D e a n d e r e k a n t G o e d e b e v e s t i g i n g e n s c h r i j v e n ( + a f h a n d e l i n g s b r i e v e n )

Transcriptie

1 De andere kant G o e d e b e v e s t i g i n g e n s c h r i j v e n ( + a f h a n d e l i n g s b r i e v e n )

2 Inhoud 0. Wat wil die klant nou? 3 Een goede bevestiging 3 Analyseer het perspectief van de klant 3 Bijvoorbeeld 5 Toegift: de afhandelingsbrief 8 1. De OPA-methode maakt uw zinnen leesbaar 10 Zinnen bestaan uit zinsdelen 10 U kunt zinnen altijd in de vier OPA-volgordes schrijven 12 Oefeningen grammatica Grammaticale criteria maken uw zinnen licht verteerbaar 16 Redigeer uw zinnen op OPA-criteria 16 Oefeningen Stijlcriteria garanderen doelgerichte zinnen 19 Criteria voor zinsbouw 19 Criteria voor woordkeus 22 Oefeningen De beruchte stijlfouten vermijden is een kwestie van etiquette 29 Oefeningen Spelling (alweer vernieuwd) 33 De belangrijkste aanpassingen van Alle veranderingen van 1996 naar De hulpmiddelen Leestekenregels 43 Vier regels vergemakkelijken het lezen van alinea's 44 Zeven leestekens en drie soorten géén-leestekens 51 Vijf typografische tips 57 versie maart 2008 ppverroen@ppintaal.nl 2

3 0. Wat wil die klant nou? Een goede bevestiging Een goede ontvangstbevestiging op een klacht: Geeft de klacht weer vanuit het perspectief van de klant. Want een klant wil dat zijn beleving van het probleem begrepen wordt. Geeft de klacht volledig weer. Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig. Maar een geïrriteerde -en dus wantrouwende- klant wil graag volledig begrepen worden. Is zo persoonlijk mogelijk. Vermijd de paarse-krokodillen-opstelling te allen tijde! (Jaaaa, hij staat daar.) Geeft de klacht weer in de woorden van de klant. Want de klant wil kunnen begrijpen of hij begrepen wordt. (Als u begrijpt wat ik bedoel.) Is grammaticaal licht verteerbaar. Geen zorgen, ik leer u het geheim van de kok, en hij heet OPA. Heeft een prettige, bescheiden en correcte stijl. Ymere heeft fouten gemaakt. Althans in de beleving van de klant. Stel u dus een beetje deemoedig op. Is correct gespeld en heeft logische leestekens. De geïrriteerde klant zal al wat u schrijft op een goudschaaltje wegen. Moet in het huidige format gestandaardiseerd zijn. Ymere heeft al een grote stap gezet op weg naar de ideale klantbrief. Maar u kunt beter. Analyseer het perspectief van de klant Een goede ontvangstbevestiging op een klacht: Geeft de klacht weer vanuit het perspectief van de klant. Geeft de klacht volledig weer. Is zo persoonlijk mogelijk. 3

4 Bevraag de klacht Ymere hanteert een standaard uitvraagboom. Vraag een beetje door, en je hebt de volledige inhoud voor de eerste twee zinnen. Schrijf de eerste twee zinnen Zorg dat de eerste zin altijd met u begint. Dat staat beleefd. Het perspectief van de klagende klant is meestal onvrede met iets. Meestal kunt u openen met woorden als: U bent ontevreden omdat.. Het stoort u dat.. 4

5 De tweede zin kunt u gebruiken om aan te geven dat de wens van de klant begrepen is: u beschrijft wat de klant wil dat Ymere aan de klacht gaat doen. Meestal kunt u de tweede zin openen met woorden als: U wilt dat wij.. U vraagt of.. Bijvoorbeeld Ingekomen klacht 5

6 Oorspronkelijke bevestiging Suggestie voor een bevestiging binnen het format 6

7 Toekomstmuziek? 7

8 Toegift: de afhandelingsbrief De afhandelingsbrief is een vervolg op het vervolg op de ontvangstbevestiging. De eerste twee zinnen van die ontvangstbevestiging kun je kopieren, en in de verleden tijd zetten. Dit stond in de ontvangstbevestiging: Dit is de eerste zin van de oorspronkelijke afhandelingsbrief: 8

9 Daar zou ik van maken: Hoeft u alleen nog de <<gemaakte afspraken>> in te vullen. Doe dat met zinnen in het format: wie _ wat. _ wanneer Bijvoorbeeld: 9

10 1. De OPA-methode maakt uw zinnen leesbaar Deze methode leert u de grammaticale structuur van uw zinnen zo te kiezen, dat zij optimaal leesbaar worden. Lezers kijken in zinnen eerst naar de relatie tussen onderwerp en persoonsvorm. Hoe beter die relatie in uw zinnen zichtbaar is, hoe makkelijker zij voor de lezer te verteren zijn. De eerste paragraaf frist uw grammaticale kennis op, en leidt u ongemerkt naar OPA in de tweede. Zinnen bestaan uit zinsdelen U leert de relaties tussen zinsdelen kennen U leert de relaties kennen tussen het onderwerp, de persoonsvorm en de andere zinsdelen. Meer hoeft u niet te weten om duidelijke zinnen te kunnen schrijven. Een lezer zoekt -onbewust- eerst de relatie tussen onderwerp en persoonsvorm. Daarna vult hij die relatie aan met informatie uit andere zinsdelen. Als onderwerp en persoonsvorm in uw zinnen herkenbaar zijn, en als de relatie tussen die twee direct zichtbaar is, is uw zin duidelijk. Voordat u zinsdelen kunt benoemen, moet u ze leren onderscheiden. Bovendien moet u samengestelde zinnen kunnen onderscheiden. Zinsdelen zijn groepen woorden Zinsdelen zijn groepen woorden die bij elkaar blijven als u de woordvolgorde van een zin probeert te veranderen. De binding tussen woorden in een zinsdeel is hechter dan die tussen woorden uit verschillende zinsdelen. Een zinsdeel kan uit één woord bestaan. U kunt de zinsdelen van een zin herkennen door zo veel mogelijk varianten op die zin te bedenken. De woorden die in dezelfde volgorde bij elkaar blijven, vormen een zinsdeel. U moet wel de betekenis van de zin handhaven. En u mag geen zinnen maken, die naar uw gevoel "fout" zijn. 10

