Kwartaaluitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging Winter 2010

Transcriptie

1 Kwartaaluitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging Winter 2010 Pomospost Maak zelf vlierbessenwijn Ziekten en plagen: hagelschotziekte Appels met peren vergelijken

2 Pomospost Winter 2011 Inhoudsopgave Van de voorzitter Pomologie Zaailingappels op Schiermonnikoog Schone van Boskoop. Onze Goudreinette. Sijsjespeer. Een zeldzame Nederlandse peer Ambro NPV Nieuws Verslag excursie Steenwijkerland Voortgang NPV inventarisatiesite Buitengeluiden Natuur en milieueducatie Zonovergoten feest in de Fruithof Ziekten en plagen Blaadjes met gaatjes Kijk op de boom. Bekalken van de stam Creatief Culinair Gekaramelliseerde appel- of perenstukjes Twee fruittaarten en een bolletje Vlierbessen in de winter Vlierbessenwijn Gevulde appels uit de oven Boekenwurm Groot handboek fruit kweken Overige Appels met peren vergeleken Plakenten. Een eenvoudige klus Pomospost is een uitgave van de Noordelijke Pomologische Vereniging. De NPV stelt zich het opsporen en in stand houden van oude fruitrassen ten doel. Adviseren over aanplant en onderhoud is daarbij een belangrijke taak. U kunt als lezer vragen stellen aan de in dit colofon genoemde contactpersonen. Pomospost Winter

3 Van de voorzitter Graag kijk ik terug naar de tentoonstelling Souvenirs der Eeuwen Met veel mensen heb ik kennis kunnen maken en van gedachten kunnen wisselen over alles wat ons als NPV en Fruithof bezig houdt. Van tevoren had ik wel al vermoed dat veel mensen veel tijd en energie hadden gestopt in de tentoonstelling en alles wat daarmee samenhangt. Maar in de praktijk was het nog veel meer. Wat een enthousiasme en doorzettingsvermogen om er een mooie en interessante tentoonstelling van te maken, ook van mijn kant uit nog hartelijk dank aan iedereen die hier aan mee heeft gewerkt. Voor mij was het heel prettig om zo de vereniging binnen te komen. Veel gesprekken die ik had gingen over de toekomst van NPV en Fruithof, veel leden gaven ook aan dat we op een kruispunt staan en goed moeten kijken welke richting de vereniging en Fruithof in slaan. Ik heb veel inspiratie op gedaan om samen met Jans Koops onze beleidsdag in december als besturen goed te kunnen voorbereiden. We zullen over veel onderwerpen gaan discussiëren, een paar wil ik er uit halen. Het samengaan van NPV en Fruithof, de organisatiestructuur, samenwerking met andere pomologische organisaties in Nederland en Internationaal, hoe kunnen we jongere mensen binden aan onze vergrijzende vereniging, hoe is onze relatie met natuurorganisaties, cultuur- historische organisaties en aanverwante organisaties zoals die van imkers. Hoe kijken we aan tegen streekgebonden activiteiten bijv. óók collectieopbouw in een regio. Hoe kunnen we voldoende inkomsten blijven verwerven etc. etc. In januari hebben we een bijeenkomst met alle regiovertegenwoordigers daar zullen we de 1 e resultaten van de beleidsdag gaan bespreken en natuurlijk ook via een ledenbrief aan u laten weten. Wij hopen dan in onze voorjaarsvergadering de plannen te kunnen voorleggen. Kortom de komende winter zullen we als besturen druk zijn met deze voorbereidingen. Hebt u nog goede ideeën voor deze brainstorm binnen de besturen dan wil ik die graag van u ontvangen. Ik wens u een goede jaarwisseling, en verder voor u en mij individueel, en voor de vereniging een vruchtbaar 2011! Charley Erkens, Voorzitter NPV charley.erkens@planet.nl Welkom nieuwe leden M. Bonder/Veeninga Eelderwolde G.A. Brouwer Nes Ameland G. Friedhoff Voorst J. Geurts Scherpenzeel R. Greve Elp J. Huizing De Wijk J. Nederhoed Leek H. Nijeboer Heurne C. Peters Aalten W. van den Pol Lippenhuizen E. Schuur Wildervank H. Toonk Hengelo J. van Wagenberg Ruurlo Pomospost Winter

4 Zaailingappels op Schiermonnikoog Op de tentoonstelling Souvenirs van Eeuwen kwamen we in gesprek met de heer A.J. Alingh Prins uit Haren (Gr) die als bioloog werkzaam is geweest op het eiland Schiermonnikoog en er ook met zijn gezin vaak is verbleven. Hij vertel- over de de o.a. over de zaailingappels op dit eiland. Het verhaal wat hij dit jaar aan oud-studiegenoten heeft verteld dramatische veranderingen op dit eiland, heeft hij op ons verzoek toegestuurd. Hier volgt het deel van zijn verhaal over zaailingappels. In juli dit jaar verschenen er in de vakliteratuur en in de wetenschapsbijlage van de NRC van 22 juli 2010 twee artikelen, die beide betrekking hadden op Schiermonnikoog. Ook in Vroege Vogels, het zondagochtend programma van de Vara kwam aan de orde dat op Schier dramatische verande- het hoort bij de ringen aan de gang waren: Van de drie die ik in mijn verhaal beschreven heb, betreft er een het verschijnsel van de zaailingappels. Een heel bijzonder verhaal, maar veranderingen op het eiland. In 2003 meldde Tijs Visser een oud inwoner van Schier in de Wage- ningse 'gremia' een merkwaardig verschijnsel, dat hij op Schier had waargenomen in Bij zijn wandeling over het eiland tijdens een bezoek aan zijn ouders ontdekte hij langs de Badweg en de Prins Bernhardweg appelboompjes met zelfs hier en daar appels. Tijs Visser was Wageninger (afgestudeerde van de Universiteit Wageningen) en plantenveredelaar van beroep en bovendien op Schier geboren. Op de eilanden kwamen nooit appels voor meende hij te weten. Wel dus. Ik heb de soortenlijsten van planten op Schier, die wij in de zestiger jaren hadden gemaakt samen met grote aantallen studen- van de VU en Groningen, die daar jaarlijks op botanie- ten kampen kwamen met hun staf nagezocht en daarin geen appel op Schie r gevonden. (begin jaren zestig dus). Visser had dus wel een argument. Wat nog bijzonderder was en is dat deze appelboompjes appels hadden zonder schurft. Een schimmelziekte waar 99% van de Nederlandse appels aan lijden, wanneer er nie t gespoten wordt. Zijn verbazing zette hij om in daden door samen met Zeeuwse appelkwekers de gevonden Schierboompjes te selecteren of kruisen met de in de jaren tachtig nieuw gekweekte appels als de Jonagold en de Elstar (een product van Tijs Visser ''himself'') net zolang tot een lekkere handappel was gemaakt. Duingebied op Schiermonnikoog met tot 1996 gevonden appelzaailingen ( De oorspronkelijk op Schier gevonden appels waren klein, hard en een beetje bitterzoet.) Dat was na twintig jaar in tweeduizend drie het geval. Tijs was toen tegen de tachtig en besloot zijn creatie door te geven aan de Vermeerderingstuinen in Horst bij Venlo. Voor mij was de publicatie in 2003 aanleiding om tijdens ons veertig jarig huwelijksfeest op Schier mijn kinderen ieder een appelboompje v an Schier te beloven. Het kwam er nooit van. Wel kreeg ik van de Vermeerderingstuinen (zie een boekje over de appel De appels werden Ambro genoemd naar zijn grootvader Ambrosius. Het boekje over zijn onderzoek is hier in het bezoekerscentrum te krijgen, maar helaas alleen nog in het Duits. Zijn beschrijving paste precies in onze waarneming op Schier dat appels daar tot 1963 ontbraken én dat de konijnenpopulatie was gedecimeerd. Zijn en onze conclusie was Pomospost Winter

