Ups & Downs Advocatenproject krijgt de steun van de Orde van de Vlaamse Balies (OVB).

Transcriptie

1 # 1 Ja argang 18 januari februari ma art 2012 IN DIT NUMMER Ups & Downs Advocatenproject krijgt de steun van de Orde van de Vlaamse Balies (OVB). Verslag van deelname aan de Gezondheids conferentie 2011 gewijd aan suïcidepreventie. Inspirerende teksten, wandeltips en gedichten ingezonden door Ups & Downs vrijwilligers. Wat gebeurt er waar: raadpleeg de programma s van onze Ups & Downs zelfzorggroepen. Vereniging voor personen met de manisch-depressieve stoornis en chronische depressie en betrokkenen

2 2WIE IS WIE Ups & Downs Vereniging voor personen met de manisch-depressieve stoornis en chronische depressie en betrokkenen. Maatschappelijke zetel: Tenderstraat 14, 9000 Gent Secretariaat: Ups & Downs vzw p/a Tenderstraat 14, 9000 Gent Telefonisch contact: Rechtstreeks bij de regionale contactpersonen: je vindt de programma s en de contactgegevens van de regionale zelfzorggroepen achteraan in dit tijdschrift. Via Teleonthaal contactnummer 106 kan je ook doorverwezen worden naar de dichtstbijzijnde contactpersoon van Ups & Downs in jouw regio. EIGEN PUBLICATIES Al de onderstaande brochures kunnen door patiënten en familieleden gratis verkregen worden mits betaling van portkosten. Voor professionele organisaties (Centra GGZ, Ziekenhuizen enz.) vragen wij 2 euro voor de Ups & Downs Zelfzorggids. Bestellen kan via contact@upsendown.be. Je kan deze brochures ook opvragen bij de regionale contactpersonen in de plaatselijke zelfzorggroepen van Ups & Downs. Wanneer je per brochures bestelt, geef dan duidelijk je naam en adres door. Je krijgt dan de brochures toegestuurd samen met een brief waarop de portkosten van je bestelling zullen worden aangerekend. In die brief vind je ook het rekeningnummer waarop je dat bedrag kan storten. Voor de bestelling van een groot aantal brochures op eenzelfde adres, bijvoorbeeld voor een professioneel of een school, stuur dan een gedetailleerde aanvraag naar contact@upsendowns.be. We sturen jou dan een aangepaste offerte. contact@upsendowns.be Website: Ups & Downs Discussieforum: google.be/group/manisch-depressief Nuttige websites: Werkten mee aan dit nummer: Rebecca Müller, Lieve De Brabandere, Johan van de Put, Luc Van Eycken, Paul Arteel, Gedichten van Joost De Nil Hoofdredacteur: Rebecca Müller Vormgeving: Cedric Verhelst, Gent Verantwoordelijk uitgever: Ups & Downs vzw Lid worden: De jaarlijkse lidmaatschapsbijdrage is 10 Te betalen door overschrijving op rek.nr.: Voor een Europese overschrijving: IBAN: BE / BIC: KREDBEBB. Op naam van: Ups & Downs vzw p/a Tenderstraat 14, 9000 Gent De betaling van deze lidmaatschapsbijdrage levert volgende voordelen op: je wordt lid van onze vereniging (meteen ook je gezin: partner en kinderen). je ontvangt driemaandelijks, naast ons eigen tijdschrift Ups & Downs, ook Psyche, het tijdschrift van de Vlaamse Vereniging Geestelijke Gezondheid (VVGG). je geniet van kortingen bij congressen, bijeenkomsten of groepsoverstijgende infoavonden met sprekers. Omwille van praktische redenen ontvang je het tijdschrift bij de eerstvolgende uitgave ( je ontvangt dus zeker 4 exemplaren op jaarbasis). Je kunt ook erelid worden door overschrijving van 25 op hetzelfde rekeningnummer (helaas kunnen wij hiervoor geen officiële fiscale attesten afleveren). Nieuwe herziene uitgave 2011! Ups & Downs Zelfzorggids voor patiënten en familielden Dit handig boekje tracht de essentiële informatie over de manisch depressieve stoornis en chronische depressie te bundelen. Ups & Downs wil hiermee patiënten en familieleden ondersteunen bij het verwerkingsproces en het herstel. Een geïnformeerde patiënt kan zijn herstel immers beter opvolgen en een meer actieve rol spelen. Het bijwerken en actualiseren van dit boekje gebeurde met de steun van de Koning Boudewijnstichting en in samenwerking met een groep onafhankelijke psychiaters. Deze publicatie kan ook in pdf gedownload worden op de website www. upsendowns.be. Voor professionele organisaties (Centra GGZ, Ziekenhuizen enz.) vragen wij 2 euro per brochure. Dit om een toekomstige herdruk te financieren. Bipolaire stoornis, praat erover Dit is een nieuwe brochure over de bipolaire stoornis of manisch-depressieve stoornis, samengesteld door dokter Daniel Souery van het Erasmusziekenhuis en dokter Sabine Wyckaert van de KU Leuven. Deze publicatie werd gesponsord door het farmaceutisch bedrijf Eli Lilly en vormt een goede weergave van de bipolaire stoornis in al haar facetten voor zowel professionelen, patiënten en hun omgeving, maar studenten aan universiteiten en hogescholen. Ups en Downs De Ups & Downs patiëntenbundel telt 84 bladzijden en bundelt levensverhalen van patiënten, alsook gedichten en 18 prachtige kunstwerken van Marie- José De Schoolmeester, die zelf ook te kampen heeft met de manisch-depressieve stoornis. De bundel is in kleurendruk waardoor de kunstwerken helemaal tot hun recht komen.

