het bewustzijn dat er zich een ecologische crisis aan het ontvouwen was, bracht veel wetenschappers en filosofen ertoe de vraag te stellen hoe de relatie tussen mens en natuur zo ontwricht had kunnen raken. Er ontstond zelfs een heel nieuwe stroming in de filosofie: de milieufilosofie die zich richt op de verbanden tussen de milieuproblematiek en zaken als wetenschap en techniek, sociaal-maatschappelijke houdingen en processen, ethische waarden en normen. In 1967 publiceerde Lynn White in het gezaghebbende tijdschrift Science het spraakmakende artikel The Historical Roots of our Ecological Crisis. Hierin betoogde hij dat de oorzaak van de crisis gelegen was in de despotische houding die de westerse cultuur ontwikkeld had ten aanzien van de natuur; een houding waarin de natuur gezien wordt als niet meer dan een object van exploitatie en gebruik. Er is sedertdien veel gediscussieerd over de relatie tussen mens en natuur. Milieufilosofen introduceerden het begrip grondhouding. Dat is het vaak niet eens geheel bewuste en expliciet gemaakte basisbeeld of basisgevoel dat we hebben over hoe mens en natuur zich verhouden of dienen te verhouden. Deze grondhouding heeft haar oorsprong enerzijds in onze persoonlijke levensgeschiedenis. Met name is dan van belang of we met natuur in aanraking kwamen. De plaats waar we opgroeiden in de Pijp in Amsterdam of op de Drentse hei - is daarom van grote betekenis. Van belang is ook wat voor soort ervaringen we in de natuur hadden. Als we onze eerste hartstochtelijke kus deelden in een bos, heeft dat effect op ons beeld van de Dossier: Gedrag en prestatie Professor Schouten geeft een intrigerend inzicht in de verschillende grondhoudingen ten opzichte van de natuur. De schizofrenie is dat onze houding in privésituaties anders is dan in werksituaties. Wat betekent dit voor besluiten en handelen in uw organisatie? En wat is het effect op de kwaliteit van het leven? Wat kunt u doen om dit te verbeteren? Grondhouding is een waardevol instrument om inzicht te krijgen in de verschillende perspectieven van mensen. Het artikel is onderdeel van het dossier Gedrag en prestaties, waarin we de wetenschappelijke inzichten verkennen rondom gedrag. Dossierhouder: Guus Balkema (Guus.Balkema@csr-academy.nl). natuur. Anderzijds wordt onze grondhouding gevormd door de cultuur waarin we opgroeien. Daarin bestaan collectief gedragen beelden over de natuur die via onze opvoeders, leerkrachten en via de media tot ons komen. Grondhoudingen variëren van persoon tot persoon, maar er zijn ook grote verschillen in grondhouding aanwijsbaar tussen diverse cultuurgebieden. Onderzoekers hebben diverse typen grondhoudingen beschreven en in systemen en modellen ondergebracht. In ons land heeft het model dat de filosoof Wim Zweers ontwikkelde veel invloed gehad. Hierin wordt een schaal aan grondhoudingen beschreven, waarin aan de ene kant de mens centraal staat (antropcentrisch) en aan de andere kant het ecosysteem (ecocentrisch) (zie tabel pag. 12). De reeks loopt in hoofdlijnen - van de mens als heerser over de natuur, naar de mens als rentmeester van de natuur, de mens als partner van de natuur en, tenslotte, de mens als participant aan de natuur. De mens als heerser De westerse houding waarin de mens zichzelf ziet als heerser over of als eigenaar van de natuur, vindt volgens veel historici haar oorsprong vooral in het klassieke Griekse en Romeinse denken dat sterk de nadruk legde op de rede, de logos. Omdat de mens over een rede beschikt, heeft hij volgens klassieke denkers niet alleen al in beginsel deel aan het goddelijke, maar bezit hij ook het instrument om In minder dan 50 woorden In de westerse grondhouding (basisbeeld) zag de mens zichzelf eeuwenlang als heerser over de natuur. In de afgelopen decennia heeft er een historische verschuiving plaatsgevonden, naar partner en participant van de natuur. Al onze (individuele) handelingen en keuzes zijn van wezenlijk belang voor mens en natuur. 7

8 DOSSIER: GEDRAG EN PRESTATIE Het Speulderbos en Sprielderbos op de Veluwe. Foto Staatsbosbeheer Dit beeld van rentmeesterschapschap waarin het geschapene met zorgvuldigheid behandeld dient te worden, kenmerkt de joodse traditie tot in onze tijd. Het kenmerkt ook de islam. De koran benadrukt in verscheidene verzen dat de schepping Allah toebehoort en dat de schepper voor zijn schepping zorgt: Er is geen dier op aarde, of Allah houdt het bij zijn kuif vast en: de vogels die hun vleugels uitspreiden en intrekken worden alleen door de Erbarmer vastgehoudoor te dringen tot de goddelijke logos die de kosmos beheerst. Hij is daarmee het hoogste schepsel op aarde en de rede onderscheidt hem van alle andere wezens. De filosofen van de Stoa stelden zelfs, voortbouwend op onder meer de ideeën die Aristoteles ontwikkeld had over een rangorde en over een doelgerichtheid in de natuur, dat de mens de meest zuivere manifestatie vormt van het rationele oerbeginsel en dat de kosmische orde erop gericht is dit wezen in stand te houden. In hun ogen is de