5 dat alle door de toeristen langs de fietspaden naar en van het strand weggegooide klokhuizen, vele soorten appelzaden aanvoerden, maar dat de vroeger aanwezige konijnen gek waren op de jonge boompjes, die daaruit opgroeiden. Geen boompje ontsnapte aan hun vraatzucht. Overigens geldt dit ook voor de andere Waddeneilanden al is de sterfte daar nooit zo hoog geweest. Pas toen alle konijnen hier dood waren konden de boompjes doorgroeien tot zij een stevige schors hadden en kwam er bovendien na twintig jaar door een extreme selectie van de zeewind een appelwas tegen schurft en daarmee boom tot stand, die resistent ook appels kon voortbrengen. Vandaar ook de belangstelling van de Zeeuwen, die ook te maken hadden met zeewind en schurft in hun appelboomgaarden. Het artikel in de NRC en Vroege Vogels maakten mij weer eens attent op de sterfte van de konijnen op Schier die praktisch waren uitgestorven nu ook door VHS (behoudens aanwas van tamme zwarte konijnen, die je op Schier vaker tegenkwam dan de beige en bruine duinkonijnen). Geen konijnen meer dus en overal opslag van loofbomen. Er moeten dus nu ook weer appelbomen gaan groeien op Schier. In de jaren vijftig hadden we de myxomatose gehad en daarom in onze onderzoeksjaren daarna nauwelijks konijnen op Schier gezien op een paar zieke exemplaren na, waarvan de jachtopzichters ons aanraadden om ge- onder de vonden zieke dieren maar zo gauw mogelijk grond te stoppen. Nu anno 2010 is het nog slechter door een andere virale aantasting, met VHS een soort bloeder- Schier ziekte bij de konijnen. Met tot gevolg dat overal op opslag van Berken en Vlier plaats vindt ook al doet Na- te tuurmonumenten zijn best om het beheer hierop aan passen. Bovendien wordt nu gedacht aan de introductie van resistente konijnen en eventueel een inentingspro- van de gramma. Het is des te actueler omdat de controle konijnen op de eilanden niet door vossen wordt gecorri- geerd. Het is hollen of stilstaan. Het bracht mij in herinnering de belofte aan mijn kinderen hen een appelboom van Schier te leveren. Daar hebben we dit jaar in augustus ons op uitgeleefd als vakantieproject. Dus allereerst naar de Vermeerderingstuinen waar de AMBRO-appel zou staan. Jammer, maar dat hadden we verkeerd begrepen. De boompjes staan er wel, zoals ook alle andere Nederlandse rassen appels, peren en pruimen, maar dit bedrijf levert alleen entmateriaal voor kwekers, die daar specifiek om vragen. Deze krijgen dan een takje van de betreffende soort, waarmee ze zelf verder moeten kweken. Na wat doorvragen over de Ambro (het was hun eer- en kregen we van Rob Koning c.s. te horen over het hoe ste eigen licentie) brak het ijs en was de lunch afgelopen en wat van de Vermeerderingstuinen. Met name over het oculeren van de appelbladogen op een onderstam van een sterke (hoogstam) of zwakkere (struikappel) onderstam. Maar hoe we aan een onderstam kwamen was ons probleem. Enige troost voor ons was dat Frijns, een kweker in Margraten, de AMBRO-appel in de kwekerij had staan, maar er was de laatste vijf jaar geen vraag naar geweest. Het noordelijkste vakantiehuis van Nederland afgebeeld in het boekje van Tijs Visser met een bloeiende zaailingappel appelboom op de voorgrond. We hebben ondertussen geleerd (weer) hoe je moet oculeren op een onderstam; dat er vele soorten onderstammen zijn; de grote kweker van onderstammen voor appels in Veendam huist (F. Kuiper), maar dat wij voor hem niet interessant waren. Zij hebben een omzet alleen voor appelonderstammen (maar ook rozen) van meer dan een miljoen per jaar over de hele wereld. Dus kwamen we op hun aanraden terecht bij kweker Lub- te groeien tot een echt mini Ambro appelboompje. We bert Dijk te Nietap (onder Leek) en lid van de Noordelijke Pomologische Vereniging. Daar staan nu een tiental stekjes op de juiste onderstam (MM106 om precies te zijn) uit gaan straks kijken hoe het met ze gaat. Kortom Er gaat niets boven Groningen. De gemeente Schiermonnikoog heeft ook tien AMBRO's aangeboden gekregen, maar het is onduidelijk waar die zijn gebleven. A. J. Alingh Prins Pomospost Winter

6 De Schone van Boskoop. De vele variëteiten van de Goudreinette De Goudreinette is al heel lang een populaire Nederlandse hand- en keukenappel. Ze mag dan internationaal als oorspronkelijk Nederlandse appel door de Elstar in populariteit zijn voorbij gestreefd, als moes- en taartappel, blijft ze onvolprezen. In de winkel treft men één van de vele roodgekleurde variëteiten aan die nauwelijks meer lijken op de oorspronkelijke Schone van Boskoop. Mogelijk is Cornelis Ottolander, de vinder. Deze zou volgens zijjn kleinzoon, C.G. Overeijnder, de Schone van Boskoop uit pitten van de Reine d'or (= Kasseler Reinette) hebben gewonnen. Volgens meerdere bronnen zou ze rond 1850 in de kwekerij van P.A. Ottolander uit zaad zou zijn gewonnen. In de Nederlandsche Boomgaard van 1868, die door deskundigen uit Boskoop is samengesteld, waaronder de beroemde pomoloog K.W.J. Ottolander, staat slechts dat de appel gewonnen is in de kwekerij van de familie Ottolander. Het zou gaan om de vrucht van een doorgeschoten zaailingonderstam. Volgens Bos is de soort al voor 1800 in Gelderland, Utrecht en Zeeland aangeplant onder de namen Goudreinette en Reinette Monstrueux. Het blijft een onopgeloste vraag of de Goudreinette en de Reinette Monstrueux twee afzonderlijke soorten zijn, synoniemen zijn of dat de Goudreinette een mutant is van de Reinette Monstrueux. Waarschijnlijk lijkt me het laatste het geval nl. dat onze Goudreinette/Schone van Boskoop een mutant of zaailing is van de Reinette Monstrueux (synoniemen: Reinette van Montforte, Gulden Reinette, Reinette Montmorency), die al inde 18 e eeuw in de provincie Utrecht voor kwam. Dit omdat de vruchten van dit ras slechts in enkele uiterlijke details verschillen met die van de Goudreinette. De Reinette Monstrueux heeft een langere steel en een meer open kelk, terwijl die van de Goudreinette half gesloten is. Dat ze in sommige literatuur identiek wordt geacht aan de Reinette Monstrueux lijkt me daarom onjuist. Herkomst Jonge bloeiende Goudreinette Naam De officiële naam is Schone van Boskoop. In het buiten- land Beauty of Boskoop, Belle de Boskoop, Schöner von Boskoop, of vaak kortweg Boskoop. Dit is de eerste naam die in de literatuur aan de appel is gegeven en het is een internationaal principe dat de eerste naam die ooit in de literatuur aan een vrucht is toegekend, als origineel moet worden beschouwd. Dat maakt de naam Goudreinette eigenlijk tot een synoniem, maar daar heeft de volksmond en de handel zich niets van aangetrokken, zodat de appel bij ons algemeen als Goudreinette / Goud- renet bekend staat, waarbij geen onderscheid wordt ge- en Boskoop door elkaar. maakt tussen de originele oude Schone van Boskoop en de vele mutanten die er in de loop der jaren zijn geïntroduceerd. In dit artikel gebruik ik daarom ook de namen Goudreinette Waarom de appel de naam Schone heeft gekregen (Beau- ty, Belle, Schöner) is mij onduidelijk. Fraai is de oorspronkelijke Goudreinette allerminst. Ze is erg roestig en is nogal grof gebouwd. In een Engels boek staat bv. dat ze ungainly (lomp, lelijk) van uiterlijk is. Mogelijk heeft de Nederlandse naamgever haar een fraaie marktnaam willen geven. De moderne paars-rode mutanten zijn overigens wel fraaier. De herkomst van de Goudreinette is niet helemaal duidelijk, al lijkt de Boskoopse kwekersfamilie Ottolander hierbij een belangrijke rol te hebben gespeeld. Winterbeeld Pomospost Winter

