De heer F. Oomkes Bureau Zuidema Olmenlaan 8 Postbus AC Leusden. 22 november Betreft: onderzoek presentatieadviesboeken

Transcriptie

1 De heer F. Oomkes Bureau Zuidema Olmenlaan 8 Postbus AC Leusden 22 november 2000 Betreft: onderzoek presentatieadviesboeken Geachte heer Oomkes, Zoals u al te goed weet is mondeling presenteren voor veel mensen een moeilijke taak. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er veel boeken op de markt zijn die beginners en half-gevorderden helpen die opdracht tot goed eind te brengen. U bent in Nederland -naar onze mening- één van de belangrijke adviseurs op dit gebied. Uw boek Communicatieleer dit jaar weer herzien is bij tallozen bekend. Binnen de universiteiten van Leiden en Delft zijn wij al weer enige tijd bezig met een promotieonderzoek naar een onderdeel van de toespraak: de inleiding. In het kader daarvan hebben we het plan opgevat om de Nederlandse adviesboeken van de afgelopen eeuw aan een nader onderzoek te onderwerpen. Een eerste inventarisatie van de uitgebrachte literatuur is afgerond. Hieruit blijkt dat er in de afgelopen eeuw ruim 130 boeken waarin het onderwerp aan de orde komt zijn uitgebracht. De uitgaven zijn niet gelijkmatig gespreid over de eeuw. De laatste twee decennia verschenen er zo n honderd. Waarom melden we u dit alles? We willen een ruime selectie van de verschenen boeken analyseren (zo n boeken). Het zou jammer zijn om in die selectie belangrijke of anderszins interessante boeken te missen. Naar ons idee heeft u hierover waardevolle opvattingen. We zouden het dan ook zeer op prijs stellen als u die met ons zou willen delen. De bijgaande lijst bevat onze inventarisatie tot dusver. We hebben twee vragen: 1 Zou u de lijst willen langslopen en met behulp van een plusteken ( selecteren ) of twee plustekens ( zeker selecteren ) willen aangeven welke boeken in onze uiteindelijke selectie niet mogen ontbreken. 2 Zou u onze lijst kunnen aanvullen met ten onrechte ontbrekende titels? Het gaat ons om Nederlandstalige boeken of delen van boeken waarin adviezen over spreken in het openbaar gegeven worden in de ruimste zin (van gelegenheidstoespraken en preken tot hoorcolleges en zakelijke presentaties). De grijze literatuur (syllabi binnen presentatietrainingen) blijft buiten beschouwing. Voor de schoolboeken richten we ons op HBO/WO-boeken. Adviesboeken uit Vlaanderen ontbreken momenteel nog in onze verzameling. We begrijpen dat we met deze vraag een beroep doen op uw tijd en aandacht, maar we hopen ook dat u het onderwerp en het belang ervan groot genoeg vindt om ons hierbij te helpen. Wilt u de lijst in de bijgevoegde enveloppe (zonder postzegel) ons weer terugsturen? Een elektronische versie van de lijst is eventueel beschikbaar. Als ons boek over dit onderwerp gereed is, willen we u als dank voor de inspanning er graag een exemplaar van toezenden. Met vriendelijke groet, Bas Andeweg Technische Universiteit Delft b.a.andeweg@tbm.tudelt.nl web: Bijlage: Adviesboekenlijst Jaap de Jong Opleiding Nederlands Universiteit Leiden j.c.de.jong@let.leidenuniv.nl