natuur ertoe bestemd de mens direct of indirect te dienen. Zo schreef Cicero: Wat moet ik nog zeggen van ossen? In het bovenstaande heeft de grondhouding vooral een religieus-filosofische onderbouwing. Ze weerspiegelt een godsbeeld en opvattingen over een goddelijke bedoeling. In de afgelopen anderhalve eeuw is er ook een meer seculiere, (pseudo)wetenschappelijk onderbouwing van het beeld van de mens als heerser over de natuur naar voren gekomen en wel op grond van bepaalde interpretaties van de evolutietheorie van Charles Darwin. Het is natuurlijk zo wordt geredeneerd dat de mens als het wezen dat in het evolutieproces de grootste hersencapaciteit heeft ontwikkeld, zich uitbreidt ten koste van andere soorten. Dat vloeit logischerwijze voort zo meent men uit het principe van the survival the fittest. Daarbij wordt echter over het hoofd gezien dat deze terminologie niet van Darwin zelf stamt (maar van de socioloog en filosoof Herbert Spencer) en dat de juiste vertaling ervan luidt: het overleven van de best aangepaste en niet zoals zo vaak gedacht het overleven van de sterkste. De rentmeester Critici van de westerse houding waarin de mens zichzelf ziet als heerser over of als eigenaar van de natuur, hebben vaak de beschuldigende vinger gericht naar het bijbelse boek Genesis en in het bijzonder naar de woorden: Vervult de aarde en onderwerpt haar. De verschuiving van heersers en uitbaters van de natuur, naar deel van de natuur, is een werkelijk historische ontwikkeling. Hun nek is geboren voor het juk en hun sterke, brede schouders voor het trekken van de ploeg. Deze beelden werden overgenomen door de kerkvaders en de vroege theologen van het Christendom. Tijdens de Renaissance, waarin sterk teruggegrepen werd op de Klassieken, oefenden ze opnieuw invloed uit op het westerse wereldbeeld. De natuur werd in de woorden van de socioloog Max Weber geleidelijk onttoverd en gereduceerd tot een geest- en zielloos ding dat slechts één functie heeft, namelijk tot nut te zijn voor de mens. Zo stelde de Engelse filosoof en staatsman Francis Bacon in de zeventiende eeuw dat de mens de natuur op de pijnbank dient te leggen om haar zo haar geheimen te ontfutselen waardoor ze tot uiterste dienstbaarheid gebracht kan worden. De Engelse wetenschapper John Ray schrijft in diezelfde tijd dat God runderen geschapen heeft om biefstukken vers te houden voor de mens. Zulke beelden bleven tot in de twintigste eeuw toonaangevend in het westerse wereldbeeld. Deze weinig zachtzinnig klinkende tekstpassage heeft in onze cultuur inderdaad een grote betekenis gehad die weinig goeds voor de natuur gebracht heeft. Bijbelgeleerden wijzen er echter op dat deze woorden in de context van het jodendom heel anders gelezen worden dan in de christelijke traditie gebeurd is. De Hebreeuwse bijbel spoort vooral aan tot een harmonische relatie tussen mens en natuur. Volgens de Thora behoort de schepping Jaweh toe. De mens mag de aarde bewerken; hij moet haar zelfs bewerken om in zijn levensonderhoud te voorzien. Maar hij dient haar ook, als een goed rentmeester, voor de eigenaar te bewaren. 8

9 DOSSIER: GEDRAG EN PRESTATIE den. De mens is volgens de koran aangesteld als khal fa, als stadhouder, en hij dient zorgvuldig met de schepping om te gaan want Allah houdt niet van verkwisting. Ook voor de grondhouding van rentmeesterschap heeft zich in de afgelopen decennia een meer seculiere onderbouwing ontwikkeld, die samen te vatten is in het gezegde: We hebben de aarde niet geërfd van onze voorouders, maar hebben haar in bruikleen van onze kinderen. De partner In de taal van het Ojibwa-volk dat leefde in het grensgebied van de Verenigde Staten en Canada, is er een woord waarmee dieren aangeduid worden en dat letterlijk in het Nederlands vertaald zou moeten luiden: andere-dan-mensen-personen. Het gevoel dat de natuur geen verzameling van zielloze dingen is, maar een wereld van wezens met een zekere mate van gewaarzijn, van bezieling en van bewustzijn, is kenmerkend voor alle vroege culturen (van de Australische aboriginals tot de Europese Kelten en Germanen) alsmede voor de grote culturen uit Azië (zoals het hindoeïsme, het boeddhisme en het shintoïsme). Overigens zijn wij dit gevoel in onze moderne westerse cultuur ook nog niet helemaal kwijtgeraakt. Als we nauw met niet-menselijke wezens samenleven, worden de overeenkomsten die deze met onszelf vertonen, geleidelijk sterker voelbaar en leggen we minder de nadruk op de verschillen. Vrijwel iedereen die een huisdier heeft, praat ermee, en gaat er dan ook nog vanuit dat het dier hem verstaat. Tot in de vorige eeuw onderscheidde elk dorp in India drie typen woud in de omgeving van de nederzetting. Dichtbij lag de Shrivan, het bos van voorspoed. Hier oogstte men hout en vruchten en plantte er ook nieuwe bomen. Wilde planten en dieren konden daar tevens een tehuis vinden, zolang ze geen schade toebrachten. Daarbuiten lag de Tapovan, het woud der wijzen. Dit was het gebied waarin degenen die in afzondering het spirituele pad wensten