Historisch boerderij-onderzoek in het richterambt Kedingen. Auteur: Henk Woolderink. Uitgave: Vereniging Oudheidkamer Twente te Enschede, 2015.

Transcriptie

1 Historisch boerderij-onderzoek in het richterambt Kedingen. Auteur: Henk Woolderink. Uitgave: Vereniging Oudheidkamer Twente te Enschede, Inleiding Veel mensen die in Twente stamboomonderzoek doen, komen terecht op een flink aantal boerenerven waar voorouders hun jeugd of volwassenheid hebben doorgebracht. Naast genealogische gegevens is het ook altijd een uitdaging om meer te weten te komen over de omstandigheden waaronder deze voorouders hebben geleefd. Dat laatste is vaak een ingewikkelde zoektocht naar thans verdwenen rechtssystemen en omstandigheden. Dit boek wil per boerderij sporen aangeven in welke archieven en publicaties men gericht onderzoek kan doen om daarover meer te weten te komen. In het voorjaar 2013 vindt in het huis van de Vereniging Oudheidkamer Twente in Enschede voor de vierde keer een cursus Boerderij-onderzoek in Twente plaats. Een aantal oud-cursisten werkt thans mee aan een werkgroep boerderij-onderzoek in Twente. Deze heeft een format samengesteld voor het invoeren van data. Van het richterambt Kedingen hebben Johan Altena, Gerda Voorthuis-Lefers en Gerard Oude Elferink uit Vught een aantal data ingevoerd. De leden van de werkgroep zijn momenteel: Gerda Voorthuis- Lefers te Delden, Johan Altena te Diepenheim, Jan ter Heegde te Usselo, Henk Huiskes te Vriezenveen, Jan Olde Kalter te Oldenzaal, Jan Tijman op Smeijers in de Lutte, Eric Ooink te Haaksbergen en Henk Woolderink te Borne. De werkgroep treedt tevens op als klankbord voor de resultaten. Het Historisch boerderij-onderzoek in het richterambt Kedingen is het 7 e deel van een serie. De richterambten Delden, Ootmarsum, Borne, Oldenzaal, Enschede en Diepenheim zijn reeds verschenen en daarna wordt de serie vervolgd met het richterambt Haaksbergen, de heerlijkheid Almelo en tenslotte de boerderijen van Twentse instellingen in Noord Twente (de Niedergrafschaft Bentheim). Het Twente vóór 1811 (invoering Franse wetgeving) was vanaf de vroege middeleeuwen ingedeeld in richterambten en schoutambten. De geografische grenzen van de richterambten en schoutambten zijn in de regel gelijk aan die van de kerkelijke parochies. Alleen het richterambt Kedingen omvat meerdere parochies: Rijssen met de dochterkerk Wierden, alsmede Goor met de dochterkerk te Markelo. De hoge rechtspraak voor halsmisdrijven was voorbehouden aan de drost van Twente en in de heerlijkheid Almelo aan de Heer van Almelo. De richters waren in hun gebied belast met de lage rechtspraak: het plaatselijk bestuur (thans de burgemeester), het familierecht zoals voogdij etc. (thans de kantonrechter) en de vrijwillige rechtspraak zoals koopactes, hypotheken en testamenten (thans de notaris). Voorwaar dus een uitgebreid takenpakket. Toch was dit takenpakket weer niet iedereen omvattend in het richterambt. Er waren ook andere rechtsprekende instanties en rechtskringen. De hofhorigen vielen onder het hofrecht en moesten voor hun recht naar de eigen hof, bijvoorbeeld de bisschoppelijke hoven te Goor, Wiene of Delden. Bezitters van leengoederen moesten voor rechtszaken als beleningen, verkopen en hypotheken naar hun eigen leenheer, bijvoorbeeld Overijssel, Almelo, Heeckeren, Oosterhof of Twickel. Tenslotte had ook de adel nog een eigen rechtskring: de Hoge Bank in Zwolle. De structuur van het boek. Twente is het land van de textiel en met een knipoog naar dit verleden zou dit boek vergeleken kunnen worden met een Twents stuk linnen, bestaande uit een schering en inslag. De schering is dan per boerderij de lange termijn geschiedenis: van vroege middeleeuwen tot circa In 1832 wordt het kadaster ingevoerd en dat vormt het scharnierpunt tussen de tijd ervoor en de tijd erna. Het minuut van het kadaster heeft, in ieder geval voor Twente, de tijd vóór 1800 prima geconserveerd. De grote veranderingen in het bodemgebruik in Twente gebeuren pas na de verdeling van de marken circa 1850 en die ontwikkelingen zijn minutieus vastgelegd in het kadaster. Een uitzondering heb ik gemaakt voor het adellijk grootgrondbezit dat zich nog tot na 1850 voortzet. De boerderijen van Huis Oosterhof zijn tot na 1950 in bezit gebleven en de boerderijen van Huis Weldam en Huis Westervlier zijn thans nog steeds in bezit.1) Dat is relevant om te weten in het kader van boerderij-onderzoek en die erven zijn aangegeven met >2000: tot na het jaar Daarbij is ook de aard van de boerderij in de loop der eeuwen aangegeven, alsmede de zeldzame keren dat de aard van een boerderij wisselt van hofhorig naar allodiaal, hofhorig naar leen of van leen naar allodiaal. In de aard van de boerderij geldt echter in de regel een grote mate van continuïteit. 1 H. Woolderink, Het tegenwoordige adellijke groot-grondbezit in Twente, jaarboek Twente 1965, pag