11 voorbeeld Een goede, klantgerichte brief voldoet aan alle eisen van PP. Voldoet een goede, klantgerichte brief aan alle eisen van PP? Aan alle eisen van PP voldoet een goede, klantgerichte brief. Voldoet aan alle eisen van PP een goede, klantgerichte brief? zinsdelen (een goede, klantgerichte brief) (voldoet) (aan alle eisen van PP) voorbeeld 1 Zinsdelen Maakt u nu de oefening zinsdelen op pagina 14. Samengestelde zinnen bestaan uit zinnen Een zin is een zin als er een persoonsvorm in staat. Maar ook alles wat tussen hoofdletter en punt staat, is een zin. Als er twee of meer persoonsvormen tussen hoofdletter en punt staan, is het een samengestelde zin. De persoonsvorm verandert De persoonsvorm is het werkwoord in de zin dat verandert als u de zin van het enkelvoud in het meervoud zet, of andersom; en dat verandert als u de zin van de tegenwoordige in de verleden tijd zet, of andersom. De grens tussen de zinnen van een samengestelde zin ligt vaak bij woorden als die, dat, daarom, of bij een komma. Leg de grens waar uw gevoel zegt hem te leggen. [Ik zie aan je stijl] [dat je een cursus schrijven nodig hebt.] [Ik zag aan je stijl] [dat je een cursus schrijven nodig had.] [Wij zagen aan jullie stijl] [dat jullie een cursus schrijven nodig hadden.] voorbeeld 2 Persoonsvormen Maakt u nu de oefening Zinnen op pagina 14. Het onderwerp hoort bij de persoonsvorm U hebt tussen neus en lippen door ook het onderwerp leren kennen. Het onderwerp is het zinsdeel dat bij de persoonsvorm hoort. Het is het zinsdeel dat met de persoonsvorm mee moet veranderen, wanneer u het getal van de zin verandert. Meestal is er per persoonsvorm één onderwerp, soms is er geen onderwerp. 11

12 Ik (O) hoort bij zie (P), je (O) hoort bij hebt (P). Ik hoort bij zag, je hoort bij had. Wij hoort bij zagen, jullie hoort bij hadden. voorbeeld 3 Onderwerpen Maakt u nu de oefening Zinnen en zinsdelen op pagina 14. U kunt zinnen altijd in de vier OPAvolgordes schrijven U kunt nu samengestelde zinnen in zinnen verdelen, en u kunt zinnen in zinsdelen verdelen. U herkent de belangrijkste zinsdelen: onderwerp en persoonsvorm. Alle andere zinsdelen noemen we voor het gemak "andere". De vier mogelijke OPA-volgordes Er zijn in het Nederlands vier volgordes tussen onderwerp, persoonsvorm en andere zinsdelen mogelijk: -OPA, de rechte volgorde: Wim bezuinigt al jaren. O P A -POA, de vragende volgorde: Bezuinigt Wim al jaren? P O A -APO, de omgekeerde volgorde: Al jaren bezuinigt Wim. A P O -OAP, de bijzinsvolgorde: Ik betreur dat Wim al jaren bezuinigt. O A P voorbeeld 4 Vier OPA-volgordes Twee onmogelijke OPA-volgordes OPA, APO, POA, OAP zijn de vier grammaticale volgordes van de zes mogelijke. AOP en PAO zijn vrijwel nooit mogelijk. Volgens strenge taalverzorgers zelfs nooit. 12

13 OPA Jan zoent haar POA Zoent Jan haar APO Haar zoent Jan OAP Ik zie dat Jan haar zoent *AOP Haar Jan zoent* *PAO Zoent haar Jan* AOP lijkt soms in bijzinnen mogelijk: Ik hoor dat morgen de vuilnisman komt A O P PAO lijkt soms in hoofdzinnen mogelijk: Valt daar in de winter sneeuw? P A O voorbeeld 5 Onmogelijke volgordes Maakt u nu de oefening Variaties op een struikel-opa op pagina

14 Oefeningen grammatica Verdeel in zinsdelen a. Verdeel zin -a in zinsdelen, door haken () te zetten om de woorden die bij elkaar horen. -a Een verslaglegger dient foutloos te schrijven. b. Controleer uw verdeling door zo veel mogelijk zinnen met deze woorden te maken. Gebruik steeds alle woorden, en maak alleen grammaticale zinnen. Als het goed is, blijven woorden in zinsdelen bij elkaar, zolang de betekenis van de zin gelijk blijft. Verdeel in zinnen c. Zet vierkante haken [] om de zinnen van samengestelde zin -b. -b Ik geloof dat de hele afdeling gisteren te laat was. d. Zet vierkante haken om de zinnen van samengestelde zin -c. -c Een zin is een zin als er een persoonsvorm in staat. Verdeel in zinnen en in zinsdelen e. Zet vierkante haken om de zinnen van -d. f. Zet ronde haken om de zinsdelen. g. Maak zo veel mogelijk zinnen. -d Beseft hij niet dat de ministerraad dit voorstel direct zal torpederen? 14

15 Variaties op een struikel-opa Vreemd genoeg zijn deze logopedische martelzinnen allemaal OPA-zinnen. Zet al deze zinnen ook in de POA, de APO en de _OAP volgorde. -e De kat krabt de krullen van de trap -f Sluwe Sjaantje sloeg de slome slager -g De postkoetspoetser poetst de postkoets met postkoetspoets -h De blak vekte de mukken Zoek OPA Verdeel de zinnen -i tot en met -m globaal in zinnen en zinsdelen. Benoem de zinsdelen als onderwerp, persoonsvorm of andere zinsdelen. Geef van alle zinnen de OPA-volgordes aan. Benoem de volgordes als rechte, vragende, omgekeerde of bijzinsvolgorde. Zet alle zinnen in de bedrijvende OPA-volgorde -i Nu pas wordt de SRV-zaak goed onderzocht. -j Tijdens het overleg is overeengekomen dat een ambtelijke werkgroep een nadere regeling uit zal werken -k Waarom hebben ze daar zo lang mee gewacht? -l De vraag naar het onzorgvuldig omspringen met notulen van de ministerraad zal niet gesteld worden. -m Dertig moties zijn er vandaag door de kamer aangenomen. 15

16 2. Grammaticale criteria maken uw zinnen licht verteerbaar Lezers kijken in zinnen eerst naar de relatie tussen onderwerp en persoonsvorm. Hoe beter die relatie in uw zinnen zichtbaar is, hoe makkelijker zij voor de lezer te verteren zijn. Kunt u OPA POA APO OAP dromen, dan zijn de grammaticale criteria voor duidelijke zinnen in de derde paragraaf u direct duidelijk. Redigeer uw zinnen op OPA-criteria U kunt uw nieuw verworven grammaticale kennis toepassen bij het schrijven, wanneer u controleert of uw geformuleerde zinnen aan deze grammaticale criteria voldoen. Als uw zinnen aan alle criteria voldoen, zijn het duidelijk geformuleerde zinnen. Zinnen waarin uw lezer het antwoord op de topische vraag zonder zoeken vindt. Gebruik weinig samengestelde zinnen Samengestelde zinnen zijn minder duidelijk dan enkelvoudige zinnen. Maar een tekst die uit louter enkelvoudige zinnen bestaat, leest niet lekker. En soms geeft een samengestelde zin een betere formulering dan een enkelvoudige zin. Gebruik zo weinig mogelijk bijzinnen Als u samengestelde zinnen gebruikt, gebruik dan zo weinig mogelijk bijzinnen. Twee zinnen tussen hoofdletter en punt is meer dan genoeg. Schrijf zo veel mogelijk zinnen in de OPA-volgorde De OPA-volgorde is de duidelijkste volgorde. OPA-zinnen worden als vanzelf korte zinnen. Maar een tekst die louter uit OPA-zinnen bestaat, heeft een boemeltreinritme. Uw lezer valt subiet in slaap. Varieer op OPA met de andere volgordes. 16