2 Adviezen Mondelinge Presentatie in de twintigste eeuw De selectie is tot stand gekomen op basis van een zoektocht via de catalogi van Nederlandse universiteitsbibliotheken en de Koninklijke Bibliotheek op de trefwoorden: TOESPRAAK; MONDELINGE COMMUNICATIE; WELSPREKENDHEID; ELOQUENTIE; VOORDRACHT; SPREKEN IN HET OPENBAAR; PRESENTATIE. Ook zijn de verwijzingen in de verschillende adviesboeken benut ( sneeuwbalmethode ). We richten ons op schriftelijke, gepubliceerde bronnen. Vooral boeken, hoewel artikelen of delen van boeken ook kunnen voorkomen. De grijze literatuur, zoals dictaten en syllabi die binnen spreekonderwijs en presentatietrainingen gebruikt worden, blijven dus buiten beschouwing. De lijst beperkt zich niet tot een enkel genre. Ook adviesboeken over gelegenheidstoespraken, preken e.d. horen tot lijst. In het begin van de eeuw lijken weinig publicaties verschenen te zijn Cooth, Albertus Maria Cornelis van. Lans, Michaël Joannes Antonius (1909). Handleiding bij het onderwijs in de gewijde welsprekendheid, 3de dr. herz. door J. W. van Heeswijk Leiden: van Leeuwen, [eerste dr. uit 1886; 2 e dr 1896; Kerssemakers; 4 e dr met G. Kuijs] Bruin, Servaas de, Beknopte handleiding voor beoefenaars van stijlleer en welsprekendheid, Rotterdam : Bolle, [1914] 175p Bavinck, Herman, De welsprekendheid. Kampen: Kok [lezing uitgesproken in 1889], 4 e dr Het eenvoudige woord : maandblad voor den Nederlandschen Bond van Christelijke Clubs tot Bevordering der Welsprekendheid, [1922]-1923 Nederlandsche Bond van Christelijke Clubs tot Bevordering der Welsprekendheid, Harlingen : J. van Wier Dz. Voortz. van: Christelijk reciteerblad : maandblad voor den Nederlandschen Bond van Christelijke Clubs tot Bevordering der Welsprekendheid De gewijde rede : practisch maandschrift voor gewijde welsprekendheid / uitg. door Paters Minderbroeders van de Nederlandsche Provincie Instructies, ; Organisatie: Paters Minderbroeders van de Nederlandsche Provincie Weert. 1 (1924/25) - 39 (1966/67), Uitgever: Maastricht : Schenk [Verschijnt 1x per maand, met reg. op jrg. 1-10, 11-21] Voortgez. als: Tijdschrift voor de verkondiging Vogel, Albert (1931). Rhetorica : basis der welsprekendheid. Brussel, Vogel, Albert (1931). Voordrachtskunst : theoretische en praktische beschouwingen. 2de herz. en verm. dr. Arnhem : Van Loghum Slaterus, Donders, A., "Planmatige productie", Den Haag : Donders school voor welsprekendheid, [ca. 1934].24p ? Pfeiffer, Chr. (19..). Huwelijkstoespraken ? Ritter jr., P.H., (1926). De lusten en lasten der Redeneerkunst. Amsterdam: Querido p Goede, J. H. de.(1940).ambtelijke welsprekendheid, voornamelijk bij de uitoefening van het gemeentebestuur, 2de dr. Alphen aan den Rijn : Samsom, Kruitbosch, D.J. (1941). De macht van het woord; beschouwingen over welsprekendheid. s- Gravenhage: Boucher. p Fonteyne, Ast, Voorbereiding tot de voordrachtkunst en de welsprekendheid. Antwerpen : De Nederlandsche Boekhandel, 1941 [1942, 2e druk] 236p Victorianus, P.; O.F.M.Cap, Inleiding op de gewijde welsprekendheid [ca. 1946; Stencil], 136p Kerssemakers, J.W. s.j. (1947). Eloquentia, handboek van de niet-gewijde welsprekendheid. Voorhout. [2 e dr. 1951] p Ritter, P.H. jr. (1949). Van stamelaar tot redenaar. Utrecht. 2e dr Perquin. N. (1951). Voordrachtskunst. Den Bosch Hesp, A.P. (1952), Goed spreken in het openbaar. Assen: Born.