3 VOORHOOFD hoofdmoot 3 Ups & Downs in 2012 Voor Ups & Downs gaat 2012 al meteen met een verandering van start. Dit tijdschrift is in een nieuw kleedje gestoken. Een meer eigentijdse lay-out en meer plaats voor afbeeldingen, moeten het lezen van de Ups & Downs aangenamer maken. Het nieuwe jaar, een nieuwe look. Maar wees gerust, onze principes en onze werking blijven dezelfde. In dit nummer kunnen jullie ook lezen over de voortgang van één van onze belangrijke projecten: het zogenaamde advocatenproject. Wij hebben de steun van de Orde van de Vlaamse Balies gekregen om de geplande brochure Tips voor advocaten te verspreiden en de opleiding voor advocaten en stagiaires te organiseren. Meer hierover in de rubriek Hoofdmoot. Onze nieuwe Ups & Downs zelfzorggids bleek zo n groot succes dat we in maart reeds aan een herdruk toe zijn. Ons jaarlijks Forum Ups & Downs is stilaan een traditie geworden en zal dit jaar plaatsvinden in Leuven. Noteer alvast de datum van zaterdag 6 oktober 2012 in jullie agenda voor de jaarlijkse afspraak om met lotgenoten, familieleden en professionelen van gedachten te wisselen over leven met de manisch-depressieve en chronische depressie. Dit jaar hebben we de theaterregisseur Dirk Tanghe uitgenodigd om als BV te komen getuigen. Hij heeft zelf te kampen met de manisch-depressieve stoornis en zijn zoon Sjoerd Tanghe heeft een pakkende documentaire gemaakt over zijn vader en zijn leven met deze aandoening. We willen deze kortfilm vertonen op ons Forum in het bijzijn van hopelijk zowel vader als zoon Tanghe. Dus we hebben veel mooie plannen voor 2012 en rekenen op jullie steun en aan wezigheid om deze waar te maken. Ups & Downs advocaten project krijgt de steun van de OVB Door Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant voor Ups & Downs Ups & Downs heeft in 2010 een project opgestart rond gedwongen opname. Het doel hiervan is een opleiding en een brochure uit te werken voor advocaten die bij gedwongen opnames optreden. Zo wil Ups & Downs hen de juiste informatie bezorgen over de bipolaire stoornis en andere psychische stoornissen. Dit kan een grote hulp betekenen voor de advocaten in het begrijpen van hun cliënten en bijdragen tot een correcte dienstverlening. De ervaringen van patiënten en familieleden in verband met gedwongen opname zijn hierbij van onschatbare waarde. Ontstaan en werking van het project Het was de lezing van Meester Nina Van Eeckhaut op het jaarlijkse Ups & Downs Forum te Gent die de aanleiding vormde voor dit project. Inmiddels is een gemengde werkgroep van zowel patiënten, advocaten als vrederechters van start gegaan met de concrete uitwerking van dit initiatief. Er werd sponsoring gevonden dankzij o.a. de tussenkomst van de Koning Boudewijn Stichting die een bedrag ter beschikking stelt om de begeleidende brochure Tips voor Advocaten te bekostigen. Ook de Schizofrenieliga heeft haar steun aan dit project toegezegd. Alvast veel leesplezier met dit vernieuwde nummer van Ups & Downs! Rebecca Voorzitter Ups & Downs

4 4 hoofdmoot Rebecca Müller en Paul Arteel Feedback van de basis In de maanden februari en maart 2011, hebben wij een reeks bezoeken gebracht aan alle Ups & Downs groepen in Vlaanderen om de concrete ervaringen van de patiënten en familieleden te gaan verzamelen. Uit de gesprekken is naar voor gekomen dat ook de communicatie en samenwerking met andere betrokkenen niet altijd optimaal verloopt. Men mag uit dit project dan ook niet afleiden dat we justitie als de slechte leerling van de klas beschouwen, en dat het elders allemaal koek en ei is. Aan de communicatie en de samenwerking met onder meer huisartsen en eerstelijnsdiensten, professionele hulpverleners uit de ggz (psychiaters, psychologen, verpleegkundigen, psychotherapeuten) en ziekenhuismanagers kan en moet ook nog veel gewerkt worden. Een bezoek van de advocaat waarbij rustig kan gepraat worden, wordt als zeer positief ervaren, maar komt zelden voor. De opkomst van de gespreksavonden varieerde van 2 tot 20 deelnemers. In totaal namen 60 deelnemers deel: 40 patiënten en 20 familieleden. De gesprekken duurden gemiddeld twee à drie uur. Zelfs al was het thema duidelijk aangekondigd, toch bleek het communiceren over deze ervaring niet altijd evident. Daar waar sommige patiënten duidelijk gekomen waren om eens hun hart te luchten, bleven sommigen aarzelen en namen ze slechts het woord op het einde van de bijeenkomst Enkelingen die die uiteindelijk beslisten om toch maar niet te praten over hun eigen ervaringen, werden daarin gerespecteerd. Kennis van wetgeving en procedure rond gedwongen opname Meerdere patiënten getuigden over hun vraag om opgenomen te worden die echter niet gehoord werd door eerstelijnsdiensten (huisarts, sociale dienst OCMW, politie, enz ). Vaak dacht men dat je om opgenomen te worden in een psychiatrisch ziekenhuis patiënt moest zijn van één van de dokters die er werken. Als na escalatie van de situatie dan toch tot gedwongen opname werd overgegaan, was dit veeleer tot opluchting van de patiënt. Er is een te grote kloof tussen de huidige procedure tot gedwongen opname en de vrijwillige opname. Hoewel niet echt onderwerp van het gesprek kwam dikwijls het politieoptreden ter sprake: vernedering door politie bij oppakken, zwaailichten en gebrek aan discretie, hardhandig optreden. Eerste lijn Een adequate tussenkomst op de eerste lijn werd ook naar voor gebracht: een agente van de sociale dienst van de politie kon in een crisissituatie de zaak ontmijnen door tussen te komen en heeft zo zelfs een opname vermeden. (Dat de agente zelf familie betrokkene was, zal geen toeval zijn.). Bij de aanvang van de procedure voelde geen van de betrokkenen zich voldoende geïnformeerd over wetgeving (rechten en plichten). Ook eens de procedure loopt, blijft informatie achterwege. De beste bron van informatie blijken medepatiënten (ervaringsdeskundigen!) of verpleegkundigen zijn. Er bestaan goede informatiefolders, maar het bestaan ervan wordt niet bekend gemaakt of ze zijn niet beschikbaar, worden soms zelfs bewust achtergehouden! Gebrekkige communicatie Stigma en uitsluitingmechanismen spelen een grote rol bij alle betrokkenen. Patiënten willen wel ziek maar niet zot verklaard worden, advocaten en rechters blijken zich niet op hun gemak te voelen in aanwezigheid van geesteszieken en beperken dit face to face contact tot een minimum. Communicatie in volle crisissituatie is niet altijd mogelijk, meestal zelfs onmogelijk. Deze crisis is echter veelal van beperkte duur. Een bezoek van de advocaat een paar dagen later, waarbij rustig kan gepraat worden, wordt als zeer positief ervaren, maar komt zelden voor. De meerderheid van de deelnemers bleek geen enkele communicatie gehad te hebben met de advocaat. Sommigen bleken er zelfs geen weet van te hebben dat zij een advocaat hadden. In het