2 Allodiaal: Dit is de oudste rechtsvorm van een boerderij die reeds van Germaanse oorsprong is. In tegenstelling tot wat soms beweerd wordt, heeft Karel de Grote niet aan het begin gestaan van de allodiale goederen, want ze komen ook voor in andere landen onder Germaans recht, zoals het nog steeds bestaande odelsrett (Noorwegen) en aedelsrett (Zweden). In die landen is Karel de Grote nooit geweest. De odel, aedel, edel en adel is van oorsprong de vrije Germaanse boer die eigenaar is van de boerderij van zijn familie. In de actes komen ze voor onder de beschrijving van vrije goederen, eigen goederen, edele goederen, of een combinatie van deze termen vrij-edel-eigen goed, edel-vrij goed. Gegevens over deze boerderijen zijn vooral te vinden in de gerichtsprotocollen van het richterambt. De dagelijkse richter ging over de vrije mensen en vrije goederen. Hofhorig: Er is in ieder geval vanaf de middeleeuwen sprake van hofhorigheid en horigen. Dat slaat op de hofhorige boerderijen en hun hofhorige bewoners. Er is sprake van een twee eenheid: de boerderij en de bewoners horen bij elkaar. Dat is wel eens in negatieve zin vertaald naar onvrije bewoners, die een soort half slaven zouden zijn.2) Maar je kunt met hetzelfde recht spreken van onvrije eigenaren. Ze konden hun hofhorige boerderijen wel verkopen, maar niet zonder dat de rechten van de bewoners (het hofhorig erf- en bouwrecht) mede overging en door de nieuwe eigenaar moesten worden geëerbiedigd. Hofhorige boeren waren dan ook niet beklagenswaardige mensen, maar veelal de rijkste en welvarendste boeren in de buurschap. In de middeleeuwen was de horigheid de meest gangbare exploitatievorm van de boerderijen in Twente, maar gaandeweg worden de boerderijen door met name kasteelheren en kloosters omgezet in pachterven. Echter, bij de Domeinen en bijvoorbeeld de Hof Espelo, Huis Ootmarsum en de Duitse stiften Vreden en Metelen blijft de (hof)horigheid bestaan tot de einde omstreeks Dat is bij de betreffende erven vermeld en dat is in het kader van deze studie ook relevant, omdat gegevens over deze boerderijen hoofdzakelijk te vinden zijn in de hofboeken van de hoven en kloosters. Leengoed: Een derde categorie boerderijen heeft de status van leengoed. Het leenstelsel is ontstaan in de tijd van de Karolingische vorsten en heeft stand gehouden tot de Franse tijd. De leengoederen worden door de leenheer in leen uitgegeven aan zijn leenmannen (vazallen) om in het levensonderhoud van hen en hun gezinnen te voorzien. In tijd van oorlog moeten de vazallen in wapenuitrusting komen opdraven om hun heer te steunen in de strijd. Omstreeks 1800 komt aan het leenstelsel (in ieder geval in Twente) een definitief einde. Gegevens over deze boerderijen zijn te vinden in de leenprotocollen van de diverse leenkamers. Naast de aard van het erve (allodiaal, (hof)horig of leen) worden ook voor zover bekend de eigenaren van de boerderijen in de loop der eeuwen weergegeven. Daaronder volgen de tienden en uitgangen die op het erve kunnen rusten. Tienden: Sinds de kerstening van Twente zijn de boerderijen belast met een kerkelijke belasting: de tiendheffing. 3) Ieder jaar moet de boer, als de oogst in garven op het land staat, de tiendheer waarschuwen en die heeft dan recht op het 1/10 deel van de oogst. Het was een zware belasting die gelijk stond met circa ¼ deel van de waarde van de boerderij. De tiendheer hoeft geen kosten te maken: hij ploegt niet, hij zaait niet, hij maait niet, maar bergt het graan wel in zijn schuur. Er bestaan allodiale tienden en leentienden. De leentienden met hun leenkamer en de eigenaren worden zoveel mogelijk vermeld. Waar geen leen is vermeld, betreft het allodiale tienden, ofwel er is (nog) geen leenverband gevonden. Normaal worden de tienden in natura op het land geïnd bij het oogsten. Dit stuit vaak op praktische bezwaren. Bijvoorbeeld als de boer moest wachten met oogsten tot na de tiendheffing terwijl er onweer of ander onheil dreigt. Veel tienden zijn in de loop der eeuwen omgezet in sloptienden. Er wordt een vast aantal mudden afgesproken die op een later tijdstip onder het slop op de deel van de boerderij in ontvangst wordt genomen door de tiendheer. Daarin schuilt weer een nieuw nadeel: bij een goede oogst krijgt de tiendheer te weinig en bij misoogst krijgt hij meer dan hem toekomt. Er zijn voorbeelden dat bij echte misoogsten en onmacht van de boeren de tiendheren ook met minder genoegen namen. Uitgangen: Zijn kleinere lasten op het erve en zijn vaak ontstaan via schenkingen van de eigenaren, bijvoorbeeld aan kerkelijke instellingen (proosdijen, kapittels, vicaries en kloosters) als tegenprestatie voor de stichting van memories of jaargedachtenissen. Ook kunnen uitgangen het gevolg zijn van het feit dat eigenaren van een erve (tijdelijk) geld nodig hebben en daarvoor bijvoorbeeld 1 mud rogge als uitgang in de boerderij vestigen, totdat de schuld is terugbetaald. Sommige schulden zijn nooit meer ingelost en 2 W.H.J. Massink, Hoorige Rechten in Twenthe, proefschrift RU Leiden, Zwolle, O.a. Henk Woolderink, De Hof te Borne , Heemkundevereniging Borne 2006, pag

3 daardoor zijn de uitgangen blijven bestaan totdat ze, soms vele eeuwen later, zijn afgekocht. Uitgangen moeten door de boer op een vaste dag in het jaar bij de rechthebbende worden afgeleverd. De brenger en zijn paard krijgen dan wel te eten en drinken voordat ze de terugreis aanvaarden. Miskoren: Een speciaal soort verplichting is het miskoren. Al ver voor de reformatie, waarschijnlijk vanaf het ontstaan van de kerspelkerk, moeten de grote boeren binnen het kerspel een vaste hoeveelheid, bijvoorbeeld 1 of 2 schepels rogge als miskoren betalen aan hun kerk. 4) Hiervan kunnen de voorgangers (pastoors en na de reformatie dominees) van een levensonderhoud worden voorzien. Dat geldt ook voor andere functionarissen, zoals de koster, de voorzanger, de organist en de doodgraver. De verplichting rust op het huisperceel en aan de hand daarvan heb ik diverse huispercelen die in 1832 al onbebouwd zijn kunnen traceren. Ook zeggen de gegevens veel over de geschiedenis van een boerderij. Als een volle boerderij gedeeld is in twee halve erven dan zijn die beide belast met de helft. De nog kleinere, veelal later gestichte boerderijen, worden belast met stuivers en hoenders. Zowel het ontstaan als het einde van het miskoren verdient nog veel onderzoek, omdat het veel informatie kan opleveren over de ontwikkeling van de buurschappen. Tot zover de lange termijn geschiedenis, ofwel de schering van ons weefsel. Als inslag zijn drie momentopnamen gekozen van de boerderijen in het gericht Kedingen. Het Schattingsregister van 1475 Als eerste referentie bij de boerderijen is Het schattingsregister van Twente van 1475 opgenomen. 5) Het handschrift bevindt zich in Staatsarchiv te Munster in Westfalen. De gegevens zijn ongewijzigd uit de publicatie van Hulshoff overgenomen. Voetnoten vermelden ook gegevens uit schattingsregisters van 1495 en Deze bevinden zich in het Gemeentearchief van Deventer. Voor zover ze relevante informatie over de Twentse boerderijen bevatten zijn die opgenomen. De schatting is een buitengewone belasting die door David van Bourgondië, bisschop van Utrecht en landsheer van Twente, wordt geheven als hij in bijzondere omstandigheden, zoals oorlog, extra geld nodig heeft. Dit na goedkeuring van Ridderschap en Steden. De hoofdregel is dat ieder volgewaard erve 2 schilt ofwel 3 gouden rijnse guldens moet bijdragen en iedere kathe 1 schilt ofwel 1½ gouden rijnse guldens. Het is echter een misvatting om het aantal gemelde boerderijen in de schattingsregisters als uitgangspunt te nemen voor het aantal gezinnen en inwoneraantallen van Twente, zoals bijvoorbeeld Slicher van Bath dat heeft gedaan. 6) Dat geldt tevens voor de velen die deze bron daarna gevolgd hebben. Er ontbreken nogal wat huizen en gezinnen en daarmee is het aantal inwoners rond 1500 in Twente vele keren groter dan op basis van de schattingsregisters wordt aangenomen. Vergelijkend onderzoek levert op dat veel huizen anno 1500 niet in de schattingsregisters vermeld zijn. Alle huizen en boerderijen uit de vrije heerlijkheid Almelo (Stad en Richterambt Almelo en Vriezenveen) behoren niet tot de jurisdictie van de bisschop van Utrecht en ontbreken geheel. De heerlijkheid Diepenheim is sinds 1331 wel van de bisschop van Utrecht, maar heeft een eigen administratie. Zowel de huizen uit de stad Diepenheim als de erven uit Kerspel Diepenheim en Markvelde ontbreken geheel. Burgerhuizen in steden, dorpen en buurschappen in overig Twente zijn vrijgesteld van de schatting en worden niet vermeld. Toch hebben de steden Goor en Rijssen en de dorpen Markelo en Wierden in 1475 al een aanzienlijke hoeveelheid huizen en bewoners. Ook in de buurschappen zullen er enige burgerhuizen zijn geweest: schoolmeesters, herbergen en ambachtslieden. Al die huizen en hun bewoners worden niet vermeld. Maar daarmee zijn we er nog niet. De bisschoppelijke hoven en hun bodegoederen waren vrijgesteld van schatting. De richter van Kedingen heeft bijvoorbeeld de bisschoppelijke Hof te Goor (VPR 3033) en de Hof te Rijssen (VPR 3089) niet in het register opgenomen, want die hoeven toch niet te betalen. De bodegoederen Reef in Kerspel Goor (VPR 2339), De Bode te Markelo (VPR 2394), Japink te Notter (VPR 2547), Woolderink te Rectum (VPR 2558), Effink te Enter (VPR 2651) en De Keurst te IJpelo (VPR 2671) worden wel vermeld, maar hoeven niet te betalen. 4 HCO Zwolle, toegang 145 hypothecaire boekhouding, Inschrijvingsregister kantoor Deventer, 1812 deel V, acte nummers Koster Markelo; en Inschrijvingsregister kantoor Deventer, 1823 deel XVI, acte nummers vernieuwing Koster Markelo. HCO Zwolle, toegang 145 hypothecaire boekhouding, inv.nr. 496, Inschrijvingsregister kantoor Almelo, 1813 deel VI acte nummers Predikant Wierden; en Inschrijvingsregister kantoor Almelo, 1813, deel VI acte nummers Koster Wierden. 5 A.L. Hulshoff, Het Schattingsregister van Twente van 1475, Uitgave VORG, Zwolle B.H. Slicher van Bath, Een samenleving onder spanning, Assen 1957, pagina 44 etc.