3 Booy, L. (1954). Durf te spreken. s-gravenhage, Knoop, M. (1954). Voer het woord. s Gravenhage Faber, P. (1956), Geachte jubilaris; Een beschouwing en praktische wenken over gelegenheidstoespraken, met voorbeelden toegelicht. Haarlem/Antwerpen: J.H. Gottmer Scheurer, J.H. (1956). Spreken zonder angst. Baarn Sprey, Karel, De leerschool der welsprekendheid. Bilthoven : Nelissen, [1957], Reeks: Tali auxilio., 47p Weller, Maximillian & G. Stuiveling (1961). Moderne Welsprekendheid; handboek voor mondelinge taalbeheersing. Amsterdam/Brussel: Elsevier [Bewerking van M. Weller, Das Buch der Redekunst] [een 3e herziene uitgave verscheen bij Agon Elsevier1968; geen duidelijke verschillen met de eerdere uitgaven] Hesp, A (1962), Beknopt handboek voor sprekers. Amsterdam: G.J.A. Ruys Uitgeversmaatschappij NV Faber, Pé (1966). De praktijk van de welsprekendheid. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum. Prismapocket [4 e druk, 1974] p Tonckens, Liesbeth (1969). Spelregels voor sprekers. Rotterdam Louwerse, C. (1970). De lezing de les gelezen. Groningen: Wolters Noordhoff Nisius, D.B. van (1971). Spreken voor de klas. s-hertogenbosch: Malmberg, 5edr Dis, L.M. van (1973?). Didactische handleiding voor de leraar in de moedertaal. Groningen: Wolters-Noordhoff. Hierin: Het spreekonderwijs, p Reumer, W.; Annet van Battum (1973). Taalexpressie; een vorm van communicatie. Amsterdam/Brussel Hekster, E. (1975). Spreken moet geleerd worden / spreken moet je doen. Groningen. 2dln Tonckens, Liesbeth (1975). Opkomen en afgaan bij gelegenheidsredevoeringen. Den Haag Veldkamp, K. (1975). De techniek van het spreken Dijk, H.L.M. van (1976). Zeggen en schrijven. Utrecht/Antwerpen: Het spectrum. Prismapocket Hierin: H.3 Spreken, p Korswagen, C.J.J. (1976). Mondelinge communicatie II. Groningen: Tjeenk Willink. Hierin: IIIA De techniek van het spreken in het openbaar, p Edens, B. (1979). Van stamelaar tot redenaar. Culemborg: Educaboek Steehouder, M.F.; C.J.M. Jansen; K.A. Maat; J.L.C. van der Staak; E.T. Woudstra (1979). Leren communiceren; procedures voor mondelinge en schriftelijke communicatie. Groningen: Wolters- Noordhoff. 1e dr. Hierin: H.10 Een voordracht houden, p Lint, P. van (1980). Vormen van Taalverkeer. Groningen: Xeno Quick, John (1980). Spreken in het openbaar. Amsterdam/Brussel: Intermediair. Reeks: Intermediair Bibliotheek [Vertaling: J. Berghaan van John Quick, A short book on the Subject of Speaking. New York: McGraw-Hill, 1978] Hout, J.F.M.J. van; M.J.A. Mirande; E.B. Smuling (1981). Geven van hoorcolleges. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum. Aulapocket: 807. Reeks: Onderwijskundige informatie voor het Hoger Onderwijs. Hierin o.m.: Het inleiden van de uiteenzetting, p Blum, Karl (1982). Praktijkboek overtuigend spreken; technieken, concepten, modellen. Amsterdam/Brussel: Intermediair. Reeks: Intermediair Bibliotheek [Vertaling L.M.A. Sijmons- Vuerhard van K. Blum (1981), Rhetorik für Führungskräfte. Landsberg am Lech: Verlag Moderne Industrie] Dinger, Tilly; Margreet Smit; Coen Winkelman (1982). Expressiever en gemakkelijker spreken Hoe experimenteer ik met mijn spreekgedrag?. Muiderberg: Coutinho, 5e dr Tilanus, C.B. (1982). Een spreekbeurt, voordracht, presentatie houden - 1e dr. - Utrecht [etc.] : Spectrum, p. : ill. ; 19 cm. - (Aula-boeken ; 702) Met lit. opg. ISBN X