5 Het Ups & Downs advocatenproject krijgt de steun van de OVB 5 beste geval zagen ze de advocaat verschijnen op de zitting, erna onmiddellijk verdwijnen en bleven ze verstoken van elke vorm van dialoog met de advocaat, noch voor noch na de zitting. Sommigen ontvingen alleen een brief met de schriftelijke mededeling van de beslissing. De communicatie en de begeleiding van de patiënt kan niet enkel aan de advocaat overgelaten worden. Het is een opdracht waar ook alle andere protagonisten hun rol in te vervullen hebben. En ook hier knelt het schoentje. Zelfs bij het ziekenhuispersoneel vonden de betrokkenen weinig kennis over en empathie met of inlevingsvermogen in de psychose. Belang van de vertrouwens persoon Bureaucratisering is ook een probleem. Zo vertelde een familielid dat haar de toegang tot de zitting werd verhinderd, omdat het formulier van aanstelling tot vertrouwenspersoon op de verkeerde plaats ondertekend was. De moeder van patiënte, aangesteld als vertrouwenspersoon, werd zeer laat gewaarschuwd over het zittingsuur zodat ze onmogelijk nog ter plaatse kon komen. De vertrouwenspersoon dient beter onder de aandacht gebracht te worden van de patiënt en zijn omgeving. De patiënt moet zo vlug mogelijk geïnformeerd worden dat hij een vertrouwenspersoon kan aanduiden, de familie moet geïnformeerd worden dat zij zich als vertrouwenspersoon kunnen aandienen. Bepaalde deelnemers wijzen op de invloed van het decor, zowel bij een zitting in de rechtbank als in het ziekenhuis. Dit is allicht een algemeen gegeven, niet alleen patiënten en hun familie zijn soms onder de indruk van het Justitieel decor. Communicatie met de advocaat Zelden of nooit wordt het contact met de advocaat voortgezet na de zitting. Noch patiënt noch familie worden door de advocaat geïnformeerd of krijgen duiding bij wat er beslist werd, wat de komende stappen zijn in de procedure, wat de mogelijkheden van verhaal zijn. Ook de procedure van verlenging van het gedwongen verblijf na de observatieperiode wordt op geen enkele manier duidelijk gemaakt, noch aan patiënt noch aan familie. Een patiënt vertelde hoe hij na verloop van de termijn van gedwongen opname om 4 uur s morgens op straat gezet werd. De enige duidelijke communicatie was de ereloonnota (meestal niet in verhouding tot de geleverde prestatie). Een ander financieel aspect dat ter sprake kwam, was de hoge kostprijs van het ziekenvervoer. Beschikbaarheid van de advocaat Er heerst nogal wat onduidelijkheid over de aanduiding van de advocaat. Er is ongenoegen dat de door de stafhouder aangeduide advocaat meestal een onervaren stagiair is. Ook worden gevallen geciteerd waarop een advocaat die door de familie aangesproken wordt om hun kind bij te staan, over het hoofd wordt gezien bij de aanstelling. Het blijkt niet evident, soms zelfs onmogelijk, om als patiënt of als familielid in contact te treden met een advocaat. Soms is het toeval, maar als vanaf het begin een goed contact ontstaat met een advocaat, wordt dit zeer geapprecieerd. De toegankelijkheid van de griffie blijkt een belangrijk element en wordt meestal positief ervaren. Het beschikbaar zijn van een lijst(website) met gespecialiseerde advocaten wordt als zeer wenselijk ervaren. Ups & Downs zal instaan voor het vinden van medisch-psychiatrische expertise en zal ook ervaringsdeskundigen aanspreken om getuigenissen te geven Ups & Downs krijgt de steun van de OVB Nu een jaar later hebben wij de steun gekregen van de Orde van de Vlaamse Balies (OVB). Wij hadden hen gecontacteerd met de vraag of onze opleiding opgenomen kon worden in het officiële curriculum voor de stagiaires bij de Vlaamse Balies. Op 11 januari 2012 hadden wij een eerste overlegvergadering met stafhouder Edgar Boydens, voorzitter van de OVB. Ik vreesde al dat veel overtuigingskracht en overhaalwerk nodig zouden zijn om de medewerking te verkrijgen van de OVB, maar niets was minder waar. Stafhouder Boydens was meteen overtuigd van het belang van ons voorstel. Ons project past immers duidelijk in de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de OVB. De bedoeling is om drie namiddag opleidingen te organiseren in verschillende locaties in Vlaanderen. De OVB zal zorgen voor bekendmaking, organisatie en invulling van het juridische luik. Ups & Downs zal instaan voor het vinden van medisch-psychiatrische expertise en zal ook ervaringsdeskundigen aanspreken om getuigenissen te geven. Op die manier zullen de stagiairs zowel de juiste informatie krijgen over het juridische verloop van de procedure, als een beter inzicht krijgen in de ervaring van de patiënt. Dit zal er hopelijk toe kunnen bijdragen dat de communicatie in deze procedure beter kan verlopen. Bovendien is de OVB ook bereid om de brochure Tips voor advocaten op te nemen als katern in hun tijdschrift Ad Rem dat naar alle Vlaamse advocaten gaat. Op die manier bereikt deze informatie zeker het beoogde doelpubliek. Op ons volgende Forum Ups & Downs, op 6 oktober 2012 in Leuven, hopen wij verslag te kunnen uitbrengen over het verdere succesvolle verloop van dit project.

