Wurkje Wenje Wille. Verkiezingsprogramma CDA Fryslân

Transcriptie

1 Wurkje Wenje Wille Verkiezingsprogramma CDA Fryslân Provinciale Staten

2 Wurkje Wenje Wille 2

3 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Voorwoord Inhoud Geachte lezer, 1. Inleiding 5 Dank voor uw interesse in het CDA Fryslân verkiezingsprogramma. Dit programma is ons verhaal voor de toekomst van Fryslân. Ik hoop van harte dat u zich tijdens het lezen herkent in dit verhaal. Met uw stem op 18 maart 2015 wordt het ook uw richting en de opdracht aan ons als CDA om ermee "aan het werk" te gaan! 2. Uitgangspunten 5 3. Rol provincie verandert Nieuwe blik op taken 4. Wurk, wenje en wille 9 5. Uitdagingen 11 Wurkje, Wenje en Wille zijn de drie centrale thema's. Als eerste hebben we gekozen voor Wurkje (Werken) in onze provincie. Werk in de vorm van een baan als economische basis, maar ook werk in de vorm van vrijwilligerswerk en bijvoorbeeld mantelzorg. Dit zijn belangrijke bouwstenen van onze samenleving. Bij Wenje (Wonen) geven we richting aan de toekomst van onder andere de veranderingen op het platteland, de trek naar de steden en de daaropvolgende krimp. Wij kiezen als CDA voor leefbare steden én kernen, ook op het platteland. In dit voorwoord wil ik speciaal dank uitspreken aan de programmacommissie. Onder aanvoering van Joop Atsma hebben Jacco de Boer, Jan Michiel van der Gang, Reitse Spanninga, Gea Akkerman, Jan Ploeg en Attie de Graaf een prachtig programma geschreven dat met aanvullingen van de CDA leden tot dit mooie resultaat heeft geleid. Tige tank minsken! 5.1 Teveel Friezen zonder werk De economie verandert Krimp zet leefbaarheid onder druk Voedsel- en energievoorziening belangrijk Nieuwe verhouding tussen burger en bestuur Wurkje yn Fryslân De Friese economie Investeren Onderwijs Landbouw Recreatie en Toerisme En verder Wenje yn Fryslân Wonen Duurzaamheid Verkeer en Vervoer 23 Tenslotte kiest het CDA ook voor Wille (Plezier), daarmee kiezen we voor een provincie waar het naast werken en wonen ook met plezier geleefd wordt. Dit kan ook als cement tussen de andere thema's werken. Compleet en af is een programma nooit, net zoals onze Friese samenleving. Wij horen het graag als u iets mist, aan wilt vullen of mee wilt doen. Mail daarvoor gerust naar secretaris@cda-fryslan.nl Wille yn Fryslân Taal en cultuur Media Sport 31 Op woensdag 18 maart aanstaande 2015 bent u aan zet, dan zijn de verkiezingen voor de Provinciale Staten. Ik hoop van harte dat ik op uw stem mag rekenen. Hartelijke groet, Sander de Rouwe Lijsttrekker CDA Fryslân 3 3

4 Wurkje Wenje Wille 4

5 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Inleiding Het CDA is een moderne brede christendemocratische volkspartij, waarbij de gemeenschap centraal staat. Het CDA stelt het wij van de samenleving centraal, waaraan markt- en overheidsinvloed dienstbaar behoren te zijn. Het CDA Fryslân maakt daarmee een duidelijke keus gebaseerd op participatie voor de periode : foar en mei de Mienskip. Voor de mienskip Waarom kiezen voor de mienskip? Het CDA waardeert en stimuleert de betrokkenheid van mensen bij de provincie, hun gemeente, dorp of stad, het bedrijf, vereniging, school en familie: dat is het waar de samenleving en het samenleven begint. Dat is de plaats waar mensen zelf de verantwoordelijkheid hebben, verdienen en voelen. Het CDA heeft dan ook een geheel eigen plaats in de politiek van Fryslân. Niet de markt of de overheid, maar mensen in relatie tot hun naaste staan centraal. Zo komen mensen met hun unieke talenten, maar ook met hun tekortkomingen, gezamenlijk tot hun recht. Wurkje, wenje, wille Op economisch terrein kiest het CDA voor financiële degelijkheid en ruimte voor ondernemerszin. Op sociaal terrein zijn we overtuigd van een samenleving waarin mensen elkaar helpen, zich verantwoordelijk voor elkaar voelen en met respect omzien naar anderen. De overheid heeft hiervoor oog, en indien noodzakelijk stimuleert en faciliteit de overheid dit. Om het in drie kernwoorden samen te vatten: het gaat om wurk, wenje en wille. In een provincie waar voldoende werk is en voor iedereen een huis in een leefbare wijk, stad of dorp, is ook aandacht voor cultuur en sport en de eigen Friese identiteit. Volkspartij Het CDA is een brede volkspartij, geworteld in alle lagen van de gemeenschap. Daarom biedt het plaats aan veel verschillende mensen. Ons bindt de Bijbelse boodschap als grondslag en inspiratiebron bij het zoeken naar oplossingen voor de uitdagingen van vandaag en morgen, naast geloof in democratische waarden. Die boodschap is niet exclusief voor christenen. Integendeel, we nodigen iedereen uit en spreken iedereen aan. Ongeacht achtergrond of afkomst. Samen gaan we voor elkaar en voor de toekomst. Het gaat daarbij steeds om mensen, het menselijk geluk, waardigheid, veiligheid, zorg voor elkaar, respect en gemeenschapszin. Dat zijn onze vaste waarden. 2. Uitgangspunten Het CDA geeft in dit verkiezingsprogram een antwoord op veranderingen en uitdagingen in Fryslân. Vaak gaat het om oplossingen voor structurele problemen. In de visie van het CDA kunnen in een steeds meer divers en mondiger wordende samenleving, oplossingen alleen gerealiseerd worden als mensen hun vrijheid en idealen samen met anderen nastreven. Deze visie is gebaseerd op de vertrouwde uitgangspunten: Solidariteit Betrokkenheid tussen generaties, stad en platteland, arm en rijk is belangrijk. Onderlinge verbondenheid en betrokken burgers zijn daarbij van groot belang. De persoonlijke factor staat daarbij centraal. Rentmeesterschap Alleen als op verantwoorde wijze wordt omgegaan met de toevertrouwde talenten en leefomgeving is sprake van een duurzame welvaart, ook voor volgende generaties. We moeten daarbij verder kijken dan ons eigen belang en onze eigen tijd. Het CDA wil economische ontwikkelingen ook koppelen aan duurzame omgang met grondstoffen, materia- len en mensen. Wij streven er naar om met behulp van creativiteit en innovatie een betere samenleving tot stand te brengen. Alleen dan kan er sprake zijn van duurzaamheid, ook voor de volgende generaties. Het CDA wil op verantwoorde wijze omgaan met cultuur en natuur. Met inzet van onze talenten, creativiteit en innovatie wil het CDA daar aan bijdragen. Gespreide verantwoordelijkheid Vrijheid komt het beste tot haar recht als mensen verantwoordelijkheid kunnen dragen voor zichzelf en hun naasten. Ze hebben en krijgen daarbij de ruimte en het vertrouwen om eigen keuzes te maken, waarbij de overheid zich beperkt tot haar kerntaken. Dan ontstaat ruimte voor een rijkgeschakeerde en solidaire samenleving. In Fryslân zijn hier vele voorbeelden van te geven. Publieke gerechtigheid De overheid moet op basis van vaste waarden de burger steeds de zekerheid van de rechtsstaat bieden en duidelijke grenzen stellen. Dat geldt voor het rijk, maar evenzeer voor gemeentes en de provincie. De overheid moet aanspreekbaar zijn op haar verantwoordelijkheid. 5 5