4 De Twentse kloosters met hun bewoners komen we ook nergens in de schattingsregisters tegen, terwijl ze wel degelijk bestaan. Ook de riddermatigen mogen een boerderij vrijstellen van belastingen, dus ook voor deze schatting. De Huizen Heeckeren te Kerspel Goor (VPR 2373A), Olidam te Kerspel Goor (VPR 2345), Weldam te Kerspel Goor (VPR 2362), Oldenhof te Markelo (VPR 2425A), Westerflier te Stokkum, (VPR 2484) en Scherpenzeel te Goor (VPR 3037) zijn zulke adellijke vrijingen en worden daarom niet vermeld. Het bestaan in 1475 is echter zeker. Huis Stoevelaar te Herike (VPR 2500) wordt vermeld als dienstman, maar betaalt niet. Volgens Germaans recht heeft ieder volgewaard erve het recht om een lijftuchtshuis op het erve te plaatsen. Er wordt in het schattingsregister een aantal lijftochten genoemd, met daarbij de aantekening dat ze bij het hoofderve horen en daarmee voldaan hebben. Er mag echter aangenomen worden dat alle volgewaarde erven in 1475 een lijftucht hebben, maar die worden niet vermeld, omdat ze begrepen zijn in het hoofderve. Vaak hebben de hele grote erven ook nog wonersplaatsen en ook die zijn niet vermeld. Dan zijn er verder nog ongewaarde katersteden die niet hoeven te betalen. Een mooi voorbeeld daarvan is het erve Voorbroek in IJpelo (VPR 2671A). Dit erve wordt niet vermeld in 1475, 1601 en 1602, maar komt reeds vanaf 1469 voor in de leenregisters van Overijssel. 7) Het uitgangspunt van Slicher van Bath, dat het aantal vermelde boerderijen de basis is voor het aantal huizen en inwoners, behoeft nuancering. Het door hem vermelde aantal is ongeveer 5 of 6 keer zo groot geweest. Hij heeft daarmee het vooroordeel van het lege Twente gevoed. Dat standpunt is echter niet houdbaar. De Verpondingsregisters van 1601 en 1602 Deze verpondingsregisters bevinden zich in Zwolle. 8) Ze zijn getranscribeerd door een cursusgroep Oudschrift van de Oudheidkamer Twente. 9) Ook deze registers geven een verre van compleet beeld van de huizen en hun bewoners rond De Tachtigjarige oorlog heeft zijn sporen in Twente achtergelaten. Onder anderen in de richterambten Diepenheim en Kedingen zijn veel boerderijen verlaten en liggen nog woest. Vanuit Deventer hebben de Staatse troepen de tactiek van de verschroeide aarde toegepast en in de buurschappen Markelo, Herike en Stokkum liggen veel erven woest. Het blijken nadien volgewaarde boerderijen te zijn. In 1601 proberen de Staten van Overijssel de belastingheffing via de verponding (grondbelasting) weer op te starten en moesten de boeren en bewoners van dorpen en steden opgave doen van hun landerijen. Voor iedere 2 mudden land moet 1 daalder (30 stuivers) betaald worden en voor 1 mud 15 stuivers. Een ander probleem steekt nu de kop op. De steden en adel beroepen zich op oude privileges die hun vrijdom van belasting garanderen. Gedeputeerde Staten van Overijssel willen daar echter niet van weten, zodat er schoorvoetend en mondjesmaat en gedeeltelijk aangifte volgde. Met de maten van de mudden is altijd al gerommeld. Als het areaal bouwland van een boerderij door ontginning of aankoop groter wordt, blijft de opgave van het aantal mudden steeds gelijk. Vandaar dat het mud bouwland in de loop van de eeuwen ook steeds groter wordt: van 24 aren, naar 28 aren, naar 32 aren en 40 aren. In dit document over Kedingen zijn de nummers uit de publicatie van de Oudheidkamer Twente overgenomen, omdat deze nummering inmiddels veel gebruikt is in bronvermeldingen. De in 1601/1602 ontbrekende erven zijn genummerd met A, B, C et cetera. Uit deze publicatie zijn ook de teksten betreffende 1601 en 1602 overgenomen. Het Minuutplan van het Kadaster 1832 De referenties met de jaartallen 1953 en 1980, aangegeven door plaatselijk deskundigen in de Schattings- en Verpondingsregisters, zijn in deze studie niet gebruikt. Ze bevatten fouten die onderzoekers op het verkeerde been kunnen zetten. Een flink aantal boerderijen is in de 19 e eeuw verdwenen en zijn een eeuw later in het veld niet meer te traceren. Ook hebben sommige erven een andere naam gekregen. Op de minuutplans van het kadaster 1832 en de oorspronkelijke aanwijzende tafels is 98 % van de oude Twentse erven moeiteloos aan te wijzen. 10) Veel boerderijen zijn op de kadastrale minuutplans vermeld met hun naam en andere namen blijken uit de tenaamstelling in de kadastrale leggers, ofwel uit transportof hypotheekaktes. Uit de belastbare waarde in de OAT s en leggers van het kadaster zijn het hoofderve 7 E.D. Eijken, Repertorium op de Overstichtse en Overijsselse leenprotocollen, Zwolle 1995, leen HCO Zwolle, statenarchief, inv. nummers 2456 en Het Verpondingsregister van Twente van 1601, Uitgave Vereniging Oudheidkamer Twente, Zwolle Kadastrale Atlas 1832 Rijssen en Wierden, Uitgave Stg. Kadastrale Atlas Overijssel, Zwolle 2000, i.s.m. HCO Zwolle ook uitgegeven als digitaal bestand, waarin tevens de gemeenten Markelo en Goor, Zwolle Originele bron: HCO Zwolle, toegang 145, hypothecaire boekhouding.