7 Minder waarschijnlijk lijkt het ook dat ze een zaailing is van de Reinette d Or / Kasseler Reinette Deze is platter en heeft een zeer lange steel. Hoe dan ook, we kunnen slechts aannemen dat de Schone van Boskoop een appel van Nederlands oorsprong is, vanuit Boskoop verspreid, al meer dan anderhalve eeuw in de teelt en bij ons vooral onder de oudere naam Goudreinette bekend. Beschrijving Vrucht: Groot tot zeer groot, zeer variabel van vorm, meestal stomp- tot rondkegelvormig maar ook onregelmatig gevormd. Soms plat, soms hoog gebouwd, scheef en hoekig door brede ribben die over de hele vrucht door lopen. Kleur: Volrijp geel, daarvoor groen tot geelgroen. De geelgroene grondkleur is kaneelvormig beroest, de blos heeft vrijwel geen roest. Het roest zit in plakkaten of is netvormig. Aan de zonzijde is soms een vlekkerig oranje en donkerrode blos met gemarmerde strepen. De schil is ruw en mat. De grote lenticellen zijn als lichtgroene stippen goed zichtbaar. De vele mutanten zijn beter rood gekleurd. Kelk: Groot tot zeer groot met kleine, wollige kelkblaadjes, diep liggend, half gesloten tot open in een vrij brede kelkholte, met rimpels, kralen en bultjes. Steel: Normaal, houtig, vrij dik en middellang, soms dik en vlezig, soms lang en dun, diep ingeplant, straalvormig beroest met neiging tot kleine scheurtjes. Klokhuis: Hartvormig, klein met gesloten hokken, soms tot de kelk open (holle vrucht), vaak met weinig met zaden. Vruchtvlees: Geelachtig wit, sappig, knappend, grofcellig, vast, maar later wat los. Gevoelig voor stip. Hoog gehalte aan vitamine C. Smaak: Verfrissend, fruitig zuur, met voldoende zoet en een uitgesproken reinette-aroma. Pas geplukt is ze vaak nog te zuur en wrang. Pas na bewaring is ze als handappel goed te genieten Gebruikstijd: De pluktijd ligt tussen eind september en half oktober. De gebruikstijd ligt tussen december en april. Gebruik. Als handappel is ze vaak pas na meerdere weken bewaring geschikt. Omdat ze veel zuren bevat, is ze prima geschikt voor producten die verhit moeten worden, waarbij het aroma behouden blijft. Bij gebak behoudt het vruchtvlees haar smaak en structuur. Bij pasteurisatie blijft de typische appelsmaak nog beter behouden. De vruchten hangen goed vast aan de boom, ze zijn weinig druk gevoelig en direct goed te vervoeren. De echte goudgele met een rode blos en gelig vrucht- ger, minder roestig, kleurde geel met een rode blos. De vlees. Deze was erg kankergevoelig. De gele, die minder ziektegevoelig was, maar minder fraai, Deze kwam veel in Gelderland voor. Ze was ho- smaak was zachter en de bewaartijd bleek korter. De groene, die het minst ziektegevoelig was, maar veel minderwaardige vruchten gaf. De grauwe met aan de zonzijde een rode blos, die als bewaarappel het beste bleek. In de loop van de tijd kwamen er meer aantrekkelijk ge- en knappend, kleurde rode variëteiten in omloop, alle Rode Boskoop genoemd, die niet alleen in kleur maar ook in vorm verschilden. Deze worden verderop in dit artikel besproken. De variatie in de oude Goudreinette verschilt overigens ook per grondsoort. Op kleigrond bleek de hoofdkleur min of meer bruin met een rood blosje, waarbij het vruchtvlees gelig is. De blos wordt bij verdere rijping intensiever. De smaak is, hoewel die bij bewaring nog beter wordt, al direct aangenaam zuur. Op lichtere gronden is de hoofdkleur groen en die van het vruchtvlees wit maar de smaak is eerst onaangenaam zuur. Bij boomgaarden met gras kleuren de appels sterker dan bij bomen op schoongehouden grond. Ook de vruchten van eenzelfde hoogstamboom lopen erg uiteen. Die aan de zonkant zijn meer gekleurd dan die aan de andere zijde. Terwijl de vruchten midden in de kroon, niet alleen kleurloos zijn, maar ook vaak klein, scheef en misvormd. In de Betuwe bestemde men deze minder- waardige vruchten als Klapstaarten. Omdat ook vaak lang gesteelde minderwaardige vruchten Klapstaarten genoemd worden, bestaat het vermoeden dat het toen ook om vruchten van andere reinetterassen ging, o.a. van de Reinette d Or of de Kasseler Reinette, die als Goudreinette werden aangeboden. Boomgaarden van deze rassen zijn indertijd omgeënt met goudreinetten. Een bijzondere vorm van vergroeiing zijn de holle appels, die in Duitsland Fernsehäpfeln worden genoemd. Deze bijzondere vorm van vergroeiing ontstaat doordat het klokhuis niet goed met de steel en kelkholte vergroeit waardoor de vrucht van binnen hol blijft. Dit verschijnsel komt vooral voor bij vrij grote appels aan jonge bomen. De oorzaak van deze misvorming is nog onbekend. Kleur- -en vormvariaties en klapstaarten Er bestaat bijna geen appelras dat meer variatie kent zo werd een kleine eeuw geleden al over de Goudreinette geoordeeld. Al vanaf het begin kende men hoge en platte, groene, rode en gele, gladde en ruwe typen. Ooit werd onderscheid in de literatuur gemaakt in: Holle vrucht of Fernsehapfel Pomospost Winter