6 Wurkje Wenje Wille 6

7 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Rol provincie verandert De provincie Fryslân heeft altijd een sterke bestuurlijke positie gehad. Naast de wettelijke kerntaken had de provincie in bestuurlijk Fryslân ook op veel andere terreinen een belangrijke faciliterende en coördinerende rol. Gemeenten worden belangrijker De positie van het provinciaal bestuur zal de komende jaren echter sterk veranderen. Mede door schaalvergroting zijn de gemeenten goed in staat om hun taken uit te voeren. Daarnaast wordt het takenpakket door de decentralisaties van rijkswege stevig uitgebreid, waardoor gemeenten nog meer dan voorheen het eerste aanspreekpunt voor burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties zullen zijn. Minder overheid, meer mienskip Ook de grote verschillen in financiële posities zijn een punt van aandacht. Gemeenten hebben de laatste jaren stevig moeten bezuinigen op zaken die de burger direct raken, terwijl bij de provincie grote reserves aanwezig zijn. De bestuurlijke en politieke wil is aanwezig om dat geld beschikbaar te stellen voor de Friese samenleving, maar in de praktijk verloopt dat moeizaam. Het beleid sluit onvoldoende aan bij de praktijk van ondernemers, gemeenten en maatschappelijke organisaties en de regelgeving is te ingewikkeld en teveel gejuridiseerd. Het ambtelijk apparaat is te verkokerd en te weinig uitvoeringsgericht, waardoor het voor andere partijen (gemeenten, onderwijs, ondernemers) vaak niet duidelijk is wie waar verantwoordelijk voor is. 3.1 Nieuwe blik op taken De veranderende positie van de provincie moet leiden tot een herbezinning op de taken, de cultuur van de organisatie, het aantal ambtenaren en het type ambtenaren (minder beleidsambtenaren en meer ambtenaren die gericht zijn op samenwerking met andere partijen en uitvoering). Het CDA is voorstander een kleine, compacte en efficiënte provinciale overheid, die zijn kansen optimaal benut maar ook zijn beperkingen kent. Daarnaast zal in de interne oriëntatie omgebogen moeten wor- den naar een externe oriëntatie. Gemeenten zijn geen provinciale uitvoeringsorganisaties, maar zelfstandige en gelijkwaardige partners. Ook het buitenlands beleid (Brussel, Den Haag, SNN, Niedersachsen -Dld) moet versterkt worden. Het behartigen van de Friese (en noordelijke) belangen in Den Haag en Brussel is erg belangrijk om ook in de toekomst de financiële middelen beschikbaar te hebben voor de uitdagingen die dan spelen. discussie moet de provincie efficiënter en effectiever gaan werken in haar bedrijfsvoering, die aansluit op maatschappelijke ontwikkelingen. De ambtelijke organisatie moet qua leeftijd van de medewerkers evenwichtig zijn opgebouwd. Wij willen meer samenwerking met Noord-Duitsland De provincie moet terug naar haar kerntaken: duurzame ruimtelijke ontwikkeling, waaronder waterbeheer, milieu, energie en klimaat, een vitaal platteland, bereikbaarheid en openbaar vervoer, de economie, de culturele infrastructuur en monumentenzorg en de kwaliteit van het openbaar bestuur. Overige taken moet de provincie in eerste instantie overlaten aan waterschap, gemeenten of de mienskip De provincie heeft soms een coördinerende rol in beleid wat niet specifiek een provinciale taak is; bijvoorbeeld beleid voor onderwijs, zorg en cultuur. Bij zulk beleid moeten andere actoren (gemeenten, maatschappelijke organisaties, ondernemers en betrokken inwoners) een grote rol spelen in de ontwikkeling en uitvoering van het beleid Naast de provinciale taken kunnen er ook provinciale belangen zijn. Denk aan onderwijs en zorg. De provincie kan hierin van betekenis zijn, maar alleen als initiatieven hiertoe van onderop gedragen zijn en worden. De nadruk ligt dan op verbinden, netwerken, uitdragen en faciliteren Op basis van de kerntaken Om het economische beleid en de samenwerking (ook Europees) verder te versterken wordt het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) uitgebreid met Niedersachsen (Dld) De huidige Friese lobby mag duidelijker, gekwalificeerder en sterker in Brussel, mogelijk door de opzet van een Fries consulaat, maar ook door meer aandacht voor de huidige lobby van de drie noordelijke provinciën. Ook wordt ingezet op een noordelijke ambassade in Den Haag, van waaruit gezamenlijk wordt geopereerd Dit gezamenlijke onderkomen wordt tevens een ontmoetingsplek voor ondernemers, organisaties en particulieren die het noordelijke en Friese belang bepleiten. 7

