De invloed van de recente ontwikkelingen op het gedrag van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage

Transcriptie

1 De invloed van de recente ontwikkelingen op het gedrag van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage Bachelor thesis Sacha Kappers Eerste versie: 24 juni 2013 Definitieve versie: 3 juli 2013 Begeleider: R.W.J. van Loon RA BSc Accountancy & Control Faculteit Economie en Bedrijfskunde Universiteit van Amsterdam 1

2 Samenvatting Aan het begin van deze eeuw kwam het accountantsberoep negatief in het nieuws nadat een aantal omvangrijke boekhoudschandalen aan het licht waren gekomen. Grote bedrijven, zoals Enron en WorldCom, gingen failliet nadat bleek dat er jaarrekeningfraude was gepleegd. Veel van deze bedrijven hadden desalniettemin toch een goedkeurende accountantsverklaring ontvangen. Deze gebeurtenissen zorgden ervoor dat het vertrouwen van de maatschappij in het accountantsberoep afnam. Daarnaast resulteerde het in een toename van rechtszaken tegen accountants en tot de verscherping van regelgeving en toezicht op het accountantsberoep. Een voorbeeld hiervan is de Sarbanes-Oxley Act (SOX) die in juli 2002 werd ingevoerd Amerika. Er valt te verwachten dat deze gebeurtenissen invloed hebben gehad op het gedrag van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage. Dit wordt daarom onderzocht in deze scriptie. Dit onderzoek wijst uit dat er een aantal veranderingen hebben plaatsgevonden in het gedrag van accountants ten aanzien van de going-concern rapportage na de recente ontwikkelingen in de accounting wereld. Ten eerste kan gesteld worden dat de accountant conservatiever is geworden, wat blijkt uit de toegenomen afgegeven going-concern modificaties na de periode Deze conservatievere houding van accountants in de periode vlak na de schandalen lijkt echter maar tijdelijk te zijn. Daarnaast is er een verbetering van de nauwkeurigheid ten aanzien van de going-concern rapportage geconstateerd. Tot slot blijkt dat er verschillen bestaan tussen de accountantskantoren ten aanzien van de going-concern rapportage, maar hierover is geen eenduidige uitkomst. 2

3 Inhoudsopgave Titelpagina.. 1 Samenvatting. 2 Inhoudsopgave. 3 Tabellenlijst 4 1. Inleiding Going-concern 2.1 Inleiding Het begrip going-concern Verantwoordelijkheden management Verantwoordelijkheden accountant Going-concern problemen Going-concern rapportage Type I en Type II fouten Samenvatting Veranderingen ten aanzien van de going-concern rapportage 3.1 Inleiding Recente ontwikkelingen Invloed op het gedrag van accountants ten aanzien van de going-concern rapportage Samenvatting Discussie Conclusie Literatuurlijst

4 Tabellenlijst Tabel 1: Classificatie going-concern problemen Tabel 2: Mogelijke uitkomsten en gevolgen voor de going-concern rapportage Tabel 3: Accountantsverklaringen van failliete bedrijven Tabel 4: Type accountantsverklaringen van failliete bedrijven Tabel 5: De frequentie van niet-goedgekeurde verslagen bij Big5- en niet-big5-kantoren Tabel 6: Overzicht auteurs en hun bevindingen

5 1. Inleiding In de periode heeft een reeks van grote en omvangrijke financiële schandalen plaatsgevonden. Het meest bekende schandaal is het Enron schandaal, dat leidde tot het faillissement van het bedrijf. De dienstdoende accountant bij Enron, Arthur Andersen, die toentertijd één van de "Big Five" accountantskantoren was, had voorafgaande aan het faillissement van het bedrijf een goedkeurende verklaring voor de jaarrekening afgegeven, ondanks vele onvolkomenheden in de financiële verslaggeving (Nogler, 2007). Het Enron schandaal werd bestempeld als het grootste auditfiasco (Bratton, 2001) en was de directe oorzaak van de ondergang van Arthur Andersen (Nogler, 2007). Deze schandalen zorgden ervoor dat het accountantsberoep negatief in het licht kwam. Er ontstonden vragen over de rol die de accountants gespeeld hebben bij deze schandalen. Daarnaast rees de vraag of accountants hadden gefaald bij het herkennen van going-concern problemen en werd de kwaliteit van de controle verklaringen in twijfel getrokken (Fargher & Jiang, 2008). Dit zorgde er voor dat het vertrouwen van de maatschappij in de accountant afnam (Kim, 2003). De media wezen de accountantskantoren aan als verantwoordelijken en dit resulteerde in een toename van rechtszaken tegen accountants. Dit had als gevolg dat er meer regelgeving en toezicht kwam op het accountantsberoep (Feldmann & Read, 2010). Een voorbeeld hiervan is de Sarbanes-Oxley Act (SOX) die op 30 juli 2002 werd ingevoerd in de Verenigde Staten (Kim, 2003). Deze wet moest ervoor zorgen dat de onafhankelijkheid van de accountant versterkt werd, de kwaliteit van de financiële verslaggeving werd verhoogd, en om het publieke vertrouwen in het beroep te herstellen (Myers et al., 2011). Deze ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat de overheid, toezichthouders en de media veel aandacht richtten op het accountantsberoep. Daarom is het redelijkerwijs te verwachten dat deze ontwikkelingen effect hebben op het gedrag van accountants (Geiger et al., 2005). Zo stellen bijvoorbeeld Fargher en Jiang (2008) dat in reactie op deze ontwikkelingen in de audit-omgeving te verwachten valt dat accountants hun audit effort, of te wel audit inspanning (Bedard & Johnstone, 2006) en professionele scepsis verhogen (Willekens et al., 2004b). Ook stellen zij dat accountants naar verwachting eerder geneigd zullen zijn om een going-concern verklaring af te geven (Fargher & Jiang, 2008). Daarnaast stellen Myers et al. (2011) dat hoewel te verwachten valt dat de 5