6 6 RONDJE HOOFD Verslag van de Gezondheidsconferentie 2011 rond suïcidepreventie Door Luc Van Eycken, Ups & Downs Antwerpen Een artikel schrijven over de Gezondheidsconferentie over suïcidepreventie werd moeilijker naarmate de tijd verstreek. Toch wil ik mijn beste pen bovenhalen en jullie mijn schrijfsels hieromtrent overmaken. Mijn verslag is eerder een sfeerbeeld, dan een inhoudelijk verslag. Dat laat ik liefst over aan professionele verslaggevers. De Gezondheidsconferentie suïcidepreventie van 17 december 2011, was een vervolg op het terugkoppelingsmoment Gezondheidsconferentie Suïcidepreventie 2011 dat op 24 oktober plaats had in het provinciehuis in Antwerpen. Gezondheidsconferentie s Ochtends vroeg ben ik opgestaan om beroep te doen op De Lijn en de NMBS. Mijn ticketje heen en terug werd, na het betalen van een verminderd tarief, snel overgemaakt. Ik vond de prijs redelijk en was dan ook vrij zeker dat ik mijn doellocatie tijdig ging bereiken. Ik werd verwacht op de Gezondheidsconferentie in het Crown Plaza Hotel, Ginestraat 3, 1210 Brussel. De organisatie opteerde ervoor om de ingang langs het Rogierplein, op loopafstand van station Brussel Noord, te gebruiken. De eerste bekende, namelijk Sofie Taeymans uit Leuven, was er ook al. Ze stond op de stoep voor de ingang, en was bezig aan een sigaretje te lurken. Ik ben haar maar gevolgd in deze niet zo gezonde gewoonte was dit een gezondheidsconferentie? Efficiënt onthaal Nadien even aanmelden bij een vriendelijke hostess; mijn kleefbare badge en toegangsbewijs had ik al ontvangen door middel van de postbode. Dan het inscannen van mijn persoonlijke streepjescode (even voelde ik me het zoveelste nummer in deze massa deelnemers). Er werden me een informatiemap en design pen overhandigd. De pen heb ik uitgeprobeerd, ze schuift weg tussen mijn vingers, niet voor veelvuldige schrijfsels, echter wel geschikt als hebbedingetje. Een dresscode werd hier niet gehanteerd, ik zou het een beetje schandalig vinden om me te tonen omwikkeld met een stropdas. Er werd weinig aan het toeval overgelaten, zoals bleek uit mijn toegangsbewijs: ik had een registration number GZC 451. Ik was ingeschreven voor debat nummer 3 met de titel Zelfdoding en de zorg. Mijn gegevens mochten toegevoegd worden aan de deelnemerslijst. Mijn betaling was vermeld en ik mocht deelnemen aan de slotreceptie. Meer zelfdodingen in Vlaanderen dan deelnemers! Om de wachttijd te doden, heb ik me beziggehouden met het tellen van aanwezigen op de lijst der deelnemers. Het waren er 839, de bijeenkomst werd dus terecht een gezondheids-confe- RENTIE genoemd. Getallen werden ook vermeld: het aantal dat jaarlijks in ons landsgedeelte voorkomt, was hoger dan het aantal aanwezigen, slik Overzicht van de sprekers Chris Vander Auwera mocht de spits afbijten met zijn welkomstwoord. Erna kwam Prof. dr. Cees Van Heeringen aan het woord. Zijn betoog rondom de epidemiologie van zelfdoding werd ondersteund door het tonen van slides. Een kopie van die slides zat in het informatiemapje, hierdoor was het volgen van het betoog gemakkelijker. Niet alle sprekers hadden zo n systeem in elkaar gebokst. In dat geval konden de aanwezigen het betoog dan eventueel wel volgen in het rapport, een lijvig document van 75 bladzijden A5 in kleine druk. Dat rapport maakte ook deel uit van de informatiemap. Prof. dr. Chantal Van den Audenhove had het over Evaluatie van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie. Het traject naar de Gezondheidsconferentie Suïcidepreventie werd door Nico De Fauw en Gieke Forceville uit de doeken gedaan. Koffiepauze De pauzes werden door mijn conferentiemaatje Sofie en mezelf gebruikt voor het stoeproken. Als locatie voor onze ongezonde gewoonte kozen we de ingang van het hotel, gericht naar den Botanieken hof boven de ingang aan de Rogierplein. Eens het nicotinegehalte op peil was gebracht, gingen we nog wat genieten van de heerlijke koffie en het bijgevoegde lekkers. Panel Zelfdoding en zorg De parallelle debatten kwamen aan de beurt. Zowel Sofie als ikzelf hadden gekozen voor debat nummer 3 (Zelfdoding en de zorg). Een Panel van 4 personen werd gemodereerd door een journaliste. Na hun betoog werd tijd vrij gemaakt voor vragen van de deelnemers. Een overijverige deelnemer stelde als eerste een vraag, kreeg zijn deskundig antwoord maar was niet voldaan en wilde dadelijk een antwoord op zijn volgende vraag te horen krijgen. Al gauw was de moderator bij de pinken en snoerde hem de mond. Bij het einde van het vragenrondje zocht en vond de overijverige een nieuw slachtoffer. Mijn maatje van de dag dan nog wel, Sofie, werd met vragen bestookt, met of tegen haar zin moest ze wel antwoorden verzinnen. Een voordeel voor mij was dat hij

7 7 zich vooral tot vrouwelijke deelnemers richtte en ikzelf bleef van het geven van antwoorden gespaard. Netwerken Tijdens de middagpauze of het wandelbuffet kom ik een bekende tegen, het gezicht achter TE GEK, Marc Hellinckx, die ook er ook zeer mee is begaan om het taboe rondom de geestelijke gezondheid te doorbreken. Net als ik hem herkende hij mij ook dadelijk en we spraken wat vriendelijke woorden met elkaar. t Was leuk. Mijn maatje van de dag had wel meer haar bekende gezichten gezien. Hierdoor kwamen er pauzes in onze dialoog, die het saai worden van onze gesprekken voorkwam. Het buffet was niet alleen strelend voor het oog, mijn smaak werd ook aangenaam geprikkeld. Het was dus genieten, we dienden het wel rechtstaand of half rechtstaand te nuttigen. Geestelijke gezondheid en wiskunde Terug de grote zaal binnen. We kregen er dadelijk de verslagen van de voorbereidende werkgroepen te horen. Vervolgens kwam Prof. Annemans aan het woord, die duidelijk zeer enthousiast en geanimeerd sprak. In zijn lezing kwam een rekenformule aan bod, die bij alle toehoorders verbazing wekte. Niet iedereen was immers in die materie bevoegd, maar het bleek te gaan om de verplichte leerstof voor het 2e middelbaar. Gaan geestelijke gezondheid en wiskunde samen? Afsluiting Minister Jo Vandeurzen kreeg het voordeel om als laatste allen toe te spreken. Ik neem hem op in mijn lijstje ontmoete BV s, niet dat hij mij aansprak, maar een blik in mijn richting was voor mij al voldoende om hem in 839 deelnemers en het aantal zelfdodingen dat jaarlijks in ons landsgedeelte voorkomt, was hoger dan het aantal aanwezigen, slik.