8 Wurkje Wenje Wille 8

9 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Wurk, wenje en wille Fryslân kent een lange geschiedenis. De Romeinen legden rond het begin van de jaartelling de Arme Frisii, een belasting in koeienhuiden op. Maar toen in het jaar 28 na Christus de Frisii vonden dat de belasting niet redelijk was, kwam men in opstand en maakten de Friezen zich los van de Romeinen. Een sterke eigen identiteit Friezen houden van hun zelfstandigheid: leaver dea as slaaf. Fryslân is niet arm, maar de economie en werkgelegenheid blijven aandacht vragen. De melkveehouderij is nog steeds één van de belangrijkste en bekendste pijlers van de Friese economie en het rechtvaardigheidsgevoel is nog altijd sterk ontwikkeld. En de zwakkeren in de samenleving worden niet vergeten. Meer dan 2000 jaar geschiedenis, de eigen taal en cultuur, en een uniek en afwisselend landschap maken dat Fryslân een sterke eigen identiteit heeft. Daar zijn we trots en zuinig op. Belangrijk is ook het besef dat de wereld groter is dan Fryslân en dat behoudzucht uiteindelijk kan leiden tot minder werk en minder kansen voor jongeren. De veranderingen in de economie en samenleving gaan snel en we zullen er met de nodige nuchterheid - op moeten inspelen om niet op achterstand te komen. Zelfstandig Fryslân Het CDA blijft dan voorstander van een zelfstandige provincie Fryslân. Als het gaat om de sociaaleconomische ontwikkelingen en de belangenbehartiging in Den Haag, Brussel en onder meer Niedersachsen is noordelijke samenwerking noodzakelijk. De luiken moeten wel openblijven. Betrokken bij de omgeving Fryslân kent een netwerk van steden, middelgrote kernen en zeer veel kleine kernen tot 500 inwoners. In deze kernen is over het algemeen een divers en goed voorzieningenniveau aanwezig. Scholen, sport- en culturele voorzieningen zijn dichtbij en vele kernen en wijken hebben een dorpshuis of wijkgebouw, waar allerlei lokale activiteiten plaats vinden. Belangrijk en kenmerkend daarbij is de grote betrokkenheid van de bewoners bij de eigen omgeving: de Mienskip. Door de demo- grafische ontwikkelingen, alsmede door de terugtrekkende beweging van o.a. zorginstellingen en woningcorporaties uit kleine kernen, staat het voorzieningenniveau onder druk. Basisscholen zullen sluiten, huisartsen verdwijnen, het draagvlak voor sport- en culturele voorzieningen neemt af. Dit vraagt een doordachte aanpak. Er is veel creativiteit en een gezamenlijke inspanning van overheden, maatschappelijke instellingen, burgers en bedrijfsleven nodig om deze veranderingen het hoofd te bieden om kernen en wijken levend te houden en de gevolgen van een afnemende, vergrijzende en ontgroenende bevolking te begeleiden. De praktijk wijst uit dat vooral in Fryslân die creativiteit aanwezig is. Wurk: voor meer vertrouwen Belangrijk voor een goed voorzieningenniveau zijn economische groei en voldoende werkgelegenheid. Ook in deze provincie fungeert vooral het midden- en kleinbedrijf als aanjager van de economie. De crisis heeft echter ook in Fryslân zijn sporen nagelaten. De werkloosheid is weer hoger dan het landelijke gemiddelde, huizen staan onder water, het midden- en kleinbedrijf en de detailhandel hebben het moeilijk en voor schoolverlaters is het erg lastig om een baan te vinden. Het vertrouwen in de economie herstelt langzaam, maar groeicijfers zoals in het verleden zijn voorlopig niet aan de orde. Zonder wurk en (voldoende) inkomen staan wenje en wille zelfs in Fryslân onder druk. De rol van de provincie is anders dan die van gemeenten en rijk. In dit programma wordt de nadruk gelegd op het stimuleren van de economie, zowel voor de korte als de lange termijn. Er liggen veel kansen, maar ook hier geldt dat de kansen alleen verzilverd kunnen worden als overheden, bedrijfsleven en het onderwijs nog sterker dan nu het geval is gaan samenwerken. Door de overregulering en bureaucratie, zowel nationaal als in de regio, blijken verstandige en praktische oplossingen De kunst van het loslaten wordt wel beleden, maar in de praktijk niet waargemaakt. vaak buitengewoon lastig te realiseren. De kunst van het loslaten wordt wel beleden, maar in de praktijk vaak niet waargemaakt. De overheid manifesteert zich maar al te vaak als een hindermacht en niet als een meewerkkracht. Friese aanpak als voorbeeld Het CDA pleit er voor om van Fryslân een experimentprovincie te maken. Een provincie waar gewerkt kan worden met nieuwe werkwijzen die passen bij de praktijk en mogelijkheden van een nieuwe plattelandssamenleving en die bijdragen aan een bestendige leefbaarheid. Het levert in onze beleving (nog) meer betrokkenheid van burgers op, het kost waarschijnlijk veel minder geld en biedt een betere kwaliteit van het platteland. En het past ook goed bij de Friese cultuur: Wy dogge it sels wol! 9 9