te gaan, zich terugtrokken. De kluizenaars die hier hun heil zochten, mochten de wilde planten en dieren echter geen schade toebrengen. Tenslotte was er de Mahavan, het sanctuarium. Dit bos behoorde de natuur geheel toe. Geen mens betrad het. Deze ruimtelijke verdeling liet zien dat de mens zichzelf niet beschouwde als eigenaar maar als partner van de natuur. Zowel de mens als de natuur hadden hun eigen domein. De mens maakte wel gebruik van de natuur, maar deed dat met respect. De participant Op de eerste pagina van een van zijn boeken schrijft de Vietnamese Zenmeester Thich Nhat Hanh: Als je een dichter bent, dan zie je duidelijk dat er een wolk drijft in dit vel papier. Zonder wolk is er geen regen; zonder regen kunnen de bomen niet groeien; en zonder bomen kunnen we geen papier maken. De wolk is nodig voor het bestaan van het papier. Als de wolk er niet is, kan dit vel papier er ook niet zijn Als we nog dieper in dit papier kijken, kunnen we er zonneschijn in zien. Als de zon er niet zou zijn, kan het bos niet groeien En zo weten we dat er ook zonneschijn in dit vel papier is. Als we nog langer kijken, kunnen we de houthakker zien die de boom velde en hem naar de fabriek bracht waar hij omgevormd werd tot papier. En we zien de tarwe. We weten dat de houthakker niet kan leven zonder zijn dagelijks brood en daarom is de tarwe die zijn brood werd, eveneens in dit vel papier. En ook zijn vader en zijn moeder zijn in dit papier Als we nog dieper kijken, zien we dat we er ook zelf in zijn. Dat is niet zo moeilijk in te zien: wanneer we naar een vel papier kijken, wordt het vel een deel van onze waarneming We kunnen dus zeggen dat alles hier is, in en met dit vel papier. Er is niets aan te wijzen dat niet hier is tijd, ruimte, de aarde, de regen, de mineralen in de bodem, de zon, de wolk, de rivier, de warmte. Dit vel papier bestaat omdat al het andere bestaat. We zouden, zo vervolgt Thich Nhat Hanh, een nieuw werkwoord moeten invoeren: interzijn. Hij verwoordt hier weer een andere grondhouding. De mens wordt hier gezien als deel van de natuur, als participant. Verschuivingen in beelden Tot in de tijd waarin het boek van Rachel Carson verscheen, was het beeld van de mens als heerser over of als eigenaar van de natuur toonaangevend in de westerse cultuur. In de afgelopen decennia heeft zich een opmerkelijke verschuiving in grondhouding voorgedaan in de westerse wereld. Onderzoek laat zien dat voor meer dan tweederde van de huidige Nederlanders geldt dat ze zichzelf zien als deel van de natuur en tegelijkertijd vinden dat we als mens de verantwoordelijkheid hebben goed voor de natuur te zorgen. Hier komt een combinatie van de participant en de rentmeester naar voren. Nederland staat hierin niet alleen. Vergelijkbare ontwikkelingen zien we ook in andere westerse landen. De reden voor deze verschuiving in grondhouding heeft waarschijnlijk met verschillende zaken te maken. Allereerst is er de ontkerkelijking, waardoor religieus geladen beelden aan betekenis verloren hebben. Daarnaast is er een toegenomen zorg over de achteruitgang in biodiversiteit en over milieu- en klimaatproblemen. Tenslotte is er het gegeven dat niet-westerse beelden en ideeën via internet en allerlei andere media nu voor iedereen direct toegankelijk zijn. 9

10 DOSSIER: GEDRAG EN PRESTATIE Grondhoudingen inzake relatie mens-natuur Heerser/eigenaar Rentmeester Partner Participant Kenmerken - Mens en natuur zijn gescheiden - Mens staat boven de natuur - Mens is vrij in omgang met natuur antropocentrisch - Mens en natuur zijn gescheiden - Mens staat boven de natuur - Mens draagt verantwoordelijkheid naar schepper of naar toekomstige generaties - Mens en natuur zijn gescheiden ecocentrisch - Mens en natuur staan evenwaardig naast elkaar - Mens en natuur zijn niet gescheiden Dit is een werkelijk historische ontwikkeling. Nadat we in de westerse samenleving onszelf gedurende meer dan tweeduizend jaar zagen als heersers over en uitbaters van de natuur, beschouwen we onszelf nu vooral als deel van de natuur en vinden we dat we goed voor haar moeten zorgen. Hier biedt de tekst van Thich Nhat Hanh een interessant perspectief. In zijn visie van interzijn is ieder van ons door een complex van relaties en betrekkingen verbonden met de wereld. Dat betekent dat alles wat we doen invloed heeft op onze omgeving, want niets en niemand staat op zichzelf. Al ons handelen, hoe onbeduidend dat Al ons handelen, hoe onbeduidend het ook lijkt in onze ogen, heeft een echo in de ons omringende wereld. Echter nog steeds sterven er per etmaal vijf tot twintig planten- en diersoorten uit; nog steeds verdwijnt er per minuut een hectare tropisch regenwoud... Beeld en praktijk Er gaapt blijkbaar een brede kloof tussen ons voelen en ons handelen. We voelen ons dan wel deel van de natuur, we vinden dan wel dat we voor haar moeten zorgen, maar we handelen er niet naar. Ten dele heeft dat te maken met contextualiteit. Het is heel gemakkelijk om in het weekend, wanneer we met ons gezin wandelen in