5 en de lijftucht en wonersplaatsen te herleiden. De erven zijn geschat in klasse 9, 8, 7 of lager tegen een belastbare waarde van ƒ 18,-- 24,-- 30,-- of hoger; de kleine boerderijtjes zijn geschat in klasse 12, 11, of 10 tegen een belastbare waarde van ƒ 6,-- 9,-- of 12,--. In een enkel geval is van een boederij die al vóór 1832 werd afgebroken de huisplaats achterhaald met behulp van de verplichting om aan de Kerk miskoren te betalen. Die verplichting lag niet op de landerijen van het erve, maar op de huisplaats. De marke Kerspel Goor was bij de start van het kadaster in 1832 reeds verdeeld (circa 1828). In de loop van het midden van de 19 e eeuw, worden de overige marken in het voormalige richterambt Kedingen verdeeld; als laatste volgt de marke IJpelo in ) Na de markedelingen kunnen de grote wijzigingen in het landschap plaatsvinden: ontginningen tot cultuurgrond, bebossing en de bouw van nieuwe huizen en fabrieken. Deze ontwikkelingen zijn precies vastgelegd door het kadaster en zijn dus prima te volgen. Hierdoor is het minuutplan van het kadaster het goede scharnierpunt tussen de nieuwe tijd en de oude situatie van vóór de markendelingen. De marken hebben een groot conserverend effect gehad op de inrichting van het platteland van Twente en ze hebben het oude, grotendeels al vanuit de middeleeuwen stammende, cultuurlandschap goed in stand gehouden. Zo blijkt dat de domeinkaarten uit 1778 nagenoeg ongewijzigd kunnen worden teruggevonden op de kaarten van Alleen blijkt na de precieze opmeting van de percelen bouwland dat het areaal bouwland vele keren te klein is opgegeven bij de verponding en dat er flink grondbelasting is ontweken. Het aantal mudden bouwland in 1601 blijkt neer te komen op het aantal hectaren bouwland in 1832, dus een mud geen 40 aren, maar 100 aren. Er kan in de tussentijd wel enig nieuw bouwland zijn bijgekomen, maar lang niet 2½ keer zoveel. De conserverende werking van de marken, maar ook de onvoldoende toename van stalmest zouden zo n grote uitbreiding onmogelijk maken. Dit wordt bevestigd door de vergelijking van de grootte van ongewijzigde, ingeklemde percelen bouwland op de kaarten uit 1778 met die kaart van Het aantal mudden is stelselmatig te laag opgegeven. Tenslotte zijn bij diverse boerderijen gegevens opgenomen die te maken hebben met de hofhorige goederen in Twente: Het Hofrecht van Twente van 1546 Het recht dat gebruikt wordt op de hoven voor de verhouding tussen landsheer, hofmeijer en hofhorigen is al eeuwenlang mondeling gewoonterecht, als in 1546 de Twentse hofmeijers en oudste hofgenoten opdracht krijgen van de nieuwe landsheer Karel V om op de Hof Ootmarsum te verschijnen en het Hofrecht van Twente op te schrijven. Het Hofrecht bevat elementen die stammen uit het Germaans recht, zoals bijvoorbeeld de ondeelbaarheid van boerderijen en het lijftuchtsrecht. Deze elementen zijn niet exclusief voor het Hofrecht ; ze komen bijvoorbeeld ook voor in het Landrecht van Overijssel. Op de bijeenkomst van 1546 zijn diverse inwoners uit het gericht Kedingen aanwezig. 12) Het betreft Evert Hofmeijer van de Hof te Goor (VPR 3033), vergezeld met zijn hofgenoten Gert Averakker (VPR 2365), Albert ten Doesschot (VPR 2342) en Rolf ten Meerman (VPR 2363). Deze aanwezigheid is bij de betreffende erven als referentie vermeld. De Domeinkaarten van 1778 Het dreigement van de Staten van Overijssel om alle erven te laten opmeten om een eind te maken aan de voortdurende ontwijking van de grondbelasting is nooit uitgevoerd. Wel zijn de Domeinerven in Twente door landmeters opgemeten. 13) Blijkens hun kostendeclaraties is dat omstreeks 1778 gebeurd. Op de kaarten zijn de percelen bouwland, hooiland, wilde grond en bos opgemeten en in een legenda samen met de veldnamen vermeld. Lang niet alle Domeinkaarten zijn bewaard gebleven. Omdat het zulke goede en mooie bronnen zijn, zijn ze bij de betreffende boerderij als referentie vermeld: VPR 2335 Gymink bij Goor HCO kaarteninventaris nr VPR 2339 Reef bij Goor HCO kaarteninventaris nr VPR 2340 Kleinhengel bij Goor HCO kaarteninventaris nr VPR 2342 Duischate bij Goor HCO kaarteninventaris nr VPR 2356 Hellekate bij Goor HCO kaarteninventaris nr VPR 2359 Groothengel bij Goor HCO kaarteninventaris nr VPR 2367 Suikhorst of Wessels bij Goor HCO kaarteninventaris nr HCO Zwolle, toegang 145, hyp. boekhouding, Overschr. kantoor Almelo deel 183 acte 77, dd H. Woolderink, De Hof te Borne, Borne, 2006, pag. 50, 51 e.v. 13 HCO Zwolle, Collectie Domeinkaarten, inventarisnummers 1250~1328.