6 gebeurtenissen rond het schandaal van Enron en Arthur Andersen en de invoering van SOX het gedrag van de accountant zullen beïnvloeden, dat niet per se te verwachten valt dat de gebeurtenissen een gelijk effect zullen hebben op het gedrag van alle accountants. In deze scriptie zal onderzocht worden welke veranderingen hebben plaatsgevonden ten aanzien van het gedrag van accountants en de going-concern rapportage na de recente ontwikkelingen in de accounting wereld. De centrale vraag luidt dan ook: Hebben de recente ontwikkelingen in de accounting wereld geleid tot een verandering in het gedrag van accountants met betrekking tot de going-concern rapportage? Aan de hand van deze hoofdvraag kunnen de volgende deelvragen worden opgesteld: 1. Wat is going-concern? 2. Welke recente ontwikkelingen beïnvloeden de going-concern verklaring van de accountant? 3. Wat zijn de gevolgen hiervan voor de werkzaamheden van de accountant? 4. Wat zijn de gevolgen hiervan voor de gebruikers van de jaarrekening? Deze vragen zullen worden beantwoord door middel van een literatuuronderzoek. Dit onderzoek bestaat uit vier onderdelen. In hoofdstuk twee wordt alle relevante informatie toegelicht omtrent het begrip going-concern. In hoofdstuk drie wordt uitgelegd wat de recente ontwikkelingen in het accountingwereld zijn en worden de veranderingen ten aanzien van de going-concern rapportage besproken. In hoofdstuk vier komt een discussie van de literatuur aan bod. Tot slot wordt in hoofdstuk vijf een conclusie geformuleerd en een antwoord gegeven op de centrale vraag. 6

7 7

8 2. Wat is going-concern? 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt een antwoord gegeven op deelvraag 1: Wat is going-concern? Ten eerste zal in paragraaf twee worden uitgelegd wat dit begrip inhoudt. Daarna wordt in paragraaf drie besproken wat de verantwoordelijkheden zijn van het management. Daarnaast wordt in paragraaf vier besproken wat de verantwoordelijkheden zijn van de accountant. Hierbij worden de doelstellingen en de vereisten van de accountant toegelicht. Verder wordt uitgelegd welke soorten going-concern problemen er zijn en worden mogelijke indicatoren die wijzen op going-concern problemen opgesomd. Dit gebeurt in paragraaf vijf. Vervolgens komt de rapportage ten aanzien van going-concern aan bod in paragraaf zes. In paragraaf zeven zal worden uitgelegd wat Type I en Type II fouten inhouden. Tot slot word in paragraaf acht een korte samenvatting gegeven van de belangrijkste bevindingen van dit hoofdstuk. 2.2 Het begrip going-concern De going-concern veronderstelling, of te wel de continuïteitsveronderstelling, is een fundamenteel beginsel bij het opstellen van de jaarrekening (IAASB, 2009). International Standard on Auditing (hierna ISA) 570 Going concern legt uit wat het begrip going concern inhoudt: Under the going concern assumption, an entity is viewed as continuing in business for the foreseeable future. (ISA 570, p. 545). Dit wil zeggen dat onder de going-concern veronderstelling een entiteit wordt geacht het bedrijf, of te wel de operationele activiteiten, voort te zetten in de nabije toekomst. Dit betekent in het bijzonder dat er geen intentie of noodzaak is om de entiteit te liquideren of om de activiteiten te staken. Wanneer het gebruik van de continuïteitsveronderstelling passend is, worden activa en passiva geboekt uitgaande van de veronderstelling dat de entiteit in staat is om haar activa te realiseren, haar verplichtingen af te rekenen en het in staat is om (her)financiering te verkrijgen in de normale gang van zaken (ISA 570, paragraaf 2). 8

9 2.3 Verantwoordelijkheden management Paragraaf 3 van ISA 570 Going concern stelt dat de beoordeling van het vermogen van de entiteit als going-concern de verantwoordelijkheid is van het management van de entiteit. Het management is dus de hoofdverantwoordelijke voor het bepalen van de geschiktheid van de opstelling van de jaarrekening uitgaande van de going-concern veronderstelling. De beoordeling van het management over de continuïteit van het bedrijf, gaat om het maken van een beslissing over onzekere toekomstige uitkomsten van gebeurtenissen of omstandigheden. Er zijn een aantal factoren die relevant zijn bij het geven van dat oordeel. Zo hebben bijvoorbeeld de omvang en complexiteit van de entiteit, de aard en de toestand van de activiteiten en de mate waarin deze wordt beïnvloed door externe factoren invloed op het oordeel (ISA 570, paragraaf 5). Het management moet dit oordeel vellen op basis van alle informatie over de toekomst die op dat moment aanwezig is (IAASB, 2009). 2.4 Verantwoordelijkheden accountant In paragraaf 6 van ISA 570 Going concern staat: The auditor s responsibility is to obtain sufficient appropriate audit evidence about the appropriateness of management s use of the going concern assumption in the preparation of the financial statements and to conclude whether there is a material uncertainty about the entity s ability to continue as a going concern. (ISA 570, p. 546). Dit houdt in dat het ten eerste de verantwoordelijkheid is van de accountant om voldoende en geschikt audit bewijs te verzamelen om zo te kunnen bepalen of het opstellen van de jaarrekening uitgaande van de going-concern veronderstelling juist is. Ten tweede moet de accountant op basis van dit bewijs concluderen of er materiële onzekerheid bestaat over het vermogen van de entiteit om haar activiteiten voort te zetten. Dus of het bedrijf een going-concern is of niet. Materiële onzekerheid, of onzekerheid van materieel belang, bestaat wanneer de omvang van het potentiële effect ervan zodanig is, dat naar het oordeel van de accountant, duidelijke vermelding van de aard en de gevolgen van de onzekerheid noodzakelijk is om ervoor te zorgen dat de jaarrekening een getrouw beeld weergeeft en niet misleidend is (ISA 570, paragraaf 17). Ten derde moet de accountant bepalen wat de gevolgen zijn voor de 9