10 Wurkje Wenje Wille 10

11 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Uitdagingen Fryslân staat, zoals hiervoor beschreven, op dit moment voor een groot aantal en een aantal grote uitdagingen. De antwoorden op deze uitdagingen zijn bepalend voor de toekomst van onze provincie en hebben onderling een sterke samenhang. 5.1 Teveel Friezen zonder werk Het midden- en kleinbedrijf is vanouds de motor van de Friese economie. De economische crisis is vooral zichtbaar door afname van bedrijvigheid, toename van werkloosheid en verminderde kansen op werk. De jeugdwerkloosheid ligt te hoog, net als het aantal afgestudeerde Friese jongeren dat geen passende baan in de regio kan vinden. Het bevorderen van werkgelegenheid is dan ook van essentieel belang. Meer werk betekent meer koopkracht De provincie benut haar mogelijkheden voluit om initiatieven binnen het Friese midden- en kleinbedrijf te faciliteren en belemmeringen weg te nemen. Lage lasten, het verstrekken van kredieten en een goede infrastructuur dragen hieraan bij CDA Fryslân maakt het tot een van haar topprioriteiten om in de periode de jeugdwerkloosheid terug te dringen, en een braindrain van Fryslân tegen te gaan. 5.2 De economie verandert De crisis heeft ook laten zien hoe onze economie structureel is veranderd. Bedrijven moeten meer en meer (internationaal) concurreren op basis van clustering van kennis en innovatie. We zien dat internet het aankoopgedrag verandert. Dit biedt voordelen, maar ook nadelen zoals leegstand in binnensteden en dorpen Intensivering van de Noordelijke samenwerking en de verdere uitbouw van de internationale gerichtheid en export is vereist. Op regionaal niveau wordt het MKB gestimuleerd. Kennis en plannen te delen vermenigvuldigen we kansen op economische groei en banen. 5.3 Krimp zet leefbaarheid onder druk In krimpregio s wordt de samenleving geconfronteerd met een aantal ontwikkelingen die elkaar versterken: het verdwijnen van voorzieningen, verslechterende sociaal economische structuren en leegstand in de woningvoorraad en in maatschappelijk vastgoed. Tegelijkertijd ontstaan door vergrijzing en krimp ook nieuwe mogelijkheden, zoals het delen van voorzieningen, andere woonvormen en zorg op maat. De gevolgen van deze combinatie van ontwikkelingen kunnen lokaal niet meer worden opgevangen. Dit rechtvaardigt een gebiedsgerichte aanpak op regionaal niveau, waarbij rijksoverheid, provincie, gemeenten en maatschappelijke instellingen de krachten bundelen Het CDA wil dat de provincie actief een bijdrage levert in de noodzakelijke transformatie van het voorzieningenniveau en de woningvoorraad in de krimpgebieden, om een toekomstgerichte woningaanbod en voorzieningenniveau te garanderen Het CDA wil dat de provincie de krimpregio's in Fryslân bepaalt, en vervolgens samen met de betrokken gemeenten een plan van aanpak opstelt." 5.4 Voedsel- en energievoorziening belangrijk Wereldwijde onrust en de mondiale groei van de bevolking onderstrepen het belang van van (onafhankelijke) voedsel- en energievoorziening De agrarische sector en zuivelindustrie behoren samen met water en de food- en maakindustrie tot de sterke Friese sectoren. Deze verdienen volop steun. Het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen kan en moet door zuiniger om te gaan met energie en duurzame en lokale initiatieven te stimuleren. 5.5 Nieuwe verhouding tussen burger en bestuur Friese gemeenten worden door fusies van onderop groter. Vanuit Den Haag krijgen zij nieuwe taken op het gebied van zorg en arbeid. De betrokkenheid van de Friese burger is onverminderd groot. Kleinschalige, losse en informele burgerinitiatieven winnen aan kracht. Een terugtredende overheid, maar ook het falen van de markt(-werking) kan tot teleurstelling leiden, maar biedt juist ook kans om de samenleving meer ruimte te geven. Dit vraagt wel om een andere rol van de provincie. Het MKB is de motor van de Friese economie Een terugtredende overheid is geen doel op zich, maar een middel om de samenleving meer ruimte te geven. De overheid moet vooral voorzichtiger worden in zijn pretenties en ambities en meer ruimte creëren voor en meer ruimte laten aan maatschappelijk initiatief. De provincie kijkt minder op detail en meer op samenhang en netwerk, gaat meer ondersteunen en faciliteren en min