6 VPR 2426 Nijhuis Stokkum HCO kaarteninventaris nr VPR 2430 Wolbertink Stokkum HCO kaarteninventaris nr VPR 2431 Loink Stokkum HCO kaarteninventaris nr VPR 2434 Scholte in t Hof Stokkum HCO kaarteninventaris nr VPR 2451 Dijkink Busbergen HCO kaarteninventaris nr VPR 2454 Mensink Stokkum HCO kaarteninventaris nr VPR 2493 Groot Wierse Harke HCO kaarteninventaris nr VPR 2505 Polink Harke HCO kaarteninventaris nr VPR 2651 Scholte Effink Enter HCO kaarteninventaris nr VPR 3089 Hofman Rijssen HCO kaarteninventaris nr Een bijdrage aan de cultuurhistorische beschrijving van de vroegste ontstaansgeschiedenis. Vele decennia werd geschiedenisstudie gekenmerkt door een nadruk op geschreven bronnen. Alles wat niet berustte op documenten was eigenlijk niet wetenschappelijk en werd ontkend of weggeredeneerd. Momenteel is zo n standpunt niet meer houdbaar. Allereerst zijn er de afgelopen jaren door archeologisch onderzoek nieuwe gegevens over vroegere tijden boven de grond gekomen, die geleid hebben tot nieuwe inzichten en correcties van vroegere standpunten. Daarnaast zijn er vooral in Oost-Nederland flinke stappen te maken door, in wisselwerking met geschreven bronnen en archeologische bevindingen, gebruik te maken van Germaans recht, Germaanse mythologie, middeleeuws kerkelijk recht en gebruiken, volksgebruiken, overleveringen, sagen, et cetera. Met behulp daarmee wordt hierna getracht een cultuurhistorische beschrijving te geven over de vroegere ontstaansgeschiedenis van het gericht Kedingen. Alle steden en dorpen in Twente met hun kerken zijn gebouwd op een oude hof. Deze hebben als voorgangers Germaanse sala s gehad: heel grote huizen (40 tot 80 meter lang) op strategisch goed te verdedigen plekken. Daar is alles onder één dak: de woonvertrekken voor de bewoners, hun veestallen, wagenstalling en er zijn ook sacrale ruimten waar Germaanse erediensten plaatsvinden. Na de klimaatsverandering omstreeks het jaar 1000 wordt het klimaat warmer en droger. De sala s worden als hoven herbouwd op wat lager gelegen plekken en hebben dan ook bijgebouwen voor opslagruimte en wagenschuren. De hoven zijn bestuurscentra voor hun omgeving: daar wordt markerecht en hofrecht gesproken en in de beginperiode ook vormen van buurrecht en strafrecht. In de tijd van de kerstening hebben de missionarissen hun kerken gebouwd op plekken waar de mensen gewend zijn om hun sacrale bijeenkomsten te houden, namelijk de sala s, later hoven. Door de bouw van Christelijke kerken is er aldaar tevens geen plek meer voor Germaanse erediensten. Vandaar ook de stelling dat in Twente alle steden en dorpen met hun kerken gebouwd zijn op een oude Germaanse hof die op het moment van de kerstening al eeuwenlang bestaat. Het omgekeerde van de stelling is niet waar: niet op iedere hof is een stad of dorp ontstaan en een kerk gebouwd. Daarvoor waren er teveel hoven. Ook in het richterambt Kedingen zijn vele sporen uit de Germaanse periode bewaard gebleven. Dat zijn dan vooral overblijfselen uit de periode voor het jaar 800. De periode tussen de Romeinse tijd en 800 is, in ieder geval wat Twente betreft, een duistere periode waarvan pas de laatste jaren wat meer gegevens boven water komen. Gerard Seyger heeft baanbrekend werk verricht door oude en nieuwe gegevens te ordenen. 14) De vertaling van de Heliand werpt ook nieuw licht op de periode rond ) De vier evangeliën zijn in één verhaal verteld en tevens vanuit de begrippen- en belevingswereld van de mensen in het Germaanse gebied. Ook archeologen hebben met opgravingen o.a. in Oldenzaal, Borne en recentelijk Vasse verdwenen sporen aan het daglicht gebracht. Veel nieuwe vragen doemen bij deze ontwikkelingen echter op en nader onderzoek van het geheel vormt een uitdaging voor de toekomst. De stad Goor. De oude borg is gelegen op het Schild en is ontstaan op grond van de Hof Goor. De inwoners wonen op tuinen van de hof en moeten daarvoor jaarlijks eieruitgangen betalen op Paaszaterdag na het luiden van de klok. Om 12 uur s middags luiden de klokken als teken dat de Vasten voorbij is. 16) De eerste kerk van Goor is gebouwd op t Schilt, zoals de kaart van Jacobus van Deventer aangeeft (templum). Aan de Hof Goor was ongetwijfeld ook het erfmarkerichterschap van Kerspel Goor verbonden, maar na enkele verkopen van de Hof is het erfmarkerichterschap waarschijnlijk losgekomen van de Hof en uiteindelijk in 14 G. Seyger, Oudheid van Twenthe, Uitgeverij Twentse Welle, Enschede J. van Vredendaal e.a., Heliand, een Christusgedicht uit de vroege middeleeuwen, Amsterdam HCO Zwolle, toegang 122 notarisarchief inv. nr. 1415, W. Jalink te Goor, d.d en