8 Boom en onderstam Als boomgaardboom is ze indrukwekkend groot. Ze bloeit prachtig met grote rozerode bloemen. De boom groeit zeer sterk met een tamelijk horizontale takinplant. Ze krijgt op latere leeftijd een open kroon, die meer breed dan hoog is. Als hoogstam vraagt ze een grote plantafstand, liefst 12 meter. Als ze te dicht op andere bomen wordt geplant neigt ze tot een meer steile groei. Ze is geschikt voor alle boomvormen (hoogstam, halfstam, laagstam, struik en spil) en kan veredeld worden op elke onderstam met uitzondering misschien van de zwakke M9, die voor de particulier minder geschikt is (vraagt goede grond en ondersteuning). Voor de particulier is M27 aan te raden, die een bescheiden boom geeft. Op zaailingonderstam draagt ze bijzonder laat en als de grond bovendien zwaar is, soms niet voor het 15de jaar. Op latere leeftijd is de vruchtbaarheid goed en draagt ze bij goede verzorging regelmatig. Op zwakke onderstammen begint ze al vroeg te dragen en is de vruchtbaarheid goed tot zeer goed. Wel is ze gevoelig voor beurtjaren, een probleem dat bij grotere bomen door tijdige dunning slechts enigszins binnen de perken kan worden gehouden. Ze bloeit vroeg (nachtvorstgevaar!) en is triploïde, wat inhoudt dat andere soorten niet kan bestuiven. Grondsoort De boom groeit op de meeste grondsoorten, mits vol- doende vochtig en niet te nat en te koud. Ze gedijt het best op wat zwaardere gronden. Rivierklei en lemige gronden zijn goed geschikt. Zeer fraaie vruchten komen van de rivier- en zeekleigebieden. Te droge grond moet vermeden worden, evenals te natte grond, daarop krijgt ze veel last van kanker. Teelt De Goudreinette wordt nukkig in de teelt genoemd en onder wisselende omstandigheden zeer verschillend van uiterlijk en kwaliteit. Regelmatige bemesting levert grotere vruchten op. Snoei kan vanwege de gevoeligheid voor plotseling invallende strenge vorst het beste aan het eind van de winter plaats vinden. Oderhoudsnoei kan beperkt blijven tot het verwijderen van verkeerd geplaatste takken. Ziektegevoeligheid De soort is vooral op minder geschikte gronden gevoelig voor aandoeningen zoals kurkstip, scald (schil bruin) en vruchtboomkanker. Ze is weinig vatbaar voor meeldauw en schurft. Mutanten De originele Schone van Boskoop kreeg enkele kleurvarië- Al in de 19de eeuw kwamen mutanten naar voren teiten. die meer rood en minder roest hadden en daardoor beter verkoopbaar waren. De belangrijkste mutanten vat men tegenwoordig samen onder de naam Rode Boskoop. Het gaat in feite om nauwelijks te onderscheiden variëteiten die roder en meer helder gekleurd zijn. De oudere Rode Boskoops zijn nog geelgroen met meer rood op de schil, hoewel er aan de boom ook volledig groene appels voor- komen. In de loop van de tijd zijn er vele tientallen meer rood gekleurde mutanten gekomen. De bekende "Schmitz Hübsch", bij ons beter bekend als Rode Boskoop 'Bieling, kleurt vrijwel geheel rood. Ze werd in 1923 als knopmutant (afwijkende vrucht aan een tak) gevonden door kweker Otto Schmitz Hübsch nabij Rees, dicht bij de Nederlandse grens, en door hem vanaf 1939 verspreid. De moederboom heeft de oorlogshandelingen in 1945 niet overleefd. F.H. Bieling uit Poortugaal was vanaf 1944 de Nederlandse distributeur, zodat de mutant bij ons ook bekend is onder diens naam. De boom van de Schmitz Hübsch groeit wat zwakker, de vruchten zijn egaler rood, ze zijn donkerder van kleur, tot paars-rood, ze hebben vaak wat netvormige roestpatronen en zijn gevoelig voor het bruin worden van schil en vrucht- vlees. De modernere Rode Boskoops zijn grotendeels tot geheel rood gekleurd. In de winkel treft men variëteiten aan als Bakker, Bielaar, Schmitz Hübsch en Superkalfs. Nieuwe variëteiten zoals Herr en Wolf gelden als verbeteringen. Voor de particulier met een kleine tuin kan Spurkoop, een zuilvormig boompje, interessant zijn. Jan Veel Bronnen J. Bos: "De fruitteelt in de volle grond" in A.M. Sprenger " Het leerboek der fruitteelt" Zwolle deel 1 blz 517. Fruitsoorten uitgegeven door de Nederlandse Heidemij Muijen J.C. Goudreinetten. in Tijdschrift voor tuinbouw. blz. 311, Jaargang Lijsten R. Het sortiment. Tijdschrift voor tuinbouw. Blz. 65, Jaargang Petzold, Herbert, Appelsoorten. Antwepen-Amsterdam Silbereisen, Reactie op artikel over de Lunterse tuinbouwvereniging door C.G. Overeijnder uit Voorthuizen in "Sempervirens" blz , Robert: Apfelsorten. Marktsorten, Neuheiten und Mostapfel. Stuttgart Pomospost Winter

9 Overzicht van variëteiten en mutanten van de Schone van Boskoop Een korte speurtocht door de literatuur en op internet leverde de namen van meer dan 50 variëteiten op Achberg. Gele toevalszaailing uit Zuid-Duitsland Ahlem. (Duitsland) Arösund, (Denemarken) Bielaar / van Laar Benner (geel) Bakker (Bakker-Ley, Bakley of Bakeley) (Gladde, rode toe- valszaailing uit het Rijnland). Boskoop Rouge Early. Botden. (Nederland, zeer donker rood) Bielaar en Bielaar 12. (Fraai donker rood met heldere blos) Blohm-Pape. (Uit das Alte Land bij Hamburg) Bremer. Boothe. Boskoop Striée. (geheel gemarmerd) Calve. Celica. (1996, ook bekend als Welbo of Wellner. Rood gekleurd, kleuren vroeger, de achterzijde is gestreept.) Elmer. (Nederland, wat meer gestreept) FAW-O11/E33. Fey Feys-Blutroter. Geldamos. (Rood) Gerlings.(Nederland. Rood geblost) Graupa. (Rood) Hanvocre. (Frankrijk) Heinesselekt. (Rood) Hohenhem. (Geel) Kalfs, (Nederland. Tussenvorm van geel en rood) Loop. (Nederland) Lambrechts. (Nederland. Tus- senvorm van geel en rood) Müllheim, (Geel) Quast. (Uit Das Alte Land) Reijnoud.t (Nederland) Rolf. (Geel uit Das Alte Land) Roter Boskoop-selektion Ha nover. (Das Alte Land) Roter Jork. Roter Königsboskoop Roter Spur Roter Spurkoop. Roter Wolf 13/86 Schmitz Hübsch. (Zie korte beschrijving hierboven) = Bieling Schmitz Hübsch X 113. Schmitz Hübsch Fritzdorf. Schuhmacher. Spurkoop of Boskoop Spur. (Zuilvormige mutant van Z.J. Tellier, uit Villers-Cotterets, Frankrijk 1995, rijpt wat later) T 64. (Variëteit van Spurkoop) T 164. (idem, zwak gekleurd) T 752. (idem, sterk gekleurd) Tellier 1g en Telleir 2g. (Zuil- vormen) Superkalfs. (Nederland 1982, intens donkerrood tot paarsrood, na bewaring met een helder rode blos. Door deze blos en het ontbreken van Heinrich. roest nauwelijks nog als een Herr 2/86. (Fraai rood gebronsd) Boskoop te herkennen. Herr 4/86. (Idem) Valastrid / Val Astrid (Frankrijk0 Van Bemmel. (Nederland) Van der Linden. (België) Van der Vliet. (Nederland) Verheul. (Nederland, tussenvorm van geel en rood) Vlaanderens Roem. (België) Vogelaar (Nederland, tussenvorm van geel en rood) Wilflingen (Zuid-Duitsland) n- Wilhelmi / Wilhemly/ Wihelm Ley. (Das Alte Land. Donker rood met weinig roest). Wolf. (Nederland, fraai gekleurd) Kweker Otto Schmitz Hübsch, de vinder van de meest succesvolle Rode Boskoop Pomospost Winter