12 Wurkje Wenje Wille 12

13 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Wurkje yn Fryslân Het afgelopen decennium is de structuur van de Friese economie door de Langmangelden krachtiger en robuuster geworden. De financieel-economische crisis heeft aangetoond dat de werkloosheid niet opliep als in het verleden, al blijft er een negatief verschil met het gemiddelde in Nederland. Ook het gemiddelde (gezins-) inkomen blijft in deze provincie achter in vergelijking met de rest van Nederland. 6.1 De Friese economie Waar Fryslân fors op achter blijft is het innovatievermogen. Landelijk wordt ongeveer 2% uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling van nieuwe producten, in Fryslân gaat het om slechts 1%. Dat heeft alles te maken met het karakter van het Friese bedrijfsleven, dat voor 95% bestaat uit MKB-bedrijven. De wereldwijde financieeleconomische crisis heeft ook de Friese economie geraakt. In 2013 was 9,3% van de Friese beroepsbevolking werkeloos en de jeugd komt in Fryslân lastiger aan een baan dan elders. Veel MKB-bedrijven hebben het moeilijk en ook de detailhandel heeft nog steeds fors last van het verminderde consumentenvertrouwen en de toenemende verkoop via internet. Cijfers over faillissementen, reorganisaties en sluitingen spreken wat dat betreft boekdelen. Gelukkig zijn er de laatste tijd ook positieve signalen. Het herstel van de economie heeft zich, naar het laat aanzien, voorzichtig ingezet Het CDA heeft bij het economisch beleid van de provincie een aantal uitgangspunten. de provinciale overheid creëert geen banen, dat doet primair het bedrijfsleven; de rol van provincie is om waar mogelijk het bedrijfsleven te ondersteunen; en behulpzaam te zijn bij het versterken van het ondernemersklimaat Bij het prioriteren van uitgaven moet het effect op werkgelegenheid een belangrijker criterium worden Het CDA wil dat regionaal geld meer regionaal wordt uitgegeven. Friese ondernemers moeten meer kans krijgen bij inkoop en aanbesteding. Bij aanbesteding kan dit in kavels worden opgedeeld, waardoor de Friese ondernemers, alleen of in samenwerking, meer kans krijgen Het provinciaal beleid richt zich op de sterke sectoren in Friese economie: zorg, agro-nutri sector, water, industrie en bouw, cultuur, recreatie en toerisme De ondersteuning van het MKB moet zoveel mogelijk worden gecentraliseerd. De ondernemer moet weten waar hij of zij terecht kan en geholpen worden op het gebied van kennis, netwerk, financiering en arbeid. Ondernemers mogen niet tegen gesloten deuren aanlopen en steeds doorverwezen worden. Een provinciaal loket in samenwerking met de Kamer van Koophandel en VNO-NCW/MKB is wenselijk in de stedelijke kernen in Fryslân. Primair aanspreekpunt zijn de gemeenten, die zo nodig adequaat kunnen helpen of doorverwijzen Korte termijn investeringen moeten gericht zijn op het oplossen van knelpunten of processen los te trekken, maar moeten wel passen in de lange termijnstrategie op economisch terrein. In Friese kernen moet kleinschalige bedrijvigheid mogelijk zijn. Grootschalige bedrijvenparken worden bij voorkeur bij logistieke knooppunten gerealiseerd (Leeuwarden, Drachten, Heerenveen, Sneek) Economische projecten worden meer dan nu voorzien van concrete en realiseerbare doelen Aangetoond is dat door het bezoek van cruiseschepen er verdere kansen ontstaan voor internationaal toerisme, niet alleen voor Harlingen, maar voor de gehele provincie Fryslân. Voor de aanleg van een cruise-aanlegsteiger moeten provinciale Nuongelden worden aangewend Een verdere inperking van visgronden op de Waddenzee ten behoeve van de natuur moet zoveel mogelijk worden voorkomen. De Waddenzee is weliswaar belangrijk nationaal erfgoed en dient belangrijke natuurwaarden, maar economische activiteiten moeten mogelijk blijven CDA Fryslân wil de Friese samenleving, van burger tot bedrijfsleven, van dorpsschool tot toerist, van overheid tot (ouderen)zorg, betrekken bij en verbinden met de nieuwe mogelijkheden van de digitalisering. Wij verlagen de motorrijtuigenbelasting. 6.2 Investeren De banken zijn na de crisis niet meer het natuurlijke smeermiddel van de economie als voorheen. Veel bedrijven hebben lastige gesprekken met banken over financiering van hun bedrijfsvoering en risicokapitaal voor nieuwe investeringen en innovatie. Duidelijk is dat vooral kredietverlening een probleem is, waarbij de overheid een oplossende rol moet spelen. In de praktijk blijkt dat ook het begeleiden van kansrijke starters en bedrijven die in een groeifase zitten zeer gewenst is. Probleem voor veel MKBbedrijven is dat er zoveel aandacht is voor deze sector dat men door de bomen het bos niet meer ziet. De ondersteuning is te versnipperd en daardoor niet effectief Om de verzwakte Friese koopkracht te versterken stelt het CDA voor een verlaging van de provinciale opcenten van de Motor Rijtuigen 13 13