7 de 18 e eeuw in bezit gekomen van Huis Weldam. Op de Hof Goor wordt hofrecht gesproken over de onderhorige erven. De borg op het Schild was het centrum van het rechtsgebied van de graaf van Goor, die in 1243 in conflict kwam met de bisschop van Utrecht. Volgens een kroniek heeft de bisschop Otto samen met zijn broer, rooms-koning Willem II van Holland, Goor veroverd in 1248 en de graaf als gevangene naar Utrecht gebracht. Vanaf dat moment is de borg Goor een belangrijk steunpunt van de bisschoppen Utrecht en deze is tevens eigenaar van de Hof Goor met onderhorige boerenerven. Op de borg ontstond het systeem van borgmannen, zoals we dat ook kennen in Diepenheim, Almelo en op kleinere schaal op de borg Borne. Borgmannen waren leenmannen die in tijd van oorlog niet met hun heer naar het slagveld gingen, maar tot taak hadden om de borg te verdedigen. Van het jaar 1320 dateert een volledige lijst van de borgmannen van Goor. 17) Na de klimaatsverandering is een nieuwe kerk gebouwd ten westen van het Schild en daar tussenin komt de bandijk, waar veel van de Twentse marken een gedeelte moeten onderhouden. Dit wijst op een groot strategisch belang voor de verdediging tegen binnenvallende troepen vanuit het westen. Het Schild was een van de weinige mogelijkheden om de Regge te passeren. In 1263 wordt aan de burgers van Goor dezelfde stadsrechten verleend als de burgers van Deventer reeds bezitten. Deze burgers konden gebruik maken van weidegronden in het Stadswigbolt, maar komen ook regelmatig in conflict met naburige marken, o.a. Herike, in verband met het weiden van hun vee. De burgers van de stad Goor kunnen ook op het zogenaamde Zeldammer- of Goorse Broek mede te water en weide gaan. Dat betekent dat ze weiderechten hebben in een deel van de marke Wiene-Zeldam. Daar zijn in het verleden al vele moeilijkheden over geweest, die in 1532 met een compromis zijn afgesloten. Als in 1854 de markedeling in uitvoering is, moeten de weiderechten van de Stad Goor definitief worden geregeld. In een onderhandse acte verdelen baron van Twickel, als erfmarkerichter van de marke Weddehoen en Cotwyk en de gemeenteraad van de Stad Goor het voornoemde broek. De Stad Goor krijgt ¼ deel (74 hectare) en de marke Wiene-Zeldam ¾ deel (232 hectare). 18) De stad Rijssen. Als het conflict tussen de bisschop en de graaf van Goor uitbreekt, wil deze in ieder geval de overgang over de Regge bij Rijssen vrij houden. Maar daar stoot hij op het machtsgebied van de Heren van Almelo. Een belangrijk strategisch punt is t Veer bij Rijssen. Ook daar kan de Regge, toen nog de Aa genoemd, worden gepasseerd. De Heren van Almelo hadden aan de Notterkant een nieuwe versterking gebouwd, de Grimberg, en deze in leen gegeven aan een bastaardtak. Ook t Veer zelf is een leen van Almelo. De bisschop van Utrecht geeft in 1243 Rijssen hetzelfde stadsrecht als Deventer. Alle boerenerven moeten verplaatst worden naar binnen de grachten en wallen. In Rijssen had de bisschop zeggenschap door het bezit van de Hof te Rijssen (Hofman, ook Scherphof). De kerk en de stad zijn op het Schild gebouwd op grond van de hof en de inwoners moeten hoenderuitgangen betalen. Verder bezit de bisschop nog zeker drie andere hofhorige erven in Rijssen. De Hof Rijssen heeft in later eeuwen geen eigen hofkring meer en is zelf onderhorig aan de Hof Goor. In de stad ligt Huis Beverfoorde, omringt met een eigen gracht (misschien een dwangburcht). Het geslacht van Bevervoorde is één van de belangrijkste leenmannen van de bisschop en oorspronkelijk afkomstig uit de naastgelegen buurschap Rectum. Het dorp Wierden Het rechtsgebied van de Heren van Almelo omvat oorspronkelijk niet alleen de latere heerlijkheid Almelo, maar een groot deel van noord-west Twente. Na de verovering van Goor zet de krachtmeting zich voort in de omgeving van Rijssen. In 1363 wordt vrede getekend tussen de heren van Almelo en de bisschop Jan van Arkel, waarbij de eersten hun Huis Almelo maken tot open huis voor de bisschop en de laatste de vrije heerlijkheid Almelo erkent, zij het in een veel beperkter gebied: Almelo, Vriezenveen en de Wierdense Woeste.19) Met deze vrijheid van Almelo worden de heren van Almelo daarna beleend door de bisschoppen. In Wierden blijft de heer van Almelo de teugels flink in handen houden door het bezit van de Hof te Wierden, of Meijershof. Op deze Hof is de kerk van Wierden ontstaan, eerst als kapel vanuit Rijssen, maar later als zelfstandige parochiekerk. De plaats van de kerk is decentraal gelegen, want de Wierdense erven liggen hoofdzakelijk in de Huurne en op t Loo. De heren van Almelo bezitten het patronaatsrecht van de kerk en aan de Meijershof is het erfmarkerichterschap van de marke Wierden verbonden. In 1656 wordt door de heer van Almelo het markerichterschap van de marke Hooge Hexel aangekocht van de familie van 17 A.J. Gevers en A.J. Mensema, De havezaten van in Twente en hun bewoners, Zwolle 1995, pag HCO Zwolle, toegang 145 hypothecaire boekhouding, kantoor Almelo Overschrijvingsregister 86, acte G.J. ter Kuile sr, De opkomst van Almelo en Omgeving, voorin: kaart Heerlijkheid Almelo en pag 13.

8 Langen. 20) Door markefusie gaan Wierden en Hooge Hexel daarna als één marke verder. De Wierdense Woeste is voor ons van belang, omdat daarin de Schuilenborg gelegen is. Deze waterburcht is een vluchtburcht die behoort bij de Hof Wierden. De omliggende hooilanden zijn van de heer van Almelo, maar ook van een flink aantal Wierdense boeren. Bij de verkoop van de Meijershof in de 19 e eeuw heeft de graaf van Almelo de Schuilenborg behouden. De Hof zelf is afgebroken en op de landerijen ontstond het dorp Wierden. Alleen de straatnaam Smeijerskampstraat herinnert nog aan de Hof te Wierden. Tot 1405 was de enige verbinding tussen Wierden en Almelo een veerdienst over het water van het Veer te Wierden (VPR 2712) naar het Verenhuis in Almelo (VPR 1833). In 1405 komt de eerste wegverbinding tot stand blijkens een overeenkomst tussen Egbert van Almelo en bisschop Frederik van Blankenheim. 21) Maar ook het veerschip blijft nog jarenlang varen, blijkens een aantekening bij het Verenhuis te Almelo in het verpondingsregister 1601: pretendeert vrij te wezen (van verponding) wegens zijn voortdurende diensten. Het dorp Markelo De kerk te Markelo is een afsplitsing van de parochie Goor en het cultuurhistorische verhaal erachter is nog een mooi doel voor verder onderzoek. De Markelose berg had een belangrijke functie in Twente. Van oudsher zijn hier Germaanse volksvergaderingen gehouden, waar de belangrijke aanvoerders bijeen kwamen om te overleggen over oorlog en vrede. Dit vindt zijn vervolg in de tijden van de bisschoppen van Utrecht. De nieuwe bisschop moet naar de Markelose berg komen om te beloven dat hij het landrecht van Twente zal handhaven en de privileges van de steden zal eerbiedigen. Daarna beloven de aanwezige edelen trouw aan de bisschop. Ten slotte Deze publicatie wil de onderzoeker archieven en publicaties aanreiken waarin verder onderzoek kan plaatsvinden over de boerderijen in het richterambt Kedingen, waarvan het bestaan teruggaat tot in de (vroege) middeleeuwen. Die hebben mede aan de wieg gestaan van de vorming van het landschap en de samenleving op het platteland. Hoewel er veel sporen worden aangereikt is deze publicatie bij lange na niet uitputtend. Er is nog zeer veel te onderzoeken en de gegevens kunnen in deze publicatie worden ingevoegd zodat er een steeds beter instrument voor onderzoek ontstaat. In dit boek worden veel vragen beantwoord, maar zoals dat gaat, deze geven weer aanleiding tot nog meer nieuwe vragen. Wij hopen dat dit boek niet beoordeeld wordt op de leemtes die erin zitten, maar op de sporen naar verder onderzoek. Daarmee wensen wij (nieuwe) onderzoekers veel succes en wij zien de resultaten met veel belangstelling tegemoet. 20 HCO Zwolle, toegang 214, archief Huis Almelo, inv. nr d.d A.J. Mensema c.s. Inventaris van het huisarchief Almelo, regest nummer 160.