10 accountantsverklaring. De accountant heeft dus in feite drie doelstellingen (ISA 570, paragraaf 9). Daarnaast zijn er een aantal vereisten waar de accountant aan moet voldoen. Ten eerste moet de accountant bij het uitvoeren van risk assessment procedures, oftewel procedures voor risicobeoordeling, zoals die vereist worden door ISA 315, overwegen of er gebeurtenissen of omstandigheden zijn die aanzienlijke twijfel doen rijzen over de continuïteit van de entiteit. Daarbij dient de accountant vast te stellen of het management reeds een voorlopige beoordeling heeft uitgevoerd van het vermogen van de entiteit als going-concern (ISA 570, paragraaf 10). Ten tweede dient de accountant de beoordeling van het management over de continuïteit van het bedrijf te evalueren (ISA 570, paragraaf 12). Ten derde moet de accountant aanvullende controlewerkzaamheden uitvoeren wanneer er gebeurtenissen of omstandigheden zijn geïdentificeerd die aanzienlijke twijfel doen rijzen over het vermogen van het bedrijf om haar activiteiten voort te zetten. De accountant dient tijdens deze aanvullende controlewerkzaamheden voldoende en geschikt audit bewijs te verkrijgen om te bepalen of een onzekerheid van materieel belang bestaat (ISA 570, paragraaf 16). 2.5 Going-concern problemen De accountant beoordeelt het vermogen van de continuïteit van het bedrijf voor een periode van niet langer dan een jaar na de datum waarop de jaarrekening wordt gecontroleerd (IAASB, 2009). Bij het beslissen of er een aanzienlijke twijfel bestaat over het vermogen van de continuïteit van het bedrijf, bepaalt de accountant of de informatie wijst op going-concern problemen. Er zijn verschillende soorten going-concern problemen. Carmichael (1972) heeft de mogelijke going-concern problemen als volgt geclassificeerd (zie tabel 1): Tabel 1: Classificatie going-concern problemen. Financieringsproblemen moeilijkheden bij het nakomen van verplichtingen Liquiditeit tekort de vlottende passiva van de onderneming zijn hoger zijn dan haar huidige activa, wat resulteert in moeilijkheden bij het voldoen van de huidige verplichtingen. Eigen vermogen tekort de solvabiliteit van de onderneming is twijfelachtig vanwege een ingehouden winst tekort of, 10

11 Operationele problemen schijnbaar gebrek aan operationeel succes in meer extreme gevallen, een overmaat van de totale passiva over de totale activa (negatief eigen vermogen). Falen van het betalen van de schulden - het bedrijf is niet in staat om haar schulden te voldoen. Fondsen tekort - het bedrijf heeft ofwel beperkte of geen mogelijkheid om extra middelen te verkrijgen van verschillende vermogensbronnen. Aanhoudende operationele verliezen er is geen nettowinst behaald in meer dan één voorbijgaande periode. Potentiële opbrengsten twijfelachtig de opbrengst is onvoldoende voor de dagelijkse operationele behoeften, of zijn er bezuinigingen in operaties geweest, zoals een afname van personeel. Operationele activiteiten zijn in gevaar juridische procedures kunnen de activiteiten ernstig beperken, of leveranciers van bedrijfsmiddelen weigeren om te handelen met de onderneming. Slechte controle over de activiteiten de bedrijfsleiding is niet in staat om de activiteiten te controleren, zoals blijkt uit herhaalde, ongecorrigeerde problemen. Voortzetting van een entiteit als going-concern wordt aangenomen in de financiële verslaggeving/jaarrekening als er geen belangrijke informatie aanwezig is die wijst op going-concern problemen. Indicatoren die kunnen suggereren dat een bedrijf goingconcern problemen heeft zijn bijvoorbeeld (Gray & Manson, 2000): het bedrijf genereert negatieve kasstromen; het bedrijf heeft significante verliezen geleden; het bedrijf heeft aanzienlijke schulden; het bedrijf heeft zijn dividend verlaagd; het bedrijf doet er langer over om z n handelschulden te betalen; het bedrijf heeft een aantal van zijn werknemers ontslagen; een aantal van de belangrijkste klanten van het bedrijf zijn failliet gegaan; of het bedrijf is gedwongen om een gedeelte van de vaste activa te verkopen. Eén van de grote problemen bij het beoordelen van de continuïteit van een bedrijf is dat het vereist de accountant (en het management) te kijken naar de toekomst. Daarom 11

12 is het belangrijk dat de accountant geschikte boekhoudkundige informatie tot zijn beschikking heeft. Cashflow begrotingen en prognoses kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt door de accountant en het management bij de beoordeling van de continuïteit (Gray & Manson, 2000). 2.6 Going-concern rapportage Op basis van het verkregen audit bewijs dient de accountant te concluderen of het gebruik van de continuïteitsveronderstelling bij het opstellen van de jaarrekening door het management passend is (IAASB, 2009). Daarnaast moet de accountant ook bepalen of er een onzekerheid van materieel belang bestaat met betrekking tot gebeurtenissen of omstandigheden die, individueel of collectief, gerede twijfel kunnen doen ontstaan over het vermogen van de continuïteit van de entiteit (ISA 570, paragraaf 17). Ook moet hij bepalen welk soort advies, of welk soort verklaring, hij af moet geven bij de gegeven omstandigheden (IAASB, 2009). Zoals bij elke audit, kunnen zich omstandigheden voordoen die vereisen dat de accountant zijn advies aanpast. Dat wil zeggen dat de accountant dan een oordeel met beperking ( qualified/modified opinion ), een afkeurend oordeel ( adverse opinion ) of een oordeelonthouding ( disclaimer of opionion ) uitgeeft. Er zijn drie omstandigheden te onderscheiden. De eerste omstandigheid die zich voor kan doen is dat de accountant niet in staat is om voldoende en geschikt audit bewijs te verkrijgen over de vraag of het gebruik van de continuïteitsveronderstelling geschikt is. Ten tweede kan het zo zijn dat de accountant het niet eens is met de informatie die in de jaarrekening staat met betrekking tot de continuïteit. Als er bijvoorbeeld sprake is van onvoldoende of onjuiste informatie. De derde mogelijkheid is dat de accountant het niet eens is met de basis waarop de jaarrekening is opgesteld. Dat wil zeggen dat het management gebruik heeft gemaakt van de going-concern veronderstelling, maar de accountant is van oordeel dat een liquidatie basis geschikt is. Of andersom; het management heeft gebruik gemaakt van de liquidatie basis bij het opstellen van de jaarrekening, maar de accountant is van mening dat de going-concern veronderstelling geschikter is (IAASB, 2009). Ten aanzien van de going-concern rapportage zijn er drie mogelijkheden. Ten eerste is het mogelijk dat de accountant het eens is met de beoordeling van het management. De accountant komt dan dus tot de conclusie dat de going-concern 12