een natuur vol zingende vogels en bloeiende bloemen, onszelf deel te voelen van al dit schoons. Maar wanneer op maandag het gewone werk weer begint, nemen we met even groot gemak professionele beslissingen die niet zo goed zullen uitpakken voor de vogels en de bloemen. En met even veel gemak halen we bij de supermarkt weer een plofkip. Deze schizofrenie is voor een deel het gevolg van gemakzucht en van de macht der gewoonte. Maar voor een deel heeft ze ook te maken met het gevoel dat ons persoonlijk handelen er weinig toe doet in het licht van de mondiale milieuproblemen. Hoe vaak denken we niet: Ach, ik kan het systeem toch niet veranderen. ook mag lijken in onze eigen ogen, heeft een echo in de ons omringende wereld, een echo waarvan wij zelf de reikwijdte niet kunnen overzien. Daarmee zijn al onze handelingen, alle keuzes die we maken, van wezenlijke betekenis voor de toekomst van mens én natuur. Daarmee doet ieder van ons ertoe. Dat is tegelijk bemoedigend en hoopgevend. Literatuur Born, Van den, R.J.G. (2007), Thinking Nature. Everyday philosophy of nature in the Netherlands. PhD-thesis, Radboud Universiteit. Zweers, W. (1995), Participeren aan de natuur; Ontwerp voor een ecologisering van het wereldbeeld. Jan van Arkel, Utrecht. Thich Nhat Hanh (1988), The heart of understanding; commentaries on the Prajnaparamita Heart Sutra. Parallax Press Berkeley, California: pp. 3-4 (uit het Engels vertaald door de auteur). De citaten uit de koran zijn ontleend aan de vertaling van F. Leemhuis (2004 [1989]), elfde druk. Fibula/Unieboek, Houten. Over de auteur Matthijs Schouten (1952) studeerde biologie, Keltische taal- en letterkunde, vergelijkende godsdienstwetenschappen en oosterse filosofie. Na zijn studie werkte hij geruime tijd in Ierland waar hij onderzoek verrichtte naar hoogvenen. Sinds 1992 is hij verbonden aan Staatsbosbeheer. Daarnaast is hij bijzonder hoogleraar in Natuur- en Landschapsbescherming aan de universiteiten van Cork en Galway (Ierland) en bijzonder hoogleraar in de Ecologie en filosofie van het Natuurherstel aan de Wageningen Universiteit. Sinds zijn studietijd heeft hij zich verdiept in de rol die natuur speelt in het menselijk denken en hij publiceerde hierover onder meer het boek Spiegel van de natuur; het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief. 10

11 COLUMN Frank van Bussel is directeur van KNHM. KNHM adviseert burgerinitiatieven bij de verbetering van hun fysieke leefomgeving. Burgers aan de slag met tijdelijk anders bestemmen In steden en dorpen, in groei regio s en krimpregio s, zie je steeds vaker lege winkels, kantoren en terreinen. Tot voor kort was dat meestal van korte duur. Maar nu zie je dat er vaak jarenlang niets gebeurt en gezien de crisis zal er ook niets gaan gebeuren. Wat doet dit met de kwaliteit van de woon- en leefomgeving? En wie is daar verantwoordelijk voor? Gelukkig zien we ook steeds vaker dat bewoners zich inzetten voor hun directe omgeving. Die zeggen: Wij willen zelf iets doen aan die open zweer in onze wijk. Zelfs al is dat maar tijdelijk! Vol goede moed vervoegen gedreven burgers zich bij het loket van betrokken instanties. En dan wordt het ingewikkeld. Want onze wet- en regelgeving en onze denkkaders zijn nauwelijks gericht op het creatief omgaan met alternatieven, op al dan niet tijdelijke oplossingen. Slechts zelden is de reactie spontaan: Wat leuk, wij doen er toch niets mee, dus het is prima als jullie zolang de zorg voor die plek van ons overnemen! Gemeenten en corporaties die hierin voorop lopen beseffen dat het voor de leefbaarheid beter is als er tijdelijk iets gebeurt met die verwaarloosde hoeken en gaten. Bovendien bespaart het kosten als de burgers het beheer tijdelijk overnemen. Contract als sluitstuk De rijksoverheid omhelst en promoot burgerparticipatie. Maar bij burgerinitiatieven die iets met tijdelijke bestemmingen willen, is de tegenwerping vanuit een overheid meestal: Ja, maar als we dat nu toestaan voor drie jaar, hoe krijgen we ze er ooit weer weg?. Eigenlijk mag dat geen argument meer zijn. Er zijn inmiddels genoeg voorbeeldcontracten, voortgekomen uit even zo veel geslaagde initiatieven. Daar heb je als overheid of als particulier geen dure juristen meer voor nodig. Een contract stel je op nadat je met elkaar ergens uitgebreid en goed over gesproken hebt. Dat gesprek vooraf is het belangrijkst, inclusief het managen van verwachtingen. Voor beide partijen. Draagvlak Er zijn nog teveel bezorgde bewoners met een verrassend idee die aarzelen en denken dat ze er maar beter niet aan kunnen beginnen, omdat het verloren moeite zal zijn. In dit soort trajecten vergeten de initiatiefnemers vaak voldoende draagvlak te creëren aan de bewonerskant. Niet iedereen in de buurt is het automatisch eens met een burgerinitiatief. Het betrekken van alle bewoners kost tijd en veel inzet van de initiatiefnemers maar is wel essentieel. Bovendien wordt je positie ten opzichte van de overheid veel sterker als iedereen in de buurt achter je plannen staat. Naar