Verteltechnieken door Karel Baracs / De Verhalenman 2015

Transcriptie

1 Verteltechnieken door Karel Baracs / De Verhalenman De voorbereiding a - Bepaal het doel van je vertelling en de doelgroep. Aan wie ga je vertellen? Wat ga ik vertellen? En hoe lang mag t duren? Het kan zinvol zijn om de hoofdpersoon uit je verhaal zo oud te maken als je doelgroep. Als het publiek bestaat uit kleuters, zou een kleuter de hoofdpersoon van je verhaal kunnen zijn. Vertel je echter aan twaalf (of aan tachtig) jarigen... met een leeftijdgenoot in de hoofdrol, kan het publiek zich wellicht makkelijker identificeren met de karakters in de vertelling. b - Materiaal zoeken en bewerken Voor de verhaal keuze kan je putten uit een andere bron of uit eigen bron. Een andere bron kan zijn: literatuur (gelezen) of overlevering (gehoord). Een eigen bron kan zijn: - Een eigen ervaring (waar gebeurd). - Een fictie (geheel gebaseerd op fantasie). - Een combinatie van beide (een mix van realiteit & fantasie). - Een overlevering (d.w.z. je hebt t ooit eens van iemand gehoord) - Een combinatie van al deze bronnen. c - Kies nooit een verhaal dat je niet ligt! Het verhaal moet bij je passen. Je moet het verhaal zelf zeer de moeite waard vinden. d - Zet de volgorde van het verhaal op een rijt: de scènes en de handelingen. Deze volgorde bepaalt hoe je verhaal zal gaan verlopen? (zie ook bij punt 2; opbouw). e - Vat het verhaal (en de opbouw ) samen in steekwoorden. Vat van elk hoofdstukje de ontwikkeling en de essentie samen: eerst in korte zinnen en werk toe naar een steekwoordenlijst. f - Kies een duidelijke beginzin (sterke opening) en slotzin (sterke afsluiting). g - Zoek naar evenwicht tussen de beschrijvingen en de nodige drama en dialogen. h - Bepaal waar je in het verhaal gaat zitten, staan en lopen. i - Decor: kies een rustgevende, effen achtergrond, tegenover de lichtinval. j - Inzet rekwisieten (meubels, attributen, kostuums, hoofddeksels) Overdrijf hierbij niet. Het is geen toneelspelen, maar vertellen. Hoe minder rekwisieten hoe sterker het effect als je ze gebruikt. 1

2 k Leer bij voorkeur je verhaal niet compleet uit je hoofd. Dit kan verlammend werken. Als je de draad even kwijt bent even op steekwoordenlijst kijken! Leer wel de volgorde van de scènes. Zorg dat je vrij blijft vertellen. Als je een verhaal tien keer vertelt, mag het elk van de tien keer net een beetje anders zijn. 2 - De opbouw van een verhaal (globaal) a- Feiten: begin met het aangeven van een kader: wie deed wat, waar en wanneer?. Vertel de plaats: waar? en de tijd : wanneer? Omstandigheden: wat speelt er? bv: oorlog, vrede, dag, nacht, armoede, rijkdom. De karakters: over wie gaan het? b- Namen: De personages zijn mensen van vlees en bloed. Geef ze zo veel mogelijk een naam. Mijn vriendje kwam spelen zegt minder dan Mijn vriendje Johannes kwam spelen c- Gevoelens: Geef zowel positieve emoties een plek in het verhaal (bv. liefde, plezier, blijheid, hoop ) als negatieve emoties (bv. verdriet, boosheid, angst). Zorg voor een goede mix van gevoelens. d- Afwisselen van de delen-vol-informatie met de delen-vol-spel-en-dialogen. e- Zorg voor een spanningsopbouw. Zorg voor afwisseling qua sfeer: rust & beweging, Gebruik tempo verschillen (traag & snel), volume (zacht & hard). Zorg voor de nodige onverwachte gebeurtenissen. f - Climax: Zorg voor een hoogtepunt, met kort er na de slotzin en de ontspanning. Een happy end is aan te bevelen (vooral bij het vertellen aan jonge kinderen) g - Doorgronden: Het verhaal, de inhoud, opbouw, de namen en de gebeurtenissen kennen. Daarbij een steekwoordenlijst aanleggen. 3 - Het vertellen a- Rust en plezier uitstralen. - op grond van je voorbereiding (je hebt de tijd genomen!) - op grond van het gekozen verhaal (het verhaal past bij je!) - op grond van zelfvertrouwen! (gebaseerd op je persoonlijke plezier!) - op grond van vertrouwen in je publiek (ze willen je verhaal graag horen!). b- Bij het aankijken van het publiek wel de gehele groep aankijken! Vergeet de mensen op de hoeken links en rechts niet. c- Geloof in wat je vertelt. Je kunt beelden oproepen door ze zelf werkelijk te "zien". Je bent in een stad, een woestijn, in een zwembad of op een voetbalveld. 2