17 Schrijf zo veel mogelijk bedrijvende OPA's Er zijn twee soorten OPA's: bedrijvende: Jan slaat Piet. O P A lijdende: Piet wordt door Jan geslagen. O P A In bedrijvende zinnen is het grammaticale onderwerp ook degene die handelt, in lijdende zinnen niet. Bedrijvende zinnen geven meestal de duidelijkste formulering. Maar probeer niet koste wat het kost bedrijvende zinnen te schrijven. Soms geeft een lijdende zin een duidelijker formulering. Als het u om de brug gaat, kunt u zeggen: De brug werd door Berlage ontworpen, en door Wilhelmina geopend. voorbeeld 6 De koningin opende de brug door haar klep te sluiten. Zorg dat er minstens één onderwerp en één persoonsvorm in uw zin staan De lezer zoekt in een zin eerst naar onderwerp en persoonsvorm. Als een van de twee ontbreekt, wordt uw zin minder leesbaar. Neem het psychologische onderwerp als grammaticaal onderwerp Een zin wordt duidelijker, wanneer de lezer kan zien wie er handelt. Operationaliseer de persoonsvorm Zorg dat het onderwerp zo veel mogelijk echt handelt. Zet weinig andere zinsdelen tussen, voor of achter het onderwerp en de persoonsvorm Als een lezer tussen al die A's eindelijk onderwerp en persoonsvorm gevonden heeft, zal hij het verband daartussen moeten vinden. Hoe minder A's, hoe makkelijker dat gaat, en hoe duidelijker uw zin is. 17

18 Oefeningen Voldoen de zinnen in deze alinea aan de OPAcriteria? Ik ben bang van niet. Herschrijf de alinea zo, dat alle zinnen aan alle criteria voldoen. Desondanks moet ik opmerken dat onzerzijds niet voldaan kan worden aan de eis tot onmiddellijke stopzetting van de activiteiten waartegen u bezwaar maakt. > 18

19 3. Stijlcriteria garanderen doelgerichte zinnen Een goede stijl garandeert duidelijke zinnen die prettig in het gehoor liggen. Zo'n stijl voldoet aan een aantal criteria. Controleer of uw zinnen aan deze stijlcriteria voldoen. Criteria voor uw woordkeus vindt u in de paragraaf Woordkeus op pagina 22. Over smaak valt te twisten, over deze criteria niet. Ze blijken voorspellende waarde te hebben. Teksten die voldoen aan de criteria komen beter uit welke test dan ook, dan teksten die niet voldoen. Of je nu vraagt welke tekst prettiger leest, of je nu vraagt aan de hand van de tekst een videorecorder te bedienen, of je nu een proefwerk over de tekst geeft. De tekst die aan de criteria voldoet, komt als beste uit de bus. Criteria voor zinsbouw Er staat geen woord te veel in uw zinnen Het Zeeuwsche criterium: wees zuinig met woorden. Elk woord dat u schrijft moet gelezen worden. Elk overbodig woord maakt het uw lezers moeilijker bij de les te blijven. niet Mede gezien tegen de achtergrond van de hierboven opgesomde feiten, kunnen wij u mededelen dat wij ten aanzien van eerder genoemd verzoek namens uw bedrijf, in de nabije toekomst subsidie voor een cursus teksten schrijven te mogen ontvangen, mede gezien tegen de achtergrond van de feestelijke gebeurtenis die wij hier vandaag meevieren, niet negatief zullen oordelen. maar Daarom willigen wij uw verzoek in. Voorbeeld 7 Geen woord te veel. 19

20 Er zitten weinig clichés in uw zinnen Clichés zijn woorden of uitdrukkingen waar zo veel rek in zit dat ze van alles kunnen betekenen. Ze plakken als kauwgum stukken zin aan elkaar. Clichés verraden de luiheid van een schrijver, of zijn bangheid. Een schrijver kan te lui zijn naar het juiste woord te zoeken. Een schrijver kan ook bang zijn precies te zeggen wat hij bedoelt, of te politiek. Formele woorden en moeilijke woorden (zie "Woordkeus") worden vaak als cliché gebruikt. niet (dia-stijl) Ook in het kader van deze cursus wordt "stijl" mede in het licht van de duidelijkheiddoelstelling bezien. maar Deze cursus heeft duidelijke stijl als doel. cliché uitdrukkingen: als gevolg van door middel van in het kader van in het licht van met betrekking tot met het oog op op het gebied van ten behoeve van ten aanzien van ter zake van van de kant van Voorbeeld 8 Clichés. Er zitten weinig tangen in uw zinnen In een tang staan woorden van een zin die bij elkaar horen te ver uit elkaar. Uw lezer kan de eerste woorden van een tang pas juist interpreteren wanneer de laatste woorden gelezen zijn. niet In het rapport dat wij hier presenteren zijn een aantal van de nog niet voldoende door ons bureau op hun betrouwbaarheid geteste, maar toch her en der al in gebruik zijnde gegevens verwerkt. maar (zijn hoort bij verwerkt, aantal hoort bij gegevens) In het rapport dat wij hier presenteren zijn een aantal gegevens verwerkt die nog niet voldoende door ons bureau op hun betrouwbaarheid zijn getest, maar die toch al her en der in gebruik zijn. Voorbeeld 9 Tang. Het belangrijkste in uw zin staat vooraan Soms maken schrijvers hun zinnen bloedstollend spannend. Waar gaat dat heen, hoe moet dat aflopen, peinzen de toehoorders. Leuk voor griezelverhalen, niet in zakelijke voordrachten. Tangen -zie boven- maken uw zinnen vaak bloedstollend. 20

21 niet Aan uw op zich redelijke verzoek een eigen kantoor te bouwen, kunnen wij om budgettaire redenen helaas niet voldoen. maar Wij kunnen om budgettaire redenen helaas niet voldoen aan uw op zich redelijke verzoek een eigen kantoor te bouwen. Voorbeeld 10 Belangrijkste vooraan. Uw zinnen zijn persoonlijk Een tekst is duidelijker wanneer uw lezer per zin kan zien, wie wat doet. Schrijf zo veel mogelijk zinnen in de bedrijvende vorm, met een levend onderwerp. (Zie ook "OPA-criteria".) niet Deze afdeling wordt opgeheven. maar Wij heffen uw afdeling op. Voorbeeld 11 Persoonlijke zinnen. Schrijf altijd van persoon tot persoon, of van instantie tot instantie. niet Er is tot restitutie van het gehele bedrag besloten. maar De Belastingdienst heeft besloten u het hele bedrag te restitueren. of Ik heb besloten u het hele bedrag te restitueren. (Ondertekend met "De Inspecteur".) Voorbeeld 12 Kies personen of instanties. Uw zinnen hebben een goed ritme Een goed zinsritme maakt dat uw teksten prettig in het gehoor liggen. De lezer moet niet in slaap sukkelen door een boemeltreincadans. Evenmin moet hij na twee minuten hoofdpijn krijgen van het schokkende ritme. Het ritme van uw zinnen regelt u met punten, komma's, puntkomma's en gedachtestreepjes (zie "Leestekens"), of door de volgorde van de zinsdelen te veranderen. Denk aan OPA / POA / APO / OAP (zie "OPA-criteria"). U kunt uw zinsritme controleren door een stuk tekst hardop voor te lezen. (Wel even uw kamerdeur sluiten, men mocht eens denken.) niet Vanaf deze plek bericht ik u dat naar onze mening niet of in ieder geval niet direct kan worden overgegaan tot gehele of gedeeltelijke restitutie van de naar uw zeggen door uw afdeling in het kader van een dienstopdracht gemaakte kosten. maar Vanaf deze plek bericht ik u, dat naar onze mening niet, of in ieder geval niet direct, kan worden overgegaan tot gehele of gedeeltelijke restitutie van de -naar uw zeggen- door uw afdeling in het kader van een dienstopdracht gemaakte kosten. Voorbeeld 13 Zinsritme. 21