4 Zadelhof-Bouman, E.van (1982). Spreken voor publiek; Een handleiding voor studenten van hogere beroepsopleidingen. Culemborg: Educaboek Morse, Stephen P. (1983) Effectief presenteren /. - 1e dr. - Utrecht [etc.] : Het Spectrum, p. : ill. ; 21 cm. - (Marka) Oorspr. titel: Effectief presenteren : handleiding voor het houden van succesvolle presentaties. - Amsterdam [etc.] : Intermediair, (Intermediair Bibliotheek). - Met lit. opg. ISBN Baldur/Kirchner (1983). Spreken voor een groep. Nijmegen: Dekker & Van de Vegt Harthoorn-Lokhorst, J.D., (red.) (1984), Schrijf beter, spreek beter. Amsterdam: The Reader's Digest Stassar, Paul (1984). Beheers je taal; een cursus Taalbeheersing voor HBO en WO. Leiden/Antwerpen: Martimus Nijhoff. Hierin: Formele voordracht, p Steehouder, M.F.; C.J.M. Jansen; K.A. Maat; J.L.C. van der Staak; E.T. Woudstra (1984). Leren communiceren; procedures voor mondelinge en schriftelijke communicatie. Groningen: Wolters- Noordhoff. 2e geh.herz. dr. Hierin: H.10 Een voordracht houden, p Detz, Joan (1985). Een speech schrijven en het woord voeren; een praktisch gids voor sprekers in het openbaar. Rijswijk: uitgeverij Elmar. [Vertaling Bob van Laerhoven: J. Detz, How to write and give a speech. St. Martin's Press 1984] Edens, B. (1985). Geachte toehoorders. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum Tonckens, Liesbeth (1985). Succesvol spreken. Deventer: Van Loghum Vrolijk, A. (1985). Interventiemodellen. Alphen a/d Rijn: Boer, Ir. H. de (1986). Doelmatige werkmethoden voor teksten schrijven, voordrachten houden, notulen maken. Utrecht: Het spectrum. Markapocket. Hierin: H.5 Voordrachten houden, p Brown, Kenneth P. (1986). Doeltreffend spreken : op vergaderingen en in het openbaar : een praktische wegwijzer/; [vert. uit het Engels door Ben van Duijn]. - Amsterdam : Omega Boek, cop p. ; 22 cm. - (Info/Mens en maatschappij) Vert. van: Stand and deliver : a handbook for speakers, chairmen and committee members. - Wellingborough : Thorsons, ISBN Jay, Antony.(1986) Succesvol presenteren. Velp : TFC, p. ; 22 cm Krusche, Helmut (1986) Neem het woord : zelfverzekerd spreken in het openbaar ;[vert. uit het Duits door C.W.A.J.A. Walraven]. - 2edr. - Baarn : Bigot & Van Rossum, cop p. ; 22 cm Vert. van: Reden und gewinnen. - Geneve : Ariston, Met lit. opg. ISBN X Sas, P. en C. De Clerq (1986). Als je veel moet praten Zelko, H.P. en F.E.X. Dance (1968). Mondelinge communicatie in bedrijf en beroep. Utrecht: Het Spectrum Eijk, Inez van (1987) De spreekhulp - Amsterdam : Contact p. ; 20 cm Met lit. opg. ISBN Leeman, A.D. en A.C. Braet (1987) Klassieke retorica, Haar inhoud functie en betekenis. Groningen: Wolters-Noordhoff, Forsten Luijk, F. (1987). Vaardig Communiceren. Leiden: Martinus Nijhoff. Hierin: H2. Mondeling informatie overdragen, p Maks, R. ; A.M. de Koning (1987) Leergang taalbeheersing voor het HBO : de techniek van het mondeling presenteren /. - Groningen : Wolters-Noordhoff, cop p. ; 24 cm Met lit. opg. ISBN Morse, S.P. (1987) Effectief presenteren, Handleiding voor het houden van succesvolle presentaties. Utrecht: Het Spectrum Boertien-Storm, M.C. (1988). Presenteren, informatief en overtuigend. Bussum: uitgave Boertien en Partners Korswagen, C.J.J. (red.) (1988). Drieluik mondelinge communicatie, Deel I Gids voor de techniek van het doeltreffend spreken, presenteren en instrueren. Deventer: Van Loghum Slaterus.

5 Tilanus, C.B..(1988) Rapporteren, presenteren / - 1e dr. - Utrecht : Het Spectrum, p. : ill. ; 19 cm. - (Prisma pocket ; 2667) Bevat: Een scriptie, rapport, artikel schrijven. - Oorspr. uitg.: (Aula-boeken ; 650) ; Een spreekbeurt, voordracht, presentatie houden. - Oorspr. uitg.: (Aula-boeken ; 702). - Met lit.opg. ISBN Hendriks-van den Hengel, A. (1989) Communicatie en presentatie : een praktijkgerichte methode mondelinge taalbeheersing /. - 1e dr. - Zutphen : Thieme, cop p. : ill. ; 25 cm Met lit. opg. ISBN Palm-Hoebé, Marjan; Hans Palm (1989). Effectieve zakelijke presentaties. Groningen: Wolters- Noordhoff [ e herz