9 RICHTERAMBT KEDINGEN. KERSPEL GOOR 2334 erve Brunnekreef leen Overijssel < zie leenkamer Heeckeren 1780 het huis is afgebroken voor 1829 eig. Huis Heeckeren < Bronincreeff, Reynolt van Koverden, 2 s(chilt) Bronnickreeff, 7 molder, d(e) zal(ige) drosthinne, nu Bentinck (tussengevoegd: na het olde (register) op 8½ mudde. ) 1602 Derrick ten Bronninckreve, 9 mudde geseies, 2 dagwerck hoylandes Kadaster gemeente Markelo, huis afgebroken (huisplaats is sectie C 28-30) erve Gymink koe- en voergeld 14 stuivers en 1 hoen hofh. Hof Goor < eig. (erven) Jan Gijmink eig. Huis Heeckeren aan drost van Twente > Ghyming, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Ghymmyng, 2 s(chilt) Jan Gyminck, 10 molder, hemselffs, een heerengoedt Jan Giminck, 10 mudde geseyes, 1 dachwerck hoylandtz Domeinkaart Gymink bij Goor, HCO kaarteninventaris nummer Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Senkeldam leen Overijssel eig. fam. van Coeverden eig. Huis Scherpenzeel achterleen Huis Heeckeren < eig. de bewoners zelf vanaf Senkeldam, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Senckeldam, 9 molder, Willem van H(o)evel ende Jan van Coverden Jan ten Senkeldam, 8½ mudde geseyees, 1½ dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve (Groot) Bruggink eig. Pastorie Goor < eig. Jan Brouwer jr. q.q. vanaf 1796 eig. fam. ten Heggeler Bruensbrugge, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Rotger Brugginck, 8 molder, totte pastorye Rotger Brugginck, 8 mudde geseies, 1 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Meerman / Luttike Merhem /

10 hofh. Hof Goor < pachterve Domeinen erve perceelsgewijs verkocht in 1802 huisperceel eig. fam. ten Heggeler 1802> Luttike Merhem, 2 s(chilt), penden, d en 1602 zie erve Grote Meerman hierna Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummers A erve Meerman / Grote Merhem / hofh. Hof Goor < pachterve Domeinen erve perceelsgewijs verkocht in 1802 huisperceel eig. fam. Nijhuis Goor 1802>1832 tienden leen Overijssel < eig. fam. van Wolde < eig. fam. Schaep 1465>1484 miskoren 1 schepel rogge aan Koster te Goor <1500> Grote Merhem, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(ulden), d. (VPR 2363) 1546 Rolf ten Meerman is aanwezig bij het opschrijven van het Hofrecht van Twente Arent te Merum, 14 molder, heerengoet Arndt ten Mehrum, 14 mudde geseies, 2 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummers erve Reef (bodegoed) hofh. Hof Goor < eig. wed. Egbert Jan Reef cs 1829> Harentreeff, bodeguet, 1 s(chilt). (betaalt niet, want bodegoederen waren vrij van schatting.) 1601 Reeff, 5 molder, heerengoet Jan ten Reve, 5 mudde geseies, 1 dagwerck Domeinkaart Reef bij Goor, HCO kaarteninventaris nummer Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Luttikhengel / Kleinhengel / koe- en voergeld 14 stuivers en 1 hoen hofh. Hof Goor < eig. Mannes Wessels eig. Jan Gijmink vanaf 1858 aan drost van Twente > Luttike Hengelo, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Lutick Hengel, 11 molder, idem (heerengoed) Frerick ten Lutkenhengell, 11 mudde geseies, 1½ dagwerck Domeinkaart Kleinhengel bij Goor, HCO kaarteninventaris nummer Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Luttikhedde leen Overijssel < eig. Huis Weldam 1639>2000 tienden leen Overijssel < Luttike Heddene, gewart, 1 s(chilt), bet(aalt) 1½ golden r(ijnse) g(ulden), d.

11 1601 en 1602 niet genoemd Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer A erve Houwhedde leen Huis Twickel eig. fam. ten Over Borkelo < eig. fam. van Dam Lochem eig. fam. Olmius Lochem 1773>1776 eig. erven Hendrikus Breteler Niet vermeld, hoewel het erve al eerder genoemd is Hoirhedde, 6 molder, Jan ten Nover to Borckelo ende Geert Engberts Berte in de Howhedde, 6 mudde geseies, 1 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Doesschot / Duisschate / koe- en voergeld 20 stuivers en 1 hoen hofh. Hof Goor < eig. (erven) Gerrit Pierik eig. Huis Weldam 1846>2000 aan drost van Twente > Duysschote, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Albert ten Doesschot is aanwezig bij het opschrijven van het Hofrecht van Twente Dusschaete, 9 molder, heerengoedt Jan ten Duisschotte, 9 mudde geseies, 1½ dagwerck Domeinkaart Duischate bij Goor, HCO kaarteninventaris nummer Kadaster gemeente Markelo, gesplitst: sectie C nummers 1038 en Huis Kevelham leen Overijssel < eig. Huis Weldam < eig. fam. van Beckum leengoed geconfisceerd eig. Goosen van Raesf., drost eig. Huis Nijenhuis eig. Huis Weldam 1706>2000 tienden leen Overijssel 1379 eig. Gerrit van Bevervoorde 1379 eig. Kapittel Oldenzaal <1500< Kevelham, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Het Kevelham, 13 molder, Roeleff van Hoevel Wolter ten Kevelham, 13 mudde geseies, 2½ dagwerck Kadaster gemeente Markelo, gesplitst: sectie C nummers 972 en erve Modder / Modders / leen Overijssel eig. Herman van Hoevel 1601 eig. Huis Nijenhuis eig. Huis Weldam 1680> Berent Mudders, 6 molder, Herman van Hoevel

12 1602 Berndt Mudder, 6 mudde geseies, 1 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer Huis Olydam / erve Pool / leen Overijssel < eig. Huis Nijenhuis < eig. Huis Weldam afgebroken i.v.m. woonwijk in Niet genoemd, hoewel het erve al eerder genoemd is (adellijke vrijing?) Esken ten Poele, 7 molder, de Splinters ende Achtevelt Esken ten Pole, 7 mudde geseies, ½ dachwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve de Boese hofhorig? (sic) 1601 Henrich de Boese, 7 molder, heerengoet Henrich de Boese, 7½ mudde geseies, 1 dachwerck Niet te bepalen erve de Helle eig. erven Philips Ripperda Niet genoemd. (vergelijk VPR 2356) 1601 Jan ter Helle, 4½ molder, zal(ige) Philips Ripperda Jan ter Helle, 4½ mudde geseies, ½ dagwerck Niet meer te bepalen erve Heyink eig. Pastorie Goor < eig. Klaas Zweers q.q. vanaf 1796 eig. Jan Hendrik Zwierink 1832 eig. Hendrik Hiddink <1839> Heyginck, 1 s(chilt), bet(aalt) 1½ golden r(ijnse) g(uldens), d Heying, 1 s(chilt) Heyinck, 6 molder, darinne gebruickt Gert Hilderinck ende Roloff te Merum 2 molder ende Jan van Coverden 4 molder, kerckengoet Heynck, 7 mudde landes, 3 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Nijhuis eig. Pastorie Goor eig. Huis Weldam 1806>1850 uitgang 1 mud rogge aan s Rijks Domeinen aan Hendrik Coster Almelo vanaf Nyehus, gewart, 1 s(chilt), bet(aalt) 1½ golden r(ijnse) g(uldens), d Nyhuis, 6 molder, idem (kerkengoed) Nyhuiss, 6 mudde landtz, 3 dagwerck.