22 Maakt u nu de oefeningen op pagina 24. Criteria voor woordkeus Naast de zinsbouw bepaalt uw woordkeus de duidelijkheid van uw zinnen. Controleer of u uw woorden volgens de stijlcriteria gekozen hebt. Kies weinig formele woorden Formele woorden maken uw tekst stijf en gewichtig. Voor elk formeel woord bestaat er een goed Nederlands woord. niet maar aangezien omdat aldus zo betreffende over bovengenoemd dit daar omdat desalniettemin toch doch maar doende bezig echter maar evenmin ook niet evenzeer ook -halve -- inzake over niettemin toch nochtans toch pogen proberen slechts maar streven proberen thans nu trachten proberen -wege -- wellicht misschien weshalve waarom -zijds -- zulks dit Voorbeeld 14 Formele woorden. 22

23 Kies weinig moeilijke woorden Moeilijke woorden maken uw tekst ontoegankelijk. Alle moeilijke woorden hebben een gewoon equivalent (). Vertaal ze voor uw lezer, of deel woordenboeken uit.. Moeilijke woorden staan interessanter, gewone woorden zijn duidelijker. Weet u wat al deze woorden betekenen? Ze komen alle uit zakelijke teksten -zoek ze gerust op. moeilijk accentueren anticiperen aspect centreren compenseren competentie complement component conditie conformeren consistent continueren coördineren corrigeren creëren decentraliseren differentiëren discrepantie discutabel divergentie efficiënt equiperen essentieel evaluatie intentie excessief expliciet extern flexibel frequent functioneren impliceren indicatie induceren initiëren integreren primair interfereren interim intern management multimutatie optimaal participeren prefereren preventief evident relevant resumeren selecteren specifiek stabiliseren stimuleren vacant verdisconteren et cetera Voorbeeld 15 Moeilijke woorden. Kies weinig vaktermen Vaktermen zijn heel handig als schrijver en lezer het vak kennen. Maar wees voorzichtig met vaktermen. Veel schrijvers zijn zich er niet van bewust dat ze vaktermen gebruiken. Ze gebruiken ze dus ook als ze een tekst voor "leken" schrijven. niet Dit gecombineerde proces van decentralisering en privatisering dient zeker in de initiatiefase geïmplementeerd te worden met een zorgpuntenbeleid voor de sociaal gedepriveerden die binnen onze organisatie werkzaam zijn. maar Weet u het, weet ik het. Voorbeeld 16 Vaktermen. Kies weinig zelfstandige naamwoorden of hele werkwoorden Een zelfstandig naamwoord geeft een ding aan. Een werkwoord geeft een handeling aan. Als u een zelfstandig naamwoord gebruikt, waar u ook een werkwoordsvorm had kunnen gebruiken, wordt uw tekst statisch en zwaar. 23

24 niet Ons doel is het verduidelijken en de verlevendiging van het schriftelijke taalgebruik van de ambtenaar. maar Wij willen dat een ambtenaar duidelijk en levendig schrijft. Voorbeeld 17 Werkwoorden gebruiken. Kies weinig lintwormwoorden Wellicht mag u op lange donkere winteravonden graag Scrabbelen of "galgje" spelen. Hoe meer Scrabblekwaliteiten een woord heeft, hoe minder u het in teksten moet gebruiken. Woorden die veel begrippen aaneenbreien maken uw teksten ontoegankelijk. Splits samenstellingen van meer dan twee woorden. maar beheerder van waterkwaliteit maatstaven voor milieuvriendelijkheid schrijver van stukken vol onderbroe- woord als een lintworm Voorbeeld 18 Wormenkuur. niet waterkwaliteitsbeheerder milieuvriendelijkheidsmaatstaven onderbroekenlolstukkenschrijver kenlol lintwormwoord Oefeningen Zinsbouw Geen woord te veel? Haal de overtollige woorden uit deze zin, en maak er een OPA-zin van. Ook wij kunnen ons aansluiten bij de mening die door de heer Jansen in zijn brief van donderdag 3 oktober jongstleden naar voren is gebracht, en doen dat dan ook bij deze graag. > Weinig clichés? Onderstreep alle clichés en herschrijf deze zin als een OPA. 24

25 In antwoord op uw bovengenoemde schrijven d.d. 8 juni jongstleden, kunnen wij u mededelen, dat in verband met maatregelen in het kader van de reorganisaties naar aanleiding van de tegenvallende resultaten, dezerzijds op het verzoek uwerzijds vooralsnog geen beslissing genomen zal kunnen worden. > Weinig tangen? Herschrijf deze zin zo, dat de tang eruit is. Zo n beslissing zal, zeker in het licht van de wereldwijd afnemende economische groei, de toenemende politieke spanningen en de nabije monetaire ontwikkelingen in Europa, naar het zich laat aanzien ook niet op korte termijn genomen worden. > Staat het belangrijkste vooraan? Zet het belangrijkste voorop. Waarschijnlijk zullen ook wij aan deze op zich begrijpelijke, maar door het cumulatieve effect toch naar onze mening wel onevenredig zwaar op onze formatie drukkende bezuinigingen in eerste instantie niet kunnen ontkomen. > Is deze zin persoonlijk? Maak deze zin twee keer zo persoonlijk. Op vragen als deze moet binnen de gestelde termijn geantwoord worden. > 25

26 26

27 Heeft deze zin een goed ritme? Laat deze zin eens swingen, met punten en komma s, en met OPA-varianten. Hardop voorlezen! Ook deze gemeente zal zijn verantwoording niet kunnen ont- anders dan door grove inbreuken op de Wet openbaar- lopen heid bestuur waartoe in ieder geval het college niet direct noch indirect wil overgaan noch zich wil laten overhalen. > Woordkeus Staan hier formele woorden? Onderstreep de formele woorden, en herschrijf de zin zo, dat ze verdwijnen. Nochtans is het streven van de raad echter daarop gericht, te streven naar grotere cohesie, weshalve wij uw verzoek tot onze spijt slechts af menen te kunnen wijzen. > Staan hier moeilijke woorden? Vertaal deze zin in het Nederlands. De expliciete uitspraak van het interim-management, dat er een discrepantie bestaat tussen het functioneren op de afdeling en het participeren in de ondernemingsraad, creëert een evident instabiele sfeer. > 27

28 Staan hier vaktermen? U kunt proberen de vaktermen eruit te halen, en de zin - zonder tang- te herschrijven. Van deze fiscale maatregelen zullen vooral duurzaam gescheiden vrouwen die kostwinner zijn in een eenpersoonshuishouden met minderjarige kinderen profiteren. > Staan hier zelfstandige naamwoorden of hele werkwoorden? Maak hier een actieve zin van, met zoveel mogelijk werkwoorden. Het gebruik, maar ook het in bezit hebben en het te koop aanbieden van deze stoffen wordt strafbaar gesteld. > Staan hier lintwormwoorden? Knippen, knippen, knippen. De leefomgevingkwaliteitsaspecten van deze eenpersoonshuishoudenwooneenheden zijn lang onderbelicht gebleven. > 28