dr.; enigszins uitgebreid] Sarnoff, Dorothy (1989). Geachte dames en heren.. Overtuigend spreken in elke situatie.. ; [met medew. van Gaylen Moore ; vert. uit het Engels door Tim Lodewijk]. - Helmond : Helmond, [1989] p. ; 21 cm Vert. van: Never be nervous again. - New York : Crown, ISBN ? Max Peper (199?) Presentatievaardigheid - 's-gravenhage : Maxkom Kommunikatietraining, 199X p. ; 24 cm Best, K. de & H. Boertien (1990). Communicatietechnieken. Groningen: Wolters-Noordhoff Peype, D.C.J. van (hoofdred.) e.a. (1990-ÿ). Handboek speech en presentatie. - Alphen aan den Rijn [etc.] : Samsom BedrijfsInformatie, 26 cm Uitg. in samenw. met NIVE, Nederlandse Vereniging voor Management, 's-gravenhage. - Naslagwerk. - Rubriek: "Vraagbaak speech en presentatie" vanaf 1995 in aparte band. - Losbladig. ISBN in ringband Vries, R. de (1990). Spreken voor publiek. Groningen: Heymans Bulletins, Psychologische Instituten RU, HB SW Regter, F.L. ( 1991) Een lezing geven? Waar u aan moet denken! : enige richtlijnen bij de voorbereiding en bij het gebruik van hulpmiddelen /; [red.: J.A. Mosk]. - Amsterdam : Centraal Laboratorium voor Onderzoek van Voorwerpen van Kunst en Wetenschap, p. : ill. ; 24 cm. - (CLinformatie ; nr. 9) ISBN Bloch, David en Leonore Tholen (1991). Persoonlijk presenteren. Alphen a/d Rijn: Samson Bedrijfsinformatie. (Werkwijzer - 50 tips) Horst, Frans van der (1991) Effectief presenteren: een middel tegen plankenkoorts en zenuwen. Baarn: Nelissen p. : ill. ; 21 cm ISBN Leeds, Dorothy (1991) PowerSpeak : overtuigend spreken en doeltreffend overkomen /; [vert. uit het Engels: Gerard Grasman]. - Amsterdam : Omega Boek, cop p. ; 24 cm Vert. van: PowerSpeak : the complete guide to persuasive public speaking and presenting. - New York [etc.] : Prentice Hall Press, ISBN geb Meiden, Anne van der (1991). Over spreken gesproken; aspecten van moderne retorica. Groningen: Wolters-Noordhoff Robinson, James W. (1991). Beter spreken in het openbaar ; [vert. uit het Engels door Parma van Loon]. - Baarn : Bigot & Van Rossum, cop p. ; 22 cm Vert. van: Better speeches in 10 simple steps. - New York : St. Martin's Press, ISBN Wubbels, Theo (1991).Presenteren - 1e dr. - Utrecht : Het Spectrum, p. ;19 cm. - (Aula) Met lit. opg. ISBN Blauw,Wim; Teunis Bloothoofd en Piet Kolkena (1992) Presenteren. Red.: B.O.O.O.M. Ontwikkeling]. - Culemborg : B.O.O.O.M. Ontwikkeling, p. : ill. ; 24 cm. - (De basis voor vaardigheden. Leerlingenboeken) Claasen-van Wirdum, Afke; Frank Stienissen (red.); Cora van Soerland, Bert Thobokholt en ans de Vos-Herremans (1992). Tekst en Toespraak; een praktische cursus taalbeheersing voor het hbo. Groningen: Wolters-Noordhoff. Hierin: H. 10 De voordracht, p Hahn, Johan G. (1992) Audiovisuele communicatie : beter presenteren met audiovisuele media. - Leiden [etc.] : Stenfert Kroese, XIII, 193 p. : ill. ; 23 cm. - (Communicatie) Met lit. opg., index. ISBN X Janssen, Daniël (red.) (1989) Zakelijke communicatie; een leergang "communicatieve vaardigheden" voor het HBO. Module 6: Mondeling presenteren, p Groningen: Wolters-Noordhoff. [3 e druk 1996]

6 Mertens, Vincent (1992) Spreken voor publiek /. - 1e dr. - Leuven ; Apeldoorn : Garant, p. ; 24 cm. - (Als je veel moet praten ; nr. 3) Met lit. opg., reg. ISBN Roomer, Joop en Cyriel van Tilborgh (1992). Intern, extern: het integreren van communicatie in bedrijven, organisaties en instellingen. Deventer: Kluwer Bedrijfswetenschappen / Kluwer Editorial. Losbladig Steehouder, M.; C. Jansen; K. Maat; J. van der Staak; E. Woudstra (1992). Leren communiceren; handboek voor mondeling en schriftelijke communicatie. Groningen: Wolters-Noordhoff. 