10 De grote variatie van de Goudreinette Groene Boskoop Gele Boskoop Rode Boskoop Schmitz Hübsch Pomospost Winter

11 Pomospost Winter

12 De grote fraaie bloesem, kenmerkend voor elk type Goudreinette Gestreepte Boskoop Boskoop Herr Boskoop Benner Pomospost Winter

13 Sijsjespeer Ambro. Zie artikel over de zaailingappels op Schiermonnikoog op bladzijde 3. Pomospost Winter

14 De Sijsjespeer. Een zeer zeldzame Nederlandse peer. Een bestuurslid van het natuureducatief centrum Stichting De Kievit te Harmelen (Utrecht )verzocht ons om informatie over de Sijsjespeer. Deze peer staat daar in een kleine boomgaard met ca. 20 oude appel- en perenrassen. Van dit ras kon men geen gegevens achterhalen. Ook wij vonden niets in de literatuur. Navraag bij ons lid Henk Houtman bracht ons op het spoor. Hij vertelde dat het om een handpeer ging die in Utrecht in de handel was geweest. Hij verwees ons naar Evert van Leeuwen, betrokken bij de Hordenboomgaard in Wijk bij Duurstede. Deze vertelde dat er nog een Sijsjespeer in Wijk bij Duurstede staat. Henk Houtman wees me ook op de beschrijving die de stichting Behoud en bevordering Fruitcultuur te Doesburg van de Sijsjespeer heeft gegeven. Deze vat ik hieronder samen. De Sijsjespeer heeft als synoniem Waterpeer. Ze is rond 1850 als wilde tak waarschijnlijk aan een doorgeschoten onderstam in een boomgaard aan de Amerongse Dijk bij Wijk bij Duurstede gevonden. Het is een middelgrote bergamotachtige peer. Egaal bolrond van vorm, soms wat langer, wat toelopend naar de steel. De kelkzijde is wat afgeknot. De kelk is matig groot, staat open in ligt bijna vlak. De kelkblaadjes zijn kort, hard en staan meestal recht op de vrucht. De steel is kort, dik en stevig en staat door een vleesknobbeltje wat scheef op de vrucht. Om de steel zitten soms wat kleine vouwtjes en ribbetjes. De schil is ruw, groen met veel roest, later brons- tot goudkleurig. Met veel lichte lenticellen. Het vruchtvlees is wit, fijn korrelig en zeer sappig. Het heeft een goede rinszoete smaak met een muskus aroma. Het klokhuis is middelgroot en bevat veel zaden. De peren zijn in september rijp en slechts kort te bewaren. Ze zijn slecht te vervoeren, dit zal één van de redenen zijn van haar verdwijning. Bij regenachtig weer kunnen ze scheuren De Sijsjespeer groeit middelsterk en vormt een vrij hoge boom met een vrij brede kroon. De boom draagt vroeg en regelmatig. In Midden-Nederland is de sijspeer ooit enige tijd in de teelt geweest. Nu zijn er naar mijn weten nog maar een paar oude bomen bekend. In de collectie van Noord-Holland is ze inmiddels als geënte jonge boom opgenomen. Jan Veel Beschrijving van de Ambro Nederland; spontane zaailing (rond 1990) Bewaarappel. Tamelijk grote vrucht, rondkegelvormig, de grondkleur is geel, daarop een rode blos met donkere strepen. Rond de steelholte wat roest. Niet of nauwelijks berijpt, Wordt na lange bewaring vettig. Dikke en tamelijk lange steel: Gelig middelstevig vruchtvlees met een goede smaak, vergelijkbaar met Elstar. De boom groeit tamelijk sterk, groeit breed uit. Wordt afhankelijk van de onderstam 3 tot 6 meter hoog. Matig vatbaar voor schurft, meeldauw: en vruchtboomkanker. Bestuiver wordt aanbevolen Plukrijp half september tot in december te bewaren. Ambro maakt muziek Ambro uitgedeeld op Schiermonnikoog Tijdens het jaarlijkse kamermuziekfestival op Schiermonnikoog ( bezoeken veel muziekliefhebbers van de vaste wal het kleine Waddeneiland. Dit jaar vond het festival plaats van 2 tot en met 7 oktober. Om Ambro te promoten, en als eerbetoon aan Tijs Visser en zijn werk, worden elk jaar op het kamermuziekfestival gratis Ambro's uitgedeeld, die bij Vermeerderingstuinen zijn geteeld. Het boekje De Wilde Appels van Schiermonnikoog van Tijs Visser is niet meer in de handel. U kunt het downloaden op: Beschikbaar gesteld door Pomospost Winter