29 4. De beruchte stijlfouten vermijden is een kwestie van etiquette Stijlfouten zijn soms moeilijk te herkennen. Sommige stijlfou- ten zijn zo ingeburgerd, dat bijna niemand ze hoort. Maar pas op die ene kenner in uw publiek! U wordt net zo meewarig aangekeken op een stijlfout, als op voor de dame die u begeleidt een restaurant binnen lopen, of achter de dame voornoemd naar het door u gereserveerde tafeltje lopen. 1 Vergelijk de bouw van uw zinnen met de voorbeeldzinnen in dit hoofdstuk. Dan leert u snel uw favoriete stijlfouten vermijden. Contaminatie Een contaminatie is een foute vermenging van twee woorden of van twee uitdrukkingen. Hij moest dat overnieuw doen. "overnieuw" is een vermenging van over en opnieuw. Zo'n wagen kost duur. "kost duur" is een vermenging van kost veel en is duur. Voorbeeld 19 Contaminaties. Veel contaminaties worden alleen door kenners opgemerkt. Wij gaan op vakantie. Op reis en met vakantie. Ik ben mijn bril verloren. Ik ben hem kwijt want ik heb hem verloren. Versturen Verzenden en sturen. Voorbeeld 20 Contaminaties voor kenners. Pleonasme en Tautologie Pleonasme en tautologie verfraaien zinnen als ze goed gebruikt worden. Fout gebruikt leveren ze een stijlfout op. De grens tussen goed en fout is vooral bij pleonasmen niet eenduidig. Een pleonasme herhaalt binnen één zin een deel van de betekenis van een woord: 1 De heer gaat na de vrouw/dame door een deur, maar gaat de dame voor naar het tafeltje (om haar stoel achteruit te schuiven). 29

30 De ronde ballen lieten zich niet makkelijk stapelen. Rond zit al in de betekenis van bal. Ronde ballen is dus dubbel op. Maar de verdubbeling benadrukt wel de eigenschap die ze moeilijk stapelbaar maakt. Voorbeeld 21 Pleonasme. Twee woorden voor hetzelfde in één zin noemen we een tautologie. Maar de andere voorstellen kunnen echter niet voor morgen behandeld worden. Maar en echter betekenen hetzelfde. Een hinderlijke herhaling. Voorbeeld 22 Tautologie. Samentrekking In een samentrekking wordt een zinsdeel in twee zinnen tegelijk gebruikt. Een samentrekking levert een stijlfout op, wanneer het gemeenschappelijke zinsdeel in de ene zin een andere grammaticale functie heeft dan in de andere. niet Het geboortekaartje heb ik gisteren gekregen, en () heeft mij zeer verheugd. "het geboortekaartje" is lijdend voorwerp in de eerste, maar onderwerp in de tweede zin. maar Het geboortekaartje heb ik gisteren gekregen. Het heeft mij zeer verheugd. Voorbeeld 23 Samentrekking. De samentrekking lijkt op de Tante Betje en op de verkorting. Zie aldaar. Tante Betje Een Tante Betje is een zin waarin het onderwerp achter de persoonsvorm staat, of weggelaten is, terwijl het voor de persoonsvorm hoort te staan. Er moet een onderwerp voor de persoonsvorm in zinnen die met "en", "maar", of "want" achter een andere zin geplakt zijn. 30

31 niet Volgende week beleggen we weer een vergadering en verwachten wij dat u er ook weer zult zijn. "wij" moet hier voor "verwachten". maar Volgende week beleggen we weer een vergadering en wij verwachten dat u er ook zult zijn. niet Volgende week beleggen we weer een vergadering maar verwachten niet dat u er ook zult zijn. Er moet een onderwerp voor "verwachten". maar Volgende week beleggen we weer een vergadering maar wij verwachten niet dat u er ook zult zijn. Voorbeeld 24 Tante Betje. De Tante Betje lijkt op de verkorting en op de samentrekking. Zie aldaar. Verkorting Een verkorting levert een stijlfout op, als het onderwerp in een deel van de zin niet hetzelfde is als het onderwerp dat uit het andere deel van de zin weggelaten is (A), of niet hetzelfde is als dat waar in het ander deel van de zin naar verwezen wordt (B). (A) - Al na een uurtje lopen waren de broodjes op. Broodjes zonder conditie? (B) - Kort na zijn pensioen nam de Heer tot zich, onze geliefde oom Kistje. "zijn" verwijst naar de Heer, maar oom ging met pensioen. Voorbeeld 25 Verkorting. Ingeburgerde verkortingen: Ingesloten zend ik u... Een briefje uit het gevang? Bijgaand gelieve u aan te treffen... Zo bijgaand zal u toch niet wezen? Voorbeeld 26 Ingeburgerde verkortingen. De verkorting lijkt op de Tante Betje en op de samentrekking. Zie aldaar. 31

32 Oefeningen Wat vindt u van deze zinnen? Nou, ik ook niet. Maak er iets beters van. Het retourformulier dat u ons 18 juli j.l. terugzond, geeft nog geen antwoord op de door ons gesteld informatievraag naar uw gezondheid. > Uw voorstel is niet binnen de gestelde termijn binnengekomen en kunnen uw opmerkingen derhalve niet meenemen. Maar volgende maand organiseren wij een nieuwe evaluatieronde en hopen wij uw bijdrage weer, maar nu tijdig, te ontvangen. > Een bestelformulier waarmee u de door u gewenste goederen kunt bestellen heb ik bijgevoegd. > Hier zet men koffie en thee, glas, over de rivier en benen af. > 32

33 5. Spelling (alweer vernieuwd) Het is bijna onmogelijk je niets van spelling aan te trekken. Sla een krant open en er staat een -meestal kritisch- artikel over de nieuwste nieuwe spelling in. Zet de TV aan en je zapt al snel in een guitig spelletje over de spelling. Het Nationaal dictee, bijvoorbeeld. De deskundigen ondertussen hebben zich in een groen en een wit kamp verdeeld, en trekken tegen elkaar ten strijde, zwaaiend met respectievelijk hun Groene boekje en hun Witte boekje. Van ambtenaren en docenten wordt eenvoudigweg geëist dat ze al si nds 1 augustus 2006 volgens de nieuwste nieuwe vernieuwde spelling spellen. Neemt u van m ij aan, spellen volgens de regels lukt alleen het selecte groepje geharde hobbyisten dat op het Nationaal dictee onder de 5 fouten blijft. Alle anderen raad ik aan, een aantal hulpmiddelen (pagina 36) op hun computer te installeren, en die slim te gebruiken. Deze module laat u de aanpassingen van 2005 zien. Uitgebreide -maar gratis- cursussen voor de spelling 1995 en voor de spelling van werkwoordvormen vindt u op onze site: De belangrijkste aanpassingen van 2005 Er zijn wat aanpassingen aan de regels voor: die malle tussen-n: de ideeëloze pannenkoek aanelkaar, l o s of met-een-streepje schrijven HOOFDLETTERS of kleine letters Die aanpassingen zijn niet altijd logisch, en ook niet altijd intuïtief. Vraag niet hoe dat kan, geniet ervan. Meer woorden volgens de tussen-n hoofdregel Woorden van het type dier + plant, zoals paard + bloem, vallen vanaf nu onder de hoofdregel en krijgen een tussen-n: apennootje, eendenkroos, muizentarwe, rattenkruid, paardenbloem, paardenkastanje. 33