13 veronderstelling geschikt is en dat er daarnaast geen materiële onzekerheden gevonden zijn die kunnen leiden tot een aanzienlijke twijfel over de continuïteit. In dit geval geeft de accountant een goedkeurende verklaring af (IAASB, 2009). Ten tweede is het mogelijk dat het gebruik van de continuïteitsveronderstelling passend is, maar dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat. De accountant dient dan te bepalen of de jaarrekening adequaat de belangrijkste gebeurtenissen beschrijft die aanzienlijke twijfel doen rijzen over de continuïteit en of de plannen van het management om om te gaan met deze gebeurtenissen goed toegelicht zijn. Daarnaast moet de accountant bepalen of de jaarrekening duidelijk maakt dat er materiële onzekerheid bestaat over de continuïteit en dat het bedrijf daarom niet in staat is om haar activa te realiseren en haar verplichtingen af te betalen in de normale uitoefening (ISA 570, paragraaf 18). Er zijn twee gevallen te onderscheiden: er is voldoende toelichting gegeven in de jaarrekening of er is geen adequate toelichting gegeven in de jaarrekening. In het eerste geval geeft de accountant een goedkeurende verklaring met een toelichtende paragraaf, de zogeheten Emphasis of Matter paragraaf, in de controleverklaring (ISA 570, paragraaf 19). In het tweede geval geeft de accountant een oordeel met beperking of een afkeurende verklaring (ISA 570, paragraaf 20). Tot slot is het mogelijk dat de accountant tot de conclusie komt dat het gebruik van de continuïteitsveronderstelling bij het opstellen van de jaarrekening ongepast is. In dit geval zal de accountant een afkeurende verklaring afgeven (ISA 570, paragraaf 21). Het bovenstaande kan als volgt worden samengevat (zie tabel 2): Tabel 2: Mogelijke uitkomsten en gevolgen voor de going-concern rapportage. Uitkomst Het gebruik van de goingconcern veronderstelling is geschikt. Gevolg voor het advies van de accountant en de accountantsverklaring Goedkeurende verklaring. 13

14 Het gebruik van de goingconcern veronderstelling is passend, maar er bestaat een onzekerheid van materieel belang. 1. Adequate toelichting is opgenomen in de jaarrekening. 2. Geen adequate toelichting gemaakt in de jaarrekening. 1. Goedkeurende verklaring met een Emphasis of Matter paragraaf. 2. Een oordeel met beperking of een afkeurende verklaring. Het gebruik van de goingconcern veronderstelling is niet passend. Afkeurende verklaring. 2.7 Type I en Type II fouten Er zijn twee soorten misclassificaties, of te wel fouten, te onderscheiden in verband met de going-concern gemodificeerde accountantsverklaring (Mutchler et al., 1997). Een type I fout treedt op wanneer de accountant een going-concern aangepast oordeel uitgeeft aan een onderneming die overleeft, dat wil zeggen aan een bedrijf dat niet failliet wordt verklaard. Een type II fout treedt op wanneer de accountant geen goingconcern aangepast oordeel uitgeeft aan een bedrijf dat vervolgens failliet gaat. Er zijn kosten verbonden aan beide soorten misclassificaties, maar desondanks houden wetgevers en de maatschappij zich voornamelijk bezig met type II misclassificaties, omdat in deze gevallen beleggers niet worden gewaarschuwd voor een dreigend faillissement (Geiger & Raghunandan, 2002). Vanuit het perspectief van een accountant gezien, kunnen de kosten van het maken van een Type II fout vrij groot zijn. De accountant loopt dan risico op reputatieverlies en rechtszaken van bijvoorbeeld schuldeisers en andere belanghebbenden (Nogler, 2007). De afgifte van een goingconcern modificatie aan een bedrijf dat financieel noodlijdend is, kan een accountant helpen te beschermen tegen deze potentiële kosten (Myers et al., 2011). Zo tonen Carcello en Palmrose (1994) bijvoorbeeld aan dat wanneer voorafgaand aan het faillissement van de cliënt een going-concern modificatie wordt uitgegeven, rechtszaken tegen accountants vaker niet-ontvankelijk worden verklaard en dat het gemiddelde schikkingsbedrag lager is. Aan de andere kant zijn de kosten die verbonden zijn aan het maken van een type I fout ook niet te verwaarlozen. Een klant die een going-concern aangepast oordeel heeft 14

15 ontvangen, kan er bijvoorbeeld voor kiezen om over te stappen op een andere accountant in de hoop op een voor hem gunstiger advies (Myers et al., 2011). De potentiële kosten voor de accountant bij een type I fout zijn dus het mogelijke verlies van de cliënt en reputatieverlies (Nogler, 2007). De beslissing van de accountant over de vraag of hij een going-concern modificatie afgeeft, is al met al afhankelijk van de waargenomen relatieve kosten van een type I fout versus de waargenomen relatieve kosten van een type II fout. Indien een accountant kiest om minder going-concern modificaties af te geven, is het risico op een mogelijke type II fout hoger, maar het risico van het maken van een type I fout lager, en omgekeerd (Myers et al., 2011). 2.8 Samenvatting In dit hoofdstuk is deelvraag 1 aan bod gekomen: Wat is going-concern? De going-concern veronderstelling, of te wel het continuïteitsveronderstelling, is een fundamenteel beginsel bij het opstellen van de jaarrekening. Onder de going-concern veronderstelling wordt een bedrijf geacht de operationele activiteiten voort te zetten in de nabije toekomst. Het management van een bedrijf is de hoofdverantwoordelijke voor het bepalen van de geschiktheid van de opstelling van de jaarrekening uitgaande van de going-concern veronderstelling. De accountant heeft de verantwoordelijkheid om audit bewijs te verzamelen om zo te kunnen bepalen of het opstellen van de jaarrekening uitgaande van de going-concern veronderstelling juist is. Daarnaast moet de accountant op basis van dit bewijs concluderen of er materiële onzekerheid bestaat over het vermogen van de entiteit om haar activiteiten voort te zetten. Tot slot moet de accountant bepalen wat de gevolgen zijn voor de accountantsverklaring. Ten aanzien van de going-concern rapportage zijn er een aantal mogelijkheden; de accountant kan een goedkeurende verklaring geven, een goedkeurende verklaring met een Emphasis of Matter paragraaf, een oordeel met beperking of een afkeurende verklaring. Er zijn twee soorten misclassificaties, of te wel fouten, te onderscheiden in verband met de going-concern gemodificeerde accountantsverklaring. Een type I fout treedt op wanneer de accountant een going-concern aangepast oordeel uitgeeft aan een onderneming die overleeft en een type II fout treedt op wanneer de accountant geen going-concern aangepast oordeel uitgeeft aan een bedrijf dat vervolgens failliet gaat. 15