3 d- Waar nodig rust en pauzes nemen. Durf secondes stilte te laten vallen. Drink af en toe een slokje water. Durf tijdens die momenten een blik te werpen op je publiek. Geniet van hun geconcentreerde blikken en neem vervolgens n de draad van het vertellen weer op. 4 - Stemgebruik a- In principe normaal spreken, waar nodig sterker. Het hele palet inzetten van fluisteren t/m schreeuwen, maar niet forceren. b- In principe naturel spreken, alleen indien nodig "stemmetjes" maken. c- Tempo in principe: rustig en waar nodig versnellen t/m razendsnel. 5 - Het oogcontact met het publiek a - De verteller vertelt en kijkt het publiek aan, niet te kort, maar ook niet te lang. Vergeet daarbij de buitenste toeschouwers niet. Geef aan elke aanwezige het gevoel dat je er voor iedereen bent. b - De verteller schildert landschappen of voorwerpen waarbij de ogen focussen op denkbeeldige voorwerpen of landschap, alsof je het werkelijk ziet! c - De verteller speelt een rol en kijkt binnen het spel een denkbeeldig karakter aan. Daarbij de ogen focussen op denkbeeldige tegenspeler in de ruimte alsof daar werkelijk iemand is. d - De verteller speelt een rol en betrekt het publiek met de ogen alsof zij zelf karakters zijn binnen het verhaal. e - Verteller pauzeert, zwijgt en kijkt (en geniet van de reacties van t betoverde publiek!) 6 - Dramatiseren a - Speel naturel qua tekst. b - Schep echte karakters (geen karikaturen). c - Toon echte gevoelens (speel zoals jij blij, boos, bang, verdrietig bent) d - Gebruik een natuurlijke mimiek (gelaatsuitdrukking). Dit gaat vanzelf als je echte gevoelens laat zien. 3

4 e - Een duidelijke pantomimiek: Bv. de ogen (Waar is het raam? Hoe hoog is de berg? Hoe lang is de vader) Bv. de handen: (Welk voorwerp heb je beet? Een stok? Een stuur? Een bal?) Bv. de voeten (Loop je op heet zand? Of met laarzen aan in water?) f - Kansen benutten voor spel. (Autorijden is zitten, voor het loket is staan, verstoppertje is je verstoppen! Opbellen is de telefoon bedienen, tv-kijken is zappen!) g - Wissel vertellen af met wat spel. h Hanteer de directe rede bewust t.o.v. indirecte rede. Maak een keuze voor: De oude man riep de mensen om hulp... dan wel voor: De oude man riep: Ach, mensen, help me dan toch! 7 - Afwisseling van stijl a- Beschrijvend vertellen (je bent een docent die de feiten vertelt ). b - Beeldend vertellen (je bent een kunstschilder die een landschap schildert). c - Dramatiseren (je bent een toneelspeler die een koning of een kind speelt) 8 - Rekwisieten, kostuums en hoofddeksels a - Wees zuinig met attributen. Het moet vertellen blijven en geen toneelspelen worden. Durf pantomime in te zetten. b - Maak geen verkleedpartij van je verhaal. Gebruik een kostuum of hoofddeksel op het juiste moment: Bijv. met een kapiteinspet creëer je een heel schip, met een doktersjas een ziekenhuis. c - Gebruik vooral attributen ter versterking van het verhaal Gebruik bijv. alleen een wandelstok of een bal als dat van belang is voor een bepaalde scène. d - Zet attributen in die zijn wat ze zijn, maar ook met fantasie. Dus: een wandelstok kan wandelstok zijn, maar ook zwaard, gitaar of geweer. 4

5 9 - Meubels Je kan meubels inzetten en de mogelijkheden van meubels uitbuiten! a- Concreet: een tafel is een tafel (in klas, kantoor of huiskamer) een stoel is een stoel (in klas, vliegtuig of wachtkamer) b- Fantasie: een tafel is een bed, een balkon of een berg. een stoel is een auto, een keukentrap of een uitkijktoren. Ga eventueel staan, bij een scene voor een loket, op de bushalte, bij een wandeling. Ga eventueel zitten bij een scene op een bankje in het park, voor TV, in het stadion. Ga eventueel liggen bij een scene in de slaapkamer, op het strand 10 - Opstelling publiek: de halve cirkel De zaal: zet het publiek bij voorkeur niet tegenover je in kaarsrechte rijen. Dit is de traditionele Nederlandse opstelling, zoals vroeger in de kerk. De toeschouwers zien elkaar niet en kijken tegen elkaars ruggen aan. Creëer een samen zijn. Zet je publiek om je heen in een halve cirkel. Men kan niet alleen de verteller goed zien, maar ook elkaar. Dit schept een samen gevoel en meer sfeer dan de zg. frontale aanbieding. Laat het publiek ook samen genieten van het verhaal en van elkaars reacties: lachen, spanning beleven. Laat publiek niet tegen het licht in kijken, maar met het licht mee. Kies bij voorkeur voor stoelen i.p.v. banken of op de grond zitten. Luisteren naar een verhaal nodigt uit tot alertheid, maar ook tot ontspannen en genieten. Achterover leunen kan prettig zijn, vooral bij een langer verhaal. Het komt de verteller en de vertelling ten goede als het publiek dicht op je zit. Bouw je publiek op vanaf de voorste rij. Als er mensen binnenkomen die ver weg plaats nemen verzoek ze dan om naar voren te willen komen. Copyright Karel Baracs 2015 De Verhalenman Lumièrestraat JA Amsterdam Tel of mieke@verhalenman.nl 5

6 6