14 Wurkje Wenje Wille 14

15 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Belasting met 20 miljoen. Dit betekent direct en indirect een extra impuls voor de Friese economie Een Investerings Maatschappij Fryslân (IMF). De IMF bundelt alle activiteiten op gebied van acquisitie, starters, innovaties, ontwikkeling en participatie. Teveel organisaties houden zich met deze onderwerpen bezig. Het CDA wil 150 miljoen beschikbaar stellen voor een IMF. Bundeling van middelen uit fondsen is daarbij een voorwaarde. Door voor de uitvoering van de IMF aansluiting te zoeken bij de kennis en ervaring van de NOM wordt voorkomen dat er (als doublure) een vergelijkbaar nieuw provinciaal instituut ontstaat Het opzetten van meer Friese krediet- en hypotheekverstrekking wordt onderzocht, alsmede andere vormen van financiering, waaronder Crowdfunding. Dit initiatief richt zich op twee onderwerpen: kredietverlening aan het Friese bedrijfsleven en hypotheekverstrekking, vooral aan de (jonge) huizenkopers, die op dit moment moeilijk aan een hypotheek kunnen komen Het CDA wil, als het kabinet stopt met het verlaagde BTW-tarief voor de bouwsector, met een tijdelijk alternatief komen om de Friese bouwsector te ondersteunen. Dit initiatief is gericht op stads-, streeken dorpsherstel (een investering van 30 miljoen). Het mes snijdt hier aan twee kanten. De bouwsector kan mensen aan het werk houden en burgers en bedrijven zullen sneller investeren in herstel, renovatie of verbouwing van woning of bedrijfspanden. Daarmee kan ook het energiezuiniger maken van panden bevorderd Versnelde uitvoering van tijdelijke projecten en projecten van Wurkje foar Fryslân. Het CDA vindt dat de uitvoering te traag verloopt en wil een versnelling van projecten en initiatieven. Een stuwmeer van (momenteel) 500 miljoen is onacceptabel. Een taskforce tijdelijke projecten moet de gewenste versnelling aanbrengen. De provincie moet de regels verminderen en budgetten ontschotten. 6.3 Onderwijs Onderwijs is met uitzondering van het vak Frysk - geen primaire verantwoordelijkheid van de provincie, maar wel van groot belang. In het recente rapport van de Wetenschappelijke Raad (WRR) Naar een lerende economie blijkt namelijk dat het onderwijs een belangrijke rol speelt in het op termijn versterken van de economie. Het gebruiken van de capaciteiten van mensen en het inspelen op de wensen van de arbeidsmarkt is daarbij een belangrijk aandachtspunt. De praktijk leert dat veranderingen in het onderwijs (te) lang duren en dat de relatie met het bedrijfsleven verbeterd moet worden. In Fryslân is de wil bij de grote onderwijsinstellingen en ondernemers aanwezig om nieuwe wegen in te slaan, zoals bij de onderwijscampus in St. Annaparochie in de gemeente Het Bildt, maar door de knellende financieringsstructuren komen deze moeizaam tot stand. van werken en leren zullen meer HBO ers in het noorden blijven. Het Innovatiepact is een goed voorbeeld wat er moet gebeuren, maar ook lokale initiatieven moeten ondersteuning krijgen. De subsidieregeling Talint foar Fryslân wordt voortgezet, mits blijkt dat deze regeling efficiënt en doelmatig is Steeds duidelijker wordt dat Met een innovatiepact blijven MBO ers en HBO ers in Fryslân Een verdere versterking en verbreding van het aanbod van de hogescholen in Fryslân is gewenst. Leeuwarden blijkt als HBO-stad zeer in trek en dat biedt perspectief. Het CDA wil de Campus Leeuwarden doorontwikkelen, zodat deze op een duurzame manier op eigen benen kan voortbestaan, onder de vlag van één van de participerende universiteiten Het gaat goed met de zuivel en melkveehouderij in Fryslân. Het onderwijsaanbod moet zich nog meer richten op deze nieuwe ontwikkelingen. Er is behoefte aan het verder ontwikkelen van een brede zuivelschool 2.0 (Dairy Chain), in samenwerking met de huidige MBO- en HBO-instellingen Projecten en initiatieven om de relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren moeten voor drie jaar financieel gesteund worden door de provincie. Het gaat hierbij om de extra kosten die gemaakt moeten worden. Daarna moeten de projecten structureel ingebed zijn in het onderwijs. In de Friese praktijk blijkt dat MBO ers over het algemeen in de provincie blijven werken. HBO ers vertrekken vaak naar elders. Door combinaties 15 werknemers vervolgopleidingen moeten hebben om aantrekkelijk te blijven voor de arbeidsmarkt. Initiatieven op dit gebied van onderwijs en ondernemers zouden door de provincie ondersteund moeten worden Grootschaligheid in het (vervolg)onderwijs mag nooit een doel op zichzelf worden. Kwalitatief goed onderwijs en ruimte voor invulling van een pedagogische of christelijke identiteit zijn uitgangspunt. Voor wat betreft het (V)MBO is de Friese schaal en de menselijke maat uitgangspunt voor een evenwichtige spreiding over de gehele provincie Op basisscholen worden muziekonderwijs en sportbeoefening ondersteund. Vrijwilligers en kader van plaatselijke muziek- en sportverenigingen krijgen hierbij een actieve rol. De provincie ondersteunt vliegende brigades voor sport- en muziekdocenten Op basisscholen en in het voortgezet onderwijs worden initiatieven uit de samenleving voor Friese smaak- en kooklessen met streekproducten ondersteund. Melk komt van de koe en groente komt uit de tuin of van het land. Bij de uitwerking worden (horeca) ondernemers uit de regio betrokken. Ook voor agrariërs liggen er kansen. Een open houding versterkt de band tussen natuur, producent en consument en draagt bij aan het vertrouwen en belang van en in de agrarische sector. 15