16 16

17 3. Veranderingen ten aan zien van de going-concern rapportage 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal een antwoord worden gegeven op de volgende deelvragen: 2. Welke recente ontwikkelingen beïnvloeden de going-concern verklaring van de accountant? 3. Wat zijn de gevolgen hiervan voor de werkzaamheden van de accountant? 4. Wat zijn de gevolgen hiervan voor de gebruikers van de jaarrekening? In paragraaf twee worden de recente ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden in de accountantwereld besproken en in paragraaf drie wordt vervolgens besproken wat de invloed is van deze ontwikkelingen op het gedrag van de accountants ten aanzien van de going-concern rapportage. Tot slot wordt in paragraf vier een korte samenvatting gegeven van de belangrijkste bevindingen uit dit hoofdstuk. 3.2 Recente ontwikkelingen Aan het begin van deze eeuw, in de periode , kwamen een aantal omvangrijke en bekende financiële schandalen aan het licht. Het begon in december 2001 met het faillissement van Enron dat de boeken inging als het grootste faillissement in de Amerikaanse geschiedenis van die tijd. Het Enron schandaal, zoals het wordt genoemd, was de directe oorzaak van de ondergang van Arthur Andersen; de dienstdoende accountant bij Enron en toentertijd één van de "Big Five" accountantskantoren (Nogler, 2007). De accountant had ondanks de vele onvolkomenheden, toch een goedkeurende verklaring voor de jaarrekening van Enron afgegeven. Het werd dan ook bestempeld als het grootste auditfiasco (Bratton, 2001). Hierna volgde een reeks van schandalen, waarbij een aantal prominente bedrijven waren betrokken zoals WorldCom, Global Crossing, Tyco en Xerox. Ze staan bekend onder wat genoemd wordt boekhoudschandalen : misleidende financiële verslaggeving met als gevolg dat eerder gerapporteerde winstcijfers moeten worden herzien, zogeheten restatements (Hoogendoorn, 2002). Deze schandalen leidden tot vragen over de rol die de accountants gespeeld zouden hebben bij deze schandalen. Daarnaast rees de vraag of accountants hadden 17

18 gefaald bij het herkennen van going-concern problemen en werd de kwaliteit van de controle verklaringen in twijfel getrokken (Fargher & Jiang, 2008). Dit zorgde ervoor dat het vertrouwen van de maatschappij in het accountantsberoep afnam (Kim, 2003). Het accountantsberoep kwam in deze periode negatief in het licht te staan en de media en toezichthouders hielden de accountantskantoren verantwoordelijk voor de gebeurtenissen. Dit resulteerde in een toename van rechtszaken tegen accountants. Als reactie hierop werden de regelgeving en het toezicht op het accountantsberoep verscherpt (Feldmann & Read, 2010). Deze verscherpte regelgeving moest ervoor zorgen dat de onafhankelijkheid van de accountant versterkt werd, de kwaliteit van de financiële verslaggeving werd verhoogd en dat het publieke vertrouwen in het beroep hersteld werd (Myers et al., 2011). De reeks schandalen die het accountantsberoep negatief in het nieuws brachten en de reputatie van de accountant aantastte, leidden uiteindelijk tot de invoering van de Sarbanes-Oxley Act (SOX). Deze wet werd op 30 juli 2002 in de Verenigde Staten ingevoerd en bracht een aantal ingrijpende veranderingen met zich mee. Zo is onder andere de Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB) in het leven geroepen dat toezicht houdt op het accounting proces en nieuwe eisen stelt aan de onafhankelijkheid van zowel de audit comités en externe controleurs. Zo is er bijvoorbeeld een audit partner rotatie ingevoerd die ervoor zorgt dat bedrijven verplicht eens in de 5 jaar van accountant moeten wisselen. De wet verbiedt accountants ook om bepaalde consulting diensten te leveren aan hun klanten en verplicht chief executive officers (CEO s) en chief financial officers (CFO s) om de juistheid van de vennootschappelijke jaarrekening te certificeren. Daarnaast vereist de wet dat bedrijven interne controles instellen om de juistheid van de interne financiële gegevens te waarborgen (Kim, 2003). De ingevoerde wetswijzigingen zijn tot stand gekomen vanwege de falende interne en externe controles van bedrijven. Zo legt SOX onder andere regels op, op het gebied van de financiële verslaglegging van bedrijven en op het vlak van de interne en externe controles. Dit heeft tot gevolg gehad dat de accountant meer werkzaamheden en meer controlewerk uitvoert en dat de accountant voorzichtiger is met het vellen van een oordeel. Deze belangrijke maatregelen dienen de geloofwaardigheid van de informatieverschaffing te herstellen en het vertrouwen in de controle op de financiële jaarrekeningen te herstellen. Dit heeft als gevolg dat de gebruiker van de jaarrekening 18

19 weer kan vertrouwen op de juistheid en volledigheid van de informatie in de jaarrekening. 3.3 Invloed van de recente ontwikkelingen op het gedrag van accountants met betrekking tot de going-concern rapportage Het accountantsberoep heeft significante veranderingen ondergaan in de periode Geiger et al. (2005) stellen dat het daarom waarschijnlijk is dat accountants conservatiever zijn geworden bij het nemen van beslissingen ten aanzien van de goingconcern rapportage in de periode na met als doel om hun reputatie als hoogwaardige accountant te verbeteren, het risico op rechtszaken te verminderen en pro-actief te zijn in een poging om de mate van overheidsinterventie en opgelegde wetgeving te verminderen. Geiger et al. (2005) stellen dat zij verwachten dat de accountant conservatiever zal zijn bij het nemen van beslissingen ten aanzien van de going-concern rapportage en dat dit resulteert in een hogere waarschijnlijkheid dat failliete bedrijven voorafgaand een going-concern aangepast oordeel zullen hebben ontvangen. Geiger et al. (2005) hebben om die reden het verband onderzocht tussen de faillissementen van bedrijven en de voorafgaande ontvangen accountantsverklaringen in de perioden vóór en na december Zij richten zich op accountantsverklaringen van failliete bedrijven vanwege de aanhoudende bezorgdheid van wetgevers en de maatschappij over de toereikendheid van vroegtijdige waarschuwingen van de accountant in de vorm van het uitgeven van een oordeel met beperking aan bedrijven met going-concern problemen. Tabel 3: Accountantsverklaringen van failliete bedrijven. Type accountantsverklaring Totaal Going-concern 48 (40%) 73 (70%) 121 (54%) modificatie Geen modificatie 73 (60%) 32 (30%) 105 (46%) Totaal Uit hun resultaten (zie tabel 3) blijkt dat 48 van de 121 failliete bedrijven, of te wel 40%, in de periode een going-concern modificatie hadden ontvangen. In de periode na het faillissement van Enron, in de periode , is dit percentage 19