8 8 Verslag van de Gezondheidsconferentie 2011 rond suïcidepreventie Luc Van Eycken dat lijstje op te nemen. Het thema was zwaar waardoor er voor iedereen een verlangen naar de afsluitende drink, met mogelijke kans tot napraten, ontstond. Drank werd overdadig geschonken en ook overdadig gedronken. Daar ik met het openbaar vervoer was gekomen, hoefde ik me niet te houden aan een laag promille gehalte en ik heb me dan ook zonder schroom toch even laten gaan. Was deze conferentie leuk? Niet echt, het praten en luisteren rondom dit thema is erg zwaar. Ook gissen naar de juiste toedracht is moeilijk, we krijgen geen inbreng van diegenen die het gedaan hebben. Terug naar huis Huiswaarts dan. Het treintje dat mij kon verplaatsen van de hoofdstad naar mijn provincie hoofdstad, had een minuutje voordien de wielen in gang gezet. Ik ging daarom eerst naar de wachtplaats en greep er naar mijn notitieblaadjes en zette wat kriebels neer over mijn voorbije dag. Vastberaden wilde ik met het kriebelen verder gaan in de trein. Er kwam een kink in de kabel. De hoger beschreven overijverige deelnemer was blijkbaar ook met de trein gekomen, hij merkte me op, sprak me aan op het perron en ging ook richting Antwerpen. Het noteren was niet meer aan de orde. Ontmoeting op de trein We stappen op, daar ontmoet ik mijn laatste personage van de dag, een moslimmoedertje met baby. Hoogst waarschijnlijk had ze nog steeds de bevalling van haar zoontje in gedachten. Tutoyeren werd moeilijk, de Nederlandse taal was ze niet echt machtig, laat staan dat ik haar gebrekkig Engels verstond. Is dit belangrijk? Ik vind van wel, na een gevulde dag over zelfdoding ontmoet ik iemand waarvan geen haartje onder haar hoofddoek ook maar denkt aan zelfmoord. Zij vervult met liefde de taak van de zorg voor haar kind. Wat volgt, getuigt ook dat een bipolair persoon kan omgaan met een normale wereldburger. Ze had een volledige 4-zitsgedeelte in beslag genomen. Ze kon niet anders: haar medereizigertje, het kindje, en de kinderwagen verplichtten haar ruimte in te nemen. Gebaren en mijn beste Engels bovenhalend, kwamen we tot een compromis, met vereende krachten werd de slaapbak van het onderstel gehaald en verplaatst waardoor er toch 2 krappe vrije plaatsen voor de overijverige en Het praten en luisteren rondom dit thema is erg zwaar. Ook gissen naar de juiste toedracht is moeilijk, we krijgen geen inbreng van diegenen die het gedaan hebben. mezelf werden gecreëerd. De verdere communicatie gebeurde tussen de overijverige en mezelf, het treintje ging ongestoord verder. Eens Berchem station werd aangemeld, begon de overijverige te zoeken naar zijn spullen, hier diende hij over te stappen. Ik werd door het moslimvrouwke geïnformeerd dat Rotterdam haar einddoel voor deze avond was. Mijn hulp, namelijk het aanduiden van het juist spoor en haar het vertrekuur melden, was voor haar zeer welkom. De slaapbak werd terug op het onderstel geplaatst, nog vóór de eindbestemming van deze trein werd bereikt. Een blik op het aankondigingsbord vertelde me dat ik het vrouwtje met kind begeleiden moest naar het keldergedeelte van Antwerpen Centraal. Ik bracht haar naar daar en gaf de nodige instructies. Misschien was het mijn vermoeide hoofd, maar mijn eerste uitleg omtrent het vertrekuur van haar trein was fout. Shame on me, maar gelukkig besefte ik het zelf enkele momenten nadat ik haar had verlaten en keerde ik op mijn stappen terug. Verontschuldigend gaf ik haar toch de juiste informatie. Mijn volgende stappen waren richting tram die me naar de nabijheid van mijn eigen stulpje bracht, waar ik tot rust kon komen.

9 LAAT JE LEZEN 9 Inspirerende teksten Bij elkaar gesprokkeld door Lieve De Brabandere, Ups & Downs Leuven Levenslust begint s morgens Uit het prachtige boek van Anselm Grün: Het grote boek van het ware geluk De engel van de levenslust begint al s morgens jou de ogen te openen voor het geheim van deze dag, voor de kleine vreugdes die het leven voor jou in petto heeft, voor de frisse lucht die door het open raam naar binnen stroomt, voor jouw lijf bij het douchen, voor het verse brood bij het ontbijt, voor de ontmoeting met mensen met wie je vandaag te maken hebt. De engel van de levenslust neemt je bij de hand en laat jou zien dat het leven op zichzelf al mooi is. Het is mooi om je lijf te bewegen. Het is fijn om diep adem te halen. En het is een genoegen om de dagelijkse verrassingen van het leven bewust waar te nemen. Toevlucht zoeken tot jezelf Uit het boek Mindfulness van Thich Nhat Hanh Wanneer we in een gevaarlijke, moeilijke of stressvolle situatie terechtkomen, of wanneer we het gevoel hebben dat we onszelf verliezen, kunnen we ons oefenen in het toevlucht nemen tot onszelf. In plaats van in paniek te raken of in wanhoop te vervallen, kunnen we vertrouwen op de kracht van zelfheling, zelfbegrip en liefde in onszelf. Volgend boeddhistisch vers (gatha) kan daarbij helpen: Ik adem in en keer terug naar het eiland in mezelf. Er staan prachtige bomen op dit eiland. Er stromen beken met koel water. Er zijn vogels, er is zon en frisse lucht. Ik adem uit en voel me veilig. Het grote boek van het ware geluk biedt een selectie met de mooiste teksten van Anselm Grün over het geluk. En toch komt het woord geluk zelf niet zo vaak voor. Dit boek is namelijk geen opsomming van kant-en-klare recepten om snel uit te testen. Integendeel, wie rustig leeft, wie de dingen kan loslaten, wie dankbaar is voor wat het leven geeft, zal het geluk ontdekken. Geluk is als een vogel: strek de hand uit en misschien zal hij erop neerstrijken. Grijp ernaar en hij zal wegvliegen. Grün is ervan overtuigd dat we voorbestemd zijn tot vreugde, levenslust en innerlijke vrijheid. Met zijn boeken spoort hij de lezer aan om naar binnen te kijken, om onze echte dromen, verlangens en grenzen te erkennen. Beste hulpverleners Jullie worden vriendelijk verzocht om dit tijdschrift ter beschikking te leggen van de patiënten die te maken hebben met de bipolaire stoornis of unipolaire depressie. Dit kan als aanvulling dienen op de door u gevoerde therapie en is tevens een waardevolle ondersteuning voor het aanvaardingsproces van de betrokken patiënten.