een flexibele ruimtelijke ordening In ons land werken we nog vaak volgens een vast stramien: we maken een kaartje, we gaan inrichten en dat leggen we vast in een bestemmingsplan. Zo n bestemmingsplan wijzigen is geen sinecure. Gelukkig zien we dat langzaam veranderen. Het statische denken over ruimtelijke ordening zal onherroepelijk dynamischer worden. Over de huidige leegstandproblematiek leven twee opvattingen. De ene gaat er van uit dat het een tijdelijk probleem is, en dat we na een economische opleving weer gewoon op de oude manier verder kunnen. De andere begrijpt dat we in een steeds dynamischer omgeving niet meer toe kunnen met de oude, strakke en onbuigzame opvattingen over bestemmingen. Dat we ook met onze leefomgeving steeds flexibeler zullen moeten leren omgaan. Uiteindelijk zal het niet zozeer gaan om het stimuleren van tijdelijke oplossingen voor leegstand. We zullen groeien naar een structureel flexibeler benadering van ruimtelijke ordening, die we vroeger zo onwrikbaar vastomlijnd probeerden te regelen. Tijdelijke bestemmingen vormen bij uitstek een proeftuin voor nieuwe manieren om naar ruimtelijke ordening-beleid te kijken. Er zijn al veel inspirerende en enthousiasmerende voorbeelden van tijdelijke alternatieve bestemmingen. En daar heeft de samenleving baat bij. 11

12 DOSSIER: NIEUWE LEIDERS Trefwoorden Duurzaam ondernemen MKB Led-verlichting Elektrische auto Auteur Loek Kusiak Ruud Koornstra bij zijn elektrische auto De planeet redden met technologie en rebels denken Interview met duurzaam ondernemer Ruud Koornstra Hij verdiende miljoenen met een tv-productiebedrijf, maar zet zich inmiddels al ruim tien jaar in voor een duurzame wereld. Groene revolutionair Ruud Koornstra bracht de energiezuinige led-lamp op de markt, richtte een groen energiebedrijf op en is de aanjager van de elektrische auto in Nederland. Op de barricaden tegen de oude economie, want die leeft van verspilling. 12

13 DOSSIER: NIEUWE LEIDERS Out of the box denken? Dat gaat hem niet ver genoeg. Verbrand die box! De vraag of een glas half vol of half leeg is, boeit hem evenmin. Zoek een kraan!, is het devies van duurzaam ondernemer Ruud Koornstra. Voor mijn hobby ben ik een kitesurfer. Dat is pas leuk als er een golf of windvlaag aankomt. Niet bang zijn voor verandering of voor de publieke opinie, maar leren spelen met de moeilijkheden. Als je niet rebels durf te zijn, niet bereid bent om soms regels op een ethische manier te overtreden, blijf je onderdeel van de leemlaag, van de oude economie. Die ziet duurzaamheid als een kostenpost in plaats van als kans. Maar duurzaamheid is niet duurder. De consument is goedkoper en beter uit met onze producten. En daarbij is het ook een duurzamer oplossing. De Tendris Holding die Koornstra als aandeelhouder samen met drie compagnons bestiert, is gevestigd op een bovenverdieping van bedrijfsverzamelgebouw Spaces aan de Amsterdamse Zuidas. Een klein, informeel ingericht kantoor met een creatieve touch. Enkele medewerkers runnen er het secretariaat en de afdeling personeelszaken. Hun werkplek biedt een fascinerend uitzicht op de Zuidas met zijn glazen hoofdkantoren van financiële giganten als ABN Amro. Maar met deze iconen, bellenblazers van het kortetermijn-winstbejag, heeft Koornstra, dat moge duidelijk zijn, geen enkele affectie. Winstmaximalisatie is niet de raison d être van zijn onderneming, een terugkerende boodschap in het verhaal dat Koornstra vertelt. Als iets alleen om macht en ego gaat, dan is het gedoemd te mislukken. Maar als de intentie deugt en het doel is om samen iets van blijvende waarde te creëren, dan lukt het ook, zegt de man die op zijn 35ste miljonair werd door de verkoop van zijn tv-productiebedrijf, maker van populaire programma s als Lingo en Villa Felderhof. Opeens had ik genoeg tijd om na te denken wat ik verder met mijn leven wilde. Tot die tijd was ik nooit met de Club van Rome of duurzaamheid bezig. Behalve in de manier waarop ik met mensen omging. Zonder verspilling Zijn jonge kinderen van toen waren een belangrijke drijfveer. De angst van de meeste mensen is dat zij denken dat hun kinderen het eerder slechter, dan beter krijgen dan zijzelf. De tweede grote angst is angst voor verandering. Ik zag grote problemen op een exponentiële manier op ons afkomen. De schaarste aan grondstoffen, uitputting van de aarde, de vervuiling, steeds meer chronische ziekten. Ik wilde de planeet een beetje beter achterlaten voor mijn kinderen. Ga wat met goede doelen doen, dacht ik aanvankelijk. Maar die organisaties doen het ook al jaren zonder veel vooruitgang. Tendris zijn we in 2001 begonnen vanuit de gedachte dat mensen meer comfort willen, maar dan zonder de 98 procent verspilling die in ons systeem zit. Mijn aanname was dat technologie ons gaat redden. De oude economie is Dossier: Nieuwe leiders De manier waarop organisaties worden ingericht en de rol die ze spelen in de wereld verandert. Wie staan er in de frontlinie van deze veranderingen? Welke trends en ontwikkelingen nemen zij