20 gestegen tot 70% (73 van de 105 failliete bedrijven). In de periode na december 2001 hebben failliete bedrijven dus vaker een voorafgaand going-concern modificatie ontvangen. Daarom stellen Geiger et al. (2005) dat hun resultaten suggereren dat er een significante verschuiving heeft plaatsgevonden in het oordeel van de accountant in de periode na december 2001 en dat de beslissing van de accountant conservatiever is in de periode na december 2001 dan in voorgaande perioden. Deze verandering is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat het beroep een meer positieve reputatie wil herwinnen, gezien de toegenomen media-aandacht en de mogelijke dreiging van verdere regelgeving of rechtszaken (Geiger et al., 2005). Uit ander onderzoek is tevens gebleken dat accountants na de schandalen, of te wel de crisis periode, conservatiever zijn geworden. Fargher en Jiang (2008) hebben de neiging van accountants tot het uitgeven van going-concern adviezen vergeleken voor de perioden vóór en na Uit de resultaten blijkt dat accountants na de periode eerder geneigd zijn om een going-concern advies uit te geven; het aandeel van de ondernemingen dat een going-concern advies kregen steeg van 8 procent in de periode tot ongeveer 12 procent in de periode Uit de analyse blijkt echter dat accountants alleen maar lijken meer geneigd te zijn om een goingconcern advies uit te geven aan bedrijven met kenmerken van mogelijke going-concern problemen in het eerste jaar na de crisisperiode. Daarnaast stellen Fargher en Jiang (2008) dat de resultaten geen aanhoudend conservatisme van de accountant ondersteunen na 2003, omdat de hogere going-concern modificatie tarieven die zijn waargenomen in de periode kunnen worden verklaard door client risico en andere factoren die gewoonlijk geïdentificeerd worden met het oordeel van de accountant bij de rapportage. Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat de stijging van de uitgegeven going-concern modificaties resulteerde in een paar minder bedrijven die falen zonder going-concern modificatie. Ook constateren zij dat er meer going-concern modificaties werden uitgegeven aan bedrijven die niet falen (Fargher & Jiang, 2008) Het aantal type II fout neemt dus af, ten koste van meer gemaakte type I fouten. Feldmann en Read (2010) hebben ook onderzoek gedaan naar het conservatisme van de accountant na het faillissement van Enron en geeft een aanvulling op het onderzoek van Fargher en Jiang (2008). Feldmann en Read (2010) onderzoeken of het verhoogde 20

21 conservatisme van de accountant dat is waargenomen in de periode aanhoudt of na verloop van tijd vervaagt. Tabel 4: Type accountantsverklaringen van failliete bedrijven. Type Totaal accountantsverklaring Going-concern 135 (53%) 126 (72%) 41 (59%) 32 (51%) 334 (59%) modificatie Geen modificatie 122 (47%) 49 (28%) 29 (41%) 31 (49%) 231 (41%) Totaal 257 (100%) 175 (100%) 70 (100%) 63 (100%) 565 (100%) Hun bevindingen tonen aan dat het aandeel going-concern modificaties sterk toe is genomen in in vergelijking met , van 53% in naar 72% in (zie tabel 4). Uit de tabel blijkt echter ook dat dit aandeel weer daalt in de perioden die volgen en uiteindelijk keert dit aandeel weer terug naar het pre- Enron niveau; in was het going-concern modificatie percentage 53%, in was dit 72% en in nog maar 51%. De kans op het ontvangen van een going-concern modificatie is dus significant lager in ten opzichte van Feldmann en Read (2010) stellen daarom dat de conservatievere houding van accountants in de post-sox periode dus maar tijdelijk lijkt te zijn. Nogler (2007) heeft tevens onderzoek gedaan naar het gedrag van de accountant ten aanzien van going-concern rapportage. Zijn onderzoek is gericht op de vraag of het gedrag van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage significant is veranderd en in hoeverre deze waargenomen verandering een kortstondige verandering is, als resultaat van het faillissement van Enron, de ondergang van Arthur Andersen en de boekhoudschandalen en faillissementen die in de periode aan het licht kwamen. Het belangrijkste doel van dit onderzoek is daarom om te toetsen of het faillissement van Enron, versterkt door de schandalen en faillissementen in de daaropvolgende periode, de beslissing van de accountant heeft verschoven in de richting van een meer conservatief punt, wat resulteert in de uitgifte van meer going-concern modificaties. Uit de resultaten blijkt dat het going-concern modificatie percentage in de pre-enron periode 44,5 procent was en in de post-enron periode was dit 61,9 procent. Er valt dus te concluderen dat in het post-enron milieu, accountantskantoren conservatiever lijken en relatief meer going-concern modificaties uitgeven aan bedrijven 21

22 met indicatoren van going-concern problemen dan in de voorgaande periode (Nogler, 2007). Hoewel Geiger et al. (2005) stellen dat het conservatisme van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage is verhoogd na 2001, omdat accountants meer goingconcern modificaties hebben afgegeven, is het nog onduidelijk of de juiste bedrijven, of te wel de falende bedrijven, meer going-concern modificities ontvangen, aldus Carey et al. (2008) Ook stellen Carey et al. (2008) dat eerder onderzoek niet heeft onderzocht of accountants als reactie op het toegenomen toezicht en de toegenomen wettelijke vereisten de nauwkeurigheid ten aanzien van hun going-concern rapportage hebben verbeterd. Een dergelijke verbetering zou een vermindering van zowel het type I fouten type II foutenpercentages betekenen (Carey et al., 2008). Carey et al. (2008) hebben daarom onderzoek gedaan naar de afgegeven going-concern modificaties na 2001 met als doel om de type I foutenpercentages pre- en post-2001 te bepalen en om zo te beoordelen of accountants hun rapportage nauwkeurigheid hebben vastgehouden in een klimaat van groter conservatisme. Uit de resultaten blijkt dat het post-2001 type 1 foutenpercentage hetzelfde is als het pre-2001 type I foutenpercentage, terwijl er in deze periode veel meer going-concern modificaties zijn afgegeven. Carey et al. (2008) stellen daarom dat de resultaten kunnen worden geïnterpreteerd als het bewijs van een verbetering van de nauwkeurigheid ten aanzien van de going-concern rapportage. Myers et al. (2011) stellen dat hoewel te verwachten valt dat de gebeurtenissen rond het Enron/Andersen debacle en de invoering van SOX het gedrag van de accountant zullen beïnvloeden, dit niet noodzakelijkerwijs betekent dat te verwachten is dat de effecten gelijkmatig zijn voor alle accountants. Om deze beweringen te testen, onderzoeken Myers et al. (2011) hoe het gedrag van de accountant met betrekking tot de uitgifte van going-concern verklaringen verandert tussen 2000 en 2006 voor zowel de Big4 als de non-big4 accountants. Het onderzoek van Myers et al. (2011) is een uitbreiding op het werk van Geiger et al. (2005) die hebben vastgesteld dat cliënten die financiële problemen hebben en vervolgens failliet worden verklaard meer kans hebben op het ontvangen van een goingconcern modificatie na december 2001 dan in voorgaande perioden. Uit de resultaten blijkt dat non-big4 accountants conservatiever werden ten aanzien van de going- 22