34 Deze woorden vormen niet langer een uitzondering op de hoofdregel. Ze krijgen nu -toch weer- een tussen-n: bullenpees, dronkenman, hartenlust, paddenstoel, pierenbad. Alleen streepjes als ze nodig zijn Schrijf letterwoorden (afkortingen die je als woord uitspreekt) zonder streepje aan het volgende woord vast: latrelatie, vipruimte Schrijf Latijnse en Griekse voorvoegsels (loco-, co-) aan het woord vast. o Maar houd een streepje tussen botsende klinkers: locoburgemeester, coauteur, maar: coexistentie,en re-integratie De spatie in een tweedelige naam (Tweede Kamer) blijft staan als die naam terechtkomt in een ander woord: Tweede-Kamerlid wordt Tweede Kamerlid, 1-aprilgrap wordt 1 aprilgrap. o Maar de spatie in combinaties als 1 april blijft staan. Hoofdletters en kleine letters Alle tijdperken krijgen een kleine letter. prehistorie, ijstijd, bronstijd en barok. Middeleeuwen is niet langer een uitzondering. Namen van feestdagen met hoofdletter: Bevrijdingsdag, Moederdag. Namen van volkeren krijgen een hoofdletter, ook als ze niet zijn afgeleid van een aardrijkskundige naam: Apache, Arabier, Bosjesman, Eskimo, Jood, Maya. o Maar géén hoofdletter bij een andere betekenis: arabier (paard van Arabisch ras), jood (aanhanger van het joodse geloof) o Maar verzamelnamen voor volkeren: kleine letter: bedoeïen, indiaan, zigeuner. Persoonsnamen zoals Victoria en Kafka houden hun hoofdletter, maar van die naam afgeleide woorden krijgen een kleine letter: calvinistisch, kafkaiaans, luthers, victoriaans. 34

35 o Ook een kleine letter bij samengestelde woorden met de naam van een uitvinder, ontdekker of andere naamgever: alzheimerpatiënt, daltononderwijs, montessorischool Ingeburgerde afkortingen met kleine letters: btw, cao, hiv. Alle veranderingen van 1996 naar 2005 Wij hebben alle veranderingen per spellingregel voor u in een.pdf-file gezet. U kunt die hier bekijken en downloaden: veranderingen 2005.pdf 35

36 De hulpmiddelen Er staat de vertwijfelde speller een keur aan goed bedoel- ter beschikking. We testen er een aantal, de hulpmiddelen live en in real time: Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal op CD / uw netwerk Het Groene boekje, en het Witte De site van de Taalunie De Spellingcontrole van uw tekstverwerker Van Dale Groot woordenboek op uw PC De Dikke driedelige Van Dale op 1 Cd-rom! Razendsnel te benaderen vanuit uw tekstverwerker. Stel, u schrijft een ode aan uw tekstverwerker, maar weet niet zeker of u genoeg o s gebruikt. Dan zet u het woord in een blok en klikt op het icoontje in de taakbalk. U ziet het lemma ode in het Groot woordenboek. De spelling klopt. En u kunt meteen controleren of u bedoelde een lofdicht te schrijven. 36

37 Het Groene boekje op uw PC Het Groene boekje geeft de nieuwe spelling van zo n woorden. Per woord ziet u: de nieuwe spelling het geslacht als de- of het-woord, en (m.) of (v.) de meervoudsvormen uitgeschreven vervoegingen van werkwoorden af.breek.punt.jes Aan de Woordenlijst vooraf gaat de Leidraad, het officiële richtsnoer van spellingregels. En hoewel dit hoofdstuk gedie wijzer had kunnen zijn, is schreven is door een instelling het een weinig toegankelijk stuk tekst. Met een beetje doorzettingsvermogen kunt u eruit halen wat wel en wat niet wettelijk geregeld is. Stel, u schrijft een ode aan uw tekstverwerker, maar weet niet zeker of u genoeg o s gebruikt. Dan zet u het woord in een blok en klikt op het icoontje in de taakbalk. U ziet het lemma klopt. ode in het Groene boekje. De spelling 37

38 Het Groene boekje on line Kopen hoeft niet eens. U kunt het boekje bij de Taalunie voor nop raadplegen. Werkt helaas niet direct vanuit uw tekstverwerker, u moet uw zoekwoord typen bij Zoek naar. Het Taalunieversum De Taalunie onderhoudt een servicepagina met informatie over en instrumenten voor de nieuwe spelling. Daar kunt u ook reageren -doen! 38

39 De spellingcontrole van uw tekstverwerker Last but not least, de meest gebruikte spelhulp: F7, de spel- Hij is gratis, iedereen heeft hem, en hij spelt beter dan menige lingcontrole. Belg. Hij kent letterlijk het hele Groene boekje uit zijn hoofd, bijvoorbeeld. Maar hij is nie t onfeilbaar, en je moet er mee le- ren werken. Probleempje: de Ode aan de spellingcontrole Ik heb een spelling s jekker In die p c fan mei Die vraag ik steeds te kei ken Offer ook vouw ten sein Ik tip een toets en mak een wort En wacht op wad ie zeg Of ik nauw goed zit offer keert Hei ken in taal sein weg Zo gouw er een ver gissing is Zeg hei dat dus die rekt Dan maak ik al men fouten gut Soda tut beter bekt Ik dé dit stuc ook door m heen Ben blei dat hei toen zij Dat ie geen vouwtje fin den kon In t Neder lans fan mei Nog een probleempje: samenstellingen De spellingcorrector kent alle woorden van het Groene boekje, dat is al mooi. Maar hij kent ook nog een trucje: hij kan samenstellingen maken met al die woorden uit het Groene boekje, en doet dat dan ook. En dat is niet altijd een voordeel: Kerst + boom = kerstboom Aan opblaasbare exemplaren zit een ventiel: Kerst + boom = kerstboom + ventiel = kerstboomven- tiel Bij de luxe uitvoeringen van opblaasbare kerstbomen zit er op dat een ventiel een? Juist! Een dopje: Kerst + boom = kerstboom + ventiel = kerstboomven- tiel + dopje = kerstboomventieldopje 39

40 U ziet, uw spellingcontrole doet nergens moeilijk over. Er is nog een probleem: de spellingwet maakt soms keuzes tussen los of aaneen, die de spellingchecker niet kan volgen. Links voorbeelden van foute spelling die de checker niet opmerkt, rechts de wettige: biechthoren biecht horen blindvliegen blind vliegen doodwanen dood wanen er bekaaid van af komen er bekaaid van afkomen haringkaken haring kaken jaknikken ja knikken ruimbemeten ruim bemeten te voorschijn tevoorschijn ter zijde staan terzijde staan ververwijderd ver verwijderd De omspeller De Nederlandse Taalunie ontwikkelde een eenvoudige omspeller waarmee platte tekst (txt, HTML, XML) in de nieuwe spelling wordt gezet: / Hulpmiddelen bestellen? Wilt een van de hier beschreven hulpmiddelen aan -latenschaffen of -laten- installeren? Neem contact op met PP in taal: ppverroen@ppintaal.nl Werkwoordspelling: d/t/dt U kent natuurlijk het t kofschip. Wij hebben td fokschaap. 40