waar? Welke oplossingen kiezen zij? En wat zijn hun beliefs en drijfveren? In de serie De Nieuwe Leiders gaan we in gesprek met opmerkelijke mensen die op eigen wijze vorm geven aan organisaties in een veranderende wereld. In dit artikel een interview met Ruud Koornstra, een ondernemer die zijn ervaring als televisieregisseur inzet om met een groep dissidente ingenieurs nieuwe technologische oplossingen te bedenken en doet wat nodig is om deze ook in de markt te zetten. Dossierhouder: Marjan Hoogendijk (m.hoogendijk@ kwaliteit.com). hier niet op ingericht. Die leeft eigenlijk van verspilling. Dat begint nu tegen ons te werken. De gloeilamp bijvoorbeeld. Die produceert warmte, terwijl de lamp daar niet voor bedoeld is, en is gemaakt om stuk te gaan. Dissidente ingenieurs Koornstra verzamelde een aantal dissidente ingenieurs en werktuigbouwkundigen om zich heen. Hij vroeg hen om in een vrijdenkplaats te brainstormen over nieuwe oplossingen. Dat werd de werkmaatschappij Tendris Solutions. De ingenieurs kregen de vrije hand te bedenken wat ze wilden en aan te schaffen wat ze dachten nodig te hebben. Geld was geen beletsel. Uit dit schuurtje in Almere, vertelt Koornstra, kwamen al gauw vele ideeën en prototypes voor nieuwe producten. Ik was de John de Mol van deze techneuten, afkomstig uit bedrijfsleven en wetenschap. Dat talent heb ik altijd al gehad: mensen met elkaar verbinden die samen meer kunnen dan ikzelf. Deze mensen mochten in onze knutselhoek fantaseren, dromen, uitproberen hoe iets wél kan, met alles onder handbereik wat daar voor nodig is: draaibanken, lasapparaten, enzovoort. Na vijf maanden kwamen we met de led-lamp, een lamp die niet 98 procent aan energie verspilt door afgifte van warmte, maar die 80 tot 90 procent energie bespaart en acht keer zo lang meekan als een spaarlamp. Daarmee ben ik toen naar Philips ge- In minder dan 50 woorden Ruud Koornstra werd duurzaam ondernemer na de verkoop van zijn tv-productiebedrijf. Hij verzamelde mensen om zich heen om te brainstormen over duurzame oplossingen. Met zijn rebels denken, geld, visie, durf en doorzettingsvermogen heeft hij met zijn teams o.a. de led-lamp en de elektrische auto in Nederland op de kaart gezet. 13

14 DOSSIER: NIEUWE LEIDERS gaan. Zij moesten het produceren, vond ik, want zij hebben de fabrieken. Ik ben niet van licht. Ik ben van het verzinnen van ideeën en producten die de wereld beter maken. Steun van de overheid en van Bill Clinton Bij Philips werd Koornstra letterlijk de deur gewezen. De ledlamp paste niet in de belangen van de Eindhovense multinational. Ik werd heel vijandig benaderd: Wat jij wilt, kan helemaal niet. Philips, Osram en andere producenten hadden besloten dat de led-lamp pas tussen 2015 en 2018 klaar zou zijn voor marktintroductie. Eerst de gloeilamp rustig uitfaseren. Toen moest ik zelf mijn led-lampjes gaan produceren. Dat was het begin van Lemnis Lighting, dat de lichtmarkt zou penetreren met de Pharox led-lampen. Omdat hij met zijn led-verlichting tegen gevestigde belangen bleef aanlopen, zocht Koornstra steun bij de toenmalige milieuminister Jacqueline Cramer. We hadden straatverlichting ontwikkeld op basis van led, met heel weinig CO 2 -uitstoot. Die mocht nog niet op straat omdat niet voldaan werd aan een lichtwet uit Mijn lamp zou zogenaamd geen licht geven. Ik ben naar minister Cramer toe gegaan en in haar kantoor op tafel gaan staan met een led-lichtbak. Ik vroeg haar de gordijnen van de volle maan, waar onze ogen uitstekend mee overweg kunnen. Cramer vond het een schitterende lamp. Ze zei het bizar te vinden dat de lichtindustrie mij zwart bleef maken. Philips huurde ook zogenaamde experts in die moesten aantonen dat mijn lampen geen licht gaven. Taskforce verlichting Cramer besloot tot oprichting van de Taskforce Verlichting. Koornstra: De klassieke lichtindustrie, ik als vertegenwoordiger van de lichtrevolutie en de overheid kwamen met elkaar om tafel te zitten. Wonderlijk hoe dat verder ging. Bij elke bijeenkomst kwam ik weer met iets nieuws dat de gevestigde producenten op de kast joeg. Maar na afloop van de vergadering kreeg ik te horen: Als mens ben ik het helemaal met je eens, maar ik heb nou eenmaal een groter belang ( ). De Taskforce plaveide met rapporten als Zuinig licht; heldere keuze en De milieu-impact van lampen de weg voor energiezuinige verlichting in huishoudens, de utiliteitsbouw en voor 200 pilots met openbare led-verlichting. De Richtlijn Ecodesign van de Taskforce voor energiezuinige lampen werd door de Europese Unie omgezet in twee verordeningen. Led-pionier Lemnis Lighting zat op de eerste rij in een snel Met de elektrische auto waren we eerst een attractie. Nu zijn we een industrie die het systeem verandert. dicht te doen en de stekker van de lamp in het stopcontact te steken. Toen kon ze zien dat de lamp wel degelijk licht gaf, maar een ander soort licht dan het licht van de traditionele lantarenpaal. Onze led-straatlamp geeft het witte licht CV Ruud Koornstra Ruud Koornstra (1964, Rotterdam) behaalde