16 Wurkje Wenje Wille 16

17 Verkiezingsprogram CDA Fryslân Landbouw De landbouw is direct en indirect een belangrijke motor voor de Friese economie en daarmee werkgelegenheid. Schaalvergroting is een autonoom proces op basis van kennis, innovatie en efficiëntie, waardoor er in de primaire sector banen verdwijnen, maar dit kan worden gecompenseerd door in noordelijk verband kennisinstituten te versterken. Vooral de Friese melkveehouderij, maar ook de akkerbouw, is vooraanstaand in wereld. De investeringen in de zuivelsector maken duidelijk dat in de zuivel grote kansen liggen. Het CDA wil de grondgebonden melkveehouderij alle ruimte geven om deze positie te versterken en initiatieven op het gebied van duurzame ontwikkeling, kennis en innovatie ondersteunen Akkerbouw is van oudsher in Fryslân een topsector. Onderzoek en innovatie, gericht op deze sector, blijft voor behoud en versterking van de unieke positie in de wereld cruciaal. Het (hoger) onderwijs wordt uitgedaagd om hierin een sterke(re) rol te spelen Het proces van schaalvergroting in de agrarische sector is belangrijk en biedt kansen voor de ontwikkeling van meer ruimtelijke kwaliteit in het buitengebied. Dat vraagt echter om wel om een open houding bij de ontwikkeling van bouwblokken en de vergunningverlening voor de bouw van stallen en andere bedrijfsgebouwen. Bebouwing moet passen bij de aard en schaal van de omgeving. Dit vraagt behalve regie voor impulsen vanuit de provincie, zoals een blijvende inzet van de Nije Pleats methode en een ruimte-voorruimte regeling Wij zijn voorloper op het gebied van de landbouw, die in Fryslân vooral grondgebonden is. Dat is vanouds de kracht van deze provincie en de verschillende sectoren. Om als agrarische provincie voorop te blijven lopen wil CDA Fryslân de onderzoeksinstellingen en bedrijven in de provincie bij elkaar brengen om in de periode in te gaan zetten op het duurzaam afzetten en/of verwerken van mest In Fryslân wordt de komende jaren geen landbouwgrond onttrokken voor de ontwikkeling van nieuwe natuur. Inrichting en versterking en beheer van reeds verworven natuurgebied heeft prioriteit. Kostbare en noodzakelijke landbouwgronden blijven beschikbaar voor de strategische voedselvoorziening in Nederland en de wereld Er moet zoveel mogelijk ruimte worden gegeven aan collectieve initiatieven van agrariërs en natuurverenigingen. Uitgangspunt is dat de verantwoordelijkheden daarvoor zoveel mogelijk bij hen zelf worden neergelegd, en dat de provincie geen extra regels voorschrijft. Binnen het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU lijkt dit collectieve agrarisch natuurbeheer kansrijk en wordt gesteund Met de landbouw wordt onderzocht wat de mogelijkheden voor een nieuwe landschapsvariant om weidevogels meer kansen te bieden, waarbij boeren voor actief beheer worden beloond. Ook worden initiatieven ondersteund om een leergang Agrarisch Natuurbeheer aan het HBO te ontwikkelen Zout water en zoute kwel zijn een bedreiging voor de landbouw. Zonder draagvlak onder de agrariërs is de provincie tegen het accepteren van zout water in landbouwgebieden vanuit natuurbelangen De bodemproblematiek in het veenweidegebied vraagt binnen een aantal jaren om duidelijkheid richting alle betrokkenen. Duurzame ontwikkeling van het veenweidegebied dient een kwestie van maatwerk te zijn, waarbij per deelgebied andere keuzes kunnen worden gemaakt. Waar wordt gewoond, moet voor het grondwaterpeil rekening worden gehouden met funderingen van bedrijven en woningen. Het is van cruciaal belang dat het IJsselmeer als zoetwaterbuffer blijft bestaan. Het Wetterskip moet bij de keuzes optrekken met de provincie, waarbij de provincie vooral kaderstellend en richtinggevend moet zijn. Het Wetterskip is actief in de adviserende en uitvoerende rol. Het CDA wil concreet voor dit specifieke vraagtuk samen optrekken met de landbouwsector, via pilots ervaring opdoen voor een definitief vast te stellen beleid en een actieve lobby richting overheden om draagvlak en financiele steun te verwerven Overlast van ganzen wordt actief bestreden. De provincie maakt maximaal gebruik van de ruimte die de flora- en faunawet biedt. Vrijstellingen en ontheffingen van het faunabeleid zijn ook nodig voor de bestrijding van predators van weidevogels Het landbouwverkeer wordt steeds zwaarder en dat kan problemen opleveren voor wegen en risico s meebrengen voor andere weggebruikers. Verbetering van de agrarische verkaveling kan veel problemen voorkomen omdat daardoor het gebruik van de openbare weg wordt beperkt. Daarnaast wordt op provinciale wegen het landbouwverkeer zoveel mogelijk gescheiden van het overige verkeer Hoewel minder groot van omvang dan de agrarische sector, heeft Fryslân al eeuwen een herkenbare visserijsector. Ook voor een economisch sterke en toekomstbestendige Friese vissersvloot is een sterke noordelijke lobby, zoals benoemd in 3.6.1, van belang. Overlast van ganzen wordt actief bestreden. 6.5 Recreatie en Toerisme Fryslân is bij uitstek een provincie waar toeristen kunnen genieten van zowel de rust en de ruimte, als het groen (de bossen) en het blauw (het water). De toeristische sector is ook een belangrijke banenmotor voor de provincie en daarmee voor het CDA een belangrijk economisch speerpunt. Het laatste decennium is er door de provincie fors geïnvesteerd om de Friese meren op te waarderen. De infrastructuur is nu op orde. Het CDA is van mening dat het vizier nu meer kan worden gericht op de landrecreatie op de eilanden en in Noordoost- en Zuidoost- Fryslân. Culturele Hoofdstad 2018 is voor het CDA een katalysator om de toeristische voorzieningen en het gast