10 10 LAAT JE LEZEN Wandelverslag Door Johan van de Put, Ups & Downs Antwerpen Met dit artikeltje wil ik graag met jullie mijn wandelervaringen delen van het voorbije jaar. Wat eens begon als een soort test om GPS toestellen een keertje uit te proberen in het echt in plaats van achter een bureau, is ondertussen bijna een verslaving geworden. Maandelijks sprokkelen we zo n 100 wandelkilometers bij elkaar. Daar zitten heel wat kilometertjes bij met de hond. Vaste stek op linkeroever, vaste ronde, telkens zo n zes kilometer. Het beest kan er los lopen, kennis maken en spelen met zijn soortgenoten terwijl het baasje rondjes loopt. Ik hoef nog maar te denken om hem uit te laten en hij is niet te houden. Telepathie, noemen ze dat. Verder trek ik er graag in mijn eentje op uit. De wandelgidsen van Lanoo (al dan niet uit de bibliotheek) helpen mij een route uit te stippelen op mijn GPS van dienst zodat ik niet telkens een kaart hoef boven te halen of een boek. Soms ontbreekt me de tijd om de GPS te programmeren en is hij mijn hulpje om zeker niet te verdwalen. In ieder geval is hij onmisbaar om mijn afstanden, snelheid en gemiddelden bij te houden. Eens thuis verbind ik hem met de pc en even later staat mijn tocht, zelfs een kleine stadsverplaatsing, netjes op mijn elektronisch internet logboek. Het aantal verbrande calorietjes en de hoogtemeters incluis. Grote Routepaden De tofste ervaring was echter mijn deelname aan de GR tochten van de Antwerpse afdeling van de Grote Routepaden vereniging. Een lidmaatschap dat me weliswaar 29 heeft gekost, maar dat zeker de moeite waard was om ook dit jaar te hernieuwen. Bovendien kreeg ik het terugbetaald via het ziekenfonds omdat zij sportbeoefening willen stimuleren. De meeste ziekenfondsen doen dit trouwens, de moeite dus om even na te kijken. Voor die 29 krijg je bovendien een schitterend tijdschrift met allerhande reisverhalen, tips voor fiets- en wandeltochten, enzovoort. Lokaal organiseert de vereniging elke maand minstens één GR dagtocht. Twee opstapplaatsen pikken een vijftigtal deelnemers op met een bus en we trekken erop uit in belgenland of in grensgebieden. De eerste keer een beetje onwennig en voornamelijk wat aftastend of je wel zou meekunnen maar dat valt reuze mee. Er is een tocht in de voormiddag, een uurtje pauze in één of ander café om je lunchpakket te verorberen met gerstenat of iets anders en in de namiddag een tweede gedeelte waarbij kan worden gekozen voor een korte of lange tocht. In de voetsporen van de pelgrims Tussen de 19 en de 23 km haspelen we zo af op een hele dag aan een tempo van ongeveer 4,5 km per uur. Wil je contact met andere wandelaars, dan kan je de hele dag door praten; hou je het liever een beetje rustig, dan kan dat net zo goed. OK, de gemiddelde leeftijd is geen dertig of veertig maar ik kan je verzekeren, de spirit zit er goed in. Meestal is er trouwens nog ergens een borrel voorzien bij wijze van aperitief en komen de tongen nog losser. De wandeling kan ook nooit stoppen zonder nog een stevige pint alvorens terug naar huis te keren. Zo n bustocht (15 ) heeft als voordeel dat je bovendien niet in een lus moet wandelen. Een GR pad doorkruist immers hele provincies, landen, ja zelfs Europa. Wij doen daar telkens maar een klein stukje van, maar de bus pikt ons gewoon op daar waar we pauzeren of stoppen en je kunt s morgens of s avonds tijdens de verplaatsing nog een tukje doen. Let er even op als je in een bos of park vertoeft: de witrode tekens zullen je zeker al een keertje zijn tegengekomen. Opgepast wanneer je zinnens bent ze te volgen want je zou wel eens in Compostella of Rome kunnen uitkomen. Wandelen werkt helend Wandelen werkt helend. Het maakt je geest vrij van beslommeringen, je krijgt (terug) contact met moeder natuur, het slankt je af, het is niet gevaarlijk of vermoeiend. Het kost bijna niets en het bevordert de aanmaak van serotonine (zoek maar een keertje op in Wikipedia waar dat goed voor is ) Begin met kleine beetjes, telkens een beetje meer en na verloop van een paar weken merk je het verschil. Gegarandeerd. Enne, regenen doet het heus niet zo veel in ons landje en al zeker niet een hele dag. Laat dat je vooral niet afschrikken of tegenhouden. Inzendingen van onze lezers Zoals altijd zijn jullie inzendingen nog steeds van harte welkom op de redactie. Via op te sturen naar: rebecca.muller@skynet.be of per post naar: Ups & Downs vzw, p/a Tenderstraat 14, 9000 Gent.

11 11 Angst Als mijn angst me koude rillingen bezorgt, En mij begeeft naar veilige plaatsen, Waar ik mij geborgen voel. Niemand kan mij daar raken. Maar angstig voor wat komen zal. Ik durf niet meer naar buiten. Die angst verlamt me zo, och die angst! s nachts lig ik te zweten en te draaien. Ik schiet wakker: wat, waar en hoe! Tientallen gedachten schieten in mijn hoofd voorbij Straks is het weer dag en angst. En toch, eens moet ik naar buiten. Kijkt iedereen nu naar me? Ik ben beschaamd, voor wat is geweest. Ik voel me zo klein en die angst, die angst. Langzaam gaat het dag per dag, het betert met de tijd. Oef, de angst neemt af. Gelukkig en blij. Het is voorbij! Door Joost De Nil Genieten Zachtjes loopt de wereld door elkaar. Steeds een nieuw moment. De kleurgevende bomen, vissen, planten en andere dieren. Met verschillende kleuren door elkaar Niet wetende tot welke soort ze behoren. Verschillend van voeding en zijn. Klein en groot, er op neer kijkend hoe oud we zijn. Ieder gepast op de leeftijd. Steeds meer en meer geleefd. En toch ziet oud jong en jong meer oud. Het is tijd om te genieten, elke dag opnieuw. Van de kleine dingen, Die ons elke dag omringen. Door Joost De Nil