13 1832 Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Geuzendam hofh. Hof Goor < in pandschap gegeven aan Hofmeijer Oldenzaal vanaf 1556 niet meer ingelost vanaf 1556 eig. erven Philip Geuzendam 1832 tienden leen Overijssel < eig. fam. van Laar < eig. fam. ten Thye eig. Frans van Asscheberg 1615>1630 allodiale tienden vanaf Guerselingdam, 1 s(chilt), bet(aalt) 1½ golden r(ijnse) g(uldens), d Het Goesendam, 7 molder, Gerrit Smit Jan ten Gassendamb, 7 mudde geseyes, 1 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer plaatsje de Visserij allodiaal plaatsje eig. Hoefslag 1601 eig. Frederik Visschers cs De Visscherie, 6 schepel, Hoeffslach De Visscherie, 5 schepel landes, woeste Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Dambrink leen Overijssel zie leenkamer Heeckeren 1780 eig. Huis Heeckeren < uitgang 1,6225 mud rogge aan heer Auffmorth 1829 uitgang 0,9735 mud rogge aan Roelof ter Horst <1829> Damyngbrinck, 1 s(chilt), penden Damminckbrinck, 3 molder, Jan van Coverden ende Visscher Niet genoemd Kadaster gemeente Goor, sectie A nummer erve Sprokkereef leen Overijssel < eig. Huis Heeckeren <1379>1832 herfst- en meibede ƒ aan Kapittel Deventer <1500> Sprakelreveskate, 1 s(chilt), bet(aalt) 1½ golden r(ijnse) g(uldens), d Sprockelreeff 6 molder (tussengevoegd: na het olde op 6½ mudde ), zal(ige) drosthinne, nu Bentinck, edoch questeus met Ens (Herman van Ensse) Jan ten Sprockelreve, 6½ mudde geseyes, 1½ dagwerck hoylandes Kadaster gemeente Markelo, sectie B nummer Huis Wegdam allodiaal Huis zie leenboek Overijssel

14 fam. van Coeverden < eig. Huis Weldam 1897> Wegdam, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(ulden), d Wolter van Coverden, 4 molder. Nota, heft niet meer ditmael willen angeven, gelyck Pothoff verklaert Wegkdam, 12 mudde, 2 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer A erve Krooshoop onder adellijke vrijing van Huis Wegdam eig. Huis Weldam 1897> en 1602 niet apart genoemd Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve (Grote) Boswinkel leen Overijssel < achterleen Borg Enschede < eig. de bewoners zelf vanaf 1770 eig. fam. Brummelhuis vanaf < Bozewinckel, 1 s(chilt), bet(aalt) 1½ golden r(ijnse) g(uldens), d Boeswinckell, 1 s(chilt) Bosewinckel, 8 molder, (tussengevoegd: "na het olde op 12 mudde"), Berent ten Nover, Jenne Sluiters Jan Boesewinckell, 9 mudde geseies, 1 mudde woeste, ½ dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer A erve Lutteke Boswinkel achterleen Borg Enschede < eig. Jan Wolbers, schoolmr. vanaf 1755 vanaf en 1602 zie Grote Boswinkel hiervoor Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer 393? 2356 erve Hellekate hofh. Hof Goor < eig. (erven) Jannes Wender 1829> De Helle, kathe, 1 s(chilt), bet(aalt) 1½ golden r(ijnse) g(ulden), d. (VPR 2347) 1601 De Helle, woeste, heerengoet Berndt ter Helle, 4 mudde geseies, ligt woeste Domeinkaart Hellekate bij Goor, HCO kaarteninventaris nummer Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Bonerije eig. de bewoners zelf <1832> Boene Geerts goet, woeste, 1 molder, Boene Gerts dochter De Benneren, 1 mudde geseies, woeste.

15 1832 Kadaster gemeente Markelo, gesplitst: sectie C nummers 624 en erve Bruil / Broyl / ½ eig. Henrick Cuyper Goor ½ eig. Huis Weldam ½ eig. Huis Nijenhuis geheel eig. Huis Weldam 1706> Broyl, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Het Broil, woeste, 11 molder, Pauwerden Het Broyell, woeste Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Groothengel koe- en voergeld 27 stuivers en 1 hoen hofh. Hof Goor < eig. Jan Groothengel eig. fam. Breteler vanaf 1843 aan drost van Twente > Grote Hengelo, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Joffer ten Hengel, 14 molder, heerengoet Roleff ten Groten Hengell, 14 mudde geseies, 2 dagwerck Domeinkaart Groothengel bij Goor, HCO kaarteninventaris nummer Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve (Klein) Bruggink eig. Pastorie Goor < eig. Arend Klein Bruggink 1796> Zie erve Groot Bruggink. (VPR 2337) 1601 Geert Brugginck, 3 molder, (tussengevoegd: "na het olde op 6 mudde"), totte pastorye Gerdt Brugginck, 6 mudde geseyes, 1 dachwerck hoylandts Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Notteberg eig. Huis Heeckeren Nottebarch, 4 molder, zal(iger) drosthinne, nu Bentinck Henrich Notteborgh, 4 mudde geseies, 3 daghwerck hoylandes Kadaster gemeente Goor, sectie A nummer 6 (volgens ten Doesschate) Huis Weldam leen Overijssel < eig. fam. Splinter eig. fam. Sticke eig. fam. van Twickelo eig. fam. Ripperda eig. fam. van Wassenaar

16 eig. fam. van Heeckeren eig. fam. von Bentinck eig. Graf zu Solms-Sonnenw. vanaf Niet genoemd, omdat het een adellijke vrijing betreft Het Weldam, daervan will monsieur Unico Ripperdae de heeren bericht doen ende de anteeckeninge selven avergeven. (toegevoegd: Wort genamen om het olde op 14 mudde.) Het Weldam, 15 mudde geseies, 2 dagwerck Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer A erve Zwierink eig. Huis Weldam en 1602 niet genoemd Kadaster gemeente Markelo, sectie C nummer erve Groot Meerman zie nummer 2338A 2364 erve Bromelham / Bromeldam / leen Overijssel < eig. Huis Nijenhuis <1379> Bromelham, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d en 1602 niet genoemd Niet meer te bepalen erve Averakker / Schultengoed / hofh. Hof Goor < perceelsgewijs verhuurd vanaf <1700 erf- en bouwrecht eig. Huis Wegdam blote eigendom eig. s Rijks Domeinen stroman van Domeinen koper F.E.von Bönninghausen aankoop gehele erve door Huis Weldam in 1821 eig. Huis Weldam 1821> Averacker, 2 s(chilt), bet(aalt) 3 golden r(ijnse) g(uldens), d Gert Averakker is aanwezig bij het opschrijven van het Hofrecht van Twente Niet genoemd Gerdt Schulten Aeveracker, 5 mudde geseies, 1 daghwerck Er is geen huisplaats meer aan te wijzen, land los verhuurd aan inwoners van Goor. De landerijen omvatten de percelen gemeente Markelo C en ged. 1013, alsmede gemeente Goor, nummers 134 en erve de Dam leen Overijssel < eig. Huis Nijenhuis <1379> De Dam, 1 s(chilt), sal men penden en 1602 niet genoemd Niet meer te bepalen erve Suikhorst / Wessels / Harwes / hofh. Hof Goor <