41 Daarmee kunt u altijd van alle werkwoordsvormen de juiste spelling beredeneren, door een aantal eenvoudige vragen te beantwoorden.. Dat schiet natuurlijk niet op als u een brief schrijft. Maar het werkt wel heel handig als u de regels weer eens in wilt masse- ren. Hier vindt u ons fokschaap: elling/index_tdfokschaap.htm 41

42 PP onder de knop Een keur aan naslagwerken voor u verzameld op internet: Leest u dit in.pdf, dan kunt u op de afbeeldingen hieronder klikken. Zoeken Zoeken in het handwoordenboek van Van Dale. Zoeken in de taaladviezen van Onze Taal. Zoeken in de taaladviezen van de Taalunie. Zoeken in de ANS, de grootste grammatica van het Nederlands. Zoeken in het "Groene boekje", de officiële woordenlijst van het Nederlands. Toegang tot geselecteerde naslag- en communicatie werken over taal via het PP-portaal. Lezen Een selectie uit de nieuwsbrieven over taal en schrijven. Vragen Mail uw vraag naar onze redac- tie. (gratis) Samen- werken In ons virtuele redactiebureau kunt u samen met uw collega's en met een ervaren redacteur online aan uw tekst werken. Hebben Wilt u deze pagina onder een handige knop op uw bureaublad? 42

43 6. Leestekenregels De verbazing Goed bedoelde handboeken met praktische aanwijzingen. Maar dan honderd pagina s lang -of zelfs meer. Collega s die urenlang fanatiek discussiëren of een kom- ma nu voor of na een aanhalingsteken hoort -echt meegemaakt. Of nog erger: opdrachtgevers die mij verongelijkt vertellen dat een komma toch echt voor, of juist na, een aanhalingsteken hóórt -ook mee mogen maken. Frikken die je voorschrijven dat er geen komma voor en mag -maar van wie niet? Dat zulke improductieve regels zo n lang leven bescho- maar napraat dat het zo ren is -of was. Dat regels die zo n lelijke typografie veroorzaken zo n lang leven beschoren is -of was. Dat men elkaar hoort. Eén principe Entia non sunt praeter necessitatem multiplicanda (Willem van Ockham, ) In de volksmond bekend als Ockham s scheermes. Vermenigvuldig de dingen niet onnodig -vrij vertaald. Probeer alle leestekens één functie te geven. En gebruik er geen twee als één al werkt. Het resultaat: vier regels, zeven tekens Vier leestekenregels die alles regelen wat u m ven leestekens doen wilt, doen kon, of doen zult: et die ze- Een zin begint met een hoofdletter en eindigt met een punt. Een zin kan op drie manieren in stukken verdeeld worden. In een zin kan een venster zitten. Tussen zinnen kan een verwijzing staan. 43

44 Drie restjes Veel regels die leestekenregels lijken, zijn spellingregels. En daar brand ik mijn vingers niet aan. Daar zijn grotere geesten dan de mijne op afgebrand. Gaat u maar bij de Taalunie klagen. Er zit nogal wat typografie in de leestekenregels. Vraagstukken va n mooi en lelijk, die aan belang winnen. Omdat iedereen kan -en moet- opmaken als hij wil tekstver- werken of presenteren. Ieder huis zijn huisstijl. Eén overb odig leesteken: de puntkomma. Afscheid zonder gouden handdruk, onder dankzegging voor bewezen diensten. Vier regels vergemakkelijken het lezen van alinea's Omdat ze de lezer -samen met de typografie, de opmaakhelpen de structuur van de tekst te doorzien. Vergelijk: 44

45 artikel 1 allen die zich in nederland bevinden worden in gelijke gevallen gelijk behandeld discriminatie wegens godsdienst levensovertuiging politieke gezindheid ras geslacht of op welke grond dan ook is niet toegestaan artikel 2 de wet regelt wie nederlander is de wet regelt de toelating en de uitzetting van vreemdelingen uitlevering kan slechts geschieden krachtens verdragverdere voorschriften omtrent uitlevering worden bij de wet gegeven ieder heeft het recht het land te verlaten behoudens in de gevallenbij de wet bepaald artikel 3 alle nederlanders zijn op gelijke voet in openbare dienst benoembaar artikel 4 iedere nederlander heeft gelijkelijk recht de leden van algemeen vertegenwoordigende organen te verkiezen alsmede tot lid van deze organen te worden verkozen behoudens bij de wet gestelde beperkingen en uitzonderingen Omdat ze de lezer helpen opbouw en ritme van zinnen te doorzien. En dat is van belang voor begrip van de alinea, want het stuurt de interpretatie. En interpreteren, begrij- per alinea, niet per zin. pen, doe je een tekst Vergelijk: -I De cursisten die te laat kwamen trakteerden. Kan II of III betekenen. -II De cursisten, die te laat kwamen, trakteerden. Allemaal te laat, allemaal trakteren. -III De cursisten die te laat kwamen, trakteerden. Sommigen te laat, alleen de laatkomers trakteren. -I Ik ga niet fietsen omdat de zon schijnt. Maar omdat het milieu mij aan het hart gaat. -II Ik ga niet fietsen, omdat de zon schijnt. Want ik ben allergisch voor zonlicht. Een zin begint met een hoofdletter, en eindigt met een punt. Een zin is alles wat met een hoofdletter begint, en met een punt eindigt, vinden wij. o Taalkundigen vinden een zin pas een zin, als er een per- in staat. soonsvorm Dit vinden wij een mooie zin. Geen hoofdletter als de zin met iets anders begint Na een citaat geen hoofdletter: Dat zou zomaar kunnen. antwoordde de wethouder. Na een cijfer geen hoofdletter: 3 meter verderop lagen de andere twee. Na malle tekens geen hoofdletter: 45

46 @ is het symbool voor moderne communicatie. Behalve als dat iets anders een apostrof is De hoofdletter is door de spellers geannexeerd. Dat zadelt ons direct op met uitzonderingen. Het spellingbesluit 2005 schrijft voor, dat na de s van s morgens et cetera wel een hoofdletter komt, jammer genoeg. s Morgens voor de koffie ben ik niet te genieten. U kunt kiezen uit vier punten De echte punt: Dit vinden wij een mooie zin. Aan het eind van een vragende zin komt een vraag- teken, een punt met een krul erboven: Kan dat zomaar in ons land? Met een uitroepteken, een punt met een streep erboven, verheft uw zin zijn stem: stukken ver- Nou moet je toch echt zappen jongen! De dubbele punt, een punt met een punt erboven, is dubbelzinnig. Eigenlijk is het maar een halve punt. Want erna komt soms wel, soms geen hoofdletter. Gebruik de dubbele punt alleen om een opsomming in te luiden: (zie Opsommingen op pagina 57) Er zijn twee antwoorden mogelijk: - Ja, ik ga akkoord met uw voorwaarden. - Nee, uw voorwaarden zijn mij te ondoorzichtig. Een zin kan op drie manieren in deeld worden Met een komma De komma dient het leesgemak. Lees een zin hardop op, en u hoort aan een toonhoogteverschil, of aan een tempowisseling, dat een komma uw lezer zou helpen, de zin te interpreteren zoals u die bedoeld had. De cursisten, die te laat kwamen, trakteerden. De cursisten die te laat kwamen, trakteerden. Maar pas op dat u uw lezer niet de verkeerde kant op helpt met het Late cursisten probleem. (zie Komma op pagina 51) 46