zijn propadeuse voor de pabo, maar werd tv-producent van programma s als Villa Felderhof, Lingo en Wintertijd. Na de verkoop van zijn productiebedrijf ID&Dtv (1999) werd hij pleitbezorger voor een duurzame wereld. In 2001 richtte hij initiëringsmaatschappij Tendris op, met merken als groene stroombedrijf Oxxio (later verkocht voor 144 miljoen), de Greencard van Visa, XXImo (hoofdsponsor van voetbalclub FC Twente), de Pharox-ledlamp en Algae Food&Fuel, systemen voor algenteelt. Koornstra is medeoprichter van de leerstoel Social Venturing aan Universiteit Nyenrode. Hij publiceerde ervaringen als groene ondernemer in Wat LED je? expanderende markt en sleepte een order voor 2,5 miljoen lampen in de wacht. Deelnemers van de Postcode Loterij konden eind 2009 gratis een led-lamp afhalen bij een Albert Heijn-filiaal. Koornstra kreeg ook een supporter uit onverwachte hoek. Oud-president Bill Clinton had een paar jaar eerder bij een bezoek aan Nederland opgeroepen om klimaatvriendelijke technologie stimuleren. Clinton werd een enthousiast ambassadeur van onze led-lamp. De Consumentenbond riep de led-lampen van het AH-merk, Philips Iconic en de Pharox uit tot de meest energiezuinige verlichting. Maar alle drie merken, zegt Koornstra met een mengeling van triomf en ironie in zijn stem, waren geproduceerd door Lemnis. Philips moest wel met ons in zee. Ze konden de lampen zelf nog niet maken. Innovatie door het mkb Het World Economic Forum koos Lemnis Lighting tot Best Technology Pioneer van Koornstra: Opeens waren wij, als mkb-bedrijf nota bene, het meest innovatieve 14

15 DOSSIER: NIEUWE LEIDERS Veel bestuurders van grote bedrijven blijven daar ook in hangen: Zonder visie hou ik het nog wel een tijdje vol. Ik denk dat het bestaansrecht van multinationals, met hun wijze van opereren, zoals ze dat al decennia doen, op hun retour is. Technologische ontwikkelingen die een duurzamere wereld veroorzaken, komen als een revolutie op ons af. Nieuwe communicatiemiddelen zijn vaak aanjagers van technologische doorbraken. Dankzij internet, apps en andere digitale tools kunnen we allerlei nieuwe producten en toepassingen lanceren. Ik vroeg laatst aan een volle zaal ondernemers hoeveel er een dataspecialist in dienst hadden. Er ging slechts één hand de lucht in, van ASML. Terwijl data juist ontzettend waardevol zijn bij innovatieprocessen en het stimuleren van duurzaam gedrag. Het onethisch gedrag in de boardrooms van multi nationals is extreem. bedrijf in licht. Voor Ikea maakten we vervolgens dimbare led-lampen voor circa 8 euro. Waarop de gevestigde industrie ons ervan beschuldigde de markt kapot te maken Ho ho, reageerde ik, onze missie is het algemeen belang en niet het maken van torenhoge winsten. Met ons bedrijf Innolumis zijn we inmiddels marktleider in duurzame verlichting van straten, wegen, parkeerterreinen en bij natuurgebieden, waar je geen lichtvervuiling wil. Door lagere kosten voor onderhoud en energie verdient een ledinstallatie zich in vier jaar terug. We hadden het voordeel dat enkele burgemeesters in onze pioniersfase hun nek durfden uit te steken door onze lamp bij hun op straat te plaatsen. Omwille van het maatschappelijk belang waren ze burgerlijk ongehoorzaam tegen wetgeving, die ver achter de technologie aanliep. Geploeter in spelonken Is beschikbaarheid van geld een noodzakelijke bron voor innovatie? Heeft een innovatieplatform opstuwend effect? Geld, zegt Koornstra, is voor innovatie niet eens zo van belang. Het geld moet naar de implementatie van producten. Innovatie begint niet bij multinationals, maar met geploeter in schuurtjes en spelonken, met start-ups. Het mkb is een proeftuin vol ideeën. In plaats van dat multinationals of grote bedrijven deze ideeën doorontwikkelen en naar de markt brengen, lacht men mkb ers uit. Hun ideeën worden gejat, waarna deze kleine ondernemers de nek wordt omgedraaid. Het onethisch gedrag in de boardrooms van multinationals is extreem. Anderzijds moeten de kleintjes zich ook niet zo blijven afzetten tegen de groten. Ik ben daar zelf in de loop der jaren ook milder in geworden. Je moet gebruik maken van elkaars specifieke kwaliteiten. Maar dat uitgangspunt zie ik weer niet terug in het topsectorenbeleid van de overheid. Dat neemt de mbk er niet serieus. In het overleg zitten een paar excuus-mkb ers. Ik zie ook dat de overheid bezuinigt op innovatie in plaats van een visie te tonen. Iets als visie is als de olifant die het uitzicht belemmert, zei premier Rutte in zijn Schoo-lezing. Dan weet je genoeg. Mobiliteitspas Koornstra noemt als voorbeeld het door Tendris gelanceerde mobiliteitsconcept XXImo, een mobiliteitspas in de vorm van een creditcard waarmee de zakelijke gebruiker kan tanken en parkeren, maar ook openbaar vervoer, vliegtickets en zakendiners kan betalen. De pas maakt een einde aan de ouderwetse manier van kilometers declareren. En werkgevers kunnen met de kaart via één centraal systeem inzicht krijgen in het milieueffect van reisbewegingen. Iedere keer als een gebruiker iets koopt, compenseren wij daar de CO 2 -uitstoot voor. Daar krijgt de gebruiker een overzicht van. Die begrijpt opeens veel beter de impact van zijn handelen en gaat uit zichzelf zijn gedrag aanpassen in een milieuvriendelijker richting. Vroeger moest je iets verbieden om mensen duurzamer te laten leven. Nu moet je producten maken die mensen graag willen hebben en die gebaseerd zijn op een ander idee over gebruik van energie en grondstoffen. Zoals de elektrische auto. Elektrische auto en steun van Balkenende In Nederland was Koornstra een van de eersten die rondreed in een elektrische auto. Een sportwagen, want hij houdt 15