15 Verslag excursie naar Steenwijkerland!8 september 2010 arriveerden 15 enthousiaste appelaars in het pittoreske kerkje van De Blesse, dat tegenwoordig als dorpshuis fungeert. Na kennismaking en een kop koffie met cake gingen we op weg naar de boomgaard van Geert Bosma. Daar leken de ongeveer 50 fruitbomen in zijn boomgaard wel inde jeugdfase steken gebleven zijn. Ze vertoonden een matige groei. Vroeger had hier op arme zandgrond een garagebedrijf gestaan en dat zal niet gunstig is geweest voor de bodemstructuur. Door een rupsenplaag (spinselmot) was er dit jaar evenals in veel andere boomgaarden in Oost-Nederland - weinig fruit. Slechts van een paar bomen, zoals Lucidius Rosenapfel en de Warwick s Drooper (pruim) kon uitvoerig fruit geproefd worden. Bijzonder was dat Geert op een aantal bomen meerdere rassen, regelmatig drie op één boom, had geënt. Kil en nat ging de groep naar de volgende boomgaard in de buitenwijken van Steenwijk (het vroegere dorpje Tuk). Aan gekomen in een nieuwbouw woonwijk leek keken we elkaar aan, moet hier een boomgaard liggen?. En ja hoor tot onze verassing moesten we door het huis van de eigenaar en tot onze verbazing zagen we een heel groot stuk grond met de restanten van een vervallen productieboomgaard. Bomen, met vele dode en levende takken waren jaren niet ge- en omringd door hoge bramen en brandnetels, snoeid andere omgevallen bomen en. Wel een plaatje om zien. De rode appels smeekten om geplukt te worden. Die Cox Orange, Jonathan, Golden Delicious, en Ingrid Marie s. Tot onze verbazing zagen we achter in het land prachtige grote perenbomen staan, Dit waren Spiegelperen (een stoofpeer) wat een weelde. Organisator Harry van der Laan riep ons op tot de alledaagse patat en soep eten in de snackbar de Karre in Tuk. Zucht wat is dat spul heet bijna iedereen wilde daarna weer op pad naar de volgende locatie. Inmiddels was het mooi zonnig weer geworden. Vervolgens reden we naar Landgoed De Oldenhof nabij Vollenhove. Deze fraai gerestaureerde havezate heeft een lange geschiedenis die teruggaat tot 1635 en ligt in prachtige, enigszins verwaarloosde tuinen, die rond 1800 aange- bewoonster, baronesse Sloet van Oldruitenborgh, leid- legd waren en je ziet er nog de vormen uit de Rococotijd. De de ons zelf rond in de twee boomgaarden. Deze hebben ongeveer 30 oude fruitbomen en 10 jonge (ter vervanging Vier boomgaarden werden bezocht: De boomgaard van Geert Bosma nabij de Blesse, De restanten van een vervallen oude productie boom- gaard in Tuk. De oude boomgaard op het landgoed v.d. havezate De Oldenhof, De boomgaard op veengrond van de familie Speelman in Giethoorn. van de oude). Naast de boomgaard, over de hele lengte staat een bos met heel hoge bomen die alle zonneschijn tegenhoudt. Ze vertelde o.a. dat die bomen vroeger klein waren, toen stond de boomgaard nog in de zon. Het is ook logisch dat deze fruitbomen het moeilijk hebben. Paddestoelen en mos zijn overvloedig aanwezig. Bijzonder is de appelboom die op een perenonderstam staat en een heel oude Goudreinette die vele stutten heeft. De stutten van zwaar hout zagen er net zo uit als de boom, maar veel appels geeft-ie nog steeds. Ook de zeldzame Present van Holland staat er. Enkele appelaars spraken af hier t.z.t. enthout van te halen. Peer op appelonderstam in de boomgaard de Oldenhof Detail van de entplek Pomospost Winter

16 De toekomst van landgoed met tuin en boom- Sloet, die veel gaard is wat onzeker. Mevrouw alleen moet doen en op leeftijd raakt, overweegt om met haar werkzaamheden te stoppe n. Tot slot naar Giethoorn. De boomgaard van de fam. Speelman op veengrond. Aan drie zijden is de boomgaard omringd door vaarwater en sloten en de bodem maar een klein eindje boven water, Dat is goed te voelen als je erop springt. De bomen staan netjes op een rij op een mooi geschoren grasveld. De bomen zijn ongeveer 80 jaar oud en zien er wonderwel gezond uit. Een enkele boom kon moeilijk overeind blijven, want veen geeft niet veel houvast. De vroegere eigenaar had een passie voor grote perenbomen en dus staan er veel Pondsperen (stoofpeer). Gelukkig stonden er ook wat andere rassen zoals, Reinette van Ekenstein Princesse Noble, een kwets en enkele jonge bomen (May Queen). Hierover was verschil van mening is-ie het wel of is-ie het niet. O ja dit nog. Harry als snuffelaar in vuilnis hopen ( zo leek het althans) vond heel mooie gave exemplaren van Pott s Seedling s (een zeldzame vroege moesappel) op de composthoop afkomstig van een reeds geplukte boom. Hij nam ze mee voor de komende tentoonstelling Souve- Daarna namen we afscheid van de fam. Speelman en ging ieder vol- nirs van Eeuwen. daan naar huis. Josha Savelkoul De schilderachtige boomgaard van de Oldenhof Havezate de Oldenhof bij Vollenhove. Hier zicht op het huis vanuit de boomgaard Pomospost Winter

17 De boomgaard van de familie Speelman in Giethoorn Voortgang NPV inventarisatiesite Gebruik van de Database, De belangstelling om een account aan te vragen voor de database van de NPV groeit. Wat nog beter kan is de invoer van de vruchtbomen die bij de leden staan. Laat de NPV-database groeie n en registreer uw vruchtbomen, vraag een formulier aan bij M. Pelleboer, zijn adres is: m.pelleboer@chello.nl en hij mailt het u toe. Informatie over geregistreerde boomgaarden De specifieke gegevens waar staat welke boom is voorbehouden aan de leden van de NPV. Om privacy redenen moet er ingelogd worden met een wachtwoord en een gebruikersnaam. Hoe kom ik aan een wachtwoord en gebruikersnaam Als u nog geen wachtwoord en gebruikersnaam hebt voor dit specifieke onderdeel in de database, bijvoorbeeld het is de eer- ste keer dat u kijkt, kunt u dit aanvragen door u te laten registreren. Het werkt als volgt: klik met de muis in de linkerkolom op login lid. in het nieuw verschenen scherm klikt u op de laatste/onderste regel op de tekst registreer. er verschijnt weer een nieuw scherm waar u uw gegevens in kunt vullen, o.a. uw gebruikersnaam. Deze moet u zelf verzinnen en goed onthouden. klik dan met de muis op verstuur. Uw account is nu aangevraagd, en dat wordt met een mail bevestigd. Wat doen wij met uw bericht Er wordt nu gecontroleerd of u werkelijk lid bent aan de hand van de ledenadministratie. Als dat juist is ontvangt u een mail van ons terug. Daarin wordt gevraagd of u zelf een wachtwoord wilt verzinnen van meer dan 5 tekens. Invullen en klik op bewaar en verzend. (Het wachtwoord dus ook goed bewaren.) Hoe verder Als alles is ingevuld en verzonden, sturen wij een bevestigingsmail. Het kan even duren, want ik ben ook wel eens op de Fruithof aanwezig. Als men de bevestigingsmail heeft ontvangen, dan kunt u inloggen met uw nieuwe gebruikersnaam en wachtwoord. U kunt nu de specifieke gegevens over de geregistreerde bomen inzien. Vergeet niet bij het verlaten van de database uit te loggen Pomospost Winter