18 Wurkje Wenje Wille 18

19 Verkiezingsprogram CDA Fryslân heerschap een belangrijke impuls te geven. Een punt van zorg blijft voor het CDA de toeristische marketing en promotie van Fryslân Een krachtige inzet van een Provinciaal Bureau voor Toerisme is en blijft noodzakelijk. Te vaak was en is onduidelijk wie coördineert en regisseert. Hier moet verandering in komen die is gericht op een bundeling van publiek-private diensten en initiatieven op het gebied van marketing en promotie. Het bureau initieert en ondersteunt ook nieuwe ontwikkelingen die tot versterking van het toeristische imago van Fryslân leiden Het CDA wil dat de provincie samen met de betrokken gemeentes investeringsprogramma s opstellen voor het versterken van de landrecreatie in Fryslân. Het speerpunt voor dit programma zijn de Waddeneilanden en Noordoost- en ZuidoostFryslân ( 80 miljoen). Investeringsprogramma s moeten zijn voorzien van een kosten-batenanalyse Er wordt nog onvoldoende gebruik gemaakt van het fenomeen Elfstedentocht. Campagnes kunnen nog meer uit dit Friese topmerk halen, waarbij aan meer moet worden gedacht dan varen, fietsen, wandelen en schaatsen. Het is een uitdaging hoe heel Fryslân van de Elfstedentocht kan profiteren Het binnenhalen van (sport) evenementen en congressen in het algemeen versterkt het toeristischrecreatief imago van de provincie en geeft de economie (structureel) belangrijke impulsen. Gericht beleid is noodzaak Het moment dat een volgende Elfstedentocht op de schaats kan worden georganiseerd, komt steeds dichterbij. Met technologie-instituten wordt onderzocht op welke wijze de natuur een handje kan worden geholpen op zwakke plekken in de Elfstedenroute De watersport is vanouds een belangrijke sector in Fryslân. Naast het realiseren van een bevaarbare Elfstedenroute en het verbeteren van de infrastructuur in het merengebied, is het van belang ook elders in de provincie mogelijkheden te krijgen voor de recreatievaart. De Turfroute in zuidoost-fryslân moet verder worden opgewaardeerd. Te- vens wordt onderzocht hoe de vele (verveners)dorpen in onder meer het oosten van de provincie weer verbonden kunnen worden met open vaarwater. Het scheiden van beroeps- en recreatievaart op met name de kanalen kan hierdoor een impuls krijgen In het algemeen moet verantwoord recreatief gebruik van natuurgebieden in de provincie mogelijk zijn Het CDA is van mening dat het plan Holwerd aan zee belangrijk kan zijn voor versterking van de economie in het Waddengebied. Op korte termijn is onderzoek naar de haalbaarheid van het project noodzakelijk. Hierbij moet ook worden gedacht aan een combinatie met de dijkversterking, waar op termijn middelen voor beschikbaar zullen komen cq de bouw van een nieuw gemaal. het gebied van investeringen in haveninfrastructuur. We zijn uiterst terughoudend met nieuwe plannen voor olie-, gas- en zoutwinning. 6.6 En verder De regionale samenwerking tussen de Waddenzeehavens dient, in relatie met het topsectorenbeleid, met bestaande instrumenten als Waddenfonds krachtig gestimuleerd te worden op het gebied van: LNG-faciliteiten voor schepen (minder uitstoot); ecoportscertificering (permanente inspanning verlaging milieudruk); fishing for litter (opgeviste rotzooi aan land) verbetering van de bereikbaarheid; afstemming van activiteiten (toerisme, industrie, visserij) Nu Den Helder en de Groninger zeehavens verzelfstandigd zijn - ze zijn omgevormd tot overheids NV's - is het wenselijk dat ook de haven van Harlingen dat doet. Het bevordert de commerciële slagkracht, bestuurlijke slagkracht, verkleint het risico voor overheden en vergroot de samenwerkingsmogelijkheden met andere havens op Nieuwe mijnbouwactiviteiten in Fryslân, zoals olie-, gas- en zoutwinning, worden uiterst terughoudend benaderd. Zowel bij mogelijke winning op land als op zee dient deze duurzaam plaats te vinden, zodat er voor volgende generaties geen onacceptabel verlies aan leefwaarde ontstaat. Voorwaarde is dat nadelige gevolgen volledig worden gecompenseerd, vastgesteld door een onafhankelijke derde partij. Dat geldt met name voor winning op het land. In gebieden waar sprake is van mijnbouwactiviteiten of een combinatie daarvan, zoals zout- en gaswinning, moeten de gevolgen ervan vooraf helder en duidelijk door de provincie en gemeenten in beeld worden gebracht. Zo nodig moeten de provincie en gemeenten een plan van aanpak opstellen om de economie in dat gebied te compenseren en te stimuleren. De provincie speelt hierin nadrukkelijk een rol, omdat de provincie de regionale situatie beter kan beoordelen. Het CDA wil geen experiment met schaliegas en geen opslag van kernafval De drie waddenprovincies moeten zelf gaan bepalen hoe de gelden uit het Waddenfonds besteed worden aan ecologie en economie. 19

20 Wurkje Wenje Wille 20