12 12 DE BESTUURSKAMER VANDAAG PSY WAT? Ups & Downs Zelfzorggids gaat al in herdruk! Onze nieuwe Ups & Downs Zelfzorggids is een dergelijk groot succes dat we al een herdruk toe zijn. Voor patiënten en familieleden is deze publicatie gratis te verkrijgen en dienen er enkel de portkosten voor verzending betaald te worden. De laatste maanden krijgen we heel wat vragen vanwege professionele organisaties, ziekenhuizen en professionele hulpverleners. Zij doen vaak grote bestelling van deze brochure. Om die reden hebben wij dan ook besloten om voor de professionele aanvragers 2 euro aan te rekenen per brochure. Dit om de toekomstige herdruk van de brochure te financieren. De Ups & Downs Zelfzorggids is tot stand gekomen met de steun van de Koning Boudewijn Stichting als een van de projecten van hun projectoproep van 2011 over patiëntenparticipatie. De Koning Boudewijn Stichting is bereid gevonden om de herdruk die nu nodig is, te ondersteunen met 2000 euro, waarvoor onze oprechte dank. Rebecca Müller Voorzitter Ups & Downs Een nieuw initiatief van Te Gek Leven en liefde in tijden van manische depressie Te Gek gaat in maart 2012 van start met een theatertoer Te Gek intiem die gewijd is aan de manisch-depressieve stoornis. In dit kleinschalige theaterstuk dat verteld wordt met woord en muziek, brengt Wannes Cappelle, de zanger en gitarist van de groep Het Zesde Metaal het relaas van zijn liefde voor Alda, die te kampen heeft met de manischdepressieve stoornis. Wannes groeit op in een traditioneel katholiek gezin in Wevelgem. Alda kent een woelige jeugd in Reykjavik. Wanneer zij naar België komt, ontmoeten de twee elkaar. Wannes wordt smoorverliefd, maar weet niet dat Alda aan manische depressiviteit lijdt. Met vallen en opstaan, weet hun liefde te overleven. Wannes Cappelle speelt Wannes en brengt een aantal beklijvende nummers van zijn groep Het Zesde Metaal. Hij wordt begeleid door Tom Pintens (o.a. ex-zita Swoon) op de piano. Kristien Hemmerechts, schrijfster én meter van Te Gek!? neemt de rol van verteller op zich. De regie is in handen van Sarah Moens. Speellijst Te Gek intiem 2 maart: Diest, CC Diest 20.30u 013/ maart: Gent, Bij de Vieze Gasten 20.30u 09/ maart: Diepenbeek, Theaterzaal 20.00u 011/ maart: Steenokkerzeel, G.C. De Corren 14.30u 02/ maart: Wilrijk, C.C. De Kern u 03/ Ups & Downs verleent zijn medewerking aan dit project. Onze regiofolders worden verdeeld aan het onthaal van de voorstelling en normaal gezien zal er na elke voorstelling een panelgesprek plaatsvinden waaraan regionale Ups & Downs vrijwilligers meewerken. Bovendien komt er ook een Te Gek bijlage in de Standaard waarin de werking van Ups & Downs vermeld zal worden. Alle informatie over Te Gek intiem is te vinden op:

13 A LA CARTE Ups & Downs groepen 13 AALST Cultureel Centrum De Werf (4de verdieping), Molenstraat 51, 9300 Aalst Elke tweede dinsdag van de maand van uur tot uur (met pauze). Dinsdag 20 maart 2012: Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant komen de verschillende patiëntenbevragingen voorstellen. O. a. de voorstelling van de resultaten van de Stigma Survey van de Europese patiëntenvereniging GAMIAN voor Vlaanderen en een stand van zaken van het Ups & Downs Advocatenproject. Dinsdag 10 april 2012: Vrije gespreksavond. We overlopen een aantal onderwerpen uit de nieuwe Ups & Downs Zelfzorggids als leidraad voor het gesprek. Dinsdag 8 mei 2012: Boekbespreking door Rebecca van het Engelse boek Manufacturing Depression van Gary Greenberg. Dit boek genaamd Het produceren van Depressie geeft een kritische analyse van onze moderne maatschappij en de tendens om verdriet en tegenslagen die bij het leven horen te medicaliseren en te herleiden tot een ziekte. ANTWERPEN Cultureel Centrum Berchem Driekoningenstraat, 2600 Berchem Elke derde woensdag van de maand, telkens van 19 tot 22 uur (met pauze). Woensdag 21 maart: bipolariteit en partners, relaties en kinderen. Kunnen we kinderen aan? Durven we eraan te beginnen? Hoe vertellen we een werkgever over onze ziekte? Of vertellen we helemaal niets? Woensdag 18 april: Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant, komen de verschillende enquêtes bij patiënten voorstellen. O.a. de resultaten van de GAMIAN Stigma Survey en stand van zaken van het Ups & Downs Advocatenproject. Woensdag 16 mei: stress en bipolaire stoornis. Voordracht van Sofie Taeymans, psychologe en lotgenoot. Johan: Luc: antwerpen@upsendowns.be BRUGGE Hof van Watervliet, Oude Burg 27, 8000 Brugge (laatste ingang, in zaal 2) In principe elke laatste zondag van de maand van tot uur (met pauze). Zondag 25 maart 2012: Lezing over stress door Sofie Taeymans, regioverantwoordelijke Ups & Downs Leuven en tevens psychologe bij ISW Limits. Zondag 29 april 2012: Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant komen de verschillende patiëntenbevragingen voorstellen. O. a. de voorstelling van de resultaten van de Stigma Survey van de Europese patiëntenvereniging GAMIAN voor Vlaanderen en een stand van zaken van het Ups & Downs Advocatenproject. Zondag 20 mei 2012: Vrije gespreksavond. We overlopen een aantal onderwerpen uit de nieuwe Ups & Downs Zelfzorggids als leidraad voor het gesprek. Francine: (18 21 uur) Pierre: (na 19 uur) brugge@upsendowns.be Gelieve te bellen na 20 uur. Rebecca: Patrick: aalst@upsendowns.be Opmerking De teksten voor publicatie dienen steeds een tweetal maanden vóór de druk van ons tijdschrift ingediend te worden. Vandaar dat er soms nog data ontbreken in de programma s of er helemaal nog geen programma s ter beschikking werden gesteld door de plaatselijke zelfzorggroepen. Hiervoor kun je steeds terecht bij de vermelde contactpersonen. Raadpleeg ook de website