18 Over de begrippen natuur, milieu en educatie of opvoeding wordt de laatste jaren veel gesproken. Op initiatief van enkele ministeries zijn er in diverse gemeenten plannen ontwikkeld en gerealiseerd die zich richten op de combinatie van de hiervoor aangegeven begrippen: natuur, milieu en educatie. In het onderstaande artikel beschrijft Brangien Struyk de ontwikkeling, zoals die heeft plaats gevonden in Hoogezand-Sappemeer. Gerrit J. Pollard. Natuur- en milieueducatie Hoogezand-Sappemeer Natuur- en Milieu Educatie of kortweg NME is een gezamenlijk initiatief van de ministeries van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ( OCW ), Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer ( VROM ) en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit ( LNV ). Het programma biedt een nieuw perspectief voor gemeenten, provincies en waterschappen om beleidsdoelen op het gebied van natuur- en milieueducatie te halen. Dit geldt ook voor het onderwijs met betrekking tot de kerndoelen van kennis over natuur en milieu. In diverse gemeenten zijn initiatieven ontwikkeld die zich richten op natuur en milieueducatie. De gemeente Hoogezand-Sappemeer is één van de gemeenten waar een dergelijk initiatief vorm heeft gekregen onder de naam van de Stichting Natuur- en Milieu Educatie Hoogezand- Sappemeer of kortweg NME-HS. Zie foto hieronder. Om een idee te krijgen hoe een NME in de praktijk werkt, volgt hier de ontstaansgeschiedenis en de huidige stand van zaken van het NME- HS. Ontstaansgeschiedenis NME-HS In 1986 werd door een groep enthousiaste dierenliefhebbers het plan opgevat om een kinderboerderij te stichten in het Gorechtpark in de gemeente Hoogezand-Sappemeer. De inmiddels opgerichte Vereniging Kinderboerderij H-S diende vervolgens een plan in bij de gemeente en ontving kort daarop een vergunning voor de bouw van die kinder- In de 22 jaar dat de kinderboer- boerderij. In 1988 konden de deuren van de kinderboerderij voor het publiek worden geopend. derij nu bestaat, blijkt het in een behoefte te voorzien. Jaarkippen zijn met name Oudhollandse rassen. lijks bezoeken zo n bezoekers de boerderij. De dieren op de kinderboerderij zoals schapen, geiten en Op de kinderboerderij worden verschillende activiteiten georganiseerd zoals de jaarlijkse schaapscheerdag, op de eerste zaterdag van juni. In oktober 2006 heeft de Stichting Baanvak de kinderboerderij overgenomen van de vereniging Kinderboerderij HS, omdat de steeds stijgende salariskosten door de vereniging niet meer op te brengen waren. De Stichting Baanvak is een re-integratiebedrijf, dat zich richt op mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Voor de deelnemers in traject bij de Stichting Baanvak biedt de kinderboerderij en de Stichting NME-HS aan ruim 25 mensen een passende werkervaringsplek, eventueel in combinatie met een opleiding. In mei 2008 werd het Milieu Educatief Centrum geopend. Dit milieuvriendelijke gebouw is gebouwd naast de kinder- boerderij, boven op een heuvel en midden in de toen nog aan te leggen ecologische tuin. Het is als bouwpakket uit Finland geïmporteerd en heeft een groen dak met meer dan 4000 vetplantjes. In het gebouw is een educatieruimte, tevens bezoekerscentrum en een kantine voor alle medewerkers. Pomospost Winter

19 Het wordt ook gebruikt als thee- en koffieschenkerij met De afgelopen drie jaar is er een prachtige ecologische tuin aangelegd met o.a. een vlindertuin, een zintuigenpad, een vogeltuin, insecten hotels, kruidentuin, moestuin, floraakkers en een eigen compostverwerking. uitzicht over de kinderboerderij en de natuurtuinen. terras. Vanaf het terras heeft men een mooi panoramisch Kortom vele bijzondere plekjes met een grote diversiteit. De doelstelling is natuurbeleving en de daarbij horende verwondering op te roepen bij onze bezoekers. De tuin wordt natuurlijk ook ingezet voor educatiedoeleinden. Schapen scheren op het terrein van Stichting Natuur- en Milieu Educatie Hooge- of kortweg zand-sappemeer NME-HS. Activiteiten van de Stichting NME-HS Sinds de herfst van 2007 is de stichting begonnen met het geven van lessen op het gebied van natuur- en milieu educatie aan leerlingen van basisscholen uit de gemeentes Hoogezand-Sappemeer en Slochteren. Jaarlijks wordt een programmaboekje uitgegeven waaruit de basisscholen een keuze kunnen maken. In het schooljaar 2009/2010 hebben we voor 3000 leerlingen een lesprogramma verzorgd. Na een korte introductie in de educatieruimte gaan ze in de tuin of op de kinderboerderij in kleine groepjes, met behulp van opdrachten, zelf ontdekken hoe divers en wonderlijk de natuur is. Deze ervaringen dragen bij aan meer bewustwording van het belang van natuurbehoud. Alle activiteiten hebben dit als onderliggende gedachte. Daarom bieden wij ook plek voor maatschappelijke stages, stagiaires, kinderfeestjes, vrijwilligers etc. om zo een zo groot mogelijke groep mensen te betrekken bij de natuur. Voor iedereen willen wij een plek zijn om kosteloos naar toe te kunnen gaan en te kunnen genieten van de natuur. Om het nog extra aantrekkelijk te maken organiseren we regelmatig activiteiten zoals bloemschikken, snoeicursus, paddenstoelentochten, vogels kijken, spelletjes voor de jeugd, meewerken in de moestuin e.d. Bij deze activiteiten proberen we zoveel mogelijk samen te werken met andere organisaties. In samenwerking met de Pomologische vereniging zouden we heel graag de aanleg van een oude rassen fruitboomgaard willen realiseren, of bijvoorbeeld een educatie project rondom fruit maken, een ent- snoei- of determineerdag organiseren. Één plus één is altijd meer dan twee. Hebben we bij u de belangstelling gewekt voor natuur en milieu educatie, bezoek dan ook eens een NME centrum bij u in de buurt. Voor nadere informatie over de Stichting Natuur- en Milieu Educatie Hoogezand-Sappemeer kunt u contact opnemen met Brangien Struyk: tel: Brangien Struyk. Pomospost Winter