23 concern rapportage post De waarschijnlijkheid dat non-big4 accountants een going-concern aangepast oordeel geven aan een noodlijdende maar geen failliet verklaarde klant (dat wil zeggen een type I fout) is toegenomen post-2001, terwijl de waarschijnlijkheid dat een non-big4 accountant geen going-concern aangepast oordeel afgeeft aan een klant die vervolgens failliet wordt verklaard (dat wil zeggen een type II fout) afnam post Bij Big4 accountants daarentegen is een significante vermindering van type I fouten waargenomen na 2001 zonder overeenkomstige toename van type II fouten (Myers et al., 2011). Myers et al. (2011) stellen daarom dat de bevindingen suggereren dat de non-big4 auditors beduidend conservatiever zijn geworden ten aanzien van de going-concern rapportage, terwijl het going-concern rapportage gedrag van Big4 accountantskantoren over het algemeen nauwkeuriger is geworden. Willekens et al. (2004b) hebben onderzoek gedaan naar het percentage van uitgegeven going-concern modificaties door Big5- en niet-big5-kantoren in de periode van 1990 tot 2002 (zie tabel 3). Tabel 5: De frequentie van niet-goedgekeurde verslagen bij Big5- en niet-big5-kantoren. Jaar Alle accountants Big5 Anders ,26% 4,12% 19,9% ,41% 4,16% 21,5% ,84% 6,01% 20,5% ,85% 6,09% 19,9% Totaal 6,05% 5,05% 20,5% Verandering +1,59% +1,97% +0,00% Uit de cijfers blijkt dat in 1999 en 2000, ongeveer 5,3 à 5,4 procent van de bedrijven een going-concern modificatie heeft ontvangen. In 2002, het eerste post- Enron jaar, was dit percentage gestegen naar 6,9 procent. Wat opvalt in Tabel 1 is dat alleen de Big5-kantoren lijken te reageren; het percentage van de Big5-kantoren stijgt van 4,16% in 2000 tot ongeveer 6,1% in 2002, terwijl bij de niet-big5-kantoren zelfs een daling plaatsvindt van 21,5 procent in 2000 tot 19,9 procent in De gemeten verandering van de Big5-kantoren is +1,97 procent en voor de niet Big5-kantoren is dit percentage +0,00. Willekens et al. (2004a) concluderen dan ook dat Big5-kantoren 23

24 conservatiever zijn geworden met betrekking tot de going-concern rapportage, wat blijkt uit het toegenomen percentage afgegeven going-concern modificaties, in de periode na het faillissement van Enron. 3.4 Samenvatting In dit hoofdstuk is een antwoord geformuleerd op deelvraag 2: Welke recente ontwikkelingen beïnvloeden de going-concern verklaring van de accountant? Onder deze recente ontwikkelingen worden de gebeurtenissen verstaan die plaatsvonden aan het begin van deze eeuw, in de periode In deze periode kwam een reeks aan boekhoudschandalen aan het licht die ervoor zorgden dat de reputatie van de accountant werd aangetast. Dit leidde tot een toename van rechtszaken tegen accountants en tot de verscherping van regelgeving en toezicht op het accountantsberoep. Een voorbeeld hiervan is de Sarbanes-Oxley Act. Daarnaast is antwoord gegeven op deelvraag 3: Wat zijn de gevolgen hiervan voor de werkzaamheden van de accountant? en op deelvraag 4: Wat zijn de gevolgen hiervan voor de gebruikers van de jaarrekening? De ingevoerde wetswijzigingen en het toegenomen toezicht op het accountantsberoep hebben tot gevolg gehad dat de accountant meer werkzaamheden en meer controlewerk uitvoert en dat de accountant voorzichtiger is met het vellen van een oordeel. Daarnaast dienen de belangrijke maatregelen de geloofwaardigheid van de informatieverschaffing te herstellen en het vertrouwen in de controle op de financiële jaarrekeningen te herstellen. Tot slot zijn de bevindingen van verschillende onderzoeken naar de invloed van deze ontwikkelingen op het gedrag van de accountants ten aanzien van de goingconcern rapportage besproken. In tabel 6 zijn de bevindingen en conclusies van de verschillende auteurs op een rijtje gezet. Tabel 6: Overzicht auteurs en hun bevindingen. Auteurs Bevindingen Conclusie Geiger et al. (2005) In was het percentage going-concern modificaties 40% en in is dit percentage 70%. De accountant is conservatiever in de periode na december 2001 dan in voorgaande perioden. 24

25 Fargher en Jiang (2008) Het aandeel van de ondernemingen dat een goingconcern advies kregen steeg van 8% in de periode tot ongeveer 12% in de periode Feldmann en Read (2010) In was het goingconcern modificatie percentage 53%, in was dit 72% en in nog maar 51%. Nogler (2007) Het going-concern modificatie percentage in de pre-enron periode 44,5% was en in de post-enron periode was dit 61,9%. Carey et al. (2008) Het post-2001 type 1 foutenpercentage is hetzelfde als het pre-2001 type I foutenpercentage, terwijl er in deze periode veel meer goingconcern modificaties zijn afgegeven. Myers et al. (2011) Bij non-big4 accountants is de kans op een type I fout toegenomen en de kans op een type II fout afgenomen. Bij Big4 accountants zijn de Type I fouten verminderd, maar er is geen toename van type II fouten waargenomen. Willekens et al. (2004b) Het percentage van de afgegeven concern modificaties voor Big5-kantoren stijgt van 4,16% in 2000 tot ongeveer 6,1% in 2002, terwijl bij de niet-big5-kantoren een daling plaatsvindt van 21,5 procent in 2000 tot 19,9 procent in De accountant is conservatiever geworden na de bekende schandalen. De conservatievere houding van accountants in de post- Sox periode lijkt dus maar tijdelijk te zijn. Accountantskantoren lijken conservatiever in het post- Enron milieu. Verbetering van de nauwkeurigheid ten aanzien van de going-concern rapportage. Non-Big4 auditors zijn beduidend conservatiever geworden ten aanzien van de going-concern rapportage, terwijl Big4 accountantskantoren over het algemeen nauwkeuriger zijn geworden. Big5-kantoren zijn conservatiever geworden 25

26 26

27 4. Discussie In deze scriptie wordt onderzocht welke veranderingen hebben plaatsgevonden ten aanzien van het gedrag van accountants en de going-concern rapportage na de recente ontwikkelingen in de accounting wereld. De centrale vraag van dit onderzoek luidt: Hebben de recente ontwikkelingen in de accounting wereld geleid tot een verandering in het gedrag van accountants met betrekking tot de going-concern rapportage? Er zijn meerdere onderzoeken gedaan naar de invloed die de bekende schandalen zoals Enron en WorldCom, en de als reactie hierop ingevoerde Sarbanes-Oxley act, hebben gehad op het gedrag van de accountant met betrekking tot de going-concern rapportage. De algemene verwachting is dat de accountant conservatiever zal worden bij het nemen van beslissingen ten aanzien van de going-concern rapportage als reactie op de veranderingen die hebben plaatsgevonden in het accountantsberoep in de periode Deze conservatievere houding van de accountant heeft als doel om de aangetaste reputatie te herstellen, het risico op rechtszaken te verminderen en proactief te zijn in een poging om de mate van overheidsinterventie en opgelegde wetgeving te verminderen. Ten eerste zijn er een aantal onderzoeken gedaan naar de neiging van de accountant tot het uitgeven van een going-concern modificatie voor de perioden vóór en na Zo hebben Geiger et al. (2005) het verband onderzocht tussen de voorafgaande ontvangen accountantsverklaringen van failliet verklaarde bedrijven in de perioden vóór en na december Zij stellen dat het percentage going-concern modificaties is toegenomen van 40% in tot 70% in (Geiger et al., 2005). Fargher en Jiang (2008) stellen eveneens dat het aandeel van de ondernemingen dat een going-concern advies kreeg, is gestegen; van 8% in de periode tot ongeveer 12% in de periode Daarnaast heeft Nogler (2007) onderzocht of het gedrag van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage significant is veranderd. Uit zijn resultaten blijkt ook dat het aandeel going-concern modificaties in de post-enron periode is gestegen in vergelijking met de pre-enron periode; in de pre- Enron periode was dit percentage 44,5% en in de post-enron periode was dit 61,9% (Nogler, 2007). Uit deze toename in de percentages van afgegeven going-concern modificaties valt dus te concluderen dat de accountant conservatiever is geworden. 27

28 Daarnaast is er onderzocht of het verhoogde conservatisme van de accountant dat is waargenomen in de periode aanhoudt of na verloop van tijd vervaagt. Dit onderzoek van Feldmann en Read (2010) kan gezien worden als een aanvulling op het onderzoek van Fargher en Jiang (2008). Uit de resultaten blijkt dat in het going-concern modificatie percentage 53% was, in was dit 72% en in was dit 51% (Feldmann & Read, 2010). Het aandeel going-concern modificaties is dus sterk toegenomen in in vergelijking met , maar het percentage daalt weer in de perioden die volgen en uiteindelijk keert het percentage weer terug naar het pre-enron niveau. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de conservatievere houding van accountants in de post-sox periode dus maar tijdelijk lijkt te zijn. Er is ook onderzoek gedaan naar de nauwkeurigheid van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage. Als reactie op het toegenomen toezicht en de toegenomen wettelijke vereisten valt te verwachten dat de nauwkeurigheid van de accountant ten aanzien van de going-concern rapportage is verbeterd. Een dergelijke verbetering zou een vermindering van zowel het type I fout en type II foutenpercentages betekenen. Carey et al. (2008) hebben de type I foutenpercentages pre- en post-2001 onderzocht om zo te bepalen of accountants hun rapportage nauwkeurigheid hebben vastgehouden of verbeterd. Uit de resultaten blijkt dat het post-2001 type 1 foutenpercentage hetzelfde is als het pre-2001 type I foutenpercentage, terwijl er in deze periode veel meer going-concern modificaties zijn afgegeven. Dit is te interpreteren als een verbetering van de nauwkeurigheid ten aanzien van de going-concern rapportage. Verder zijn er meerdere onderzoeken gedaan naar de verschillen tussen accountantskantoren ten aanzien van de going-concern rapportage. Zo is er bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar de verandering in het gedrag van de accountant met betrekking tot de uitgifte van going-concern verklaringen voor zowel de Big4 als de non-big4 accountants (Myers et al., 2011). Uit de resultaten blijkt dat de waarschijnlijkheid van een type I fout bij non-big4 accountants is toegenomen na 2001, terwijl de waarschijnlijkheid van een type II fout afnam na Bij Big4 accountants daarentegen is een significante vermindering van type I fouten waargenomen na 2001 zonder overeenkomstige toename van type II fouten (Myers et al., 2011). Dit suggereert dat non-big4 accountants beduidend conservatiever zijn geworden ten aanzien van de 28

29 going-concern rapportage, terwijl het going-concern rapportage gedrag van Big4 accountantskantoren over het algemeen nauwkeuriger is geworden (Myers et al., 2011). Daarnaast is er onderzoek gedaan naar het percentage van afgegeven going-concern modificaties door Big5- en niet-big5-kantoren. De verandering die is gemeten voor 1999 ten opzichte van 2002 is +1,97 procent voor de Big5-kantoren en voor de niet Big5- kantoren is dit percentage +0,00 (Willekens et al., 2004b). Dit onderzoek concludeert dat Big5-kantoren conservatiever zijn geworden met betrekking tot de going-concern rapportage, omdat het percentage afgegeven going-concern modificaties toeneemt in de periode na het faillissement van Enron (Willekens et al., 2004a). Er kan dus gesteld worden dat er een aantal veranderingen hebben plaatsgevonden in het gedrag van accountants ten aanzien van de going-concern rapportage na de recente ontwikkelingen in de accounting wereld. Ten eerste is gebleken dat de accountant conservatiever is geworden, wat blijkt uit de toegenomen afgegeven going-concern modificaties na de periode ten opzichte van eerdere perioden. Er valt desalniettemin te concluderen dat de conservatievere houding van accountants in de periode na de schandalen en de invoering van SOX tijdelijk lijkt te zijn. Daarnaast is er een verbetering van de nauwkeurigheid ten aanzien van de goingconcern rapportage geconstateerd. Tot slot blijkt dat er verschillen bestaan tussen de accountantskantoren ten aanzien van de going-concern rapportage, maar de onderzoeken bieden geen eenduidige uitkomst. 29