16 DOSSIER: NIEUWE LEIDERS van snelle wagens. In een schuurtje in zijn woonplaats Lochem liet hij een Lotus ombouwen. Sneller dan een Porsche, en gemaakt van carbon. Een volle tank kost vier tot vijf euro. Energie uit het stopcontact. Genoeg brandstof in de accu voor een kleine 400 kilometer. Ik heb m een keer uitgeleend aan premier Balkenende, ook een autogek. Wat geil, zei hij. Dit is de toekomst! Postcode Loterij om 2,5 miljoen led-lampen uit te delen, kregen we een inspectiedienst van de overheid op ons dak. Die wilde onze complete led-productie uit de handel nemen op basis van één klacht over een kapotte lamp, met gevaar voor elektrocuteren. Het bleek een lamp te zijn die iemand anders, onbekend wie, in elkaar had geknutseld. Dan denk je al gauw aan opzet. Durf, heb lef. En heb plezier in durven veranderen. Met twee geestverwanten richtte Koornstra in 2009 ter promotie van de elektrische auto het Formule E-team op, waarin bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid gingen samenwerken. Koornstra herinnert zich dat hij werd uitgelachen als hij zei dat hij elektrisch reed voor een betere wereld. Maar vier jaar later, in 2013, rijden er in Nederland al circa tienduizend elektrische auto s rond. En het blijft groeien. Eerst waren we een attractie, nu zijn we een industrie, die een systeemverandering veroorzaakt. We gaan ook steeds meer van autobezit naar auto delen. De auto wordt een iphone op wielen en zal binnen tien jaar zijn statussymboliek verliezen. Bij de aankoop van een bundel autokilometers krijg je er straks een auto bij. Met de Tendris-onderneming The New Motion, die 70 procent van de E-rijders in Nederland bedient en samenwerkt met leasemaatschappijen, werkt Koornstra aan uitbreiding van het aantal elektrische oplaadpunten. Dat zijn er nu Dat moeten er meer worden, is de afspraak in het onlangs tot stand gekomen Nationaal Energieakkoord van de SER. Koornstra zat namens de Groene Zaak, een ondernemersplatform voor duurzaamheid, aan de SER-overlegtafel over het thema mobiliteit. De overheid moet het gebruik van de elektrische auto fiscaal bevoordelen, vindt Koornstra. En niet voor één kabinetsperiode, want dat zou de overheid onbetrouwbaar maken, maar zolang als het energieakkoord loopt. Tot We krijgen er schone lucht en een beter leefklimaat in de steden voor terug. We zullen ook meemaken dat er een link komt tussen elektrisch rijden en lokaal duurzame opgewekte elektriciteit. Kwaliteit is onze achilleshiel In alle Tendris-bedrijven zitten kwaliteitsmanagers, die kijken of we voldoen aan alle regels en keuringseisen. We komen afnemers ook ruim tegemoet als we een fout maken. Neem bijvoorbeeld nieuwe verlichting voor plantengroei in de tuinbouw. Led-verlichting die energievretende gloeilampen vervangt en door ons ontwikkeld is met de belofte dat die 25 jaar zou meegaan. In bepaalde gevallen ging het toch mis. Op onze kosten hebben we dat vervangen. We wilden leren om het beter te doen. Dat was ook bedrijfseconomisch van levensbelang. Het ging om miljoenen. Nu zijn wij een trusted partner in de tuinderswereld. Men ziet dat wij committed zijn om onze belofte waar te maken. Duurzaam heid is dus een manier van consistent met klanten omgaan. Duurzaamheid is ook zorgen dat je in de keten geen verliezers creëert. Heb plezier in durven veranderen Als je mij vraagt wat ik zakelijke leiders op een business school zou willen leren, dan is het wel het plezier in durven veranderen. Ik zou ze leren surfen, genieten van het onderweg zijn, met onverwachte situaties en tegenslagen omgaan. Volgens mij betekent het Latijnse woorde scuola ook zoiets als je oordeel uitstellen. Ik denk dan ook aan Vergilius: Zij die durven helpt het geluk. Durven, het lef hebben, om een nieuwe toekomst te zien. En die met spullen onderbouwen. Alle middelen om het paradijs op aarde te realiseren, liggen op de plank. Auteur Loek Kusiak (freelance journalist), met medewerking van Marjan Hoogendijk (kwaliteit.com). Over de noodzaak van kwaliteitsmanagement in een onderneming die zich bij uitstek laat voorstaan op duurzaamheid is Ruud Koornsta zeer stellig. Kwaliteit is onze achilleshiel. We moeten het beste jongetje van de klas zijn. We zitten in een glazen huis. Omdat we de gevestigde belangen vaak onder druk zetten, zit men in de aanslag om onze producten af te kraken als iets niet in orde is. Kort na de actie van de 16