47 vangen. (zie Met een liggend streepje op pagina 47) Als u de neiging voelt meer dan twee komma s in één zin te zetten, overweeg dan de zin te splitsen, of een paar komma s door liggende streepjes te ver- En ja, Tussen twee persoonsvormen in een zin moet een komma. is achterhaald. Maar bijna altijd hoor je een pauze tussen een hoofd- en een bijzin. Dus komt daar dan toch weer een komma te staan. Met een liggend streepje Liggende streepjes gebruikt u om een tussenzin te markeren, of om een Columbozin te markeren: Dit is -zoals u wel ziet- een tussenzin. En dit is het soort zin waar de morsige inspecteur Columbo beroemd mee werd -en trouwens, dit streepje ook. Overigens is er een oude vete tussen de instituten Schoevers en Scheidegger over al dan niet een spa- u maar: tie tussen streepje en tussenzin. Ik vind van niet, maar de groene krinkels van Word vinden van wel. Kiest Dit is -zoals u wel ziet- een tussenzin. Dit is - zoals u wel ziet - een tussenzin. Met een dubbele punt De dubbele punt -een punt met een punt erboven- is dubbelzinnig. Eigenlijk is het maar een halve punt. Want erna komt soms wel, soms geen hoofdletter. Gebruik de dubbele punt alleen om een opsomming in te luiden: (zie Opsommingen op pagina 57) Er zijn drie antwoorden mogelijk: ja, nee en weet niet. In een zin kan een venster naar een ander wereld zitten Dat venster opent en sluit met aanhalingstekens De aanhalingstekens openen waarschuwen de lezer, dat hem een venster met uitzicht op een andere wereld gegund wordt. De aanhalingstekens sluiten brengen hem terug in de onze. 47

48 Zoals de filosoof Willem van Ockham schreef Entia non sunt praeter necessitatem multiplicanda!. En dat schreef hij acht eeuwen geleden al. Entia non sunt praeter necessitatem multiplicanda! schreef de filosoof Willem van Ockham acht eeuwen geleden al. Aanhalingstekens zijn dubbel. Vroeger gebruikte men de kleinste zesjes en de kleinste negentjes uit de letterkast, vandaar de regel. De typmachine had minder subtiele kleddertjes. De tekstverwerker lost het weer mooi op. Entia non sunt praeter necessitatem multiplicanda! Entia non sunt praeter necessitatem multiplicanda! Aanhalingstekens zijn niet enkel. Dat zijn apostrofs. s Morgens voor de koffie ben ik niet te genieten. Aanhalingstekens zijn geen haakjes. Die komen uit de wiskunde, of staan om verwijzingen. (a 2 + b 2 ) x c 2 (zie Tussen zinnen kunnen verwijzingen staan op pagina 49 ) In dat venster gelden de leestekens van die andere wereld U plaatst een foto van de tekst uit die andere wereld, en u retoucheert die foto niet! Na het openen gelden de regels van die andere zinnen, na het sluiten gelden weer de regels van de onze. Zoals de filosoof Willem van Ockham schreef Entia non sunt praeter necessi- tatem multiplicanda!. En dat deed hij acht eeuwen geleden al. Entia non sunt praeter necessitatem multiplicanda! schreef de filosoof Willem van Ockham acht eeuwen geleden al. En nee, u mag een citaat niet vooraf laten gaan door een dubbele punt. Dat is een dubbele fout: Want Ockham leert ons niet twee leestekens te gebruiken als we één ding doen. En de dubbele punt hadden we de functie op- somming aankondigen gegeven. Maar de groene krinkels van Word willen wel een dubbele punt, zucht. Maar we gebruiken één beleefdheidstrucje Omdat het beleefd is aan te geven waar u een zin afknipt, kunt u dat met drie puntjes aangeven. 48

49 Deze zin citeer ik helemaal van voor tot achter in zijn geheel. riep hij. Deze zin citeer ik helemaal... riep hij. helemaal van voor tot achter... riep hij. Twee redenen voor vensters in een zin U wilt iemand citeren U gebruikt de woorden van iemand anders om te vertellen wat u vertellen wilt. Beleefd is het dan, de bron van uw citaat te vermelden, of in ieder geval de naam van wie u citeert. Bijvoorbeeld in een voetnoot, of in een verwijzing. (zie Tussen zinnen kunnen verwijzingen staan op pagina 49) Entia non sunt praeter necessitatem multiplicanda (Willem van Ockham, ) U gebruikt woorden op een bijzondere manier Het lijken gewone woorden, maar u geeft er een ti- mooi- tel of een naam mee aan mee aan. Van een boek of van een organisatie, bijvoorbeeld. U kunt dan aanhalingstekens gebruiken, maar er staat het, de titel of de naam in Italic oftewel schuin te printen. Na een solotocht van drie maanden schreef hij binnen twee weken Onze eenzaamheid in opdracht van zeilschool De roef. Na een solotocht van drie maanden schreef hij binnen twee weken Onze eenzaam- heid in opdracht van zeilschool De roef. Het lijken gewone woorden, maar u bedoelt ze iro- nisch of anderszins grappig. Hij was gestoken in een moderne outfit, in zes kleuren. Het lijken gewone woorden, maar u bedoelt ze figuurlijk. Haar zoon gedroeg zich als een echte professional zodra hij op het veld stond. Het lijken gewone woorden, maar ze zijn buitenlands. Snelle levering is nauwelijks nog een competitive advantage. Tussen zinnen kunnen verwijzingen staan Verwijzingen staan tussen zinnen. Dus niet in zinnen. Dus na een punt en voor een hoofdletter. Verwijzingen staan altijd tussen haakjes. Ik zou geen hoofdletters en punten gebruiken. Want verwijzingen zijn geen zinnen. Het zijn woordpijltjes. Het is mooi verwijzingen aan de rechterkant van een regel te houden, en de volgende zin op de volgende regels te laten beginnen. 49

50 Verwijzingen staan tussen zinnen. Dus niet in zinnen. Dus na een punt en voor een hoofdletter. (zie Tussen zinnen kunnen verwijzingen staan op pagina 49) Verwijzingen staan altijd tussen haakjes. Voet- en eindnoten zijn een bijzonder soort verwij- dat is tra- zingen. Ik zou ze spaarzaam gebruiken. Behalve in wetenschappelijke teksten, daar horen ze, ditie. En daar gelden regels voor bronvermelding. (zie bijvoorbeeld: e.htm ) Noten worden vaak met een * of met een nummer gemarkeerd. 2 Verwijzingen kunnen naar een andere plek in dere tekst. zelfde tekst verwijzen, of naar een plek in een ande- (zie Tussen zinnen kunnen verwijzingen staan op pagina 49)) (zie Jansen e. a. 1984) Verwijzingen kunnen in schermteksten hyperlinks zijn. Verwijzingen kunnen in schermteksten hyperlinks zijn. In uw tekstverwerker zitten functies voor automatische verwijzingen. Handig, want die veranderen mee als u een pagina invoegt, of een hoofdstuk her- noemt. Bovendien zijn het ook hyperlinks, kunt u direct doorklikken. 2 De tekstverwerker kan die nummers netjes bijhouden voor u. 50