3e geh.herz. dr. Hierin: H.7 Een voordracht houden, p Brink, H.J. van den;... et al (cursusteam). (1993). Publiekgericht schrijven en spreken : een cursus zakelijk presenteren voor economiestudenten / [:]. - Heerlen : Open universiteit, dl. ; 30 cm ISBN Broekhuizen, Herman (1993). Presentatie bij wijze van spreken : adviezen voor camera- en microfoonpresentatie bij landelijke, lokale en huisomroepen en A.V.-produkties / - Abcoude : Uniepers, cop p. : ill. ; 24 cm + geluidscassette ISBN Korswagen, C.J.J. (red.) (1993) Drieluik mondelinge communicatie - 2e dr. - Houten [etc.] : Bohn Stafleu Van Loghum, p. : ill. ; 25 cm I: Doeltreffend spreken, presenteren en instrueren. - Oorspr. titel: Drieluik mondelinge communicatie. - I: Gids voor de techniek van het doeltreffend spreken, presenteren en instrueren : unilaterale communicatie. - Deventer : Van Loghum Slaterus, Oorspr. uitg.: Met lit. opg., reg. ISBN X Kruijssen, Agave (1993) Spreken voor groot en klein publiek : voordrachten, toespraken en presentaties : de voorbereiding en de praktijk / ; [red.: Gerda Leegsma]. - Groningen : BoekWerk, cop p. ; 21 cm. - (Knelpunten in onze taal) ISBN Rood, G.A.M. (1993) Professioneel presenteren. Amsterdam: De Management Bibliotheek Braet, A. (1994) De retoriek van betogen, Inleiding in de retorische tekstanalyse. Leiden, [Interne uitgave sectie Taalbeheersing, vakgroep Nederlands, RU Leiden Carnegie, Dorothy (1994). Doeltreffend spreken: de succesformule / Dale Carnegie ; [bew. door Dorothy Carnegie ; vert. uit het Engels]. - Amsterdam : Omega Boek, cop p. ; 22 cm Vert. van: The quick and easy way to effective speaking. - New York : Association Press, Eerder verschenen o.d.t.: Zo spreekt u doeltreffend. - Den Haag [etc.] : Succes, (Efficiency bibliotheek). - Oorspr. titel: Vlot spreken en menschen beinvloeden. - Den Haag : Succes. ISBN Eckhardt, Lex; Theo IJzermans (1994). Het woord is nu aan u : over spreken voor groepen /; [ill.: Karin Koevoet]. - Zaltbommel : Thema, p. : ill. ; 22 cm. - (Mens en bedrijf ; 5) Met lit. opg. ISBN Edens, Bert (1994) Spreken in het openbaar. - 1e dr. - Utrecht : Het Spectrum, p. ; 18 cm. - (Prisma-boeken) Prisma taal. - Met lit. opg. ISBN X Hilgers, Floor en Jan Vriens. (1994) Professioneel presenteren : handleiding bij het voorbereiden en verzorgen van informatieve en overtuigende presentaties - Schoonhoven : Academic Service, Economie en Bedrijfskunde, cop p. : ill. ; 24 cm. - (Praktijkgidsen voor manager en ondernemer) Met lit. opg., reg. ISBN Horward, J. ; C. Janus, J. van Vugt (1994) Spraakmakend : spreekvaardigheid/communicatie voor het MBO /; [tek. Henk van Dijk]. - 2e [herz.] dr. - Zutphen : Thieme, cop p. : ill. ; 27 cm 1e dr.: Met reg. ISBN Kunst, Th.J.W.; A.J. Krol. (1994) ( S)Preken, hoe doe je dat? / - Hoornaar : Gideon, cop p. ; 20 cm Met lit. opg. ISBN Luijk, Bart van (1994). 'Een zittende spreker verdient een slapend gehoor' : presenteren / ; [cartoons Henk Kemperman]. - Zeist : DOOR, cop p. : ill. ; 21 cm ISBN Pereboom, R. (1994). Succesvol spreken & presenteren in de praktijk: alle tekstbouwstenen, checklists, oefeningen en tips voor professioneel speechen, presenteren, vergaderen en onderhandelen. Amsterdam: WEKA Vuure, Rob van (1994) Het geheim van leuk speechen. 289 tips en ideeën. Zeist: Het Spectrum Kunst, Th.J.W. & A.J. Krol. (S)Preken, hoe doe je dat? Hoornaar : Gideon, p

7 Bloch, David (1995) Presenteren /; onder red. van: A.A. van Ruler... [et al. ; ill.: Huub Coenen]. - 1e dr. - Alphen aan de Rijn [etc.] : Samsom BedrijfsInformatie, p. : ill., tek. ; 24 cm. - (PRaktijk dossier) Met lit. opg. ISBN Brouwer, Cobi, (1995) Opleiden, trainen en presenteren : gebaseerd op NLP-principes /. -1e dr. - Baarn : Nelissen, p. : ill. ; 21 cm. - (PM-reeks) Omslagtitel: Opleiden, trainen & presenteren. - Met lit. opg. ISBN Diekstra, Jack (1995) Bij wijze van spreken : kleine gids voor de redenaar (v/m) [ill.: Ben van Mierlo]. - 2e gew. dr. - Nijmegen : Logikos Trainingen, p. : ill. ; 25 cm. - (Logikos gidsen ; 4) Oorspr. titel: Praten als Brinkman : niet elke politicus is een redenaar : kleine gids voor de spreker m/v Met lit. opg. ISBN Dries, Judith van den; Susanne van IJsel Smits-Hupperts (1995) Uitgesproken goed! : stap voor stap naar publieksgericht spreken /. - Utrecht [etc.] : Kosmos-Z&K, cop p. ; 20 cm Met lit. opg., reg. ISBN X Klijnsma, Karin J. Klijnsma (1995) Beter presenteren. tekstbew.: Nicole W. Baars ; [red.: Jos Jansen van den Doormalen ; ill.: Marre Streutker ; foto's: Wim van IJzendoorn]. - Utrecht : Stichting Educatieve Omroep Teleac, cop p. : ill. ; 31 cm Met lit. opg. ISBN in ringband Spek, Erik van der (1995) De eerste klap. Twintig beproefde openingen. Alphen aan den Rijn: Samson/nive. [Dossier bij Vraagbaak Speech en Presentatie. Alphen aan den Rijn: Samson Bedrijfsinformatie. Losbladige uitgave sinds Daarvoor Peijpe, D.C.J. van (red.)( ) Handboek Speech en Presentatie. Samson Bedrijfsinformatie] Timmer, Gea (red.)... [et al.].(1995) Presenteren, hoe doe je dat? / - Driebergen :De Bundeling, cop p. : ill. ; 25 cm Met lit. opg. ISBN Wiertzema, Klaas; Patricia Jansen (1995). Spreken in het openbaar - Bussum : Coutinho, p. : ill. ; 22 cm. - (Doelmatig communiceren ; 2) Met lit. opg. ISBN Geel, R., Volmaakte schrijvers schrijven niet, Amsterdam : Amsterdam University Press, Hierin: Geel, R. Mag ik mijzelf aan u voorstellen? : het schrijven van toespraken Amsterdam : Amsterdam University Press, 1995, p Braas, Cees; [et al.] (1996) Presenteren /. - Groningen : Wolters-Noordhoff, cop p. : fig. ; 24 cm. - (Taaltopics) Met lit. opg. ISBN Eijk, Inez van (1996) Groot taal- en manierenboek voor op het werk /. Amsterdam [etc.] : Contact, p. ; 21 cm Met lit. opg., reg. ISBN X Rodrigo, A.W. (1996) ;Effectief presenteren / Thematools. - Amsterdam [etc.] : Addison-Wesley, cop diskette (3.5"). ; 31 cm, in doos + [Handboek] / A.W. Rodrigo (53 p.). - (Management bouwdoos) Titel op diskette: Professioneel presenteren. - Systeemvereisten: DOS-versie Steward, Chris; Mike Wilkinson (1996) Alles wat je altijd al wilde weten over spreken in het openbaar ; [vert. uit het Engels: Enno van der Eerden ; eindred.: Anne Taute... et al.]. - Leiden : Krikke, cop p. ; 18 cm. - (Alles over...) Vert. van: Bluff your way in public speaking. - London : Oval Projects, Rugtitel: Alles over spreken in het openbaar. ISBN Wagenaar, Willem Albert (1996) Het houden van een presentatie. - Rotterdam : NRC Handelsblad, cop p. ; 21 cm. - (Studeren) ISBN Bulck, Jan van den, Erik van der Spek (1997) Hierbij open ik. Opening van een gebouw, bedrijf of evenement. Alphen aan den Rijn: Samson/nive. [Dossier bij Vraagbaak Speech en Presentatie. Alphen aan den Rijn: Samson bedrijfsinformatie. Losbladige uitgave sinds 1995.] Mulder, Milou; Grada Schadee (1997) Kort en goed presenteren. - [Deventer] : Kluwer BedrijfsInformatie, cop p. ; 21 cm. - (Communicatie memo ; 3) ISBN Rohner, Erich (1997) De huwelijkstoespraak : handleiding voor de (buitengewoon) ambtenaar van de burgerlijke stand ; vert. uit het Duits en bew. door Stef Nicolasen ; [ill.: Jack Prince]. - Alphen aan den Rijn : Samsom, cop p. : ill. ; 19 cm Vert. van: Die Trauansprache : Handreichung fuer Standesbeamte. - Frankfurt am Main [etc.] : Verlag fuer Standesamtwesen, ISBN Spolders, Marjon (1997) Het winnende woord, Succesvol argumenteren. Amsterdam: Bert Bakker Braet, A; L. Schouw (1998). Effectief debatteren; argumenteren en presenteren over beleid.

8 Groningen: Wolters-Noordhoff. Hierin m.n. H5 De presentatie, p Hees, Patty van en Erik van der Spek (1998) Over de drempel. Inspirerende nieuwjaarstoespraken. Alphen aan den Rijn: Samson/nive. [Dossier bij Vraagbaak Speech en Presentatie. Alphen aan den Rijn: Samson bedrijfsinformatie. Losbladige uitgave sinds 1995.] Katsma, Wim H. (1998) Het woord is aan... : praktische tips en suggesties voor hen die binnenkort een mondelinge presentatie gaan houden / ; [cartoons: Arend van Dam]. - 's-gravenhage : Elsevier bedrijfsinformatie, p. : ill. ; 24 cm ISBN Kushner, Malcolm (1998); Presenteren voor dummies [vert. uit het Engels: Fontline]. - Amsterdam : Addison Wesley Longman, cop XXVI, 422 p. : ill. ; 25 cm Vert. van: Successful presentations for dummies. - Foster City, CA : IDG Books Worldwide, ISBN Pons, Jany(1998). Bundel: Persoonlijke effectiviteit & presenteren / - 1e dr. Den Haag : Schoevers Uitgeverij, bl. ; 30 cm ISBN in spiraalband Practisch spreken; oefenstof bij Dalmeijer's cursus in vrij spreken, logisch denken en practische levenskunst. [z.j., z.pl Spek, Erik van der (1998). Speech op zakformaat : tips en checklisten voor toespraken en presentaties - Alphen aan den Rijn [etc.] : Samsom, p. ; 19 cm Met lit. opg. ISBN geb Vilsteren, Paul van; Margo Angenent.(1998) Presenteren de basis / - Groningen : Wolters- Noordhoff, cop p. : ill. ; 24 cm + 2 diskettes 3.5". - (Praktische vaardigheden) ISBN Wigman, M.C.S. et al. (cursusteam) (1998). Publiekgericht schrijven en spreken voor informatici [cursusteam:]. - Heerlen : Open universiteit, dl. ; formaat varieert Bew. van: Publiekgericht schrijven en spreken : een cursus zakelijk presenteren voor economiestudenten. - Heerlen : Open universiteit, ISBN Maat, Arie (1999). De katapult : in een handomdraai spreken voor een publiek / ; [ill.: AM]. - Deventer : Pharps, cop p. : ill. ; 21 cm Met lit. opg. ISBN Methorst, Ingemar ;Juriaan Mieog, Renate Wesselink (1999). Leren presenteren en rapporteren voor leerlingen vwo en havo ; met een voorw. van M.F. Steehouder.- Enschede : Twente University Press, cop p. : ill. ; 23 cm. - (Doorlopende leerwegen ; 1) ISBN Oskamp, Paul en Rudolf Geel (1999) Concreet en beeldend preken. - Bussum : Coutinho, p. : ill. ; 24 cm. - (Schrijfgidsen voor communicatieve beroepen ; 7) Met lit. opg., reg. ISBN Peel, Malcolm (1999) Succesvol in presentaties geven; [vert. uit het Engels: Emmy Middelbeek]. - Aartselaar ; [Oosterhout] : Deltas, cop p. : ill. ; 21 cm. - (Succesvol...) Vert. van: Successful presentation in a week. - London : Hodder & Stoughton, cop (Successful Business in a week series). - Bovenaan omslag en titelp.: Institute of Management. ISBN Pietersma, Sybrand (1999) Presenteren kun je leren - Arnhem : Angerenstein, cop p. : ill. ; 30 cm ISBN Spek, Erik van der (1999) Gewoon blijven ademen, Handreikingen voor schrijvers van toespraken. Alphen aan den Rijn/Diegem: Samson.