20 Zonovergoten feest in de Fruithof De najaarszon schittert door de honderden appelbomen, de fruitpers draait overuren en heel langzaam verandert verse appelsap in stroop. De Fruithof viert haar tweejaarlijks oogstfeest: Souvenirs van Eeuwen en zo n 1500 bezoekers (en vrijwilligers) weten de weg naar de Fruithof te vinden, vaak vergezeld van een tasje onbekende appels. De aanwezige pomologen (fruitkenners) kunnen ieder ras op naam brengen en het is een bijzondere gewaarwording om aanwezig te zijn bij de zoektocht naar het juiste fruitras. Ook dit jaar is het onze vrijwilligers (Noordelijke Pomologische Vereniging en Stichting Fruithof samen) weer gelukt om een tentoonstelling met honderden historische appelen perenrassen neer te zetten. Volgens pomoloog Harry van der Laan dit jaar een hele klus, want de strenge winter is debet aan een magere oogst bij hobbyisten in het noorden. Gelukkig hebben de verenigingen banden met zusterorganisaties in het zuiden en westen van Nederland en is het gelukt om bijna het gehele in Nederland voorkomende assortiment appels en peren te laten zien. Ze liggen voor één keer allemaal samen, van Juttepeer tot Hermien van Eibergen (appel). Het zijn vaak oude fruitrassen waarbij bezoekers graag herinneringen ophalen en boeiende jeugdverhalen vertellen. Is appelsap tegenwoordig geen favoriet, vers geperst ver- hij meer waardering. dient Het feest wordt volmaakt door de oudewijvenzomer vol zon en met de vele boeiende kraamhouders. Zo blijkt de regenpijp een zinken kunststuk te kunnen zijn en een boomstronk, een spectaculaire eettafel te kunnen worden. Volgens Souvenirs van Eeuwen voorzitter Marjan Sorgdra- historische fruitrassen belangrijk is voor de toekomst. Het ger zijn Fruithof en NPV nu zo n 20 jaar bezig om nieuwe plattelanders er van bewust te maken dat het bewaren van hele jaar worden in de Fruithof cursussen gegeven, waar- door steeds meer jonge boomgaarden worden aangeplant. De fruitverwerkingdemonstraties zijn daarom ieder jaar belangrijker, want een goed gesnoeide fruitboom draagt rijk en al dat fruit zoekt een bestemming. In de appeltaart bijvoorbeeld. Dat oude appelrassen zo verschillend smaken komt goed tot uiting bij de bereiding van de taarten voor de wedstrijd: Wie bakt de lekkerste appeltaart. Lastig want de een houdt van zoet en de ander van zuur. Een jury van appeldeskundigen en kookliefhebbers heeft zich over de kwestie gebogen en de heer F. van Oppenraaij uit Noordwolde tot winnaar van deze wedstrijd uitgeroepen (zie foto). Ook de heerlijke taart waarin appels met walnoten werden gecombineerd van Marit Lassche uit Meppel verdient een eervolle vermelding. De organisatie kijkt tevreden terug op een vermoeiend maar geslaagd weekend. Marjan Sorgdrager Determineerders controleren de uitstalling De fruitproeverij Pomospost Winter

21 Pomospost Winter

22 Appels met peren vergeleken Je kunt geen appels met peren vergelijken volgens het gezegde. In botanisch opzicht is een vergelijking wel mogelijk en juist interessant. Appels en peren zijn nauw verwant, ze behoren beide tot de Appelgroep binnen de Rozenfamilie. In de mythologie speelt de appel een voornamere rol dan de peer en ook in het consumptie- en siersortiment moet de peer zijn meerdere erkennen in de appel. Overeenkomsten Appels en peren behoren tot de wilde inheemse flora van Nederland. Echte wilde appel- en perenbomen zijn zeer zeldzaam geworden in Nederland (1) door ontginning van hun natuurlijke groeiplaatsen en door domesticatie. De gekweekte fruitbomen zijn hybridogeen, kruisingen tussen meerdere soorten uit Azië en Europa (2). Ze worden beide hier al meer dan 1500 jaar gekweekt (1) en zijn de belangrijkste vruchtbomen van onze streken vanwege hun grote, vitaminerijke, houdbare vruchten. Verwilderde appels en peren groeien vaak op uit weggeworpen klokhuizen in bermen van wegen en paden. Dit zijn niet de inheemse soorten, maar nakomelingen van gekweekte soorten. Ze worden, evenals de gekweekte fruitrassen, samengevat onder de namen Malus domestica en Pyrus communis (2). Ze zijn in alle delen groter dan hun wilde stamouders. In beide Wageningse arboreta Belmonte en De Dreijen zijn vele soorten en cultivars van Malus en Pyrus te bezichtigen. Verschillen Appels hebben roze bloemen (soms verkleurend tot wit) met gele helmknoppen en aan de basis vergroeide stijlen. De vruchten zijn rond en (meestal) zonder steencellen. Peren hebben witte bloemen (roze in knop) met rode helmknoppen en vrije stijlen. De vruchten zijn rond tot omgekeerd eivormig en hebben steencellen in het vruchtvlees. De bladsteel is langer dan bij de appels. Perenbomen worden ouder dan appelbomen, ongeveer 150 jaar tegen 60 jaar. Peren hebben een smallere kroon dan appels en worden vaak hoger. Cultuur en herkomst Al 3000 jaar geleden, nog voor de Romeinse tijd, waren in Nederland al een goed georganiseerde landbouwbevolking en een handelswegennet aanwezig. Wilde appels en peren waren toen al aanwezig. Vruchtbomen werden in die tijd al bevoordeeld en vrijwel zeker uitgewisseld. De Romeinen hebben 2000 jaar geleden mogelijk gecultiveerde grootvruchtige appels en peren vanuit Zuid Europa meegebracht, maar zekerheid over de aanwezigheid van cultuurappels is er pas vanaf de 6 e eeuw uit archeologische bronnen en van cultuurperen uit de 10 e eeuw. Cultuurappels en -peren zijn via klooster- en kasteeltuinen over Europa verspreid (1). In de Frankische tijd ontstonden er in ons land op bescheiden schaal boomgaarden, vooral bij kloosters. Vanaf ongeveer 1500 plantte men ook bij woningen fruitbomen aan. Zelfs achter huizen in de grote steden werden ruimten gereserveerd voor een of meer fruitboomsoorten. Oude straatnamen verwijzen vaak nog naar de plaatsen waar vroeger een boomgaard moet hebben gestaan. Tegenstrijdige symboliek Staat de appel voor vernieuwing (volgens Fraanje 3) onsterfelijkheid en levensverlenging); de peer komt er wat dat betreft minder goed van af. In de overweldigende bloesem van de peer herkenden oude volkeren de maan en daarom werd deze boom daaraan gewijd. In de Griekse mythologie werd de peer geassocieerd met de doodsgodin Hera en de bijnaam van Athene, ook een doodsgodin, was Onkë, wat perenboom betekent. Toch heeft de peer ook positieve betekenissen, zoals in het spreekwoord: naar rijpe peren klimt men hoog en hij is een geschikte peer. Een veel voorkomende metafoor is de vergelijking van de vrucht met de baarmoeder. Een Duitse gewoonte was om bij de geboorte van een jongetje de placenta bij een perenboom te begraven. Minder mooi is het om met de gebakken peren te blijven zitten of iemand een muilpeer te verkopen. In onze cultuur is de bekendste appel misschien wel die Eva consumeerde in het paradijs en daarmee sterfelijk werd. Hoewel in de bijbel nergens de naam van de vrucht wordt genoemd is al vele eeuwen de appel bestempeld als de verboden vrucht. Wellicht heeft dit zijn oorsprong gevonden in het feit dat in het Latijn geschreven teksten het woord kwaad malum werd verward met de boom van het kwaad de Malus, Latijns voor appel. In veel oude culturen is de appel symbool voor verjonging en regeneratie. De Kelten voegden daar de bijzondere eigenschappen kennis, magie en voorspelling aan toe. Voor de Galliërs deed de appelboom niet onder voor de heilige eik. De ronde vorm van de appel werd in verband gebracht met de aarde. Zodoende zien we de appel terugkeren als symbool van aardse macht en heerschappij. In afbeeldingen van koningen en keizers ligt de rijksappel in de linkerhand, verbeeldt als een bol met een kruis. De appel zien we ook als symbool gebruikt in allerlei sprookjes en sagen, waarvan het sprookje over Sneeuwwitje waarschijnlijk wel de bekendste is. De mooie, gedeeltelijk rode appel verleidt Sneeuwwitje tot het nemen Pomospost Winter