14 14 Ups & Downs groepen GENT In de kantoren van de Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid: VVGG, Tenderstraat 14, 9000 Gent (als je met je rug naar het Sint-Pietersstation staat, is het de eerste straat links en daarna de eerste straat rechts). Let op: verplaatst van woensdag naar donderdag. We zien elkaar telkens de derde donderdag van de maand om uur (uitzonderingen worden uitdrukkelijk vermeld). Donderdag 15 maart 2012: Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant komen de verschillende patiëntenbevragingen voorstellen. O. a. de voorstelling van de resultaten van de Stigma Survey van de Europese patiëntenvereniging GAMIAN voor Vlaanderen en een stand van zaken van het Ups & Downs Advocatenproject. Donderdag 19 april 2012: Dr. psychiater Luk Beelaert komt van 19u30 tot 20u30 onze vragen beantwoorden. Geef ons liefst vooraf je vragen door, zodat wij ze hem al op voorhand kunnen bezorgen (niet over het thema medicatie). Vanaf 20u30 houden wij een nabespreking met de nadruk op het thema relatie patiënt-hulpverlener. Donderdag 10 mei 2012 (uitzonderlijk de tweede vermits de derde een feestdag is): Charis, mede-verantwoordelijke Ups & Downs Gent, zal jullie alles over de slaap vertellen, over wat het is, over het belang dat slaap voor ons heeft en over de haat-liefdesrelatie die wij ermee hebben. Contactpersonen (na 20 uur a.u.b.) Charis: Els: Hilde: Informatie over een activiteit kan je bekomen door een te sturen naar Els Persijn: HASSELT Cultureel Centrum Hasselt, Kunstlaan 5, 3500 Hasselt. OPGELET! WIJZIGING! bijeenkomsten op elke derde maandag van de maand, telkens van tem uur. Er zijn infomomenten en gespreksmomenten. Maandag 19 maart 2012: Geestelijke Gezondheids zorg in Limburg: voorstellen van de organisaties en hun aanbod. Maandag 16 april 2012: Samen bekijken van de Canvas documentaire van Stephen Fry (we beschikken over de uitzending met ondertitels op videoband) met nabespreking. Maandag 21 mei 2012: Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant, komen de verschillende enquêtes bij patiënten voorstellen. O.a. de resultaten van de Stigma Survey van de Europese patiënten vereniging GAMIAN voor Vlaanderen. Franci: Patrick: KORTRIJK De Ups & Downs-groep van Ieper is verplaatst naar Kortrijk. De nieuwe groep zal daar van start gaan in de lente van Meer informatie zal nog volgen. LEUVEN De vergaderingen gaan door bij ISW Limits, Diestsesteenweg 52, Kessel- Lo. Ingang in de doorsteek tussen de Diestsesteenweg (naast Auping-winkel) en achterzijde station (Rondenstraat, naast Jeugdherberg de Blauwput). Parkeerplaats op 5 minuten afstand op het Becker Remy-plein in Kessel-Lo. In principe elke tweede zondag van de maand van tot uur, pauze inbegrepen. Zondag 11 maart: Bipolaire stoornis en de reacties van anderen. Wat vertel je? Tegen wie? Hoeveel? Hoe vertel je het? Hoe ga je om met eventuele negatieve reacties? Zondag 15 april (bij uitzondering de derde zondag van de maand): Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant, komen de verschillende enquêtes bij patiënten voorstellen. O. a. de voorstelling van de resultaten van de Stigma Survey van de Europese patiëntenvereniging GAMIAN voor Vlaanderen en een stand van zaken van het Ups & Downs Advocatenproject. Zondag 13 mei: boekenclub! We laten een reeks boeken de revue passeren en wisselen onze mening uit. Sofie : Lieve: (vanaf 18 uur en in het weekend) Leuven@upsendowns.be

15 A LA CARTE andere zelfzorggroepen 15 MECHELEN Café D Hanekeef (zaaltje achteraan), Keizerstraat 8, 2800 Mechelen (op de Veemarkt in Mechelen). Elke laatste vrijdag van de maand om 19u30. Vrijdag 30 maart 2012: Rebecca Müller, voorzitter Ups & Downs en Paul Arteel, consultant, komen de verschillende enquêtes bij patiënten voorstellen. O. a. de voorstelling van de resultaten van de Stigma Survey van de Europese patiëntenvereniging GAMIAN voor Vlaanderen en een stand van zaken van het Ups & Downs Advocatenproject. Zaterdag 28 april 2012 (geen vergadering op vrijdag!): Bezoek aan Dr. Guislain museum. Openingsuren van 13-17u. Wij rijden met eigen wagens naar daar. Verdere afspraken volgen op de vergadering van 30 maart Vrijdag 25 mei 2012: Samen bekijken van de documentaire: Het marketing medicijn met nabespreking. Katrien: (vanaf 19 uur en in weekend) Marie-Anne: Mechelen@upsendowns.be brussel: LE FUNAMBULE In deze regio bestaat er geen Ups & Downs groep meer. We verwijzen door naar de naburige groepen in Aalst, Leuven of Mechelen. Er bestaat wel een Franstalige vereniging Le Funambule in Anderlecht. (groupe d entraide pour et par les personnes bipolaires et leur entourage). CC «De Rinck», Place de la Vaillance 6, 1070 Brussel (metro Richting Sint- Guido Dapperheidplein) De vergaderingen vinden plaats elke tweede donderdag van de maand vanaf tot uur (onthaal vanaf 19 uur). Elke vierde zaterdag van de maand organiseert deze groep ook een ontspannende activiteit. Florine : Pascale : Le Funambule Asbl Place Ph. Werrie, 25/ Bruxelles info@funambuleinfo.be Website : SINT-NIKLAAS: OP EN TOP Algemeen Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Lucia, Ankerstraat 91, 9100 Sint- Niklaas In principe op een woensdag om uur. Meer info bij de contactpersonen. Magda: of Jan: ALTIS Altis is een lokale zelfhulpgroep in Dendermonde voor mensen die te kampen hebben met depressie. CM-ontmoetingscentrum De Boomgaard, Bogaerdestraat 33, 9200 Dendermonde In principe elke tweede maandag van de maand om 19 uur 30. Meer info bij de contactpersonen. Rita: ritarik@skynet.be Donald: Magda: ALIUS ET IDEM Dit is de Lotgenoten contactgroep te Zeeuws-Vlaanderen van de VMBD (Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen) van Nederland. Kerkzaal van het Streekziekenhuis de Honte, Wielingenlaan 2 NL 4535 PA Terneuzen Elke eerste maandag van de maand van tot uur. Meer informatie bij de contactpersonen. Anton de Waele: Hugo Verschraegen: aliusetidem@zeelandnet.nl

16 Uit sympathie en met financiele steun van: